قلعه ضحاک هشترود تبریز | معرفی افسانه‌های چندهزارساله

آیا قصد سفر به شهر تبریز را دارید؟ نمی‌دانید سراغ کدام دیدنی‌های استان آذربایجان شرقی بروید؟ شک نکنید که قلعه ضحاک هشترود تبریز می‌تواند مناسب‌ترین گزینه برای گردشگری در این استان باشد. این قلعه که قرن‌هاست نزدیک هشترود جای خشک کرده است، افسانه‌ها و تاریخ جذابی در پس آجرهای خود دارد که می‌تواند هر گردشگری را شیفته خود کند. منطقه‌ای که قلعه ضحاک در آن وجود دارد نیز عاشقان طبیعت را ناامید نخواهد کرد. دشت‌های وسیع و رودهای زلال فقط بخشی از زیبایی‌هایی است که در مسیر صعود به این قلعه تجربه خواهید کرد. چطور می‌توان به این قلعه رسید؟ نکات مهم بازدید از آن چیست؟ حتماً شما هم برای سفر به این منطقه هیجان‌زده شده‌اید؛ اما بهتر است ابتدا پاسخ این سؤال‌ها و سؤال‌های مشابه آن را بیابید. پس در این مطلب با ما همراه باشید تا قلعه چندهزارساله غرب ایران را کشف کنیم.

قلعه ضحاک هشترود تبریز کجاست؟

بی‌شک اگر به شمال غرب ایران سفر کنید، نام قلعه ضحاک را میان محبوب‌ترین جاهای دیدنی تبریز خواهید شنید. این قلعه در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است و ۲۰ کیلومتر از جنوب‌شرق شهرستان هشترود فاصله دارد. موقعیت دقیق قلعه ضحاک در شرق ایستگاه راه‌آهن خراسانک (هشترود) و نزدیک روستای عربلو است. از آنجایی که هشترود در مسیر آزادراه تبریز-تهران قرار گرفته است، نقطه اتصال شهرهای جنوب استان و بعضی از شهرهای آذربایجان غربی و استان کردستان به تهران محسوب می‌شود. این موقعیت مناسب باعث محبوبیت دوچندان این قلعه میان گردشگران شده است.

تاریخچه قلعه ضحاک | داستان‌های تمام‌نشدنی هزاران‌ساله

به عکس‌های قلعه ضحاک نگاه کنید. به نظرتان قدمت این قلعه چند سال است؟ این قلعه بیش از ۲هزار سال قدمت دارد و جزو معدود بناهای باقی‌مانده از پایان دوره اشکانی و ساسانی محسوب می‌شود. این قلعه در طول تاریخ نام‌های گوناگونی داشته است. برخی از این نام‌های شامل دژ اژدهاک، داش قلعه‌سی، رویی‌دژ، قیز قلعه‌سی، باروآس و قلعه گویی می‌شوند.

هیچ‌کس دقیق نمی‌داند از این قلعه چه استفاده‌ای می‌شده است. برخی آن را با کاربرد نظامی تصور می‌کنند. بعضی‌ها هم آن را قلعه‌ای مانند سایر قلعه‌های ایران باستان می‌دانند. گروهی هم اعتقاد دارند قلعه ضحاک نمونه‌ای از معبد آناهیتا است. آناهیتا ایزدبانویی مهم در عقاید مردم ایران باستان بوده است. در اساطیر ایران، آناهیتا نماد عشق و باروری بوده که در بالاترین طبقه آسمان زندگی می‌کرده است. با این عقیده، ایرانیان معابد آناهیتا در ارتفاعات می‌ساختند تا آسیبی از دشمنان نبیند.

• نظریه‌ای متفاوت

برخی از سفال‌های یافت شده در کاوش‌های باستان‌شناسی منطقه مربوط به حکومت‌های پیش از اشکانیان هستند. گروهی از باستان‌شناسان اعتقاد دارند قلعه ضحاک هشترود تبریز به دوره آژدهاک مادی برمی‌گردد. طبق این نظریه، قلعه ضحاک تا دوره تیموریان فعال بوده و به‌دلیل اوج رونق آن در دوره اشکانیان، به این دوره نسبت داده می‌شود. امروزه برج‌های دیده‌بانی اشکانی هنوز در این بنا سالم هستند.

اگر به معماری باستانی علاقه دارید، آثار باقی‌مانده در تپه میل ورامین می‌توانند شما را ساعت‌ها خیره به خود کنند. طاق این دژ جزو همین آثار است که از شاهکارهای معماری اشکانی محسوب می‌شود. شکل تکامل‌یافته و باشکوه این طاق را می‌توانید در ایوان خسرو در تیسفون ببینید. قلعه ضحاک اولین‌بار توسط گروهی از باستان‌شناسان آلمانی بررسی شد. آثاری که از برج‌های نیم‌استوانه‌ای به‌نام دروازه قلعه باقی مانده‌اند، قدمت قلعه را به دوره ساسانیان نسبت می‌دهند.

پوشش دیوارها با سنگ‌های مکعب مستطیل نیز این امر را ثبات می‌کنند. از طرفی قدمت سفال‌هایی که در منطقه کشف شده‌اند به قرن‌های ششم و هفتم هجری بازمی‌گردد. قلعه ضحاک تا دوره اسماعیلیه جزو بناهای آباد بود و از آن استفاده می‌شد. در طول تاریخ، این بنا همواره هدف غارتگران بوده است؛ به‌طوری که اطراف این قلعه مملوء از حفره‌هایی است که به امید یافتن عتیقه‌ها کندوکاو شده‌اند. قلعه ضحاک هشترود تبریز در ۲۷ اسفند ۱۳۸۶ هجری‌شمسی به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.

معماری قلعه ضحاک هشترود تبریز | شاهکاری استوار در تاریخ

چه‌چیزی از قلعه ضحاک شما را جذب خودش کرد؟ بی‌شک معماری شاهکار باستانی این قلعه می‌تواند هر گردشگری را جذب خود کند. قلعه ضحاک رو به تپه‌ای نسبتاً مسطح مستقر شده است. این قلعه حدود ۲ کیلومتر عرض و ۱۰ کیلومتر طول دارد و ساختاری شبیه به دژ دارد. این قلعه از سه طرف رو به پرتگاه است و کنده‌کاری‌هایی رو دیوارهای آن دیده می‌شوند. طراحی قلعه ضحاک کارکردی نظامی در ذهن تداعی می‌کند.

در کاوش‌های متعددی که در این بنا انجام شده، تالار عظیمی با راهروهای جانبی در آن کشف شده است. گچ‌بری‌های چشم‌نوازی در این راهروها نقش بسته‌اند که هرکدام نقش‌های گوناگونی دارند. رنگ‌های این گچ‌بری‌ها معمولاً زرد، اخرایی، سبز و آبی هستند. مهم‌ترین نقش‌های این راهروها شامل نقش‌های برجسته حیوان و انسان و نقش‌های هندسی گیاهان و گل‌ها هستند. در ساخت این چهارطاق از گچ و آجر استفاده شده و ابعاد این آجرها ۳۲ در ۳۲ سانتی‌متر با ۱۰ متر ارتفاع است.

• شکوه معماری باستان ایران

با کاوش در این منطقه می‌توان شکوفایی تمدن پارتی را از نزدیک لمس کرد. در این قلعه نیمی از اتاق‌ها بدون سقف در زمین کنده شده و نیمی دیگر به‌شکل حفره‌هایی در کوه کنده‌کاری شده‌اند. در دیواره این حفره‌های سنگی، طاقچه‌های کوچکی دیده می‌شوند و در بیشتر آن‌ها چاله آبی به‌عنوان آب‌انبار وجود دارد.

قلعه ضحاک تک حفره‌هایی نیز دارد که در صخره‌های عمودی کوه کنده‌کاری شده‌اند. در دامنه کوه روبه‌رو چشمه‌ای وجود دارد که آب آن با فشار متوسط لوله‌های داخل زمین به ارتفاع قلعه می‌رسد. این لوله‌ها حدود یک متر عمق و ۵۰ سانتی‌متر عرض دارد. شما می‌توانید در اطراف قلعه تکه‌های ریزودرشت لوله‌های گلی و آثاری از قالب سنگی را مشاهده کنید.

یکی از جذاب‌ترین آثار کشف شده در قلعه نگاره آن است. این نگاره تصویر کلاغی را به نمایش می‌گذارد که بر پشت گاو پنجه زده است. این کلاغ به میترا در آیین مهر شباهت عجیبی دارد. این نگاره در فضایی به مساحت ۱۲۱ مترمربع کشف شد. نگاره‌های خیره‌کننده دیگری مانند سر چند شیر در حال غرش، تصویر مردی در درون گل نیلوفر با پرتوهای خورشید، تصویر یک ایزدبانو و یک سرباز پارتی جزو سایر نگاره‌های بودند که در این فضا کشف شدند.

بخش‌های مختلف قلعه ضحاک | کشف نقشه قلعه‌گردی

قلعه ضحاک هشترود تبریز از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده است که هرکدام نیاز به ساعت‌ها کاوش دارند. از مهم‌ترین بخش‌های این قلعه می‌توان به آب‌انبار، سالن شورا، مخازن سنگ، حمام و آسیاب اشاره کرد. امروزه بیشتر بناهای این مجموعه تخریب شده‌اند و تنها بنایی که تقریباً سالم باقی مانده، چهارطاقی در قلعه است. در گذر زمان، این بنا نیز پوشش طاق و یکی از پایه‌هایش را از دست داده بود، تا اینکه سال‌ها بعد ترمیم شد.

علت نام‌گذاری قلعه ضحاک | معنایی مربوط به اساطیر

نام قلعه ضحاک به نام‌های ضحاک و آژدهاک مربوط می‌شود. در اساطیر شاهنامه، ضحاک شخصیت مهمی است که در قلعه ضحاک زندگی می‌کند. کاوه آهنگر در این افسانه علیه ستم او طغیان می‌کند و او را از قدرت برکنار می‌کند. ضحاک شخصی با نژاد تازی معرفی می‌شود. برخی اعتقاد دارند نام ضحاک معرب شده نام آژدهاک است. آژدهاک پادشاه مادها بود که توسط کوروش سرنگون شد. به‌نظر این افراد قلعه ضحاک همان قلعه مادی آژدهاک است؛ همچنین دیوار اورارتو در منطقه را مدرک اثبات‌کننده این ادعا می‌دانند. در سال‌های ۱۹۴۳ و ۱۹۶۴ میلادی این قلعه توسط مینورسکی قلعه ضحاک نام گرفت. او اعتقاد داشت این بنا همان جایی است که بطلمیوس با نام فاناسپا از آن یاد کرده است.

امکانات قلعه ضحاک هشترود تبریز | رفاه و آسایش در صعود به قلعه

خوشبختانه پله‌های متعددی از جنس سیمان در مسیر اصلی ورودی قلعه و پله‌های سنگی در صخره‌ها ساخته شده‌اند تا مسیر راحت‌تری را برای گردشگران ایجاد کنند. احداث سایت موزه جزو اقدامات مهم دیگری است که گردشگران جذب خود کرده است. در این سایت اشیای کشف‌شده از کاوش‌ها نمایش داده می‌شود.

از دیگر فعالیت‌های این منطقه که رفاه گردشگران را تأمین می‌کنند می‌توان به ساخت پل فلزی روی رودخانه قرانقو و نصب حائل در پرتگاه‌ها برای امنیت بیشتر بازدیدکنندگان، همکاری با سرمایه‌گذاران برای ایجاد خدمات رفاهی، آسفالت کردن مسیر جاده، رساندن برق تا قلعه و استخدام دو نگهبان دائمی در منطقه اشاره کرد.

بهترین زمان بازدید از قلعه ضحاک | سفرهای بعد از عید نوروز

اگر دنبال بهترین زمان برای بازدید از قلعه ضحاک هشترود تبریز هستید، ما به شما نیمه اول سال و مخصوصاً ماه اردیبهشت را پیشنهاد می‌کنیم. در این زمان، دشت‌های اطراف منطقه مملوء از گل‌های رنگارنگ و فرح‌بخش می‌شوند. آب‌وهوای مطبوع منطقه نیز لذت پیاده‌روی و طبیعت‌گردی در منطقه را دوچندان می‌کند.

نکات بازدید از قلعه ضحاک | چند لحظه تأمل

بازدید از قلعه ضحاک مانند بازدید از سایر دیدنی‌های محبوب ایران نکات مهمی دارد که بهتر است آن‌ها را رعایت کنید:

• برای رسیدن به قلعه ضحاک باید پله‌های متعددی را طی کنید. این پله‌ها از پایین تپه تا قلعه ادامه دارند. خبر خوب این است که با رسیدن به قلعه چشم‌انداز خیره‌کننده‌ای از دشت‌های سرسبز، رودخانه‌ای زلال و طبیعتی اغواکننده خواهید دید. این چشم‌انداز مناسب گرفتن عکس‌های یادگاری و زیباست؛ پس دوربین عکاسیتان را فراموش نکنید.
• هنگام سفر به هشترود و بازدید از قلعه، فرهنگ مردم بومی را گرامی بدارید و به آن احترام بگذارید.
• مسیر رسیدن به قلعه کمی دشوار است؛ ازاین‌رو حتماً کفش و لباس مناسب همراه خود ببرید.
• نوشتن یادگاری و پر کردن منطقه از زباله میراث کشورمان را نابود می‌کند. سعی کنیم در حفظ این آثار ارزشمند کوشا باشیم.

مسیر دسترسی به قلعه ضحاک | دشوار اما لذت‌بخش

وقت آن رسیده سراغ قلعه ضحاک بروید؟ برای این کار باید مسیر خود را از شهرستان هشترود شروع کنید. ابتدا از این شهر به‌سمت روستای خراسانک بروید. این مسیر حدوداً ۱۴ کیلومتر است. ادامه مسیر را باید با پای پیاده طی کنید. پیشنهاد می‌کنیم از داخل تونل وارد نشوید و مسیر سمت راست آن که پاکوب شده است را پیش بگیرید. در این مسیر به تونل دوم خواهید رسید که در سمت راست آن آب آشامیدنی گوارایی وجود دارد. مقداری از این آب با خود بردارید تا در طول مسیر به قلعه خودتان را سیراب کنید. کمی دیگر که مسیر را ادامه دهید به قلعه صعود خواهید کرد.

اگر تا اینجا با ره بال آسمان در کشف قلعه ضحاک هشترود تبریز همراه بودید، احتمالاً بی‌صبرانه دنبال برنامه‌ای برای سفر به این منطقه هستید. پس پیشنهاد می‌کنیم بیش از این فرصت را از دست ندهید و هم‌اکنون بلیتتان را برای سفر به هشترود تهیه کنید. به نظر شما قلعه ضحاک مربوط به کدام دوره است؟ شما کدام ماه سال را برای بازدید از این منطقه ترجیح می‌دهید؟ فراموش نکنید نظرتان را در بخش کامنت‌ها برای ما بنویسید.