هر شهر مهمی دارای نمادهای منحصر به خود است. به‌عنوان مثال شیراز را با تخت جمشید، یزد را با بادگیرها و تهران را به برج میلاد و برج آزادی می‌شناسند. نکته جالب توجه درباره نمادهای یک شهر این است که در هر دوره زمانی، اثری خاص را به‌عنوان سمبل آن شهر انتخاب می‌کردند. این موضوع درباره تهران نیز صادق است. امروز قصد داریم تا سردر باغ ملی تهران، یکی از نمادهای طهران قدیم و یکی از جاهای تفریحی تهران را به شما معرفی کنیم، پس با ما همراه باشید.
سردر باغ ملی تهران کجاست؟
سردر باغ ملی در خیابان امام خمینی، حد فاصل بین میدان امام و میدان حسن‌آباد در استان تهران قرار گرفته است. این مکان در محدوده طرح ترافیک قرار دارد و در صورتی که بین ساعات غیرمجاز وارد آن شوید، خودرو شما مشمول جریمه خواهد شد. پس پیش از بازدید این مسئله را مدنظر قرار دهید.
معرفی سردر باغ ملی تهران
تهران در دوره‌های مختلف زمانی، نمادهای متفاوتی داشته است. در ابتدا می‌توان شمس العماره تهران را اولین نماد مهم پایتخت دانست. پس از آن، سردر باغ ملی بنا شد. قدمت ساخت سردر باغ ملی تهران به دوران قاجار باز می‌گردد؛ اما کاربرد اصلی آن را می‌توان در دوره پهلوی اول دانست. سردر باغ ملی در ابتدا یک دروازه برای ورود به میدان مشق بود. حتی برخی از ساکنین قدیمی تهران که بیش از 70 سال دارند، به‌خوبی این سردر و میدان مشق را به‌یاد می‌آورند. خب شاید از خودتان بپرسید که میدان مشق کجاست؟
میدان مشق نام مکانی در خیابان امام خمینی امروزی بود که در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار، از آن به‌عنوان منطقه نظامی استفاده می‌کردند. سربازخانه مرکزی پایتخت نیز در همین میدان قرار داشت و به همین خاطر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. حتی جالب است بدانید که نام این میدان نیز ریشه فرانسوی دارد و آن را ابتدا «میدان مارش» نامیده بودند و سپس برای راحتی تلفظ، به کلمه «مشق» در زبان فارسی تبدیل شد. این میدان تا زمان ناصرالدین شاه نیز کاربرد داشت و حتی در این دوره آن را به‌صورت کامل بازسازی کردند.
سردر باغ ملی پس از کودتا
پس از کودتای اسفند1299، نیروهای نظامی را در خارج از تهران آموزش می‌دادند و به همین خاطر میدان مشق بلااستفاده باقی ماند. اگر این سؤال در ذهن شما به وجود آمده که کاربری جدید میدان مشق چیست، باید بدانید که بخش‌های بسیاری از آن در طرح احداث باغ ملی، در پارک شهر قرار گرفت. همچنین ساختمان‌هایی که امروزه کاربرد دولتی دارند، از جمله اداره پست، ساختمان وزارت کشور، موزه ملی ایران و موزه کتابخانه ملی، همگی جزء ساختمان‌های میدان مشق به شمار می‌آیند.
خب حالا این سؤال به وجود می‌آید که دلیل ساخت سردر باغ ملی تهران چه بوده؟ برای پاسخ به این سؤال، بهتر است ابتدا تاریخچه ساخت باغ ملی تهران را به شما عزیزان ارائه دهیم؛ اما به‌صورت مختصر باید بدانید که با احداث این سردر، ناصرالدین شاه می‌توانست بر روند آموزش قشون نظامی خود نظارت مستقیم داشته باشد.
تاریخچه سردر باغ ملی
محمد حسین خان سپهسالار یکی از افرادی بود که نقش پررنگی در توسعه میدان مشق داشت. او در سال 1278 دست به کار متفاوتی زد. وی تصمیم گرفت تا در شمال خیابان و میدان سپه، دروازه‌ای باشکوه با یک در دو لنگه و دو طاق‌نمای منحصربه‌فرد ایجاد کند. به این طریق زمانی که ناصرالدین شاه بر فراز این دروازه می‌ایستاد، می‌توانست بر روند آموزش قشون نظامی خود نظارت مستقیم داشته باشد. بر اساس طرح‌ها و نقشه‌های قدیمی، این سردر که دیگر خبری از آن نیست، ابتدا در شمال خیابان سپه و در محدوده کوچه پست تا بانک سپه قرار داشته است.
پس از کودتای سال 1299 و روی‌کارآمدن رضاخان، او تصمیم گرفت تا با احداث دروازه‌ای جدید، جانی دوباره به میدان مشق ببخشد. به همین خاطر رضاخان با کمک آلمان‌ها و همچنین جعفرخان کاشانی، سردری جدید در بخش شرقی سردر قبلی با همان ابعاد و همان شکل ظاهری بنا کرد. پس از کامل‌شدن بنای این سردر جدید، رضاخان دستور داد تا سردر قدیمی ویران و به این شکل سردر باغ ملی ایجاد شود. تمام این فرآیند بین سال‌های 1301 تا 1304 به وقوع پیوست. در کتب تاریخی از آن به‌عنوان نوسازی سردر باغ ملی یاد می‌کنند.
این سردر تا دوران پهلوی دوم نیز اهمیت بسیاری داشت. پس از انقلاب، مردم به این سردر حمله کردند و مجسمه نیم‌تنه رضاخان را به پایین کشیدند. در بهمن‌ماه سال 1394، مرمت و نوسازی مجدد این سردر انجام شد. طی این پروژه، نورپردازی ویژه‌ای به این بنا اضافه شد تا در طول شب زیبایی خیره‌کننده‌ای داشته باشد. جالب است بدانید که سازمان زیباسازی و شهرداری منطقه 12 تهران به خاطر این مرمت توانست جایزه سومین دوره خشت طلایی را از آن خود کند.
آشنایی با معماری سردر باغ ملی
معماری سردر باغ ملی توسط معمار کاشانی انجام شده است؛ اما در حقیقت افراد بسیاری در ساخت این اثر زیبا و هنری دخیل بوده‌اند. در این میان از افرادی همچون کریم منیژه، استاد اسماعیلی، استاد خاک‌نگار مقدم و همچنین استاد کاشی‌پز باید یاد کرد که در تزئینات سردر باغ ملی، سفت‌کاری و کاشی‌کاری آن نقش داشتند. اگر از نظر علم معماری به ساختار کلی سردر باغ ملی نگاه کنید، متوجه تلفیقی از سبک اروپایی و ایرانی خواهید شد. از دوران قاجار به بعد، شاهد تأثیر سبک معماری اروپایی در عمارت‌ها و سازه‌های مختلف ایرانی هستیم. این سردر نیز از این قاعده مستثنی نیست. در حقیقت باید گفت که این سردر تقلیدی از سبک معماری اروپایی در کالبد سازه‌های اساساً ایرانی به‌شمار می‌آید و ازاین‌رو یک بدعت محسوب می‌شود.
از نظر ظاهری می‌توان این سردر را مشابه با دروازه‌های دیگر پایتخت در دوران قاجار دانست. طول این سردر از شرق به غرب حدود 28 متر است. به همین خاطر در دوران گذشته برای نگهبانی از دروازه، یک نگهبان در بخش شرقی و یک نفر در غرب آن پاسبانی می‌دادند. در این اثر شاهد 8 ستون آجری در نمای بیرونی خواهید بود که به صورت جفتی طراحی شده‌اند. در بخش بالای سازه، جایگاه دیده‌بانی و نقاره‌زنی به چشم می‌خورد. همچنین در این قسمت اتاقی به‌صورت کلاه‌فرنگی تعبیه شده است که الگوبرداری زیبایی از سبک معماری روسیه محسوب می‌شود.
بررسی معماری سایر ابنیه میدان نقش
در میدان نقش، به‌غیر از سردر باغ ملی، می‌توانید شاهد عمارت‌های متعدد دیگری نیز باشید که حتی امروزه نیز کاربرد دارند. معماری هر یک از این عمارت‌ها به نوبه خود مثال‌زدنی است و باید بررسی شود. ساختار ساختمان موزه ایران باستان امروزی بر اساس سبک معماری دوره ساسانی است. در آن می‌توانید شاهد الگوبرداری از طاق کسری و ایوان مدائن باشید. کاخ شهربانی یا همان ساختمان وزارت امور خارجه، بر اساس سبک معماری هخامنشی ساخته شده است. می‌توانید الگوهایی مشابه به نقش رستم را در آن بیابید.
ورودی‌های سردر باغ ملی
سردر باغ ملی دارای 3 ورودی مختلف است. ورودی اصلی که همان ورودی بزرگ محسوب می‌شود، برای تردد سواره‌نظام تعبیه شده است. علاوه بر این ورودی، می‌توانید شاهد دو ورودی دیگر در دو طرف سردر اصلی باشید. شاید شنیدن این مسئله کمی برای شما عجیب به نظر برسد؛ زیرا تا به امروز کمتر کسی این ورودی‌های کوچک را دیده است. این ورودی‌ها دروازه‌های چدنی دارند و به‌صورت سه‌تکه توسط استاد محمد علی کرمانی در قورخانه تهران ساخته شده‌اند. روی زمینه تیره چدن‌های ورودی، می‌توانید نقوشی برنجی و طلایی را مشاهده کنید. در نهایت لازم به ذکر است که تردد بازدیدکنندگان از طریق درب ورودی اصلی انجام می‌شود.
نقوش برجسته، حجاری و کتیبه‌های سردر باغ ملی
حجاری، کتیبه و نقوش برجسته را می‌توان امضای سبک معماری ایرانی دانست. در تخت جمشید می‌توانید شاهد نمونه‌های برجسته و تاریخی از انواع حجاری باشید. خوشبختانه حتی تا دوران قاجار هم این سبک قدیمی رایج بوده است. این حجاری‌ها بهترین یادگار دوران گذشته هستند. با کمک آن‌ها کارشناسان تاریخی اسرار بسیاری را برملا می‌سازند. در این سردر نیز می‌توانید شاهد نقش و نگارهایی بسیار زیبا به رنگ‌های فیروزه‌ای، لاجوردی، قهوه‌ای، زرد، کرم، سفید، قرمز و سبز باشید. مجموعاً 45 کتیبه روی کاشی‌ها و همچنین دو کتیبه فلزکاری شده در این بنا به چشم می‌خورند. این نقوش را باید به دو دسته نمای داخلی و خارجی تقسیم کنیم و هر یک را به صورت جداگانه بررسی کنیم:
نقوش نمای داخلی
در بین این نقوش می‌توانید تصاویری به یادبود کودتای سوم اسفندماه سال 1299 و تسخیر تهران را مشاهده کنید که در نزدیکی دروازه و برج‌های تهران اتفاق افتاده است. در نقش دیگری تمام قد سربازان لژیون قزاق به چشم می‌خورد. لژیون‌های قزاق گروهی از نیروهای نظامی ویژه بودند که در سال 1258 خورشیدی به درخواست مستقیم ناصرالدین شاه در پی قراردادی بین روسیه و ایران شکل گرفتند. در نقشی دیگر می‌توانید پرچم سه رنگ ایران، آیه‌های قرآن، نام ائمه و تصویر پلنگ ایرانی را شاهد باشید. همچنین تصاویری از کوروش کبیر، فر کیانی و مردمان هخامنشی را در بین این نقوش برجسته مشاهده خواهید کرد.
نقوش نمای خارجی
مهم‌ترین نقوش نمای خارجی سردر باغ ملی را می‌توان نماد شیر و خورشید، پلنگ، تیربار، گلوله‌های توپ و نقش کاشی‌کاری شده دو شیر تاج بر سر دانست. همچنین بالای هر دروازه کوچک، 6 کتیبه با اشعار مختلف به چشم می‌خورد. علاوه بر این اشعار برخی نویسندگان و مشاهیر ایرانی همانند ندیم‌الملک و محمد علی کرمانی نیز در این نقوش هویدا هستند.
دیدنی های اطراف سردر باغ ملی
- موزه ملک؛
- موزه ارتباطات؛
- استریت فود 30 تیر | 260 متر پیاده‌روی؛
- موزه استاد صنعتی | 350 متر پیاده‌روی؛
- موزه ملی ایران | 400 متر پیاده‌روی؛
- موزه عبرت | 350 متر پیاده‌روی.
دسترسی به سردر باغ ملی
-
دسترسی با وسیله نقلیه شخصی
سردر باغ ملی در محدوده خیابان امام خمینی، حد فاصل بین میدان امام و میدان حسن‌آباد در شمال ایران قرار گرفته است که جزء محدوده طرح ترافیک به حساب می‌آید. از این رو اگر در ساعات غیرمجاز با وسیله نقلیه خود وارد این محدوده شوید، جریمه نقدی شامل حال شما خواهد شد. همچنین امکان پارک خودرو در نزدیکی این اثر تاریخی وجود ندارد و یافتن پارکینگ نیز کار دشواری است. به همین خاطر بهتر است به جای استفاده از وسیله نقلیه شخصی، وسایل نقلیه عمومی را جایگزین کنید. با این وجود بهترین مسیر دسترسی به این سردر دسترسی به میدان فردوسی است. از آنجا مستقیم به‌سمت میدان امام خمینی حرکت کنید. از میدان امام خمینی به‌سمت میدان حسن‌آباد بروید، کمی جلوتر سردر را خواهید دید.
-
دسترسی با مترو
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به سردر باغ ملی، مترو امام خمینی است. ایستگاه مترو امام خمینی در محل تلاقی بین خط یک و دو مترو یا همان خط آبی و قرمز واقع شده است. از آنجا پیاده تا سردر حدود 10 دقیقه بیشتر راه نیست.
-
دسترسی با اتوبوس
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس تا سردر باغ ملی، ایستگاه اتوبوس خیام است. تمامی اتوبوس‌هایی که به میدان امام منتهی می‌شوند، معمولاً در این ایستگاه توقف دارند.
| هزینه بازدید | رایگان |
| ساعات بازدید | ۲۴ساعته |
| آدرس | تهران، خیابان امام خمینی |
خب دوستان عزیز و همراهان گرامی ره بال آسمان، نظر شما درباره سردر باغ ملی چیست؟ آیا تا به حال از این سردر دیدن کرده‌اید؟ به‌نظر شما آیا قرارگیری این اثر در محدوده طرح ترافیک باعث می‌شود تا گردشگران کمتری از آن بازدید کنند؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید. فراموش نکنید که همه ما بی‌صبرانه منتظر دیدن نظرات شما عزیزان هستیم؛ پس ما را بیش از این منتظر نگذارید.
سردر باغ ملی در خیابان امام خمینی قرار دارد.
سردر باغ ملی در دوران رضاخان بنا شد.
نزدیک‌ترین ایستگاه مترو امام خمینی است.