شهر بیرجند از جمله شهر‌های تاریخی ایران است که فرهنگی کهن و تمدنی غنی در آن جریان دارد. بیرجند به‌دلیل دارابودن جاذبه‌های تاریخی ارزشمند و طبیعتی منحصر‌به‌فرد، مقصد بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی برای سفر است. پیش از این در مطالب دیگر بار‌ها در‌خصوص جاذبه‌های گردشگری این شهر سخن گفته‌ایم. این بار می‌خواهیم به معرفی جاذبه تاریخی پر‌شکوه و ارزشمندی به‌نام ارگ کلاه فرنگی بیرجند بپردازیم و در‌خصوص تاریخچه و معماری جذاب آن سخن بگوییم؛ از‌این‌رو اگر خیال سفر به شهر بیرجند را در سر دارید و تماشای جاذبه‌های تاریخی زیبا و حیرت‌انگیز برای شما د‌ل‌پذیر است، در این مطلب همراه ما باشید.
ارگ کلاه فرنگی کجاست؟
همان طور که گفتیم ارگ کلاه فرنگی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهرستان بیرجند است که در مرکز شهر قرار دارد. به‌طور دقیق‌تر این ارگ تاریخی در حاشیه خیابان مطهری واقع شده است.
تاریخچه ارگ کلاه فرنگی | پر‌شکوه‌ترین بنای تاریخی در بیرجند
ارگ کلاه فرنگی بیرجند که آن را با نام‌های «ارگ حسام الدوله»، «قصر بی‌بی عروس» و «ارگ سرکار» نیز می‌شناسند، از چشم‌نواز‌ترین و پر‌شکوه‌ترین بنا‌های تاریخی در شهرستان بیرجند است. این ارگ پر‌شکوه و تماشایی در طی سال‌های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری، در دوره حکومت قاجاریه در شهر بیرجند ساخته شد. این ساختمان در گذشته به‌عنوان «مقر حکومتی» کاربرد داشت و امروزه به‌عنوان ساختمان استانداری استان خراسان جنوبی استفاده می‌شود.
معماری ارگ کلاه فرنگی بیرجند | شاهکاری تماشایی
ارگ کلاه فرنگی از منحصر‌به‌فرد‌ترین بنا‌های تاریخی در شهر بیرجند است؛ به‌طوری که حتی اگر علم کافی در‌خصوص هنر معماری نداشته باشید، متوجه تفاوت سبک معماری آن با سایر بنا‌های شهر خواهید شد. این بنا دارای شش اشکوب (طبقه) است. دو اشکوب این بنا دارای فضای داخلی هستند و چهار اشکوب دیگر فقط برای تکمیل فرم گنبدی‌شکل ساختمان تاریخی ارگ کلاه فرنگی بیرجند ساخته شده‌اند. در‌واقع چهار اشکوب دیگر فقط جنبه تزیینی دارند. از جذاب‌ترین ویژگی‌های معماری ساختمان ارگ سرکار این است که این بنا به‌گونه‌ای طراحی شده که بخش‌های مختلف آن از جمله گنبدی‌ها، اتاق‌ها و هشتی‌ها از طریق دالان‌های ارتباطی به یکدیگر متصلند. طبقه همکف این بنا پلانی مربعی‌شکل دارد که با اتاق‌های متعدد، احاطه شده است. به‌علاوه چهار هشتی زیبا در چهار وجه طبقه اول بنا، به چشم می‌خورند که کاملاً قرینه هستند.
در مرکز این بنا حوضخانه‌ای دلربا وجود دارد که به شکل هشت‌ضلعی ساخته شده و می‌توان آن را به‌عنوان زیبا‌ترین و مهم‌ترین بخش ارگ حسام الدوله معرفی کرد. این حوض‌خانه در فاصله یک متر پایین‌تر از کف اصلی ساختمان ارگ قرار دارد. معماران خوش‌سلیقه و ماهر ارگ فرنگی بیرجند آب‌نمایی چشم‌نواز و دیدنی در این بخش قرار داده‌اند که علاوه‌بر ارزش و زیبایی بصری، برای تهویه حوض‌خانه نیز کاربرد دارد. اطراف محوطه حوض‌خانه، طاق‌نما‌هایی مزین‌شده با هنر چشم‌نواز مقرنسکاری، به چشم می‌خورند که بر شکوه و زیبایی این سازه افزوده‌اند. روی گنبد ارگ کلاه فرنگی نیز پنجره‌هایی نور‌گیر، برای هدایت نور به درون بنا، تعبیه شده است. این پنجره‌ها در طول روز، نور لازم برای روشنایی فضای حوض‌خانه را تأمین می‌کنند.
اگر به درون بنا بنگرید، با مجموعه‌ای تماشایی از انواع هنر‌های زیبا رو‌به‌رو خواهید شد. فضای درون و بیرون قصر بی بی عروس با هنر‌هایی همچون مقرنسکاری، رسمی‌بندی، کاربندی‌های لانه‌زنبوری و تزیینات گلدانی زینت داده شده است.
-
کلاه فرنگی چیست؟
خوب است که در این بخش در‌خصوص سبک معماری کلاه فرنگی نیز توضیح دهیم. کلاه فرنگی (کوشک) نوعی معماری سلطنتی بوده که در طول تاریخ ایران نیز طرف‌داران بسیاری داشته است. این نوع معماری بیشتر در کشورهایی همچون ایران، امپراطوری عثمانی و همچنین شبه‌قاره هند رواج داشته و امروزه اثر آن در برخی از مکان‌های تاریخی از جمله ارگ کلاه فرنگی بیرجند به چشم می‌خورد. به‌طور کلی به بنا‌هایی که در مرکز تفرجگاه‌ها، پارک‌ها، باغ‌ها و… به شکل ساده یا با تزیینات خاص ساخته می‌شوند، «کلاه فرنگی» می‌گویند. در لغت‌نامه دهخدا واژه کلاه‌فرنگی به شکل زیر تعریف شده است:
«عمارتی که در میان عرصه سازند. بنا در میان عرصه با گنبدی شبه‌مخروط. اتاقکی مسقف در وسط کاخ‌ها و باغ‌ها برای استراحت.»
جاهای دیدنی اطراف ارگ حسام الدوله | لذت گشت‌و‌گذار در شهر زیبای بیرجند
آشنایی با جاذبه‌های گردشگری که در مقصد سفر شما در نزدیکی هم قرار دارند، به شما کمک می‌کند تا بتوانید از زمان محدود سفر خود به‌خوبی استفاده کرده و با یک تیر چند نشان بزنید. از‌این‌رو در ادامه چند‌تا از مهم‌ترین جاهای دیدنی بیرجند که در نزدیکی ارگ کلاه فرنگی قرار دارند را معرفی کرده‌ایم:
-
خانه پردلی (موزه مشاهیر و مفاخر ملی بیرجند)
خانه پردلی که امروزه آن را با عنوان موزه مشاهیر و مفاخر ملی بیرجند می‌شناسند، از جذاب‌ترین جاذبه‌های گردشگری و موزه های بیرجند شمرده می‌شود. در این موزه بزرگ و زیبا مجموعه‌ای از زندگی‌نامه‌ها، اسناد، نسخ‌های خطی، تألیفات، نشان‌های ملی، علمی و ادبی، لوح‌ها، عکس‌ها و لوازم شخصی بزرگان علمی و فرهنگی شمال شرق ایران برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شده‌اند. طبقه همکف این موزه به نمایش آثاری از قرن دهم تا سیزدهم هجری اختصاص یافته است. با مراجعه به طبقه اول نیز می‌توانید از آثار مشاهیر قرن ٰهفتم تا دهم هجری شمسی بازدید کنید.
فاصله خانه پردلی (موزه مشاهیر و مفاخر ملی بیرجند) تا ارگ کلاه فرنگی بیرجند: ۸۰۰ متر
-
ارگ بهارستان بیرجند
ارگ بهارستان که آن را با نام «باغ زرشکی» نیز می‌شناسند، یادگاری از دوره حکومت افشاریه است که در شهر بیرجند بر جای مانده است. این بنای تاریخی در گذشته از زیبا‌ترین و پر‌شکوه‌ترین باغ‌های های ایران بود. متأسفانه امروزه ازآن باغ پر‌شکوه تنها کوشکی ویرانه و فضا‌هایی مخروبه باقی مانده است؛ با‌این‌حال ویژگی‌های معماری و تزیینات هنرمندانه این بنا، هنوز هم جالب‌توجه و تماشایی هستند. در فضای بیرونی ارگ بهارستان بیرجند تزیینات آجرکاری با زره‌های هندسی به چشم می‌خورد که با تزیینات آجرکاری ارگ کریم خان زند در شیراز تشابه بسیاری دارد.
فاصله ارگ بهارستان بیرجند تا ارگ کلاه فرنگی بیرجند: ۱.۴ کیلومتر
-
بنای تاریخی خواجه خضر
بنای تاریخی خواجه خضر از ارزشمند‌ترین بنا‌های تاریخی در شهر بیرجند است که در دوره حکومت قاجاریه در ایران، در این شهر بنا شده است. این بنا به دست دو شخص با نام‌های «خواجوی» و «منصف» بنا شد. بنای تاریخی خواجه خضر در آن دوره در نزدیکی آرامگاه شهر قرار داشت؛ از‌این‌رو مردم بومی بیرجند از این مکان برای برگزاری نماز میت و مراسم تدفین استفاده می‌کردند. این بنا به‌صورت تک‌ایوانی طراحی و ساخته شده و فضای بیرونی آن نیز با آجرکاری زینت داده شده و جلوه‌ای زیبا به آن بخشیده است.
فاصله بنای تاریخی خواجه خضر تا ارگ کلاه فرنگی بیرجند: ۱.۲ کیلومتر
اطلاعات بازدید از ارگ کلاه فرنگی | هر‌آنچه لازم است بدانید
| آدرس | ایران، استان خراسان جنوبی، بیرجند، حاشیه خیابان شهید مطهری |
| شماره تماس | ۰۵۶۳۲۲۲۲۲۰۱ |
| مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید | بین ۱ تا ۲ ساعت |
| ساعات بازدید | هر‌روز هفته از ساعت ۹:۰۰ تا ۱۷:۰۰ |
| هزینه بلیط ورودی | ۴۰ هزار تومان |
مسیر دسترسی به ارگ کلاه فرنگی | راحت‌تر از تصور شما
همان طور که گفتیم، ارگ کلاه فرنگی در مرکز شهر بیرجند قرار دارد؛ از‌این‌رو دسترسی به آن هم از طریق خودرو شخصی و هم از طریق وسایل نقلیه عمومی به‌راحتی امکان‌پذیر است. اگر برای دسترسی به این جاذبه تاریخی ارزشمند و پر‌شکوه، انتخاب شما وسایل نقلیه عمومی باشد، فقط کافی است از مردم بومی این خطه راهنمایی بگیرید یا مقصد خود را به تاکسی‌ها اعلام کنید تا شما را به مقصد برسانند. از سوی دیگر اگر در سفر خود به این شهر خودرو شخصی در اختیار دارید، بهترین راهنمای برای شما نقشه‌های آنلاین هستند. این نقشه‌ها بهترین و ساده‌ترین مسیر را از مبدأ تا مقصد به شما نشان می‌دهند.
در این مطلب از مجله گردشگری ره بال آسمان به کمک نیروی واژه‌ها، به‌سوی شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی سفر کردیم تا با بنایی پر‌شکوه و تماشایی در این شهر آشنا شویم. ارگ کلاه فرنگی بیرجند از منحصر‌به‌فرد‌ترین و دیدنی‌ترین جاذبه‌های تاریخی این خطه است که بازدید از آن برای عاشقان هنر، معماری و تاریخ، سراسر لذت خواهد بود. اگر شما نیز جزو این دسته از افراد هستید، اکنون زمان آن فرا رسیده تا ضمن مطالعه راهنمای سفر بیرجند، بار سفر را بسته و به دل جاده بزنید تا به این شهر زیبا برسید. در‌نهایت فراموش نکنید که اگر تا‌کنون تجربه بازدید از ارگ کلاه فرنگی را داشته‌اید، ما و مخاطبان خوش‌ذوقمان را از تجربیات و اطلاعات ارزشمند خود در‌خصوص این بنای باستانی ارزشمند، بی‌بهره نگذارید.
همان طور که گفتید ارگ کلاه فرنگی از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهرستان بیرجند است که در مرکز شهر قرار دارد. به‌طور دقیق‌تر این ارگ تاریخی در حاشیه خیابان مطهری واقع شده است.
این ارگ پر‌شکوه و تماشایی در طی سال‌های ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری، در دوره حکومت قاجاریه در شهر بیرجند ساخته شده است.
این بنا دارای ۶ اشکوب (طبقه) است. ۲ اشکوب بنا دارای فضای داخلی هستند و ۴ اشکوب دیگر تنها برای تکمیل فرم گنبدی شکل ساختمان تاریخی ارگ کلاه فرنگی بیرجند ساخته شده‌اند.
از مهم‌ترین جاهای دیدنی بیرجند که در نزدیکی بنای تاریخی ارگ کلاه فرنگی قرار دارند می‌توان به خانه پردلی (موزه مشاهیر و مفاخر ملی بیرجند)، ارگ بهارستان بیرجند و بنای تاریخی خواجه خضر اشاره کرد.
ارگ کلاه فرنگی از پر‌شکوه‌ترین و دیدنی‌ترین بنا‌های باستانی در شهر بیرجند است که آن را نام‌های «ارگ حسام‌الدوله»، «قصر بی‌بی عروس» و «ارگ سرکار» نیز می‌شناسند.