بیستون کرمانشاه | معمایی کشف نشده

چه اهل تاریخ باشید چه اهل ادبیات، بی‌تردید نام بیستون را حداقل یک بار شنیده‌اید. بیستون یکی از قدیمی‌ترین قسمت‌های ایران است که حتی آثاری از حضور انسان‌های اولیه نیز در آن دیده می‌شود. امروز قصد داریم تا شما را هر چه بیشتر با بیستون کرمانشاه ، یکی از قدیمی‌ترین محوطه‌های تاریخی ایران آشنا کنیم؛ پس با ما همراه باشید.

معرفی بیستون کرمانشاه

محدوده شهر بیستون و کوه بیستون همواره از هر نظر یک منطقه عالی برای زندگی محسوب می‌شده است. این منطقه فاصله کمی تا بین‌النهرین دارد و از طرفی به‌دلیل وضعیت کوهستانی و وجود غارهای متعدد، حتی انسان‌هایی که در دوران پارینه سنگی زندگی می‌کردند نیز این منطقه را برای سکونت خود بر می‌گزیدند. این روند صدها و هزاران سال ادامه داشت و همواره این منطقه برای پادشاهان اهمیت بسیاری داشت. به همین خاطر در هر دوره تاریخی، شاهد وجود آثاری از تمدن و انسان در بیستون هستیم. از این رو حتی جاده‌ها و مسیرهای مهمی همانند جاده ماد به بابل و جاده ابریشم که به ترتیب در دوران هخامنشی و دوران اشکانی و ساسانی ایجاد شدند نیز فاصله کمی تا منطقه بیستون داشتند. به‌صورت کلی باید گفت که دشت بیستون از هر نظر برای حاکمان و مردم منطقه مهمی بوده و نوعی کانون به حساب می‌آمد.

همه این مسائل دست‌به‌‌دست هم دادند تا همواره حضور تمدن‌های بشری در منطقه بیستون کرمانشاه احساس شود. به همین خاطر است که می‌توان آثار بسیار مهم و ارزنده تاریخی را فقط در همین مکان مشاهده کرد. آثاری از جمله سنگ‌ نوشته برجسته داریوش اول از دوران هخامنشی، نقش برجسته هرکول از دوران سلوکی و نقش‌های برجسته اشکانی مهرداد دوم و گودرز دوم از دوران ساسانی را در این مکان یافت که هر یک جزء مهم‌ترین آثار تاریخی در تمام ایران به حساب می‌آیند. جالب است بدانید که آثار نام‌برده، فقط بخشی از 170 اثر شناسایی‌شده در محوطه تاریخی شهر بیستون هستند که 100 عدد از آن‌ها در فهرست آثار تاریخی و ملی به ‌ثبت رسیده‌اند. بیستون جزء معدود اماکنی است که آثاری تاریخی از دوران پارینه سنگی تا قرن بیستم میلادی را در محوطه آن می‌توان یافت.

ثبت بیستون در بین آثار ملی

کشف آثار مختلف باعث شد تا نه‌تنها این منطقه و آثار آن در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی ملی به‌ ثبت برسد، بلکه در 13‌جولای سال 2006، مصادف با 22‌تیرماه1385، در سی‌امین اجلاس جهانی یونسکو، محوطه تاریخی بیستون را در فهرست آثار جهانی به‌ ثبت برسانند. البته پیش از آن در هفتم مهرماه سال 1381، بیستون با شماره 6463 در فهرست آثار ملی ایران نیز قرار گرفت. پس باید بدانید که کوه بیستون کرمانشاه یکی از مهم‌ترین و منحصر‌به‌فرد‌ترین آثار تاریخی در تمام ایران و دنیا محسوب می‌شود.

معنای بیستون

هر بخش از آثار تاریخی مهمی همانند کوه بیستون، حائز اهمیت است و درباره آن باید تحقیق کرد. به‌عنوان مثال حتی در همان ابتدا باید نام بیستون را نیز بررسی کرد تا بدانیم ریشه این کلمه به کدام زبان باز می‌گردد و چه معنایی دارد؟ جالب است بدانید بر اساس اسناد تاریخی به دست آمده، نام بیستون در ابتدا «بغستان» بوده که از ترکیب دو واژه «بغ» و «ستان» ایجاد شده است. بغ به معنای خدا و ستان به‌معنای جایگاه است و از کنار هم قرار دادن این واژه‌ها، کلمه بغستان یا همان جایگاه خدایان به‌وجود می‌آید.

اگر دقت کنید، واژه بغ در نام شهر بغداد نیز به‌کار رفته است. پس از آن، این مکان مقدس را بهستون نامیدند که در گذر زمان به بیستون تبدیل شد. البته لازم‌به‌ذکر است که در دوران پهلوی، آن را به بهیستان و بهیستون نیز نامیدند که امروزه آن را فقطبا همان نام بیستون می‌شناسیم.

آشنایی با سنگ نبشته های کوه بیستون

سنگ نوشته بیستون یکی از مهم‌ترین بخش‌های تاریخی این شهر به‌حساب می‌آید. سنگ نوشته بیستون در کنار کتیبه داریوش، جزء مهم‌ترین بخش‌های بیستون به‌شمار می‌آید. نقوش برجسته حجاری‌شده روی سنگ یا همان کتیبه‌ها و سنگ‌نبشته‌ها، جزء مهم‌ترین اسناد تاریخی هستند که حتماً باید مدنظر قرار بگیرند. در ادامه شما را با دو سنگ‌نوشته بسیار مهم بیستون آشنا خواهیم کرد.

• سنگ نوشته بیستون

سنگ نوشته بیستون، یکی از دو سنگ نوشته بسیار مهم و تاریخی دشت بیستون است که در ارتفاع 100متری از سطح زمین حجاری شده است. بله، تعجب نکنید، این سنگ نوشته در ارتفاع 100متری از سطح زمین واقع شده است و همین مسئله آن را به یکی از مهم‌ترین سنگ‌نوشته‌ها در تمام دنیا و تاریخ تبدیل می‌کند. سنگ نوشته بیستون بر صخره‌ای آهکی و به دستور مستقیم داریوش اول در دوران هخامنشی ایجاد شده است. این کتیبه شش متر طول و 2.3 متر عرض دارد. در سمت چپ این حجاری، می‌توانید شاهد تصویری تمام قد از داریوش به ارتفاع 1.78 متر باشید که بر اساس نظر کارشناسان، با ابعاد واقعی ایجاد شده است.

تصویر کوروش با تاج گنگره‌ای شکل خود، در سمت چپ کتیبه به چشم می‌خورد. در این کتیبه، داریوش دست راست خود را به نشانه پرستش فر کیانی به سوی آسمان دراز کرده است. حلقه‌ای در دست چپ او به چشم می‌خورد که به نوعی نماد طلب دعای خیر است. در مقابل داریوش، 9 اسیر با دست و پاهای بسته دیده می‌شود که 8 تن از آن‌ها غاصبان تاج و تخت پادشاهی هستند و نفر نهم، پیشوای قبیله سکاها یا همان تیگرا خائود است. با حجاری اشکال این اسرا بر روی سنگ نوشته بیستون، داریوش قصد داشته تا اقتدار خود را به تمام دنیا نشان دهد و تأکید کند که غاصبان تاج و تخت او، کار به جایی نمی‌برند.

• کتیبه داریوش

کتیبه یا همان سنگ نوشته داریوش، دقیقاً زیر نقش برجسته آن و تصویر حجاری‌شده قرار دارد. این سنگ نوشته 22 متر طول و 8.7 عرض دارد. در این کتیبه از سه خط فارسی باستان، عیلامی و اکدی یا همان بابلی نو استفاده شده است. متن فارسی باستانی در ۵ ستون و روی کتیبه‌ای با طول 9.23 متر و عرض 3.63 دیده می‌شود که 414 سطر دارد. بر روی هر ۵ ستون، تصویر اهورامزدا به چشم می‌خورد که در حال پرواز است. اهورامزدا را در این کتیبه با چهره‌ای انسانی تمثیل کرده‌اند که ریشی مستطیلی شکل و چهره‌ای نورانی دارد. روی سر وی تاجی درخشنده با شاخ‌هایی عجیب به چشم می‌خورد که نشانه‌ خدا‌بودن و عظمت وی است.

متن عیلامی سنگ نوشته داریوش

متن عیلامی سنگ نوشته داریوش، 593 سطر، ۸ستون و ۲ قسمت دارد. نقش‌هایی که در سمت راست آن قرار دارند،روی کتیبه‌ای با 5.6 متر طول و 3.7 متر عرض حجاری شده‌اند. نقش‌های سمت چپ کتیبه نیز در امتداد متن فارسی باستانی قرار دارند و روی کتیبه‌ای با 5.67 متر طول و 3.63 متر عرض حجاری شده‌اند.

متن اکدی

متن اکدی یا همان بابلی نو نیز در یک ستون نوشته شده است. سمت چپ نقش‌های برجسته آن روی لبه صخره حجاری شده است. این سنگ نوشته شامل ترجمه پاراگراف یک تا 69 متن فارسی باستانی می‌شود و 112 سطر دارد. همچنین در کنار ۳متن اصلی کتیبه داریوش، 11 کتیبه کوچک نیز دیده می‌شود که به داریوش و دشمنان او ارتباط دارد.

قطعاً شما نیز کنجکاو هستید بدانید که ترجمه سنگ نوشته بیستون چیست و چه معنایی می‌دهد. ترجمه تحت‌الفظی و کلمه‌به‌کلمه این کتیبه بسیار سنگین است. به همین خاطر فقط خلاصه‌ای از این متن را برای شما عزیزان توضیح خواهیم داد. داریوش در این کتیبه خودش را به‌صورت کامل معرفی می‌کند و از خاندان هخامنشی می‌گوید. او درباره شیوه حکومت خود، شورش‌هایی که علیه وی انجام شدند و اینکه چطور این شورش‌ها را سرکوب کرد نیز روایت کرده است.

حتی در این کتیبه، به مرگ کمبوجیه، پسر کوروش نیز اشاره می‌شود. او چنین اشاره می‌کند که طی 19 نبرد، همه آشوب‌ها و شورش‌ها را سرکوب کرد و آسایش و آرامش را به قلمرو خود باز گرداند. جالب است علاوه بر روایت فتوحات خود، به نکات اخلاقی نیز اشاره می‌کند و انسان را از دروغگویی برحذر می‌دارد. در بخش انتهایی نیز دعای خیر برای مردم و کشورش می‌کند و از اهورامزدا برای شکست دشمنان، شکرگزاری می‌کند.

سنگ نوشته بیستون چطور ساخته شده است؟

یکی از عجایب مهم بیستون، نحوه حجاری این سنگ نوشته است. برخی محققان تاریخی زمانی که با چنین عجایبی رو‌به‌رو می‌شوند، به قدرت مهندسی مردمان آن دوران پی می‌برند. درباره روش ساخت این سنگ نوشته‌ها، تحقیقات بسیاری انجام شده است و نهایتاً در پی کاوش‌های انجام‌شده، در نزدیکی این سنگ نوشته‌ها، آثاری پلکانی کشف شد. به‌نظر می‌رسد که سنگ‌تراشان برای بالارفتن و دسترسی به محل حجاری، پلکان‌هایی در دل سنگ تراشیده‌اند. سنگ نوشته بیستون روی کوهی آهکی بنا شده بود و به همین خاطر ساخت چنین پلکانی بسیار منطقی به‌نظر می‌رسد.

جالب است بدانید که حجاران پس از پایان کار، از هر پله که پایین می‌آمدند، آن را نابود می‌کردند و امروزه فقط آثاری جزئی از این پلکان به چشم می‌خورد. دلیل نابودی این پلکان آن بوده تا کسی به متن کتیبه دسترسی پیدا نکند. حتی شاید برای شما این سؤال به وجود آمده باشد که چرا این کتیبه را در ارتفاع 100متری از سطح زمین ایجاد کرده‌اند؟

در وهله اول داریوش دستور داد تا در چنین ارتفاعی کتیبه وی حجاری شود تا به دید همگان برسد و در وهله دوم، دشمنان به آن دسترسی پیدا نکنند و آسیبی به کتیبه وارد نشود. یکی از عجایب دیگر سنگ نوشته بیستون ، نشانه‌های از لعابی قهوه‌ای رنگ روی کتیبه است. تحقیقات نشان می‌دهند تا در پایان کار حجاری از ترکیبی رنگی به‌عنوان لایه محافظ بر روی کتیبه استفاده شده است. این کار حجاران باعث شد تا نسل امروز نیز بتواند شاهد فرموده‌های داریوش کبیر باشد.

راهنمای محوطه تاریخی بیستون

برخی افراد تصور می‌کنند که فقط بخش جذاب و دیدنی بیستون، سنگ نوشته داریوش است؛ اما باید بدانید که در محوطه تاریخی بیستون بیش از 26 اثر تاریخی کشف شده است که امکان بازدید از همه آن‌ها وجود دارد. در ادامه شما را با بخش‌های مختلف بیستون آشنا می‌کنیم.

• غارهای تاریخی کوه بیستون

در بخشی از مقاله به این موضوع اشاره کردیم که وجود غارهای طبیعی باعث شده بود تا دشت بیستون مکانی مناسب برای زندگی مردم از دوران پارینه سنگی باشد. در محوطه بیستون چندین و چند غار به چشم می‌خورند که بازدید از آن‌ها به مراجعه‌کنندگان توصیه می‌شود.

غار شکارچیان

در بخش بالایی تندیس هرکول و دامنه کوه بیستون، غاری با فضایی نسبتاً کوچک وجود دارد. این غار به احتمال زیاد پناهگاه شکارچیان منطقه بوده است. فضای داخلی این غار حدود 35 مترمربع است. گویا شکارچیان لاشه حیوان شکار‌شده را به آنجا می‌برند تا از دید حیوانات وحشی مخفی بماند. نکته جالب توجه درباره غار شکارچیان آثار بسیاری است که از تمدن انسان‌های اولیه در آن یافت شد. این تحقیقات را پرفسور کارلتون کوون انجام داده است.  همچنین یکی از شگفت‌انگیزترین کشفیات، کشف استخوان انسان‌های نئاندرتال است که بین 50هزار تا 230هزار سال پیش زندگی می‌کردند!

غار خِر یا مَر خِر

در بخش شمال شرقی غار شکارچیان، غاری دیگر به چشم می‌خورد که مردم محلی آن را غار خر می‌نامند. اگر به‌دنبال دلیل نام‌گذاری این غار هستید، باید بدانید که مردم محلی منطقه به‌صورت کلی غارهایی را که ورودی گرد داشته باشند را غار خر می‌نامند. پس از کاوش‌های انجام‌شده در این غار، آثاری یافت شد که قدمت آن‌ها به دوران پارینه‌سنگی باز می‌گردد. لازم به ذکر است که قدمت آثار به‌دست‌آمده از این غار، به دوران پارینه‌سنگی تا ساسانیان باز می‌گردد. این یعنی از هزاران سال پیش تا دوره ساسانی، از این غار به‌عنوان محل سکونت و یا پناهگاه استفاده می‌کردند.

مر تاریک

در بخش شمال غربی غار خر، غاری با نام مر تاریک قرار دارد. در این غار نیز پس از کاوش‌های انجام شده، آثاری از حضور انسان در دوران پارینه‌سنگی به چشم می‌خورد؛ اما با این تفاوت که بر خلاف غار خر، در غار مر تاریک به جز آثار دوران پارینه‌سنگی، آثار دیگری به چشم نمی‌خورد. به همین خاطر محققان بر این باور هستند که از دوران پارینه سنگی به بعد، این غار خالی از سکنه و متروکه باقی مانده است.

مر دو در

در بخش شمال شرقی غار شکارچیان، مرتفع‌ترین غار بیستون به چشم می‌خورد. در نتیجه کاوش‌های انجام شده، آثاری از دوره‌های پارینه‌سنگی میانی و عصر جدید در این غار به دست آمده است. نکته جالب توجه درباره غار مر دو در این است که دو در ورودی مجزا دارد و به همین خاطر آن را «دودر» می‌نامند. احتمال بر این می‌رود که غار دو در به دلیل مرتفع بودن و داشتن دو در ورودی، ایمن‌ترین غار برای ساکنان به حساب می‌آمده و به همین خاطر شاهد آثار حیات تا قرون میانی و جدید نیز در آن هستیم.

مر آفتاب

در دامنه کوه بیستون کرمانشاه و بین غارهای مر تاریک و مر دو در، غاری با نام مر آفتاب به چشم می‌خورد. کاوش‌های بسیاری در این غار نیز انجام شده است و نهایتاً آثاری از جمله ابزار سنگی و یک ابزار استخوانی در آن یافت شد که قدمت آن‌ها به دوران پارینه‌سنگی باز می‌گردد. همانند مر تاریک، آثاری از دوره‌های دیگر تاریخی در این غار یافت نشده و احتمال می‌رود که این غار نیز پس از آن دوران به‌صورت متروکه رها شده است.

• نقوش برجسته و سنگ‌نبشته‌ها

بسیاری از مراجعه‌کنندگان تصور می‌کنند که تنها سنگ‌نبشته موجود در بیستون کرمانشاه، سنگ‌نبشته داریوش است. این در حالی است که به‌غیر از آن، چندین و چند کتیبه دیگر در محوطه تاریخی بیستون کرمانشاه وجود دارند. در این بخش قصد داریم تا شما را با سنگ‌نبشته‌های مختلف بیستون آشنا کنیم.

نقش حجاری شده مهرداد دوم

دقیقاً کمی پایین‌تر از نقش برجسته و سنگ‌نبشته داریوش اول، نقش حجاری‌شده دیگری با نام نقش مهرداد دوم به چشم می‌خورد. مهرداد دوم، یکی از شاه‌های مقتدر دوران اشکانی بوده است. قدمت این کتیبه به حدود 100 سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. روی تصویر این نقش برجسته می‌توانید شاهنشاه مهرداد دوم را به‌همراه ۴ نفر از ساتراپ‌های محلی تماشا کنید. بر اساس نظر باستان‌شناسان، این فرماندهان بر اساس اهمیت و جایگاه سیاسی پشت سر یکدیگر ایستاده‌اند.

علاوه بر نقش برجسته مهرداد دوم، سنگ‌نبشته یا همان کتیبه‌ای دیگر در کنار آن به چشم می‌خورد که در واقع معرفی افرادی است که در این حجاری حضور دارند. این کتیبه به زبان یونانی نوشته شده است و چنین روایت می‌کند که نفر اول، «گودرز اول»، ساتراپ ساتراپ‌ها و امیر گرگان است. متأسفانه بر اثر فرسایش، نام نفر دوم از بین رفته است. لقب نفر دوم «پیس تومینوس» بود. این لقب فقط به افرادی اعطا می‌شد که شاه به آن‌ها اعتماد کامل داشت. نفر چهارم «کوفاستس» نام دارد که یکی دیگر از ساتراپ‌های مهم ایران بوده است.

سنگ نوشته شیخ علیخان زنگنه

در کنار کتیبه و نقش برجسته مهرداد دوم، کتیبه‌ای دیگر با نام کتیبه شیخ علیخان زنگنه به چشم می‌خورد. بر روی این کتیبه، متن وقف‌نامه‌ای از شخص شیخ علیخان زنگنه به یادگار باقی مانده است. در این کتیبه او چنین نوشته که حاکم کرمانشاه بوده است و فرزندانش کارهای فراوانی برای مردم منطقه انجام داده‌اند. شیخ علیخان زنگنه در دوران شاه عباس دوم به مقام وزارت اعظم نائل شد.

حجاری برجسته گودرز دوم

گودرز بین سال‌های 38 تا 51 میلادی، بر ایران حکومت می‌کرد و به احتمال زیاد، از نوادگان گودرز اول، ساترات ساتراپ‌ها بود که در نقش برجسته مهرداد دوم شاهد تصویر او بودیم. گودرز توانست با پیروزی بر مهرداد دوم، به سلطنت برسد. مهرداد یکی از شاهزادگان اشکانی بود که در امپراتور روم بزرگ شده بود. در نقش برجسته گودرز دوم، شاهد تصاویری خواهید بود که داستان پیروزی گودرز بر مهرداد را روایت می‌کند.

در نقش برجسته گودرز دوم، ۳ سلحشور زره‌پوش را می‌توانید مشاهده کنید که شاه در میانه آن‌ها حضور دارد و تاج شاهی را بر سر می‌گذارد. او در این تصویر به مهرداد، رقیب تاج و تخت خود حمله می‌کند و مهرداد نیز از اسب افتاده و نقش بر زمین شده است. در کنار این نقوش و داستان تصویری، کتیبه یا سنگ‌نبشته‌ای تاریخی نیز به چشم می‌خورد که به خط یونانی نوشته شده است. در این کتیبه نام گودرز با نام شاه شاهان و پسر گیو و همچنین مهرداد به‌عنوان مهرداد پارسی به چشم می‌خورد.

نقش برجسته بلاش

«بلاش» یکی از شاهان اشکانی بوده است. بلاش یکم یا ولگش یکم، بیست‌ودومین شاه ایران از خاندان اشکانی بوده که در سال 51 میلادی بر تخت پادشاهی نشست. 400 متر دورتر از نقش برجسته گودرز دوم، به تخته سنگی ۴ضلعی و نامنظم خواهید رسید که ۲.۵ متر ارتفاع دارد. در ۳ سمت این تخته سنگ، حجاری‌هایی را مشاهده خواهید کرد که در آن تصویری از بلاش اول نیز به چشم می‌خورد. در این نقش برجسته، بلاش به حال تمام رخ ایستاده است و قدی حدود 180 سانتی‌متر دارد. ظاهر او در مقایسه با  پادشاهان هخامنشی کمی متفاوت است؛ اما شباهت‌های بسیاری نیز بین ظاهر بلاش و پادشاهان هخامنشی وجود دارد. در کنار این نقش برجسته که متأسفانه آسیب بسیاری دیده است، کتیبه‌ای نیز به چشم می‌خورد که در گذر زمان نابود شده است و خوانا نیست.

تندیس هرکول

شاید تعجب کنید؛ اما دقیقاً تندیس هرکول در بخشی از کوه بیستون به چشم می‌خورد. هرکول با وجود آنکه یکی از خدایان یونان باستان و نماد عظمت و قدرت است؛ اما در فرهنگ ایرانی نیز نقش بسیار کم‌رنگی داشته است. تندیس هرکول بیستون کرمانشاه به 153 سال پیش از میلاد مسیح تعلق دارد. بر اساس تحقیقات انجام شده، این تندیس در اواخر دوره سلکویان روی کوه حجاری شده است. تندیس هرکول ۱۴۶ سانتی‌متر طول دارد و دارای ریش‌های مجعد است.

هرکول در دست چپ خود یک جام نگه داشته و روی پوست شیر دراز کشیده است. پوست شیری که هرکول روی آن دراز کشیده، دو متر طول دارد. در پشت این تندیس، سنگ‌نبشته‌ای کوچک با ابعاد 43 در 43 سانتی‌متر به چشم می‌خورد. نکته جالب توجه درباره این تندیس این است که تندیس هرکول کاملاً برهنه بوده است؛ به همین خاطر پس از انقلاب اسلامی، به این تندیس آسیب وارد شد تا ظاهری معقول داشته باشد.

فرهاد تراش

بی‌تردید با داستان «شیرین و فرهاد» آشنایی دارید. در این داستان عاشقانه و اساطیری، فرهاد برای وصال عشق خود، تصمیم‌ می‌گیرد به‌دستور خسرو، رقیب عشقی خود، کوه بیستون را با تیشه بکند. فرهاد این کار را با کمال میل انجام می‌داد. خسرو از این بابت خشمگین شد و دستور داد تا خبر مرگ جعلی شیرین را به فرهاد برسانند. فرهاد با شنیدن خبر مرگ شیرین جا‌به‌جا بر زمین افتاد و جان به جان‌آفرین تسلیم کرد. خب همه ما این داستان را می‌دانیم؛ اما آیا کوه بیستون همان بیستونی است که فرهاد آن را با تیشه زد؟

در غرب نقش برجسته داریوش اول و در دامنه کوه بیستون، دیوار حجاری‌شده عظیمی به چشم می‌خورد که آن را با نام‌های متعدد همانند فرهاد تراش، فرتاش، فرای تاش و همچنین تخت فرهاد می‌شناسند. این اثر حدود 200 متر طول و 36 متر عرض دارد. برخی باستان‌شناسان بر این باور هستند که ساخت فرهاد تراش به دوره داریوش اول باز می‌گردد. آن‌ها بر این باور هستند که داریوش قصد داشته تا متن وصیت‌نامه خود را در این محل حکاکی کنند. برخی دیگر اعتقاد دارند که داریوش این صفحه را برای شرح وقایع تاریخی مربوط به دوره خسرو پرویز ساسانی ایجاد کرده بود. برخی دیگر تصور می‌کنند که این محل فقط یک کارگاه حجاری و معدن سنگ بوده است. با وجود این، ظاهر استوار این بخش و روایت‌هایی که درباره آن شده است، باعث شده تا این محل را با نام فرهاد تراش بشناسند.

حجاری های ساسانی

در دامنه بیستون، زمینی به‌طول 7کیلومتر به چشم می‌خورد که در آن قطعه سنگ‌های بزرگ تراش خورده وجود دارند. این قطعات به‌صورت پراکنده کنار یکدیگر قرار داده شده‌اند. جنس سنگ‌ها از آهک است و همگی به‌شکل مکعب‌مستطیل تراش خورده‌اند. با توجه به نمونه‌های مشابه این بلوک‌های آهکی که در ابنیه ساسانی، پل بیستون، فرهاد تراش و پل خسرو دیده شده است، این سنگ‌های تراش‌خورده را نیز به همان دوران نسبت می‌دهند. جالب است بدانید که علائم به‌جای‌مانده روی این سنگ‌ها نشان‌دهنده این موضوع هستند که دولت با سنگ‌تراشان تسویه حساب نکرده است و شاید به همین خاطر سنگ‌ها در این محوطه رها شده‌اند.

• سراب بیستون

همان طور که اشاره کردیم، وجود آب‌و‌هوایی عالی و شرایط اقلیمی مناسب باعث شد تا اقوام مختلف از دوران پارینه‌سنگی تا امروز در این منطقه ساکن شوند. در حقیقت مهم‌ترین اتراق‌گاه منطقه بیستون، سراب بیستون بود. در آن دوران کاروان‌های مختلف برای استراحت و اتراق، از این مکان استفاده می‌کردند. با حضور در ارتفاعات این منطقه می‌توانید از دور شاهد نقش برجسته بیستون، سنگ نوشته بیستون، تندیس هرکول، نقش برجسته اشکالی، پرستشگاه مادی، غار شکارچیان و بقایای شهر پارتی باشید. در بخش جنوبی سراب بیستون نیز کاروانسرای شاه عباسی و ایلخانی به چشم می‌خورد. حتی یک شاخه از آب این سراب نیز به سمت کاروانسرا جاری است و از آن به‌عنوان آب شرب استفاده می‌کردند. شاخه اصلی این سراب به‌سمت رود گاماسیاب جریان دارد که آن را به نهر سهراب می‌شناسند و نهایتاً به رود دینور می‌ریزد.

• پل‌های بیستون

دشت بیستون یک دشت بسیار خوش‌‌آب‌وهوا بوده و هنوز هم رودهای کوچک و بزرگی در نزدیکی این دشت جریان دارند. به همین خاطر برای تردد، پل‌های متعددی در مسیر رودخانه ایجاد می‌شدند که امروزه فقط 2 عدد از آن‌ها باقی مانده‌اند. در ادامه آن‌ها را به شما معرفی خواهیم کرد.

پل بیستون

در بخش شرقی کوه بیستون، رودی با نام رودخانه دینور جریان داشته و هنوز هم جریان دارد. این رود از چند رودخانه کوچک ایجاد می‌شود و در نهایت به چند شعبه مختلف تقسیم می‌شود. روی این رود و بر سر راه قدیم کرمانشاه، پلی با نام پل بیستون قرار دارد. این پل را با نام‌های متعدد همانند پل صفویه، پل شاه عباسی، پل دینور آب یا پل نادرآباد نیز می‌شناسند. پل بیستون 144 متر طول و ۵ دهانه دارد و پایه‌های آن از جنس ملات سنگ و گچ ساخته شده است. بر اساس اسناد تاریخی به‌دست‌آمده، قدمت این پل به دوره ساسانیان باز می‌گردد و بارها و بارها آن را مرمت و بازسازی کرده‌اند. اینکه هنوز پل بیستون سر و پا باقی مانده است، یک اعجاز به حساب می‌آید.

پل خسرو

رودخانه گاماسیاب نام رودی است که از چشمه‌های آهکی شهرستان نهاوند سرچشمه می‌گیرد و مسیر خود را تا بیستون ادامه می‌دهد. این رود در انتها به رودخانه دینور می‌ریزد. این رودخانه هنوز هم جریان دارد و باعث آبادانی منطقه می‌شود. در 2کیلومتری جنوب غرب بیستون و روی این رودخانه، پلی با نام پل خسرو به چشم می‌خورد. پایه‌های این پل از سنگ‌تراش خورده و ملات سنگی ساخته شده است و بخشی از سد ساسانی بیستون به شمار می‌آید. بر اساس اسناد تاریخی، قدمت ساخت این پل به دوران خسروپرویز و ساسانیان باز می‌گردد و به همین خاطر آن را پل خسرو می‌نامند. در بازدید از این پل تاریخی، متوجه بخش‌های آهنی خواهید شد. این بخش‌های در طول تاریخ و برای استحکام به آن اضافه شده‌اند.

• پرستشگاه‌های بیستون کرمانشاه

در محوطه تاریخی بیستون کرمانشاه، می‌توانید دو پرستشگاه باستانی را مشاهده کنید. در ادامه شما را با آن‌ها آشنا خواهیم کرد.

نیایشگاه پارتی

در بخش شمالی کتیبه بیستون و دقیقاً مقابل نقش برجسته بلاش، آثاری از دوران اشکانی به چشم می‌خورد. این آثار از ۲ سکوی سنگی و تعدادی پله تشکیل شده است که در دل کوه کنده شده‌اند. در داخل این سکوها، حفره‌ای دایره‌ای شکل به چشم می‌خورد که در درون سنگ‌ها تراشیده شده است. برخی بر این باور هستند که این حفره‌ها در آن دوران کاربرد آتشدان داشتند و در این قسمت مراسم مذهبی انجام می‌شد.

نیایشگاه مادی

در مقابل سراب بیستون و زیر نقش برجسته بیستون، سکویی بلند به ارتفاع ۱.۵ متر و عرض 7 متر به چشم می‌خورد. راهرویی این سکو را به ۲ بخش تقسیم می‌کند. در مقابل این سکو، سنگ‌های تراشیده‌نشده‌ای به چشم می‌خورد که گویا برای دسترسی به بخش‌های مختلف استفاده می‌شدند. دقیقاً همانند پرستشگاه پارتی، گویا از این سکوها نیز برای نیایش و برافروختن آتش استفاده می‌کردند. در این محل آثاری به دست آمده است که قدمت آن به هزاره اول پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.

• شهر باستانی پارتی

در بخش شمال شرقی سراب بیستون و کتیبه داریوش، محوطه‌ای به‌طول 800 متر و عرض 300 متر به چشم می‌خورد که آثاری بسیار گران‌بها از آن یافته شده است. بر اساس نظر کارشناسان، قدمت این اشیا به دوران اشکانیان باز می‌گردد و با توجه به نوع وسایل کشف‌شده، این منطقه در گذشته منطقه‌ای مسکونی بوده است. در کتب تاریخی بیان شده است که در نزدیکی بیستون شهری با نام شهر پارتی وجود داشته که قدمت آن به دوران اشکانی باز می‌گردد. به همین خاطر احتمال می‌رود که این محدوده 2هزار متر‌مربعی، همان شهر باستانی پارتی است.

• قلعه‌های محوطه بیستون

در محوطه تاریخی بیستون، می‌توانید شاهد ۲ دژ و قلعه قدیمی باشید که هزاران سال قدمت دارند. در این قسمت قلعه‌های تاریخی محوطه بیستون را به شما معرفی خواهیم کرد.

قلعه سرمایج

قلعه سرمایج در روستایی با همین نام واقع شده است که جزء توابع شهر هرسین به حساب می‌آید. جالب است بدانید که حتی خانه‌هایی که در این روستا وجود دارند، جزء آثار تاریخی به شمار می‌آیند. در این شهرستان بقایایی از قلعه‌ای به چشم می‌خورد که بر اساس اسناد تاریخی و کاوش‌های انجام‌شده، قدمت آن به دوران ساسانی باز می‌گردد. متأسفانه از این قلعه تاریخی امروزه فقط 37 متر از دیوار آن به جای مانده است.

دژ مادی

در بخش شمال غربی محوطه بیستون، بخشی با نام دامنه پارتی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی محسوب می‌شود. بر اساس بقایای یافت شده در این منطقه دژی مستحکم به شکل مستطیل وجود داشته که قدمت آن به دوران مادها باز می‌گردد. با توجه به آثار کشف‌شده در حفاری‌های این منطقه، گمان می‌رود که این بنا سکایه واتیش است. در اسناد تاریخی چنین روایت می‌شود که داریوش کبیر، گئومات مغ (بردیای دروغین) و همدستانش را در این مکان به هلاکت رساند.

• کاروانسرای شاه عباسی بیستون

کاروانسرای شاه عباسی بیستون یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این منطقه محسوب می‌شود. همان‌طور که از نام آن مشخص است، قدمت آن به دوران شاه عباس صفوی باز می‌گردد. این کاروانسرا در مسیر قدیمی کرمانشاه همدان ساخته شده است و در مقابل فرهاد تراش قرار دارد. کاروانسرای شاه عباسی 6هزار متر‌مربع وسعت دارد و در ساخت آن از سبک معماری ۴ایوانی استفاده شده است. جالب است بدانید که این کاروانسرا هنوز هم یک مرکز اقامتی به حساب می‌آید و امروزه از آن به‌عنوان اقامتگاه بوم‌گردی استفاده می‌کنند.

• تپه نادری

در روستای نادرآباد و 200متری جاده بیستون به صحنه، تپه‌ای با نام تپه نادر وجود دارد. در این مکان طی حفاری‌های انجام‌شده، سفالینه‌های کشف شده است که قدمت آن به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. با توجه به این آثار، از چندین هزار سال قبل، تمدنی در این منطقه حضور داشته و تپه نادری جزء قدیمی‌ترین بخش‌های بیستون به‌حساب می‌آید. در بخش غربی این تپه نیز آثاری از دوره باشکوه نادرشاه افشار، پادشاه مقتدر و بزرگ ایرانی به چشم می‌خورد و به همین خاطر آن را تپه نادری نام‌گذاری کرده‌اند.

• کاروانسرای ایلخانی

در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی و سراب بیستون، بنایی ناتمام را می‌توان مشاهده کرد که قدمت آن به دوران ساسانی باز می‌گردد. این بنا مستطیلی شکل است و به‌ دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌شود. روی دیواره‌های سنگی این بنا، علائمی دیده می‌شود که مشابه آن را روی حجاری‌های دوره ساسانی می‌توان مشاهده کرد.

از این رو اثبات شده است که این بنای نیمه‌ساز، به دوران ساسانی تعلق دارد. در دوره ایلخانی نیز روی این بنا، کاروانسرایی ایجاد کردند که بعدها به خاطر زلزله تخریب شده است و فقط بقایایی از آن را می‌توان مشاهده کرد. البته بخش نسبتاً سالم، مسجدی کوچک در گوشه کاروانسرا است که به‌طرز عجیبی از زلزله جان سالم به در برده است.

• کوه بیستون

کوه بیستون همان کوه مشهور و پرآوازه است که بر دامنه خود یادگار بسیاری از دوران هخامنشی و تاریخ ایران را حمل می‌کند. این کوه 5هزار متر پهنه و هزار و 200 متر ارتفاع دارد و مکانی مناسب برای صخره‌نوردی محسوب می‌شود. البته برای پرش با چتر، پاراگلایدر یا حتی صخره‌نوردی باید از پایگاه میراث جهانی بیستون کسب اجازه کنید و در نهایت این صعود یک صعود بسیار جذاب و دل‌چسب خواهد بود. تصور کنید که بر فراز یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین کوه‌های ایران هستید و از دور می‌توانید شاهد آثار باستانی و مهمی همچون سراب بیستون و نقش برجسته بیستون باشید.

• جاده شاهی

در گذشته جاده‌هایی با نام جاده شاهی در بخش بالایی سراب بیستون قرار داشته که امروزه فقط قسمت‌هایی از آن باقی مانده است. این جاده بر اساس اسناد به‌جای‌مانده و تحقیقات انجام شده، از بابل عراق به اکباتان همدان متصل بوده است. این جاده یکی از پر‌رفت‌وآمد‌ترین جاده‌های قدیمی ایران محسوب می‌شود و کاروان‌های بسیاری از آن عبور می‌کردند. قدمت این جاده به دوره‌های هخامنشی، سلوکی و اشکانی باز می‌گردد و یکی از جاده‌های پررونق به ‌شمار می‌آمده است. در دوران اشکانی برای حفظ منافع اقتصادی و نظامی از این جاده استفاده می‌کردند و در دوران ساسانی و اسلام، جاده شاهی مسیری عالی برای دسترسی به بین‌النهرین بود.

بهترین زمان بازدید از بیستون

کرمانشاه آب‌وهوایی معتدل و عالی دارد. با وجود این اوایل خرداد ماه تا اوایل شهریور بهترین زمان سفر به بیستون محسوب می‌شود. در این بازه زمانی، میانگین دمای هوا به 24 درجه می‌رسد و هوا کاملاً مطبوع و لذت‌بخش است. در ۶ ماه دوم سال، میانگین دمای کرمانشاه، حدود 14 درجه است و هوا بسیار سرد می‌شود. به همین خاطر بهتر است شش ماه دوم سال را برای سفر به کرمانشاه انتخاب نکنید.

طبیعتاً شش ماه اول سال، مخصوصاً بهار و ایام نوروز، محوطه تاریخی بیستون به‌شدت شلوغ می‌شود. در فصل تابستان با وجود شلوغی منطقه، پس از بازدید محوطه تاریخی بیستون، می‌توانید سری به سراب نیلوفر کرمانشاه، ریجاب و همچنین سراب قنبر نیز بزنید که جزء جاهای دیدنی کرمانشاه به حساب می‌آیند.

اقامت در بیستون

گفتنی است که در فاصله 25کیلومتری از شهر کرمانشاه، کاروانسرایی با نام کاروانسرای عباسی وجود دارد. به‌تازگی و در سال 1394، پس از بازسازی و مرمت کامل، این بنا را به اقامتگاهی بوم‌گردی برای اقامت گردشگران و مسافران تبدیل کرده‌اند. این اقامتگاه با وجود آنکه ظاهری سنتی و بسیار زیبا دارد؛ اما در بازسازی و مرمت، انواع تجهیزات رفاهی و امروزی را به آن اضافه کرده‌اند. هتل بین‌المللی لاله بیستون مجموعاً دارای 20 اتاق است و امکان رزرو آن به‌صورت آنلاین نیز وجود دارد. لازم به ذکر است که به‌جز هتل لاله، هتل دیگری در محوطه بیستون وجود ندارد. با این توضیح در صورت تمایل، باید به شهر کرمانشاه برای اقامت مراجعه کنید.

امکانات مجموعه تاریخی بیستون

• پارکینگ؛
• سرویس بهداشتی؛
• نمازخانه؛
• رستوران و شربتخانه؛
• نیمکت؛
• زمین بازی کودکان؛
• غرفه صنایع‌دستی و خرید سوغات؛
• سطل زباله.

دسترسی به بیستون

 

اگر می خواهید که بدانید دقیقاً بیستون کجاست و مسیر دسترسی به بیستون چگونه است؟ باید بگوییم که بیستون در استان کرمانشاه است و برای دسترسی به بیستون می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی یا وسیله نقلیه شخصی استفاده کنید.

• دسترسی با وسیله نقلیه شخصی

برای دسترسی به بیستون با وسیله نقلیه شخصی، می‌توانید از مسیر مبدأ کرمانشاه یا مبدأ تهران استفاده کنید.

مسیر دسترسی از تهران

شما از تهران باید خودتان را به کمربندی آزادگان برسانید و وارد جاده تهران به ساوه شوید. مسیر را به سمت همدان ادامه دهید. از همدان عبور کنید و وارد بزرگراه همدان به سنندج شوید. با توجه به تابلوهای راهنما، مسیر را به‌صورت کاملاً مستقیم ادامه دهید تا به بیستون برسید. از شهر بیستون نیز تابلوهای راهنمای فراوانی شما را به سمت محوطه تاریخی بیستون هدایت می‌کنند. این مسیر 463 کیلومتر طول دارد و برای پیمودن آن حدود ۵:۳۰ در راه خواهید بود.

مسیر دسترسی از کرمانشاه

از داخل شهر کرمانشاه به ‌سمت بلوار کشوری حرکت کنید. سپس مسیر را به ‌سمت شرق ادامه دهید تا به بیستون برسید. از داخل شهر بیستون نیز با دنبال‌کردن تابلوهای راهنما، به محوطه تاریخی بیستون خواهید رسید. این مسیر 40 کیلومتر طول دارد و حدود 42 دقیقه زمان می‌برد.

دسترسی با وسایل نقلیه عمومی

شما می‌توانید با هواپیما، قطار یا اتوبوس به سمت کرمانشاه حرکت کنید. به ترمینالیا راه آهن که رسیدید، می‌توانید با تاکسی یا مینی‌بوس‌های توریستی، خودتان را به محوطه تاریخی بیستون برسانید. هزینه تاکسی این مسیر حدود 30هزار تومان و هزینه مینی‌بوس حدود 15 هزار تومان است. برای برگشت نیز در بیرون از محوطه تاریخی بیستون ، تاکسی و مینی‌بوس‌هایی حضور دارند تا شما را به کرمانشاه برسانند. البته در شهر کرمانشاه تورهای یک‌روزه بیستون برگزار می‌شوند. این تور سرویس رفت‌وآمد، راهنمای تور و یک وعده غذایی را ارائه می‌دهند.

شرایط بازدید از بیستون

• ورود وسایل نقلیه به محوطه ممنوع است.
• بازدید از کتیبه و نقش برجسته بیستون در حال حاضر امکان‌پذیر نیست.
• امکان بازدید از سراب کتیبه وجود دارد.
• نصب چادر مسافرتی، روشن‌کردن آتش و استعمال دخانیات در محوطه داخلی ممنوع است.
• برای ورود به محوطه بیستون حتماً باید بلیط تهیه کنید.
• برای تهیه بلیط فقط به باجه مخصوص مراجعه کنید.
• در هنگام شرایط جوی نامناسب و وزش باد شدید زیر درختان حضور نداشته باشید.
• به آثار باستانی دست نزنید، حتی کوچک‌ترین تماس دست می‌تواند باعث آسیب‌رسیدن به آثار شود.
• برای عکس‌برداری از نزدیک، از فلاش دوربین استفاده نکنید.
• دست کودکان خود را در محوطه بگیرید.

آدرس بیستون	کرمانشاه، شهر بيستون، محوطه تاریخی بیستون
شماره تماس مجموعه	08345883814
ساعت بازدید	شش ماه اول سال از ساعت ۸ صبح تا ۸ شب شش ماه دوم سال از ساعت 9 صبح تا ۵ عصر
هزینه بازدید	5هزار تومان

خب دوستان عزیز، شما به‌صورت کامل با بیستون کرمانشاه آشنا شدید. نظر شما درباره نقش برجسته بیستون چیست؟ به نظر شما حالا با از بین‌رفتن لایه محافظ روی کتیبه بیستون ، چطور می‌توان از محافظت کرد؟ نقش ما در حفظ این آثار چیست؟ آیا به نظر شما داستان فرهاد حقیقت داشته؟ نظرات خود را با ما و سایر همراهان ره بال آسمان به اشتراک بگذارید. بی‌صبرانه منتظر دیدن نظرات و تجربیات شما عزیزان همراه هستیم.