شهر ابرکوه در دل کویر طلایی ایران، یعنی استان یزد قرار گرفته که وجود آثار باستانی بسیار متنوع در ابرکوه، دال بر وجود تمدنی شکوهمند در این منطقه است. اما در این میان، یکی از قدیمی ترین و نادرترین موجودات زنده جهان، به نام سرو ابرکوه، وجود دارد که با دیگر آثار متفاوت است و داستانش جداست. این درخت یکی از جاذبه های دیدنی این شهرستان و همچنین ایران می‌باشد که هر ساله بازدیدکننده های فراوانی را از سرتاسر جهان به خود جذب می‌کند. درختی با تنه‌ای قطور و درهم گره خورده، با برگ های همیشه سبز که با دیدن آن فقط میخواهید سکوت کنید و بگذارید خودش داستان های چندین هزارساله‌ای که از مقابل چشمانش گذشته، برایتان تعریف کند. به‌راستی که فقط خود و خدایش می‌دانند که اگر قادر به سخن گفتن بود، چه حرف‌هایی برای گفتن داشت. گرچه شهر باستانی ابرکوه جاذبه‌های دیدنی فراوانی دارد، ولی زیبایی و شهرت این درخت افسانه‌ای که از دیرباز روی زمین جا خوش کرده و حتی به آن پیرترین درخت جهان نیز می‌گویند، سایر جاذبه‌های این شهر را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. با ره بال آسمان همراه باشید تا این درخت کهنسال را بیشتر بشناسیم.
سرو ابرکوه چه شکلی است؟
درخت سرو ابرکوه که با نام سرو ابرقو نیز شناخته می شود، به عنوان قدیمی ترین موجود زنده ایران ثبت شده است. از دیگر نام‌های این درخت می‌توان به “سرو چهار هزار و پانصد ساله”، “مسن‌ترین موجود زنده‌ی ایران” و “دومین درخت کهنسال و ارگانیسم زنده‌ی جهان” اشاره کرد. این درخت از لحاظ گیاه شناسی “سرو زربین” نام دارد که درختی دیررشد با برگ هایی سوزنی شکل و همیشه‌سبز که تاجی مخروطی شکل دارد و گل هایی لیمویی رنگ در اواسط بهار از آن شکوفه می دهد. طبق تحقیقات دانشمند روسی، الکساندر روف، عمر این درخت افسانه‌ای را بین 4 تا 4 هزار و پانصد هزار سال می‌داند. هرچند که قبل از آن، دانشمندانی از ژاپن و روسیه عمر سرو ابرکوه را 8 هزار سال تخمین زده بودند. هم‌اکنون قامت این درخت به 25 تا 28 متر و تنه آن به 4 متر می‌رسد که بعد از درخت مسوسلاه در کالیفرنیا، به عنوان دومین درخت مسن دنیا ثبت شده است.
تاریخ و افسانه‌ها درباره‌ی سرو ابرکوه چه می گویند؟
سرو برجامانده از هزاران سال گذشته که با نام «پارسیک» نیز شناخته می‌شود، در جهان بسیار نادر و نماد سرزندگی و جاویدانی است. درواقع زرتشتیان دوران باستان به دلیل همیشه سبزبودن درخت سرو، اهمیت خاصی برای اینگونه گیاهی قائل بوده‌اند. چنانچه در افسانه‌های تاریخی ایران گفته شده، سرو ابرکوه را زرتشت بزرگ کاشته و نمادی از اهورامزدا، خدای یگانه زرتشتی است اینگونه که:
گویند زرتشت، چون موسم اسپند به ابرکو رسید، با دست خود بذر سرو بر این دشت فشاند و بر مردمان نوید داد که درختی در آن میان بماند تا ببیند درفش، فرزندش، بهرام، پادشاه صبح دم رستاخیز را کویر ابرکوه را که درمی‌نوردی، به پیرترین ساکن کویرهای جهان خواهی رسید.
به همین دلیل، به آن سرو زرتشت هم می‌گویند و برای مردم از احترام و تقدس خاصی برخوردار است. برخی از مورخان معتقدند که نهال این درخت، توسط حضرت نوح کاشته شده و برخی دیگر گویند که یافث، پسر نوح نبی این درخت را کاشته است. در سنگ‌نوشته‌های باستانی و نگاره‌های موجود از زمان هخامنشیان، حتی در طرح‌های مینیاتوری ایرانی، برای نماد درخت، به طور خاص “سرو” را در نظر گرفته‌اند. در نقش‌های پارچه‌ای نیز طرح‌هایی از گیاهی شبیه درخت سرو خمیده دیده می‌شود که بعدها در فرهنگ ایرانی به ترمه معروف شد.
در سفرنامه‌های معروفی از جمله سفرنامه مارکوپولو و حمدالله مستوفی نیز ردی از سرو ابرکوه دیده می‌شود. به این صورت که مارکوپولو در یکی از خاطرات سفرش به ایران نوشته است:
یکی از چند سروی که در ایران دیده‌ام سرو خوش بالای ابرکوه است که همچون آبشاری سبز از آسمان بر روی زمین تنیده ابرکوه فرو می‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی، سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می‌خواند.
همچنین حمدالله مستوفی در کتاب نزهت القلوب که در سال 740 هجری قمری نوشته است، این چنین گفته است:
در آن‌جا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ، شهرتی داشته و اکنون این از آن بلندتر و بزرگ‌تر است.
شرایط سرو باستانی چگونه است؟
با وجود این که درخت باستانی سرو ابرکوه در رویشگاه مناسب خود قرار ندارد، از شرایط زیستی خوب شامل آب و هوای معتدل و گرم و آب کافی که از قنات ها سرچشمه می‌گیرد، برخوردار است. همین امر باعث شگفتی همگان شده است و آن‌را نماد مقاومت و ایستادگی ملت و این خاک و بوم می‌دانند. در حال حاضر، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان یزد، یک فضای باز حفاظت شده برای مواظبت و بیان اهمیت وجود زندگی‌بخش این سرمایه طبیعی، ایجاد کرده‌است؛ بلکه سرو افسانه‌ای 4500 ساله، بتواند بقیه عمرش را به راحتی و در آرامش نفس بکشد. حتی با وجود فضای محافظتی و نگهبانی که در اطراف این پیرِ زیبا وجود دارد، باز هم عده‌ای از مردم در زمان غفلت نگهبان و یا باز بودن حفاظ، اقدامات تخریبی از جمله بالا رفتن از این درخت قدیمی یا نوشتن یادگاری روی آن را انجام می‌دهند. بنابراین باید بدانیم که حفاظت از این سرمایه طبیعی، بسیار اهمیت دارد و همه ما ایرانیان باید محافظت از این سرمایه‌ی طبیعی را با دل و جان انجام دهیم.
فاصله یزد تا ابرکوه | چگونه به سرو همیشه سبز دسترسی پیدا کنم؟
آدرس: استان یزد، شهر ابرکوه، میدان امام حسین (ع)، بعد از کمربندی، سرو ابرکوه
نگران فاصله یزد تا ابرکوه نباشید. در یک چشم برهم زدن به زادگاه سرو باستانی خواهید رسید. برای بازدید از این سرو اسطوره‌ای، بعد از رفتن به شهر یزد، به جاده‌ی منتهی به یزد رفته و بعد از عبور از شهرهای تفت، اسلامیه و دهشیر به شهر ابرکوه برسید. پس از رسیدن به شهر، با توجه به تابلوهای راهنمای شهری که همه جای شهر نصب شده‌اند، می توانید به راحتی به سرو ابرکوه دسترسی پیدا کنید.
یادتان باشد که سرو ابرکوه در دل کویر قرار دارد و اهمین امر موجب هوای بسیار گرم در بهار و تابستان می‌شود. در نتیجه پیشنهاد ره بال آسمان برای سفر به این مکان پر از تمدن و باستانی، فصل‌های پاییز و زمستان است تا بتوانید بهترین اوقات را سپری کنید و مدتی خود را غرق شگفتی‌های باستانی سرو افسانه‌ای کنید. در ضمن ما از شنیدن نظرات شما عزیزان، درباره‌ی این مکان تاریخی بسیار خوشحال خواهیم شد و منتظر آن‌ها هستیم.
درود برشما
دوستان اگر اطلاعات کامل تری راجع به سرو ابرکوه میخواهید کتاب اثر طبیعی ملی سرو ابرکوه، نوشته دکتر محمدحسین ایران نژاد پاریزی رو مطالعه بفرمایید.
باتشکر