شهر بیشاپور کازرون | شهری باستانی با قدمت هزاران سال

امروز قصد داریم تا سری به جاهای دیدنی استان فارس بزنیم. در هر گوشه از خاک استان فارس، یک جاذبه تماشایی جا خوش کرده است. در این مقاله درباره شهر بیشاپور کازرون با شما صحبت خواهیم کرد. این شهر یکی از مهم‌ترین شهرهای باستانی ایران است. بد نیست بدانید بیشاپور جزء میراث جهانی یونسکو در ایران به حساب می‌آید. پس با ما همراه باشید تا یکی از مهم‌ترین شهرهای تاریخی جنوب غرب ایران یعنی شهر بیشاپور را بهتر بشناسید.

شهر بیشاپور کجاست؟

شهر تاریخی بیشاپور یکی از جاهای دیدنی کازرون است. قدمت این شهر باستانی به دوران ساسانیان باز می‌گردد. بیشاپور حدود 200هکتار وسعت دارد. بد نیست بدانید در گذشته بیشاپور جزء شهرهای مهم دوران خود بود. این شهر تاریخی در شمال غرب کازرون واقع شده است.

تاریخچه و قدمت شهر باستانی بیشاپور

شهر بیشاپور کازرون در سال 266 میلادی، یعنی حدود 2هزار سال پیش، به دستور شاپور اول بنا شد. شاپور اول، پادشاه مقتدر حکومت ساسانی بود. دلیل ساخت این شهر، به پیروزی شاپور بر والرین، امپراتور روم مرتبط است. پس از اینکه شاپور در جنگ پیروز شد، دستور داد تا در مسیر تخت جمشید – تیسفون شهری بزرگ بنا کنند. این مکان، منطقه‌ای بسیار خوش‌آب‌وهوا بود. به همین خاطر شاپور آن را برای احداث شهری جدید انتخاب کرد. جاده تخت جمشید – تیسفون، یکی از مهم‌ترین مسیرهای آن دوران بود. این جاده شهرهای تخت جمشید، استخر و شوش را به یکدیگر متصل می‌کرد. شاپور پس از ساخت شهر، نام خود را بر آن قرار داد. به همین خاطر این شهر را با نام «بیشاپور» می‌شناسند.

علت نابودی شهر تاریخی بیشاپور چه بود؟

شهر بیشاپور یک شهر مسکونی بود. بر اساس اسناد تاریخی، این شهر حتی تا قرن هفتم و هشتم نیز محل زندگی و سکونت مردم به حساب می‌آمد. بر اساس روایات تاریخی، در سال 628، شورش‌های مختلفی در ایران به وجود آمد. این شورش‌ها قدرت پادشاهی ساسانی را کاهش دادند. پس از آن، حمله اعراب به ایران رخ داد. این حمله موجب فروپاشی حکومت ساسانیان شد. به‌احتمال قوی، این شهر در همان دوران توسط اعراب نابود شد. البته این مسئله هنوز ثابت‌ نشده است. در هر صورت پاسخی قطعی به علت نابودی شهر بیشاپور نمی‌توان داد. برخی شیوع طاعون را دلیل نابودی مردم شهر و در نتیجه متروکه‌شدن آن می‌دانند. به هر حال از قرن 7 به بعد، شهر بیشاپور خالی از سکنه شد.

زمانی که خبری از انسان نباشد، طبیعت کار خود را به‌خوبی انجام می‌دهد. طبیعت هر روز و به‌آرامی بخش‌هایی از این شهر را به‌دست نابودی سپرد. در حال حاضر فقط قسمت‌های کمی از این شهر سالم باقی مانده است. البته گفتنی است که در سال 1391 عده‌ای به‌صورت عمدی این شهر را به آتش کشیدند. طی این آتش‌سوزی عمدی، بخش‌های بسیاری از این شهر آسیب دید. هنوز هم می‌توانیم شاهد دوده‌های سیاه حاصل از آتش‌سوزی در این شهر باشیم.

در حال حاضر نیز جاده‌سازی در نزدیکی این شهر باعث شده تا پایه‌های مستحکم شهر باستانی بیشاپور به لرزش بیفتد. اگر مسئولان به فکر جلوگیری از این پروژه‌های راه‌سازی نباشند، به‌زودی شاهد فروریختن بخش‌های بسیاری از بیشاپور خواهیم بود.

جاذبه‌های دیدنی شهر باستانی بیشاپور

• معبد آناهیتا

آناهیتا در آیین باستانی ایرانیان، الهه آب است. در آیین زرتشت، اهمیت بسیاری به آب داده می‌شد. به همین خاطر عبادتگاهی برای الهه آب، یعنی «آناهیتا» می‌ساختند. البته لازم به ذکر است که آناهیتا خدا نبوده و فقط نقش یک الهه را داشته است. بد نیست بدانید شاهان اولیه ساسانی با ساخت معبد برای آناهیتا تلاش می‌کردند تا خداوند خوبی‌ها، یعنی اهورا را از خود خرسند نگه دارند. آن‌ها ایزد آناهیتا را فرشته دودمان و پیروزی خود می‌دانستند. به همین خاطر در بخش‌های مختلف کشور می‌توانید شاهد معابد آناهیتا باشید که بیشتر آن‌ها به دوران ساسانی تعلق دارند. پس دور از ذهن نیست که شاهد معبد آناهیتا در شهر بیشاپور کازرون نیز باشیم.

معبد آناهیتا دارای 27 متر طول و 23 متر عرض است. بد نیست بدانید برای ساخت این معبد، حدود 7 متر در دل خاک گودبرداری کرده‌اند. توجه داشته باشید که ساخت چنین شالوده‌ای در آن دوران با وجود دانش محدود و ابزار ابتدایی کار بسیار دشواری بود. در معبد آناهیتا همواره باید آب جریان داشته باشد. پس با انجام یک مهندسی بسیار ظریف، انشعابی از آب رودخانه شاپور به درون این بنا جاری شد. این رودخانه در فاصله 250متری از معبد قرار داشت. پس با کمک قنات، مسیری انحرافی برای رود به وجود آوردند.

در قسمت زیرین این معبد، دالان و سردابه‌ای بزرگ وجود دارد. آب به‌شکلی هنرمندانه و مهندسی‌ساز، دور این معبد جریان داشت. انتخاب مصالح در این معبد بسیار مهم بود. توجه کنید که پس از گذشت حدود 2هزار سال و با وجود جریان مداوم آب، شالوده این بنا هنوز هم پابرجا و سالم است. به همین خاطر می‌توان معبد آناهیتا بیشاپور را با معبد ناهید استخر مقایسه کرد.

• کاخ والرین

در 150‌متری شمال آتشکده بزرگ بیشاپور، بنایی موسوم به کاخ والرین وجود دارد. نمای ورودی این بنا بی‌شباهت به معبد آناهیتا نیست. همانند معبد آناهیتا در ساخت این کاخ نیز از سنگ‌های تراش‌خورده بزرگی با ابعاد 75 سانتی‌متر طول و 45 سانتی‌متر عرض استفاده شده است. تمامی سنگ‌ها با بست‌های آهنی به یکدیگر متصل می‌‌شدند تا مقاومت بیشتری داشته باشند. در نمای داخلی از سنگ‌های تراش‌خورده طرح‌دار استفاده شده است. سنگ‌های نمای خارجی نیز با اندود سفید پوشیده شده‌اند تا مقاوم‌سازی شوند. متأسفانه کاخ والرین آسیب بسیاری دیده است. بخش‌هایی از این کاخ در موزه‌های بزرگ دنیا به نمایش درآمده و خودنمایی می‌کنند.

• ایوان موزائیک شهر بیشاپور

ایوان موزائیک دارای ابعادی بالغ‌بر 25 متر طول و 6 متر عرض است. این ایوان با طاقی هلالی‌شکل پوشیده شده بود. در این تالار از موزائیک‌هایی رنگی با طرح‌های تزئینی به‌عنوان کف‌پوش استفاده کرده بودند. خوشبختانه بخشی از این موزائیک‌ها هنوز هم سالم باقی مانده‌اند. این موزائیک‌ها یکی از ارزشمند‌ترین آثار تاریخی ایران به حساب می‌آیند. جالب است بدانید قسمتی از این موزائیک‌ها در موزه‌های بزرگی همانند لوور و موزه ایران باستان به نمایش گذاشته شده‌اند. نکته جالب اینجاست که رنگ موزائیک‌ها بعد از حدود 2هزار سال هنوز از بین نرفته است. همچنین دقت قرارگیری این موزائیک‌ها در کنار یکدیگر، واقعاً ستودنی است. از کنار هم قرار‌گرفتن این موزائیک‌ها، تصاویری همانند یک نقاشی تماشایی به وجود آمده است. خوشبختانه هنوز هم بخشی از این موزائیک‌ها در کنار دیوار‌های این ایوان باقی مانده است.

• ستون‌های سنگ یادبود بیشاپور

ستون‌های سنگ یادبود بیشاپور در حاشیه خیابانی شرقی‌غربی قرار داشت که از مرکز شهر می‌گذشت. این ستون‌ها همان جایگاه نذورات هستند. بر روی این دو ستون، کتبیه‌ای تاریخی به خط پهلوی اشکانی و ساسانی به چشم می‌خورد. این کتیبه در حقیقت سند تاریخی شهرسازی بیشاپور است. در این متن چنین روایت می‌شود که:

اگر به فضای بین دو ستون دقت کنید، یک سکوی سنگی را خواهید دید. بر اساس اسناد تاریخی، گویا تندیسی از شاپور به ارتفاع 9 متر روی این سکو قرار داشت. متأسفانه این تندیس بزرگ و عظیم با گذشت زمان از بین رفته است.

• تالار تشریفات

تالار تشریفات یکی از باشکوه‌ترین بخش‌های شهر بیشاپور است. این تالار در بخش جنوب‌شرقی معبد آناهیتا قرار دارد. مساحت تالار تشریفات به حدود 800 مترمربع می‌رسد. از نظر معماری باید گفت که این تالار جزء اولین آثار گنبد‌دار در دوران ساسانی محسوب می‌شود. پلان کلی این تالار به‌شکل مربع است. این تالار همچنین جزء تالارهای چهارایوانی به شمار می‌آید. ایوان‌ها همگی به‌صورت متقارن رو‌به‌روی یکدیگر قرار گرفته‌اند. همچنین بر فراز این تالار، گنبدی بزرگ و شلجمی‌شکل با ارتفاع 25 متر به چشم می‌خورد. این بنا دارای 64 طاقچه است. در تالار تشریفات از گچ‌بری‌های بسیار ظریفی استفاده شده است. در این گچ‌بری‌ها شما می‌توانید شاهد اشکالی همانند برگ کنگر و برگ مو باشید. همچنین در این میان اشکالی چلیپایی نیز دیده می‌شود.

بهترین زمان بازدید از شهر تاریخی بیشاپور

به‌صورت کلی استان فارس آب‌وهوای بسیار مطلوبی دارد. با وجود این می‌توان گفت که از ابتدای آبان تا اوایل اردیبهشت، بهترین زمان بازدید از استان فارس و شهر کازرون است. در تابستان تابش مستقیم آفتاب در شهر بیشاپور شاید کمی آزار‌دهنده باشد. البته اگر با سرمای هوا رابطه خوشی ندارید، بهتر است مهر، آبان، فروردین و اردیبهشت را برای بازدید از این شهر تاریخی انتخاب کنید. در شهر کازرون، جاهای دیدنی طبیعی مختلفی جا خوش کرده‌اند. از مهر تا اردیبهشت شرایط آب‌وهوایی برای بازدید از این مناطق نیز مطلوب است.

جاهای دیدنی نزدیک به بیشاپور

• غار شاپور

غار شاپور در بخش انتهایی تنگ چوگان و در 4کیلومتری بیشاپور قرار دارد. این غار در ارتفاع 800‌متری از سطح زمین واقع شده است. قطر دهانه آن به حدود 30 متر می‌رسد. در بخش ورودی غار می‌توانید شاهد تندیسی بزرگ از شاپور یکم، دومین پادشاه ساسانی باشید. به همین خاطر این غار را با نام غار شاپور می‌شناسند. این تندیس آسیب فراوانی دیده؛ اما هنوز بسیاری از جزئیات آن کاملاً مشخص است. قدمت این مجسمه به حدود 1800 سال پیش می‌رسد.

• قلعه دختر

قلعه دختر روی ارتفاعات هموار کوه‌های اطراف ساخته شده است. این قلعه بخشی از استحکامات نظامی شهر بیشاپور به حساب می‌آید. متأسفانه این قلعه در طول زمان آسیب بسیاری دیده است. با وجود این بازدید از آن هنوز هم می‌تواند هیجان‌انگیز باشد. دسترسی به این قلعه کمی دشوار است. پس باید کمی پیاده‌روی در مسیری با شیب نسبتاً تند را به جان بخرید.

• قلعه پسر

بر اساس شواهد به‌جای‌مانده، قلعه پسر روی ارتفاعات شمال خاوری کوهستان شاپور و در سمت راست رود شاپور قرار داشت. متأسفانه در حال حاضر فقط بقایایی مبهم از این قلعه باقی ‌مانده است. دقیقاً همانند قلعه دختر، بسیاری بر این باور هستند که قلعه پسر نیز بخشی از استحکامات نظامی شهر بیشاپور بوده است. این قلعه در ارتفاعات قرار دارد و بر تمام منطقه مشرف است. پس به کمک آن، سربازان می‌توانستند از هجوم دشمنان به‌سرعت مطلع شوند.

• نقش‌های تنگ چوگان

تنگ چوگان نام تنگه‌ای در نزدیکی شهر بیشاپور است. روی دیواره‌های این تنگه، سنگ‌نبشته‌ای بزرگ با جزئیات کامل به چشم می‌خورد. در تنگ چوگان سه سنگ‌نبشته وجود دارد. در یکی از این نقوش، شاپور اول را سوار بر اسب مشاهده می‌کنید. در حالی که پیکر بی‌جان گردیانوس زیر پاهای اسب شاپور افتاده است. همچنین دستان والریان، به نشانه اسارت در دستان شاپور قرار دارد. در این سنگ‌نبشته فیلیپ در مقابل اسب شاپور زانو زده است و تقاضای بخشش دارد. همچنین افسران و نظامیان ارتش آریایی نیز در 5 ردیف سوار بر اسب پشت سر شاپور قرار دارند. از طرف دیگر سربازان رومی حامل هدایا و پیشکش‌های مختلف رو‌به‌روی شاپور دیده می‌شوند. جالب است بدانید در این نقش 115 پیکر دیده می‌شود. از‌این‌رو این سنگ‌نبشته بی‌نظیر، رکورددار بیشترین تعداد پیکر در یک سنگ‌نبشته است.

در نقش دوم، پیروزی بهرام دوم بر اعراب نشان داده می‌شود. در این نقش، بهرام سوار بر اسب در سمت چپ قرار دارد. اعراب نیز در حال پیشکش اسب، شتر و هدایای مختلف به سربازان ایرانی هستند.

نقش سوم، کامل‌ترین نقش برجسته در دوران ساسانی است. در این نقش مراسم دریافت فر ایزدی یا همان حلقه شهریاری توسط بهرام اول از اهورا مزدا به تصویر کشیده شده است. این حکاکی ظرافت بسیاری دارد. در این حکاکی حتی چین‌وچروک صورت یا پارچه لباس افراد را نیز می‌توانید مشاهده کنید. دریافت فر کیانی، تأیید پادشاهی از جانب اهورا مزدا است.

مسیر دسترسی به شهر باستانی بیشاپور

برای دسترسی به این شهر باستانی ابتدا باید به کازرون بروید. این شهر باستانی در کنار دره چوگان و در 19‌کیلومتری کازرون قرار دارد. برای دسترسی به نقشه بیشاپور و مسیریابی عالی، می‌توانید عبارت انگلیسی Bishapur را در گوگل‌مپ جست‌وجو کنید. زمانی که وارد کازرون شدید، باید خود را به بخش شمال‌غربی آن برسانید. در این قسمت با کمک تابلوهای راهنما باید وارد جاده کازرون – برازجان شوید. پس از رسیدن به دوراهی، مسیر را به‌سمت راست بپیچید. این جاده را مستقیم ادامه دهید تا به محوطه شهر باستانی بیشاپور برسید.

همچنین اگر شیراز را مبدأ حرکت قرار دهید، حدود 145‌کیلومتر در راه خواهید بود. یعنی پس از حدود 2 ساعت و نیم رانندگی به بیشاپور خواهید رسید. برای دسترسی به بیشاپور دو مسیر پیش روی شما قرار دارد. در مسیر اول می‌توانید ابتدا به کازرون بروید و از کازرون مسیر را مستقیم به‌سمت بیشاپور ادامه دهید. مسیر دوم نیز از جاده خان زنیان می‌گذرد. شما باید از غرب شیراز و از منطقه 4 آن وارد این جاده شوید. مسیر را به‌صورت مستقیم ادامه دهید. پس از 145‌کیلومتر از سمت شمال وارد شهر باستانی بیشاپور خواهید شد.

خب دوستان عزیز و همراهان ره بال آسمان، نظر شما درباره شهر بیشاپور کازرون چیست؟ شما چه شهرهای تاریخی و باستانی دیگری را در ایران می‌شناسید؟ آن‌ها را به ما و سایر همراهان معرفی کنید.