باغ های معلق بابل | افسانه‌ای که رنگ واقعیت دارد

باغ های معلق بابل (Hanging Gardens of Babylon) واقعیتی از شکوه زندگی در روزگاران قدیم است که این روزها به افسانه‌ای سحرانگیز تبدیل شده. این افسانه سینه‌به‌سینه چرخیده تا در دنیای مدرن نام یکی از باشکوه‌ترین عجایب‌ هفتگانه دنیای باستان را از آن خود کند. سالیان دور روزگار با باغ های معلق بابل سر ناسازگاری برداشت تا این روزها اثری از این عجایب هفتگانه باقی نمانده باشد. این شرایط باعث شده برخی از باستان‌شناسان باغ های معلق بابل را افسانه‌ای بیش ندانند.

این‌گونه که از متن‌‌های کهن و آثار باستان‌شناسی پیداست، باغ های معلق بابل بی‌‌دلیل به یکی از عجایب هفتگانه جهان تبدیل نشده است. این باغ‌ها شاهکار معماری دوران خود به حساب می‌آمدند. در هر گوشه‌ از باغ‌های معلق دستاوردی چشمگیر به کار گرفته شده بود که دانشمندان امروزی از پیچیدگی‌‌های آن هنوز هم انگشت‌به‌دهان باقی مانده‌اند. از آنجا که رسم داریم همراهان خود را در ره‌بال آسمان به بهترین جاهای دنیا ببریم، در ادامه، باهم می‌بینیم ماجرای باغ های معلق بابل از چه قرار است و چرا یکی از عجایب هفتگانه جهان قدیم شناخته می‌شود.

باغ های معلق بابل کجاست؟ | از افسانه تا واقعیت

حتی اگر به‌روزترین نقشه‌های جغرافیایی را زیرورو کنید، بازهم اثری از باغ های معلق بابل روی نقشه نمی‌بینید. با این حساب حتماً برای شما هم این پرسش پیش آمده که باغ های معلق بابل کجاست؟ برای پاسخ به این پرسش باید سوار ماشین زمان شویم و در تونل رمزآلود تاریخ، سری به گذشته‌های دور بزنیم.

بر اساس اطلاعات دانشنامه بریتانیکا (Britania Encyclopedia)، سِر لئونارد وولی (Sir Leonard Woolly)، باستان‌شناس شهیر بریتانیایی، بر این باور است که باغ های بابل در میان دیواره‌های کاخ پادشاهی در بابل (Royal Palace at Balylon) ساخته شده‌ بودند. شهر بابل قدیم، پایتخت امپراتوری بابل (Babylonia Empire)، به حساب می‌آمد. عده‌ای دیگر از دانشمندان نظریه قرار داشتن باغ های معلق را در میان قصر پادشاهی مردود می‌دانند. این باستان‌شناسان پرسش باغ های معلق بابل کجاست را به‌گونه‌ای دیگر پاسخ می‌دهند.

شهر بابل قدیم کجاست؟ | از قدیمی‌ترین شهرهای دنیا

شاید تعجب کرده‌ باشید چرا اثری از باغ های معلق باقی نمانده است؟ برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا ببینیم شهر بابل قدیم کجاست. این شهر در همسایگی شهر حله عراق کنونی قرار داشته است. در سالیان بسیار دور، بابل محدوده‌ای حدود ۹ کیلومتر مربع را به خود اختصاص داده بود. گفته می‌شود سنگ‌بنای بابل قدیم حدود ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح گذاشته شده است. این شرایط بابل را به یکی از قدیمی‌ترین شهرهای دنیا تبدیل می‌کند. در منطقه بابل قدیم لوحه‌هایی پیدا شده که دستور بنای این شهر را به پادشاهی با نام سارگن بزرگ (Šarru-ukīn)، نسبت می‌دهد.

درباره ریشه‌های ساخت بابل قدیم میان باستان‌شناسان اختلاف‌های چشمگیری وجود دارد. بیشتر این اختلاف‌ها به عهد عتیق (Old Testament)، بخش نخست کتاب مقدس مسیحیان بازمی‌گردد. در این کتاب نمرود، بنیان‌گذار شهر بابل قدیم است.

شهر بابل قدیم | مهم‌ترین شهر خاورمیانه

زمانی که خاورمیانه امروزی وجود نداشت، بین‌النهرین از مهم‌ترین نواحی جغرافیای منطقه به حساب می‌آمد. این شرایط زمینه را برای شکوفایی بابل قدیم فراهم می‌کرد. جالب است بدانید اولین سلسله بابلی به مردمان عشایر در غرب عراق فعلی نسبت داده می‌شود. در آن زمان، بابل شهری کوچک بود؛ اما حمورابی، ششمین پادشاه بابل، اقدام‌های گسترده‌ای را برای رونق شهر بابل انجام داد. گفته می‌شود در سال‌های ۳۲۰ تا ۶۱۲ قبل از میلاد، بابل بیشتر از ۲۰۰هزار نفر جمعیت داشته است. این وضعیت باعث شد بابل قدیم، بزرگ‌ترین شهر دنیا در آن زمان باشد. معماران و هنرمندان از سرزمین‌های اطراف راه بابل را در پیش می‌گرفتند تا هنر خود را به رخ پادشاه شهر بکشانند.

دیری نپایید که بابل قدیم به مهد هنرمندان تبدیل شد. از آنجا که آدمیان همیشه سعی کرده‌اند با ساخت بناهای عظیم و باشکوه یادی از خود در تاریخ به جای بگذارند، قصرهای باشکوهی در بابل قدیم ساخته شد. این شرایط زمینه را برای ساخت باغ‌ های معلق بابل هموار کرد. در سال ۵۳۹ قبل از میلاد مسیح، کورش بزرگ، شاهنشاه خاندان هخامنشی ایران باستان، به بابل قدیم لشکر کشید. برج و باروهای بابل یارای مقاومت در برابر سپاه امپراطوری ایران را نداشت. به همین دلیل، با تسلیم شدن پادشاه بابل، منطقه‌ای که باغ های معلق در آن قرار داشت برای سال‌ها در اختیار تمدن ایران قرار گرفت.

علت ساخت باغ های معلق بابل | آمیتیس، شاهدختی از سرزمین مادها

اکنون که باهم سفری در تاریخ بابل قدیم داشتیم، حتماً این پرسش برای شما پیش آمده که علت ساخت باغ های معلق چه بود؟ برای پاسخ به این پرسش بازهم باید تونلی به ابتدای تاریخ بزنیم و با تاریخچه بابل قدیم بیشتر آشنا شویم.

حتماً شما هم شنیده‌اید که می‌گویند همیشه پای یک زن در میان است. از قرار معلوم علت ساخت باغ های معلق نیز به یکی از ملکه‌های بابل باستان بازمی‌گردد. ماجرا از این قرار است که آمیتیس، شاهدختی از سرزمین مادها با بخت‌النصر، معروف‌ترین پادشاه سلسله بابلیان ازدواج می‌کند. آمیتیس ملکه‌ای مهربان و بااحساس بود. او در سرزمینی با باغ‌های سرسبز بزرگ شده بود و زندگی برای وی در منطقه خشکی مانند بابل دشوار به نظر می‌آمد. پس از مدتی، افسردگی گریبان ملکه را گرفت و شادابی شاهدخت ماد به پژمردگی تبدیل شد. بخت‌النصر که نرد عشق به آمیتیس باخته بود و چشم دیدن افسردگی ملکه را نداشت، به هر دری زد تا مرهمی برای ملکه پیدا کند.

در نهایت، مشخص شد که دوری ملکه از باغ‌های سرسبز سرزمین مادری وی را افسرده کرده است. بخت‌النصر که شرایطی برای انتقال ملکه به سرزمین مادری‌اش نداشت، فرمان داد تا باغ های سرسبزی در همسایگی کاخ بابل بسازند. این باغ‌ها مدت‌ها بعد با نام باغ های معلق بابل در تاریخ مردمان این سرزمین ثبت شد.

راز باغ های معلق بابل | آیا واقعاً آویزان بودند؟

مطمئنیم اولین باری که نام باغ های معلق بابل به گوش شما خورده، به این فکر افتاده‌اید که مگر امکان دارد هزاران سال پیش، باغ‌های معلق ساخته شود؟ کاملاً حق با شماست؛ چراکه باغ های معلق بابل واقعاً معلق نبوده‌اند. از‌ آنجا که در دنیای مدرن هیچ اثری از این باغ ها باقی نمانده، نمی‌توان درباره معلق‌بودن آن‌ها نظر قطعی صادر کرد. مورخان در طول تاریخ هرکدام توضیحات متفاوتی را درباره باغ های معلق بابل مطرح کرده‌اند. بیشترِ مورخان مدعی‌اند باغ های معلق بابل در منطقه‌ای نزدیک کاخ پادشاهی ساخته شده بودند. ساخت این باغ‌ها به‌گونه‌ای بود که فضای سقف طبقه‌های بالایی برای ساخت باغ به کار گرفته می‌شد.

ساخت باغ های معلق بابل | این سازه عظیم چگونه ساخته شد؟

باغ‌ های معلق به‌اندازه‌ای معماری پیچیده دارد که به یکی از عجایب هفتگانه جهان قدیم تبدیل شده. راز ساخت باغ‌ های بابل در بنای آن‌ها نهفته است که در زمینی شیب‌دار قرار داشت. وجود هرکدام از این باغ‌ها در زمینی شیب‌دار، شرایط را برای ساخت باغی دیگر روی محوطه‌ای تراس مانند فراهم می‌کند.

هرکدام از این تراس‌ها در طبقه‌ای روی تراس دیگر قرار گرفته بود. این طبقه‌ها با ستون‌های سنگ مکعب‌مانندی مستقر می‌شد. محیط اطراف ستون‌ها با گیاهان سرسبز پوشیده شده بود تا رنگ ستون با گل‌های باغ هم‌رنگ باشد. چنین ترفندی احساس معلق‌بودن باغ را در نمایی دور برای مخاطب ایجاد می‌کرد. اگر به دنیای معماری و گل‌کاری علاقه داشته باشید، حتماً‌ می‌دانید چنین باغ‌هایی این روزها در بسیاری از خانه‌ها ساخته می‌شود.

شگفتی باغ های معلق بابل | نمونه‌ای شگفت‌انگیز از معماری

همان‌گونه که حتماً می‌دانید، بعضی از گیاهان ریشه‌های بلندی در زیر خاک می‌دوانند. از طرف دیگر، آبیاری باغ نیز شرایط را برای نشت آب به سقف‌های دیگر فراهم می‌کرد. معماران بابلی برای این مشکل راه‌حل بسیار هوشمندانه‌ای ابداع کردند.

سقف هرکدام از تراس‌هایی که به آن‌ها اشاره کردیم، با دیرک‌های به‌طول حدودی ۵ متر مهار می‌شد. سپس روی سقفی که قرار بود به باغ تبدیل شود، لایه‌ای از نی قرار می‌دادند. لای نی‌ها نیز لایه‌ای از قیر مذاب می‌ریختند. کار معماران با باغ های معلق تمام نمی‌شد و یک ردیف آجر پخته با آهک روی سطح بالایی سقف قرار می‌دادند. در نهایت، نیز برای اینکه رطوبت به لایه‌های پایین نفوذ نکند، قسمتی از سقف را که قرار بود به باغ تبدیل شود سرب‌اندود می‌کردند. سپس خاک زیادی روی این قسمت می‌ریختند تا ریشه‌های درختان مشکلی برای نفوذ به درون زمین نداشته باشد.

روش آبیاری درختان باغ های معلق | کانال‌هایی حفرشده و نی‌هایی بزرگ 

ساخت باغی سرسبز در چندین طبقه برای معماران امروز کاری بسیار دشوار است. چه برسد به اینکه معماران چندین هزاران سال پیش با مصالحی ابتدایی قصد ساخت باغی چند طبقه را داشته باشند. حتی از معماری پیچیده باغ های معلق بابل که بگذریم، به روش آبیاری درختان باغ های معلق می‌رسیم که هنوز هم برای بشر قابل‌درک نیست. به همین دلیل، این پرسش پیش می‌آید که روش آبیاری درختان باغ های معلق چگونه بود. برای پاسخ به این پرسش باید به دنبال مصالحی باشیم که در معماری باستان استفاده می‌شده است.

• آبیاری باغ های معلق بابل با پمپ زنجیره‌ای

استفاده از پمپ زنجیره‌ای در آب‌رسانی باغ های معلق نیز یکی دیگر از دستاوردهای چشمگیر معماران آن زمان به حساب می‌آید. پمپ زنجیره‌ای که از آن صحبت می‌کنیم ۲ چرخ بزرگ داشت که روی یکدیگر قرار گرفته بودند. همان‌گونه که از نام این پمپ پیداست، ۲ چرخ بزرگ آن با زنجیر به هم وصل شده بود. سطل‌های بزرگی به این زنجیرها آویزان می‌شد. در پایین پمپ نیز منبع آب بزرگی قرار داشت.

با چرخاندن چرخ‌ها، زنجیر به‌همراه سطل‌های آویزان به آن حرکت می‌کرد و به داخل منبع آب می‌رفت. سطل آب در داخل منبع، پر از آب می‌شد و به‌سمت بالا تغییر مسیر می‌داد. سطل آب به منابع آبی بالایی منتقل می‌گردید تا تمامی ذخیره‌های آب لازم برای آبیاری باغ‌‌های معلق پرآب شود. در نهایت نیز دریچه منابع آبی که با این سازوکار در هر باغ پرآب شده بود باز می‌شد.

• آبیاری باغ های معلق بابل با پمپ پیچشی

پمپ پیچشی یکی دیگر از روش‌هایی است که باستان‌شناسان احتمال می‌دهند برای آبیاری باغ های معلق استفاده می‌شده. پمپ‌ پیچشی نوعی لوله بزرگ مارپیچ بود که زاویه‌ای ۴۵ درجه با افق داشت. این پمپ نسبت به پمپ زنجیره‌ای، شناخته‌‌شده‌تر است و کاربرد جالبی دارد. سازوکار پمپ پیچشی از این قرار بود که قسمت یک سر آن داخل منبع آب قرار می‌گرفت و سر دیگر به‌سمت بالا هدایت می‌شد. این پمپ لوله‌ای پره‌ای بود که در انتهای آن دستگیره‌ای وجود داشت. چرخاندن این دستگیره، آب را از پره‌های مارپیچ قسمت پایین لوله به بالا هدایت می‌کرد. این آب در نهایت به منبع‌های آبی باغ‌های معلق منتقل می‌شد.

باغ ‌های معلق بابل در متون باستانی | در لابه‌لای کتاب کهن تاریخ

برای اینکه ببینیم وجود باغ های معلق افسانه است یا حقیقت، باید دست به دامان متون باستانی شویم. برخی از مورخان دنیای باستان در دست‌نوشته‌های خود به این باغ‌ها اشاره کرده‌اند.

• فیلیو اهل بیزانتیوم | دانشمند یونانی

در حوالی سال‌های ۲۲۰ تا ۲۸۰ پیش از میلاد مسیح، فیلیو اهل بیزانتیوم (Filio from Byzantium)، دانشمند یونانی اشاره‌هایی به باغ های بابل داشته است. فیلیو باغ‌های معلق را زمین‌هایی تصویر کرده که بر فراز ساختمان‌هایی بلند بنا شده‌‌ بودند. در توصیف‌های فیلیو این باغ‌ها با ۴ ستون اصلی بسیار بزرگ روی هم قرار می‌گرفتند. در بین این ۴ ستون، گیاهان مختلف در سطح زمین کاشته می‌شد. ارتفاع این باغ‌ها به‌اندازه‌ای بود که حتی درخت‌های خرما نیز در آن رشد می‌کرد. در کنار ستون‌های سنگی، دیرک‌های چوبی نیز برای حمایت تنه درختان و استحکام سقف باغ تعبیه می‌شد.

• استرابون | جغرافی‌دان دوران باستان

استرابون (Strabo)، جغرافی‌دان دوران باستان، باغ‌ های معلق را زمینی مربع شکل توصیف کرده است. به‌گفته این جغرافی‌دان، هرکدام از ضلع‌های باغ های بابل حدود ۱۲۰ متر طول داشت. بنا به چیزی که استرابون توصیف کرده، طاق‌های زیبا در زیر سقف هرکدام از این باغ‌ها قرار می‌گرفت. در متونی که از استرابون به جای مانده، ستون‌های باغ توخالی وصف شده و آجر و قیر از مصالح اصلی ساخت باغ های معلق به حساب می‌آمد. پلکان‌هایی زیبا برای رفتن به طبقه‌هایی بالایی باغ در محوطه اصلی قرار داشت.

• کوینت کورس | مورخ معروف سده اول میلادی

مورخ معروف سده اول میلادی، کوینت کورس (Quint Curse)، بابل را شهری با دژی مستحکم توصیف کرده است. به‌گفته این مورخ، دژی به‌طول ۱۸۰ متر دور بابل کشیده شده بود. این دژ با ۳۰ متر ارتفاع، نفوذ دشمنان به بابل را غیرممکن می‌کرد. داخل این دژ، باغ های معلق قرار داشت. این باغ‌ها روی یکدیگر با ستون‌های سنگی قرار گرفته بود. فاصله سطح باغ تا سقف چیزی حدود ۲۰ متر برآورد می‌شد.

• دیدوروس سیسیلی | تاریخ‌نگار هم‌دوره ژولیوس سزار

دیدوروس سیسیلی (Diodorus Siculus)، تاریخ‌نگار هم‌دوره ژولیوس سزار، اطلاعات جالبی از مساحت این باغ‌ها نگاشته است. در تاریخ‌نگاره‌های دیدوروس، باغ های بابل عرضی حدود ۱۲۲ متر و طولی برابر با ۱۲۲ داشته‌اند. دور زمین مربعی شکلی که این باغ‌‌ را تشکیل می‌داد دیواری به درازای ۲۴ متر کشیده شده بود.

• هرودوت | تاریخ‌نگار شهیر یونانی 

هرودوت (Herodotus)، تاریخ‌نگار شهیر یونانی نیز اطلاعات سودمندی از اندازه باغ های بابل به جای گذاشته است. در این اطلاعات تأکید شده که دیواری با ارتفاع ۱۰۰ متر دور باغ کشیده شده بود. این تاریخ‌نگار یونانی باغ‌های بابل را به کوه سرسبزی تشبیه کرده است که از فرسنگ‌ها دورتر خودنمایی می‌کند.

مساحت باغ های معلق بابل | از عجایب هفتگانه جهان قدیم 

به لحاظ باستان‌شناسی اسناد و مدارک چندانی از این باغ‌ها باقی نمانده است. این شرایط تخمین مساحت باغ های معلق بابل را دشوار کرده. با این حساب برای تخمین ابعاد این باغ‌ها باید به مستندات تاریخی رجوع کنیم. همان‌گونه که اشاره شد، هرکدام از مورخین مساحت متفاوتی را برای این باغ‌ها توصیف کرده‌اند. با این حساب، می‌توان گفت چیزی که مشخص است باغ‌ های بابل به لحاظ مساحت در منطقه نظیر نداشت.

باغ های معلق بابل | افسانه یا واقعیت؟

به‌رغم تعریف و تمجید‌های بی‌شمار از باغ های معلق بابل در تاریخ‌نگاشته‌های یونانی، مورخان بابلی اشاره به چنین باغ‌هایی نکرده‌اند. این شرایط باعث شده به‌لحاظ تاریخی افسانه یا حقیقت بودن باغ های معلق بابل زیر سؤال برود. از طرف دیگر، از آنجا که اثری از باغ های معلق باقی نمانده، امکان اثبات وجود باغ های بابل تقریباً غیرممکن است.

مورخان امروزی باغ های بابل را خیال‌بافی سربازان سپاه اسکندر مقدونی می‌دانند. این سربازان در بازگشت از بابل، به باغ‌های سرسبزی اشاره کرده‌اند که معلق در آسمان روی هم قرار گرفته‌‌اند. مورخان امروزی نقش شاعران یونانی را نیز در آوازه باغ های معلق بابل بی‌تأثیر نمی‌دانند. شاعرهای آن زمان با رنگ‌و‌لعاب تمام باغ های بابل را توصیف کرده‌اند.

سؤالی مهم | باغ های معلق بابل اکنون وجود خارجی دارند؟

هزاران سال از ساخت باغ های معلق بابل می‌گذرد. این شرایط باعث شده نه‌تنها از این باغ‌ها،‌ بلکه از دیگر قسمت‌های شهر بابل قدیم نیز چیزی باقی نمانده باشد. به همان اندازه که وجود باغ های معلق برای دانشمندان رمزآلود است، نابودی این باغ‌ها نیز پر هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

اگر خاطر شما باشد، گفتیم که بابل قدیم، شهری مهم در جغرافیای منطقه شناخته می‌شد. این شرایط زمینه دست‌درازی حکومت‌های مختلف را به بابل فراهم کرده بود. جنگ‌ها و درگیری‌های خون‌باری که در بابل قدیم رخ داد، بسیاری از قسمت‌های مهم شهر را نابود کرد. گفته می‌شود باغ های معلق در این جنگ‌ها از بین رفته‌اند. در این بین مادر طبیعت نیز به‌روی شهر بابل قدیم روی خوش نشان نداده است. هرازگاهی زلزله‌ای سهمگین دیار بابل را می‌لرزاند. برخی از باستان‌شناسان بر این باورند که باغ های معلق در یکی از این زلزله‌ها به‌کلی نابود شده‌اند.

دلایل نابودی باغ های معلق بابل | حدس‌ها و گمان‌ها

توصیف‌هایی که مورخان از عظمت باغ های معلق بابل به جای گذاشته‌اند از باغ‌هایی حکایت دارد که به این راحتی‌ها نابود نمی‌شود. جالب اینجاست که هیچ‌کدام از این مورخان به تخریب باغ های بابل اشاره نکرده‌اند. این شرایط باعث شده حدس‌و‌گمان‌های متعددی درباره دلایل نابودی باغ های معلق بابل مطرح شود. مهم‌ترین این حدس‌و‌گمان‌ها به زلزله‌ای سهمگین اشاره دارد که باغ های بابل را با خاک یکسان کرد. در این بین، از آنجا که بابل قدیم به‌لحاظ راهبردی در منطقه‌ای حساس قرار داشت. برخی از باستان‌شناسان و تاریخ‌نگاران حمله دشمنان به بابل را دلیل اصلی نابودی باغ های معلق می‌دانند.

نکته‌ای مهم | آیا باغ های معلق نینوا همان باغ های معلق بابل هستند؟

نبود دلایل کافی باستان‌شناسی باعث شده برخی بر این باور باشند که باغ های معلق نینوا همان باغ های معلق بابل هستند. در این زمینه می‌توان به تحقیقات دکتر استفانی دالی (Dr. Stephanie Dally)، شرق‌شناس برجسته آکسفورد اشاره کرد. دالی برای اثبات این ادعا از دیوارنگاره‌های کاخ‌‌های نینوا کمک می‌گیرد. از قرار معلوم در این دیوارنگاره‌ها، نقش‌های برجسته‌ای از باغ های معلق به چشم می‌خورد. گفته می‌شود این باغ‌ها در واقع همان چیزی است که با نام باغ های معلق می‌شناسیم.

جالب است بدانید تابلویی قدیمی از باغ های معلق در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود. در این تابلو، باغی پلکانی را می‌بینیم که با توصیف‌هایی که مورخان از باغ‌ های معلق داشته‌اند کاملاً هم‌خوانی دارد. تابلویی که از آن صحبت می‌کنیم در یکی از کاخ‌های شمالی نینوا پیدا شده است.

باغ های معلق بابل این روزها به افسانه‌ها پیوسته‌؛ اما چه‌بسا با پیشرفت فناوری‌های نوین در آینده پرده‌‌های بیشتری از رازهای این باغ‌ها برداشته شود. اگر شما هم از آن دسته گردشگران علاقه‌مند به عجایب هفتگانه جهان قدیم هستید و اطلاعات سودمندی از باغ های معلق بابل دارید، پیشنهاد می‌کنیم ره بال آسمان و دیگر خواننده‌ها را در قسمت نظرات از این اطلاعات جالب درباره باغ های معلق بابل آگاه سازید.