مسجد وکیل شیراز | نمونه‌ای بارز از هنر معماری ایران

نظر شما درباره سفر به شیراز و جنوب غرب ایران چیست؟ آیا تاکنون از این شهر دیدن کرده‌اید؟ جالب است بدانید حتی وقتی که از مسافران شیراز درباره جاذبه‌های گردشگری این شهر سؤال می‌کنید، بر این باور هستند که بازدید از اکثر جاذبه‌های تماشایی این شهر را از دست داده‌اند. این مسئله فقط به‌دلیل فراوانی جاذبه‌های گردشگری این شهر است. برای آنکه بتوانید از این شهر زیبا دیدن کنید، باید یک برنامه دقیق داشته باشید. امروز قصد داریم تا یکی از زیباترین جاهای دیدنی شیراز، یعنی مسجد وکیل شیراز را به شما معرفی کنیم.

مسجد وکیل شیراز کجاست؟

مسجد وکیل شیراز، از شمال با خیابان زند، از غرب با خیابان طالقانی و از جنوب با خیابان علی خان محدود شده است. در حقیقت این مسجد در خیابان طالقانی قرار دارد و دسترسی به آن از سه‌راه احمدی نیز صورت می‌گیرد.

معرفی مسجد وکیل شیراز

اگر به شیراز سفر کرده باشید، بی‌تردید با بناهای تاریخی که پسوند «وکیل» دارند رو‌به‌رو شده‌اید. به‌صورت کلی 3 اثر تاریخی بسیار مهم از جمله بازار وکیل، حمام وکیل و نهایتاً مسجد وکیل در این شهر وجود دارند. هر 3 این آثار جزء مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز به حساب می‌آیند. تقریباً می‌توان گفت که این 3 اثر، هویت اصلی شهر شیراز را شکل می‌دهند.

قدمت مسجد وکیل شیراز به دوران زندیه باز می‌گردد. در آن دوران شیراز مرکز خلافت بود. به همین خاطر شاهد آثار متعدد و خیره‌کننده‌ای از آن دوران در شیراز هستیم. این مسجد را می‌توان یکی از مهم‌ترین شاهکارهای معماری در ایران دانست. مساجد در دوران پس از اسلام نه‌تنها نمادی مذهبی، بلکه نوعی نمایش قدرت بودند. یعنی هر حکومت با ساخت مساجد بزرگ تلاش داشت تا عظمت و قدمت خود را به رخ بکشد. بد نیست بدانید که این مسجد همانند 2 اثر تاریخی نام‌برده دیگر، به دستور مستقیم کریم خان زند احداث شد.

این شاهکار هنری دقیقاً در مرکز شهر شیراز و در محله درب شاهزاده واقع شده است. دسترسی به آن از خیابان آیت الله طالقانی صورت می‌گیرد و فاصله کمی تا حمام و بازار وکیل دارد. در حقیقت از نظر جغرافیایی، این مسجد دقیقاً در حد‌فاصل بین حمام و بازار وکیل واقع شده است. این مسجد تاریخی در راسته شمشیرگرها و غرب بازار وکیل قرار دارد. بد نیست بدانید که این مسجد را با نام مسجد سلطانی وکیل نیز می‌شناسند.

عظمت و ظرافت مسجد وکیل

لازم به ذکر است که مسجد وکیل از نظر معماری، جزء بهترین‌ها در استان فارس به حساب می‌آید. این مسجد در زمینی به مساحت 11هزار مترمربع واقع شده است. این مسجد 8هزار و 660 مترمربع زیربنا دارد. به همین خاطر می‌توان مسجد وکیل را یکی از بزرگ‌ترین مساجد ایران دانست. حال تصور کنید که چطور در چنین بنای بزرگی، ظرافت طراحی در هر بخش دیده می‌شود؟

مسجد وکیل به‌خاطر وجود ظرافت طراحی در تمام دنیا شهرت پیدا کرده است. در آن دوران از بهترین معماران و هنرمندان ایرانی دعوت شد تا در ساخت این مسجد، کریم‌خان زند را یاری کنند. از‌این‌رو در هر بخش مسجد، می‌توانید شاهد یک هنرنمایی باشید. از گچ‌بری‌ها گرفته تا کاشی‌کاری‌های زیبا، همه جزء شاهکارهای بی‌بدیل معماری ایرانی به حساب می‌آیند.

معماری و بخش‌های مختلف مسجد وکیل شیراز

در این مسجد مجموعاً 48 ستون بزرگ به چشم می‌خورد. این 48 ستون دارای نقوش حجاری‌شده مارپیچی هستند. در معماری ایرانی همواره توجه خاصی به جزئیات می‌شد. به این ستون‌ها که نگاه کنید، خواهید دید که مثل همیشه از سرستون‌های خاص و یکسان در آن‌ها استفاده شده است. همه ستون‌ها یک شکل و یک اندازه هستند و ظاهری زیبا دارند. در فاصله بین هر دو ستون طاق‌های قوسی‌شکل به چشم می‌خورند. تمامی این ستون‌ها از جنس سنگ هستند و خوشبختانه طی این سال‌ها آسیب بسیاری ندیده‌اند.

این مسجد 120 متر طول و 80 متر عرض دارد. معماری این مسجد را می‌توان تلفیقی بی‌نظیر و ظریف از معماری ایرانی و معماری اسلامی دانست. در ساخت گنبد و ظاهر کلی سازه مسجد از معماری اسلام الگوبرداری شده است؛ اما اگر به جزئیات نگاه کنید، تماماً شاهد المان‌های ایرانی خواهید بود. توجه به جزئیات مهم‌ترین بخش معماری مسجد وکیل شیراز را تشکیل می‌دهد. ساخت طاق‌های قوسی شکل و تزئین آن‌ها با آجر در آن دوران کار بسیار دشواری به حساب می‌آمد. هنرمندان ایرانی در ساخت چنین مسجدی با مشکلات بسیاری رو‌به‌رو بودند؛ اما به‌خوبی از پس همه آن‌ها بر آمدند.

• ورودی مسجد

ورودی مسجد وکیل در انتهای راسته شمشیرگرهای بازار وکیل قرار دارد. همان طور که از نام این راسته مشخص است، در آن آهنگرانی حضور داشتند که شمشیر می‌ساختند. این نکته در اسناد تاریخی خیلی تکرار نشده؛ اما می‌توان گفت که قرار‌دادن ورودی در راسته شمشیرگرها نیز بی‌دلیل نبوده است. برخی بر این باور هستند که این مسئله دلالت بر روحیه جنگنده ایرانیان دارد. یعنی به‌نوعی نشان‌دهنده قدرت ایرانیان در ساخت سلاح و جنگ است.

ورودی مسجد وکیل دارای دو لنگه یا همان دو لت بزرگ است. این درب ورودی بزرگ حدود 8 متر ارتفاع و 3 متر عرض دارد. درب نام‌برده، درب ورودی اصلی مسجد وکیل به حساب می‌آید. این درب باشکوه و عظیم به داخل دالانی 8ضلعی باز می‌شود. زمانی که وارد این دالان می‌شوید، ناخودآگاه چشمتان به هر سو خواهد چرخید. در هر بخش این دالان شاهد ظرافت طراحی و تزئینات ایرانی خواهید بود. در این بخش از کاشی‌کاری‌های زیبا با نقوش مختلف استفاده شده است. در بخش‌های متعدد دالان ورودی، شاهد ذکر «لا اله الا الله» خواهید بود. در نوشته‌ها از خط کوفی استفاده شده است.

• طاق مروارید

طاق مروارید یکی از زیباترین بخش‌های مسجد وکیل شیراز به حساب می‌آید. در بخش شمالی مسجد، دو گلدسته کاشی‌کاری شده و زیبا را خواهید دید. این گلدسته‌ها 20‌متر طول و 12متر پهنا دارند. در بالای این دو گلدسته، طاق مروارید قرار دارد. این طاق اوج هنر ایرانیان را به رخ تمام دنیا می‌کشد. ظرافت طراحی این طاق به‌حدی است که در تمامی دنیا شهرت دارد. در هر چهار قسمت این طاق می‌توانید 3 طاق‌نمای کوچک به همراه یک شاه تویزه را مشاهده کنید. تویزه به باریکه‌های باربری از سقف‌های قوسی شکل گفته می‌شود. این تویزه‌ها عامل انتقال بارهای فشاری به دیوارهای جانبی طاق محسوب می‌شوند.

یکی از طاق‌نماها در مسیر ورودی به‌طرف حیاط مسجد قرار دارد. طاق‌نماهای دیگر نیز یک رواق عریض 5متری را ایجاد کرده‌اند. زمانی که برای اولین‌بار طاق مروارید را تماشا می‌کنید، دقایق طولانی را مات‌و‌مبهوت خواهید بود. در این طاق از هزاران تکه کاشی استفاده شده است. هر تکه کاشی یک اثر هنری محسوب می‌شود. قرار‌دادن این تعداد کاشی کنار یکدیگر واقعاً به هنر دست ایرانی احتیاج دارد.

یکی دیگر از نکاتی که درباره طاق مروارید روایت می‌شود، استفاده از کاشی‌های هفت‌رنگ است. سقف و جرزهای طاق مروارید دارای تزئینات کاشی‌های هفت رنگ هستند. در ساخت این کاشی‌ها از رنگ‌های جواهرنشان استفاده شده است. در کنار این کاشی‌ها، می‌توانید شاهد تزئینات به شیوه هندی و گیاهی نیز باشید. همچنین ازاره یا همان قرنیزهای داخلی طاق از جنس سنگ مرمر سبک هستند تا از سقف سقوط نکنند. اگر به قرنیز جرزهای چپ و راست طاق نیز دقت کنید، شاهد نقوش گندمک خواهید بود. همه این‌ها دلالت بر توجه به جزئیات و ظرافت طراحی ایرانی دارد.

• شبستان مسجد

در بخش‌های جنوبی و شرقی مسجد وکیل شیراز دو شبستان و دو ایوان وجود دارد. در قسمت جنوبی مسجد، طاقی را خواهید دید که کاملاً قرینه طاق مروارید است. دقیقاً زیر این طاق، شبستان بزرگ مسجد قرار دارد. این شبستان 5هزار مترمربع وسعت دارد. ستون‌های بی‌نظیر و زیبای این مسجد در همین شبستان قرار گرفته‌اند. دقیقاً 48 ستون مرمری و زیبا در این شبستان وجود دارد. همچنین از سنگ مرمر به‌عنوان کفپوش مسجد نیز استفاده شده است. حجاری ستون‌ها با دقت و ظرافت بسیار انجام شده‌اند. تقریباً می‌توان گفت که از نظر حجاری و طراحی، هیچ دو ستونی با هم تفاوت ندارند.روی هر ستون می‌توانید شاهد حجاری‌های مارپیچ باشید. این مارپیچ‌ها نهایتاً به سرستون‌هایی زیبا ختم می‌شوند. هر دو سرستون به واسطه طاقی قوسی‌شکل به یکدیگر متصل شده‌اند. در محل اتصال طاق‌ها، می‌توانید شاهد نقوش و تزئینات یکسان باشید. جزئیات تزئینات این شبستان بسیار است. طاق کاشی‌کاری شده و معروف شبستان دقیقاً در بخش میانی آن قرار دارد.

منبر این شبستان نیز خود جای تعریف و ستایش دارد. در ساخت این منبر از 14 پله تمام مرمری استفاده شده است. این منبر را می‌توان یکی از زیباترین المان‌های شبستان مسجد وکیل شیراز دانست.

• شبستان زمستانی

شبستان زمستانی نیز یکی دیگر از بخش‌های تماشایی مسجد وکیل شیراز محسوب می‌شود. در گذشته سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی به‌شکل امروزی وجود نداشت. به همین خاطر معماران تلاش می‌کردند تا با طراحی خود، این مشکل را حل کنند. در بخش‌های تابستانی، طراحی به‌شکلی انجام می‌شد تا باد در سازه جریان پیدا کند. در بخش زمستانی نیز حداکثر بهره از نور آفتاب برده می‌شد. این شبستان نیز شبستان زمستانی است؛ یعنی در فصل زمستان تابش خورشید به این شبستان با زاویه مناسب انجام می‌شود.

از نظر ظاهری، شبستان زمستانی مسجد وکیل شباهت بسیاری به شبستان اصلی دارد. با این تفاوت که در این شبستان به‌جای 48 ستون، فقط از 12 ستون استفاده شده است. ظاهر این ستون‌ها دقیقاً مشابه ستون‌های شبستان اصلی است. همه آن‌ها از جنس سنگ مرمر ساخته‌ شده‌اند و حجاری‌های مارپیچ یکسان دارند. همچنین بر سر در و دیواره‌های این شبستان، می‌توانید شاهد کتیبه‌هایی با آیات قرآن باشید.

• کاشی‌کاری‌های مسجد وکیل شیراز

شاید بی‌انصافی باشد اگر کاشی‌کاری‌های مسجد وکیل را جزئی از معماری آن حساب کنیم. در حقیقت می‌توان گفت که کاشی‌کاری‌های هنرمندانه این مسجد، به اندازه معماری کلی آن ارزشمند است. کاشی‌کاری یکی از مهم‌ترین المان‌های معماری ایرانی به حساب می‌آید. در تمام تاریخ معماری ایرانی را به کاشی‌کاری‌های منحصر‌به‌فرد آن می‌شناختند. مسجد وکیل شیراز را نیز می‌توان یکی از مهم‌ترین نمونه‌های هنر کاشی‌کاری ایرانی دانست.

با تمامی این اوصاف باید بدانید که کاشی‌کاری‌های مسجد وکیل نوعی نوآوری محسوب می‌شود. در کاشی‌کاری‌های این مسجد از کاشی‌های هفت رنگ استفاده شده است. در طراحی کاشی‌ها از سبک هندی و گیاهی استفاده کرده‌اند. حتی در برخی قسمت‌های این مسجد می‌توانید شاهد کاشی‌کاری‌های جواهرنشان نیز باشید. در حقیقت باید گفت که کاشی‌کاری‌های دوران زندیه، تفاوت بسیاری با دوران صفویه دارند. حقیقتاً معماران و هنرمندان ایرانی در این دوران دست به نوآوری و ابتکار عمل زده بودند.

علاوه بر طراحی زیبای کاشی‌ها و نحوه کنار هم قرار‌دادن آن‌ها، روی سطح کاشی‌ها نیز می‌توانید شاهد جملات مختلف باشید. به‌عنوان مثال در بخش‌های مختلف مسجد، عبارت «لا اله الا الله» به خط کوفی دیده می‌شود. رنگ‌‌آمیزی این کاشی‌ها به‌حدی زیبا و چشم‌نواز است که روح بازدیدکنندگان را تازه می‌کند.

• طاق رومی ایوان

در بخش ایوان می‌توانید از دو کتیبه به خط ثلث سفید بر زمینه لاجوردی دیدن کنید. این کتیبه‌ها بر روی کاشی‌های خشتی قرار دارند. کتیبه اول زیر طاق رومی ایوان قرار گرفته است. بر روی این کتیبه، آیاتی از قرآن به چشم می‌خورد. کتیبه دوم نیز در بالای اضلاع ایوان قرار دارد. روی این کتیبه می‌توانید شاهد نام فتحعلی شاه قاجار، نام خطاط و تاریخ حکاکی باشید. همان طور که می‌دانید، سلطنت قاجار پس از زندیه شکل گرفت. از‌این‌رو کتیبه دوم سال‌ها بعد به مسجد اضافه شده است.

• محراب مسجد وکیل شیراز

در انتهای دهانه مسجد، می‌توانید شاهد محراب اصلی باشید. محراب مسجد وکیل شیراز ظاهری بسیار زیبا دارد. دورتادور محراب، کتیبه‌هایی مزین به آیات قرآن به چشم می‌خورد. این آیات با خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی نوشته شده‌اند. زمانی که به تاریخ این کتیبه نگاه می‌کنید، تاریخ 1044 هجری قمری را مشاهده خواهید کرد.

یعنی این کتیبه به حدود 200 سال پیش از زمان ساخت مسجد تعلق دارد. درباره اختلاف زمانی و تاریخی این کتیبه نظرات متفاوتی وجود دارد. برخی افراد بر این باور هستند که کتیبه مدنظر، به مسجدی از دوران صفوی تعلق دارد. آن‌ها چنین روایت می‌کنند که این کتیبه از جای دیگر به مسجد وکیل انتقال داده شده است.

در ساخت محراب مسجد وکیل نیز از کاشی‌کاری‌های هفت رنگ بی‌بدیل استفاده شده است. محراب دارای قابی زیبا و کاشی‌کاری شده است. به‌عنوان قرنیز، از سنگ مرمر با طرح‌های حجاری شده استفاده کرده‌اند. پایین محراب، دارای سنگ‌های ساده مرمر است. از پایین به‌سمت بالا، تزئینات محراب زیباتر و جزئیات دقیق‌تر می‌شود. این محراب یکی از زیباترین محراب‌ها‌ در بین تمام مساجد ایران به حساب می‌آید.

تاریخچه مسجد وکیل

با وجود آنکه سلسله زندیه عمر کوتاهی داشت؛ اما خدمات بسیاری به ایران کرد. کریم‌خان‌زند، پادشاه قدرتمند این سلسله، شیراز را به‌عنوان مقر حکومتی خود برگزید. وی در مدت حکومت خود، آثار بسیاری را به یادگار گذاشت. او در این مدت تلاش کرد تا شیراز به یکی از زیباترین شهرهای ایران تبدیل شود. او در همان دوران دستور ساخت برخی ابنیه، از ‌جمله بازار، حمام و مسجد وکیل را صادر کرد.

بر اساس اسناد تاریخی به‌جای مانده، قدمت ساخت مسجد وکیل شیراز به سال 1187 هجری قمری باز می‌گردد. پروژه ساخت مسجد و بازار وکیل هم‌زمان با هم اجرا شد. پس از اتمام پروژه، مسجد و بازار وکیل به مهم‌ترین اماکن شیراز تبدیل شدند. گفتنی است که سال‌ها بعد در دوران قاجار، حسین علی میرزا فرمانفرا، پسر فتحعلی شاه، این مسجد را بازسازی کرد. بعد از انقلاب، بار دیگر بودجه‌ای به مرمت و بازسازی مسجد وکیل اختصاص داده شد. طی این بازسازی، کف‌سازی و مرمت کاشی‌کاری‌های مسجد تا حد مطلوبی به اتمام رسید.

دیدنی های اطراف مسجد وکیل

• بازار وکیل | 50 متر؛

• حمام وکیل | 130 متر؛

• موزه پارس | 400 متر؛

• مدرسه خان شیراز | 750 متر.

مسیر دسترسی به مسجد وکیل شیراز

هزینه بازدید	4هزار تومان
ساعت بازدید	ساعت 8:30 تا 20:30
تعطیلات	جمعه‌ها، تعطیلات رسمی و ایام سوگواری
آدرس	استان فارس، شیراز، خیابان آیت الله طالقانی

• دسترسی با وسیله نقلیه شخصی

بهترین مسیر دسترسی به این مسجد با وسیله نقلیه شخصی، از خیابان لطفعلی‌خان زند است. شما می‌توانید از چهاراه مشیر خودتان را به خیابان لطفعلی‌خان زند برسانید و وارد خیابان طالقانی شوید. البته لازم به ذکر است که مسجد وکیل پارکینگ ندارد و بی‌تردید در یافتن جای پارک مناسب خودرو خود دچار مشکل خواهید شد.

• دسترسی با وسایل نقلیه عمومی

برای دسترسی به مسجد وکیل با وسایل نقلیه عمومی می‌توانید سوار بر اتوبوس‌هایی شوید که از میدان شهرداری و حوالی آن عبور می‌کنند. ایستگاه اتوبوس میدان شهرداری شیراز فاصله کمی تا مسجد وکیل دارد. همچنین می‌توانید از ایستگاه مترو زندیه یا ایستگاه مترو نمازی برای دسترسی به این مسجد استفاده کنید. ایستگاه مترو زندیه فاصله کمی تا مسجد دارد و می‌توانید پیاده مسیر را طی کنید؛ اما از ایستگاه مترو نمازی باید سوار تاکسی شوید و به میدان شهرداری بروید.

خب دوستان و همراهان عزیز ره بال آسمان، شما به‌صورت کامل با مسجد وکیل شیراز آشنا شدید. نظر شما درباره این مسجد چیست؟ آیا می‌توان این مسجد را زیباترین مسجد در ایران دانست؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.