تنگه غرقاب گلپایگان | سنگ نوشته های باستانی

تاریخ و تمدن جزیی جدانشدنی از هویت ما ایرانی‌هاست. گاهی برای یادآوری این تاریخ، به دیدن بناها و گاهی به دیدن یادگاری‌‌های گذشتگانمان در موزه‌ها می‌رویم؛ اما یادگاری‌های ایران گاهی دست‌نوشته‌هایی از آبادانی، علم و فرهنگ است، همان‌هایی که نشان از تمدن غنی و دیرینه‌مان دارد. امروز مقصد ما نه موزه و نه بناست. قرار است به تنگه غرقاب گلپایگان برویم. در این تنگه سنگ‌نوشته‌هایی از دوره‌های ساسانیان و سلجوقیان انتظارمان را می‌کشند.

تنگه غرقاب کجاست؟

برای رفتن به تنگه غرقاب باید خودتان را به استان اصفهان برسانید. در غرب این استان و در دل شهرستان گلپایگان، شهری به اسم گلپایگان وجود دارد که مرکز شهرستان است. تنگه غرقاب در روستایی به اسم تنگه غرقاب است.

قدمت روستای تنگه غرقاب

در روستای تنگ غرقاب می‌توانید مهم‌ترین سنگ‌نگاره‌های جهان را پیدا کنید. نقش‌ونگار یا نوشته‌های روی این سنگ‌ها به زمان‌های مختلفی از تاریخ برمی‌گردد. مثلاً سنگ‌نگاره‌های پهلوی ساسانی و کتیبه‌ای به خط کوفی دارد؛ اما قدمت قدیمی‌ترین اثر این روستا به 7هزار سال می‌رسد؛ اما این‌ها تنها یادگاری‌های گذشتگانمان در این منطقه نیست. روستای تنگ غرقاب 9 قلعه تاریخی و سه اثر ثبت ملی هم دارد. می‌گویند این منطقه در قبل و بعد از اسلام، مقدس و اسرارآمیز بود. از این قداست، خانقاهی در این روستا باقی مانده است که کتیبه‌ای قدیمی در آن قدمتش را تأیید می‌کند. در این روستا از تاریخ‌نزدیک به زمان حال، دو کبوترخانه، حمامی صفوی هم به جا مانده است؛ اما تنها مزیت این روستا تاریخ‌گردی نیست، این منطقه طبیعت بکری هم دارد.

افسانه یا واقعیت

ما پی اسم روستا را گرفتیم. چیزی که دستمان را گرفت، داستانی بود که در واقعیتش تردید وجود دارد؛ اما خواندنش خالی از لطف نیست. محلی‌ها معتقدند در دوره‌ای از تاریخ این منطقه کاملاً زیر آب رفته بود. آن‌ها می‌گویند در آن زمان فقط دو گلدسته مسجد شهر از آب بیرون مانده که از دور هم پیدا بود.

احتمالاً اسم این تنگه هم به همین ماجرا اشاره دارد؛ اما متخصص‌ها می‌گویند امکان ندارد بناها و دست‌کندهای تاریخی، از چنین سیلی سالم بیرون آمده باشند؛ پس شاید نشود به گفته محلی‌ها استناد کرد؛ اما نوع روایت هم به باور مردم و قداست این منطقه ارتباط مستقیمی دارد.

جاهای دیدنی تنگه غرقاب

• نگاره‌های تنگه غرقاب

چون تنگه غرقاب منطقه کهنی است؛ پس طبیعی است که روی سنگ‌های قدیمی‌تر منطقه، نقش‌ونگارهایی از حیوانات آن هم بدون خط و عنوان ببینیم. این نقش‌ها، همان نقش‌های کهن روی سنگ‌ها در همه جهان هستند که به شکل باور مردم هر کشوری درآمده‌اند؛ مثلاً نقش بز کوهی، چمنزار و درخت‌های پربار برای تصویر شکارگاه.

مردم باستان، حیوانات اهلی یا گیاهان را روی سنگ‌ها نقش می‌کردند تا فراوانی آن‌ها روی سنگ‌، برکتشان در واقعیت شود. این نقش‌ها گاهی هم روایت شکار و تصویر تاریخ بوده‌اند.

نقش بز کوهی در بالای صورت‌های فلکی نشان می‌دهد که ایرانی‌ها در زمان کهن هم نجوم می‌دانستند. نقش بز هم نماد برکت و فراوانی است؛ پس شاید نقش بز بالای صورت‌ها فلکی تقویم کهنی باشد که فصل باران را مشخص می‌کرد.

• سنگ‌نوشته‌های تنگه غرقاب

وقتی صحبت از نوشته می‌شود؛ یعنی درباره زمانی بعد از اختراع خط در تاریخ صحبت می‌کنیم. در تنگ غرقاب دو کتیبه مهم تاریخی وجود دارد که یکی به خط پهلوی و دیگری به خط کوفی است.

آقای فرهادی روی این کتیبه‌ها و سنگ‌نگاره‌ها تحقیقات بسیاری انجام داد. او نتیجه آن‌ها را در کتابی به اسم «موزه‌های در باد» منتشر کرد.

• سنگ نوشته به خط پهلوی

در تنگ غرقاب گلپایگان کتیبه‌ای هست که آن را وقف‌نامه می‌دانند. این وقف‌نامه به دوره ساسانی برمی‌گردد و آن را به خط پهلوی نوشته‌اند. بخشی‌هایی از این کتیبه سنگی به مرور زمان از بین رفته است؛ اما با بررسی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که در آن بخش، چهار عنصر مقدس ایرانی‌ها را ستایش کرده بودند. بخش‌هایی از این کتیبه 1500ساله را این‌طور ترجمه کرده‌اند:

ما پی کلمه راغ را گرفتیم، معنی آن مرغزار است؛ اما احتمالاً در اینجا منظور سرسبزی و حاصلخیزی خاک است؛ پس پربیراه نیست که بگوییم بخش ازبین‌رفته کتیبه هم به همین ستایش‌ها مربوط بود؛ اما نکته جالب، قدمت سنت وقف در ایران است که به نظر می‌رسد به زمان پیش از اسلام برمی‌گردد.

کتیبه پهلوی تنگه غرقاب گلپایگان را روی سنگی شبیه لوزی ناقص نوشته‌اند. این کتیبه یک متر در نیم متر است و معتقدند تقریباً متعلق به اواخر دوره ساسانی است.

امروزه این سنگ‌نوشته در مسجد گلپایگان نگهداری می‌شود.

• سنگ‌نوشته به خط کوفی

این سنگ‌نوشته در ورودی تنگه به دوره اسلامی برمی‌گردد و آن را به خط کوفی تحریر کرده‌اند. سنگ‌نوشته کوفی تنگ غرقاب متعلق به قرن پنجم قمری است و در آن دستور ساخت رباط و خانقاهی در منطقه را نوشته‌اند. چون قرن پنجم دورانی بود که سلجوقیان در بر اصفهان و گلپایگان حکمرانی می‌کردند؛ پس احتمالاً این کتیبه متعلق به دوره سلجوقی است.

جاهای دیدنی گلپایگان

گلپایگان جاهای دیدنی کم ندارد. مگر می‌شود خودمان را به تنگ غرقاب برسانیم و بدون گشت‌وگذار در شهر به شهرمان برگردیم؟ بهتر است چرخی در شهر بزنیم و کوله‌بار خاطراتمان در این شهر را سنگین‌تر کنیم. اسم جاهای دیدنی نزدیک تنگ غرقاب را برایتان می‌گذاریم، آن‌ها را هم در لیست گردشگریتان قرار دهید.

• مسجد جامع؛
• مناره؛
• بازار چهارسوق؛
• بقعه امامزادگان هفده تن؛
• دریاچه سد گلپایگان؛
• روستای وانشان؛
• کبوترخانه؛
• روستای تیمره.

بهترین زمان سفر

مرکز ایران گرم است؛ اما گلپایگان خنک‌ است و تنگه غرقاب خنک‌تر. بهترین زمان سفر به این منطقه فصل بهار و تابستان است. در این فصل‌ها طبیعت هم جلوه زیباتری دارد.

اقامتگاه

اگر می‌خواهید چند روزی در گلپایگان بمانید و یک دل سیر تنگ غرقاب را ببینید، باید به فکر اقامتگاه باشید. ارگی تاریخی به اسم ارگ گوگد در گلپایگان هست که در مسیر جاده ابریشم است. این ارگ در زمان جنگ دژ و در زمان صلح کاروانسرا بود. امروز هم که به لطف خدا همیشه صلح است؛ پس هتل ارگ تاریخی گوگد گلپایگان می‌تواند یکی از گزینه‌های شما برای اقامت باشد؛ البته این تنها هتل شهر نیست و هتل جهانگردی هم می‌تواند انتخاب دیگر شما باشد.

گلپایگان را به‌خاطر کباب‌هایش ثبت ملی‌ کرده‌اند. اگر ماندگار شدید، حتماً این غذای لذیذ را با دستور طبخ این شهر امتحان کنید.

مسیر دسترسی

هرجای ایران زیبا که هستید، رفتن تا استان اصفهان را به شما می‌سپاریم. باید به شهرستان گلپایگان برویم. گلپایگان در مسیر همدان-اراک به اصفهان و کرمانشاه-اراک به اصفهان است. از آنجا باید به روستای تنگه غرقاب برویم، از روستا تا تنگه راهی نیست.

به اصفهان رفتیم و آنجا هم سری به تنگه غرقاب گلپایگان زدیم؛ اما این گفتن‌ها جای دیدن کتیبه‌های تنگه را نمی‌گیرد؛ پس اگر دلتان خواست به آنجا سری بزنید و ره بال آسمان را به هم‌سفری پذیرفتید، مایه افتخار ماست. اگر هم قبلاً به این جای دیدنی تاریخی سفر کرده‌اید، خاطره‌هایتان را برایمان در کامنت‌ها بنویسید. حظش را می‌بریم.