بیرجند یکی از مهمترین شهرهای استان خراسان جنوبی است و مرکز این استان به حساب می‌آید. جاهای دیدنی بیرجند بسیار زیاد هستند و بیشترشان از تاریخچه پربار این خطه حرف می‌زنند. در کنار این‌ها، جاهای دیدنی اطراف بیرجند هم بسیار قابل‌توجه هستند و با زیبایی‌هایشان گردشگران را به سوی خود دعوت می‌کنند؛ اما این تمام ماجرا نیست! در کنار طبیعت و سازه‌های تاریخی، سوغات بیرجند هم نقش پررنگی در دیده شدن این سرزمین دارد، به‌‌طوری که گردشگران را برای خرید بهترین و مرغوب‌ترین خوراکی‌ها و صنایع دستی از این سو به آن سوی شهر می‌کشاند. در ادامه مطلب می‌خواهیم تعدادی از مهمترین سوغات بیرجند را به شما معرفی کنیم تا پیش از خرید بلیط هواپیما بیرجند، بدانید چه خوراکی‌ها و صنایع دستی را می‌خواهید ره‌آورد سفرتان به بیرجند کنید.
سوغات بیرجند | خوراکی های خوشمزه
عناب
بدون شک عناب یکی از اصلی‌ترین سوغاتی‌های بیرجند است. استان خراسان جنوبی و بیرجند قطب عرضه این میوه‌های قرمز و کوچک هستند که با القاب خرمای قرمز و خرمای چینی هم شناخته می‌شوند. عناب از آن محصولاتی است که به‌صورت خشک هم استفاده می‌شود و می‌توان آن‌ها درون ظرف آجیل ریخت یا به‌صورت دم کرده نوش جان کرد. اما اگر می‌خواهید این میوه را تازه‌تازه میل کنید، باید اواخر تابستان و اوایل پاییز خودتان را به بیرجند برسانید و از باغداران منطقه عناب‌های تازه و خوش‌طعم را خریداری کنید. در ضمن فراموش نکنید که عناب از میوه‌های بسیار مغذی و سرشار از ویتامین c و مواد معدنی است؛ پس شما با خرید این سوغات سلامتی خود را تضمین می‌کنید و سبدی از سلامتی را به خانه می‌برید.
زرشک
از عناب که بگذریم، بیرجند محل رویش نوع دیگری از میوه‌های کوچک و قرمز نیز به حساب می‌آید؛ زرشک! استان خراسان جنوبی اصلی‌ترین تولیدکننده زرشک در جهان است و در بسیاری از نقاط بیرجند هم می‌توان دانه‌های زرشک را مشاهده کرد که همچون نگین‌های یاقوت به روی درختچه‌ها تلألو می‌کنند. اگر گذارتان به بیرجند افتاد به‌هیچ‌وجه فرصت خرید زرشک‌های مرغوب این منطقه را از دست ندهید، در غیر اینصورت حتماً پشیمان خواهید شد. در خانه همه ما ایرانی‌ها بسته‌ای زرشک پیدا می‌شود و چه بهتر که این زرشک سوغات بیرجند باشد.
زعفران
اگر به دنبال سوغاتی خوش عطروبویی هستید و همین طور مایلید مبلغ بیشتری برای خرید سوغاتی‌هایتان صرف کنید، زعفران بیرجند انتخاب خوبی برای شما است. زعفران این خطه بسیار مرغوب است و عطر متفاوت و دلپذیر آن شما را تا انتهای سفر همراهی خواهد کرد. بیرجند از شهرهای کویری کشورمان است و آب‌وهوای مناسبی برای کشت زعفران دارد؛ به همین خاطر در این شهرستان می‌توان زمین‌های زعفران زیادی را مشاهده کرد. اگر خوش‌شانس باشید شاید در سفرتان به بیرجند اراضی کشت زعفران را نیز تماشا کنید که از دور مانند یک تکه پارچه‌ای ارغوانی رنگ می‌درخشند. معمولاً آبان ماه فصل برداشت این ادویه گران‌قیمت است.
آلو بخارا
آلو بخارا از آن میوه هایی است که بیشتر به‌صورت خشک‌شده استفاده می‌شود. این خوراکی لذیذ در غذاهایی مانند مرغ، کوفته، به آلو، خورشت اسفناج و … به کار می‌رود و طعمی ملس به غذا می‌دهد. پس با وجود این‌همه کاربری و امکان پخت انواع غذاها با آلو بخارا، بهتر است انواع مرغوب این محصول را تهیه کنید؛ و چه جایی بهتر از بیرجند برای خرید آلوبخارای مرغوب؟ آلو بخارا درختچه‌های کوچکی دارد که به‌وفور در روستاهای بخش مرکزی و بخش درمیان بیرجند دیده می‌شود و موجب شده تا نام این میوه‌های لذیذ هم در میان سوغات بیرجند باشد.
سنجد
اگر راهنمای سفر بیرجند را خوانده باشید، می‌دانید که سنجد هم از ره‌آوردهای خوب شهرستان بیرجند است، البته به‌اندازه عناب کاشت نمی‌شود؛ چرا که متأسفانه طالب کمتری دارد. همه ما حداقل سالی یک‌بار گذرمان به سنجد می‌افتد و آن هم بر سر سفره هفت‌سین است؛ اما باید بدانید که سنجد ارزش غذایی عالی دارد و اگر پودر آن را با شیر یا شیر نارگیل میل کنید تأثیر بسزایی در جلوگیری از پوکی استخوان دارد. پس در سفرتان به بیرجند نگاهی هم به این سوغات مفید و سالم داشته باشید.
کشک بیرجندی
اگر تا به حال نام کشک بیرجندی به گوشتان خورده باشد، حتماً می دانید که این کشک با نوع‌های دیگرش متفاوت است. کشک بیرجندی رنگی تیره دارد که به سیاهی می‌زند و آن را به نام‌های قروت، قوروت یا کشک سیاه هم می‌شناسند. اگر از این کشک در غذاهایی مثل کشک بادمجان استفاده کنید، خوراکتان به رنگ بنفش در می‌آید و ظاهری متفاوت و جالب پیدا می‌کند. در سفرتان به شمال شرق ایران، خرید این سوغات را فراموش نکنید. کشک بیرجندی یکی از محبوب‌ترین سوغات بیرجند است و حتی نامش در فهرست آثار ملی هم قرار دارد. جالب آنکه مراسم ثبت ملی این کشک در تالار آبگینه تهران برگزار شد و در آن سفره‌ای تدارک دیده بودند به نام سفره بنفش بیرجندی و به روی این سفره کشک بادمجان سرو می‌شد.
قره قوروت
قره قوروت از آن خوراکی‌هایی است که در بسیاری از نقاط ایران تهیه می‌شود و هر خطه‌ای از کشور قره قوروت ویژه خود را دارد. در استان خراسان جنوبی این خوراکی خوش‌طعم را به‌صورت کرم رنگ تهیه می‌کنند و به آن آق قروت هم می‌گویند که یعنی کشک سفید. آق قروت دو مدل ماستی و دوغی دارد و قیمت ماستی آن بیشتر است. شما می‌توانید آق قروت‌هایی که از شهر بیرجند می‌خرید را در غذاهای مختلفی به‌عنوان طعم‌دهنده استفاده کنید و از مزه ترش یا ملسشان لذت ببرید.
کشک زرد
اگر می‌خواهید چشمه‌ای از طعم غذاهای خراسانی را با خود به خانه ببرید، حتماً کشک زرد را در فهرست خریدهایتان قرار دهید. این نوع از کشک به‌شکل پودری زردرنگ به‌فروش می‌رسد و بیرجندی‌ها با آن غذایی خوشمزه می‌پزند که همین کشک زرد نام دارد. تهیه غذا هم به این صورت است که کشک زرد را با آب مخلوط می‌کنند و در پیاز داغ یا سیر داغ می‌ریزند تا بپزد و آن را با نان می‌خورند. به این غذا می‌توان گوشت چرخ‌کرده، گوجه خشک، گردو، بادمجان یا تخم مرغ هم اضافه کرد.
انجیر
انجیر از آن میوه‌هایی است که به فصل تابستان طعم و مزه‌ای به‌یادماندنی می‌دهد. این میوه‌های کوچک و لذیذ در مناطق شرقی و جنوبی بیرجند به‌وفور کشت می‌شوند. اگر در فصل تابستان گذارتان به این شهر افتاده، توصیه می‌کنیم حتماً این محصول را تازه تازه بخرید. در ضمن در تمام طول سال می‌توانید انجیر خشک مرغوب بیرجند را خریداری کرده و تا کیلومترها آن طرف‌تر با خود به سوغات ببرید و به یاد سفر خاطره‌انگیزتان نوش جان کنید. انجیر خشک بیرجند رنگی روشن دارند و بسیار شیرین و خوشمزه است که همه این‌ها، به‌خاطر مرغوبیت باغ‌های انجیر بیرجند هستند.
توت خشک
توت سفید میوه‌ای آبدار و شیرین است که در خیلی از نقاط کشور پیدا می‌شود؛ اما این میوه‌های سفید و کوچک در شهر بیرجند کیفیت بهتری دارند و هم درشت‌تر هستند و هم طعمشان مانند عسل شیرین است. البته کمتر کسی است که توت سفید را به‌عنوان سوغات به خانه ببرد و در عوض، مسافران این خطه از خراسان ترجیح می‌دهند توت خشک را ره‌آورد سفرشان به بیرجند کنند.
بادام کوهی
اگر تا به حال چشمتان به شکوفه‌های بادام افتاده باشد، می‌دانید که چه منظره زیبایی را نمایان می‌کنند. اگر در فصل بهار به بیرجند سفر کنید می‌توانید مناظری ناب از شکوفه‌های درختان بادام را تماشاگر باشید. در عین حال این خطه از کشورمان ره‌آوردی دل‌چسب به نام بادام کوهی دارد که دهان هر مسافری را آب انداخته و او را برای خرید این آجیل خوشمزه ترغیب می‌کند. بد نیست بدانید حدود 90 هزار هکتار از اراضی بیرجند رویشگاه بادام کوهی هستند که کوه‌های باقران، ناحیه هردنک، کوه شاه، کوه‌های منطقه آراک و مزار بلنجیر در غرب، جنوب و جنوب غربی بیرجند را در بر می‌گیرند.
گردو
گردو از خوشمزه‌ترین دانه‌های ظرف آجیل است و علاوه بر آن در تهیه غذاهایی دلچسبی مثل کشک بادمجان، فسنجان و … هم استفاده می‌شود. بنابراین این خوراکی خوشمزه به‌هیچ‌وجه روی زمین نمی‌ماند و همیشه طرفداران پروپا قرص خود را دارد. با این حساب بعید به نظر می‌آید که کسی به بیرجند سفر کند و بسته‌ای از مرغوب‌ترین گردوهای کشور را به‌عنوان سوغات بیرجند با خود نبرد. البته اگر طرفدار گردوی تازه هستید، سفرتان را به اواسط شهریور تا اواسط مهر موکول کنید که فصل برداشت گردو در این شهرستان فرا می‌رسد.
برگه هلو
در باغ‌های میوه شهرستان بیرجند درختان هلوی بسیاری دیده می‌شوند. با رسیدن فصل برداشت، یکی از کارهای جذاب بیرجندی‌ها تهیه برگ هلو است. برگ هلو یکی از اعلاترین سوغات بیرجند است و آن را می‌توان برای مراسم شب یلدا داخل ظرف آجیل گذاشت یا حتی در تهیه غذا از آن استفاده کرد. برگ هلوهای بیرجند گوشتی و تازه هستند و طعم ملسشان آب دهان را راه می‌اندازد. پیشنهاد می‌کنیم در سفر به بیرجند حتما چند بسته از این برگ هلوها خریداری کرده و خودتان را از این خوراکی خوشمزه محروم نکنید.
نان سمنو
در میان سوغات بیرجند، نان سمنو شاید برایتان اسمی تازه باشد. این مدل نان که به نام‌های قلیف سمنو و کُماچ سمنو هم معروف است از آرد جوانه گندم (سمنو) تهیه می‌شود و در مناطق بیابانی طرفداران خود را دارد. یکی از دلایل محبوبیت این نان در خراسان جنوبی، قوت بسیار آن است. گفته می‌شود نان سمنو از مشکلات کم‌خونی جلوگیری می‌کند. در سفر به بیرجند خالی از لطف نیست که نان‌های محلی را مزه کنید و اگر طعمشان باب دلتان بود، آن‌ها را نیز توشه راه خود کنید.
نان زردی
نان زردی یکی دیگر از نان‌های محلی بیرجند است که آن هم طرفداران خود را دارد. این نان به‌خاطر رنگ زردش به این اسم شناخته می‌شود و برای تهیه آن از روغن حیوانی استفاده می‌کند که بو و بَرَنگ عجیبی به آن می‌دهد. بد نیست بدانید در بعضی نقاط به نان زردی نام روغنی هم می‌گویند و در طبخ آن از گوشت بدون استخوان، پیاز، نخود و حتی کشمش سرخ‌شده هم استفاده می‌کنند. این نان بیشتر از آنکه سوغات بیرجند باشد، نانی لطیف و خوشمزه است که باید تا از دهان نیفتاده آن را با غذاهای محلی بیرجند نوش جان کنید.
انار
بله، نام این میوه خوشمزه و خوشرنگ هم در میان سوغات بیرجند دیده می‌شود. اگر در فصل پاییز به بیرجند بروید و در مسیرتان با وانت‌ها و گاری‌هایی مواجه می‌شوید که این میوه سرخ و آبدار را به فروش می‌رسانند. با دیدن این میوه رسیده هرچقدر هم که بخواهید جلوی خود را بگیرید موفق نخواهید بود و حتماً مزه انارهای بهشتی بیرجند را امتحان می‌کنید. شاید برایتان جالب باشد که بیشتر انارهای بیرجند در باغ‌های بخش خوسف به بار می‌آیند. در خوسف حدود 175 هکتار از زمین‌ها به باغ‌های انار اختصاص دارند و این یاقوت‌های سرخ را پرورش می‌دهند.
سوغات بیرجند | صنایع دستی
خراسانی‌ها در زمینه باغداری و کشت محصولات حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند؛ اما این تمام ماجرا نیست. اگر در کنار خوشمزه‌های بیرجندی، به دنبال هنر دستی هستید که خانه‌تان را زیباتر کند و برای همیشه از این خطه هنرپروز با شما باقی بماند، پیشنهاد می‌کنیم تکه‌ای از صنایع دستی بیرجند را نیز با خود به سوغات ببرید. این سوغات بیرجند همیشه شما را به یاد سفر دل‌انگیزتان می‌اندازد و خاطره‌ها را در ذهنتان تازه می‌کند. در ادامه، معروفترین صنایع دستی خراسان جنوبی و بیرجند را به شما معرفی می‌کنیم تا آن کالایی که بیشتر محبوبتان است را در میانشان پیدا کنید.
گلیم
گلیم بافی از قدیمی‌ترین مشاغل ایران است و هر خطه از کشورمان گلیم‌های مخصوص به خود را تولید می‌کنند. البته خراسانی‌ها هم از این ورطه عقب نمانده‌اند و در گوشه و کنار شهرهای این سرزمین می‌توان گلیم‌هایی زیبا تهیه کرد و با خود به سوغات برد. این فرش‌های کوچک را می‌توانید در خانه خود پهن کنید و حتی مانند تابلو به دیوار بیاویزید و برای همیشه با این سوغات بیرجند، خاطرات سفرتان را برای خود یادوآر شوید.
برک بافی
برخلاف گلیم، بَرَک از آثاری است که فقط به خراسان اختصاص دارد و نمونه‌هایش را در دیگر استان‌های کشور نمی‌بینید. این صنایع دستی نوعی پارچه نرم، چسبان و ضخیم است که معمولاً با پشم شتر یا کرک بز بافته می‌شود. از پارچه‌های برک برای تهیه لباس‌هایی مقاوم در برابر سرمای زمستان استفاده می‌کنند. شاید در حین گشت‌زدن در شهرستان بیرجند مردان محلی را ببینید که این پارچه را به‌شکل کت و قبایی به دوش انداخته‌اند.
سفره آردی
سفره آردی یا سفره‌بافی از دیگر صنایع دستی جالب استان خراسان جنوبی است. همان طور که می‌دانید اهالی خراسان از دیرباز به نان‌پزی مشغولند و هنوز هم نان‌های دلچسبی می‌پزند که حتی به‌عنوان سوغات به دیگر شهرها برده می‌شود. زنان محلی این نان‌ها را به روی نوعی سفره مقاوم می‌پزند که با فشارهای دست خراب نشود. داشتن چنین سفره‌های مقاومی نیازمند تولید آن است و به‌همین خاطر دختران جوان به سفره‌بافی یا سفره‌آردی مشغول می‌شوند. امروزه از این سفره‌ها به‌عنوان رو کرسی، پادری و سجاده هم استفاده می‌شود.
رودوزی
در رودوزی پارچه‌ها را با نخ‌های پشمی و ابریشمی می‌آرایند و زیباتر می‌کنند. این هنر در ایران از قدمت طولانی برخوردار است و جالب آنکه پس از ایران در سراسر جهان نیز محبوب شد. شما می‌توانید در میان سوغات بیرجند پارچه‌هایی که به زیبایی رودوزی شده‌اند را تهیه کنید و به‌عنوان کوسن، رو مبلی، رومیزی و … در خانه از آن بهره ببرید.
سازهای سنتی
مردم خراسان جنوبی همیشه به موسیقی ارادت خاصی داشته‌اند و حتی موسیقی سنتی مخصوص به خود را نیز دارند. در بیرجند سازهای محلی همچون دهل، سرنا، دایره و نی وجود دارند که با نوای دل‌پذیرشان هوش از سر می‌برند. نکته جالب توجه آن است که این سازها را معمولاً خود نوازندگان تهیه می‌کنند و اثر دست خودشان است. خوشبختانه در سفر به بیرجند می‌توان به‌سادگی این سازهای سنتی را از مغازه‌ها تهیه کرد و نوای به‌یادماندنی‌شان را به‌عنوان سوغات بیرجند با خود همراه کرد.
حصیربافی و ترکه بافی
صنایع حصیربافی و ترکه‌بافی از صنایع شناخته‌شده‌ای هستند که در بسیاری از نقاط کشورمان می‌توان نمونه‌هایی از آن را دید؛ این آثار دستی از بهترین سوغات بیرجند نیز به حساب می‌آیند. برای ترکه‌بافی از الیاف چوبی مانند ساقه‌های نورس بید و برای حصیربافی از لیف درخت خرما استفاده می‌شود. با این مواد اولیه ساده چنان آثار هنری زیبایی تهیه می‌شود که می‌توان گوشه گوشه خانه را با آن‌ها زیبا کرد، از انواع سبد و زیرانداز گرفته تا ظروف نگهداری غذا؛ حتی این صنایع دستی زیبا را می‌توان به‌عنوان آویز دیوار هم به کار برد.
پلاس بافی
پلاس نوعی زیرانداز است که بدن را در مقابل رطوبت، سرما و گرمای زیاد زمین محافظت می‌کند. پلاس‌بافی از رایج‌ترین صنایع دستی استان خراسان است و تقریباً در تمامی شهرها اثری از آن را می‌بینید. از پلاس برای سجاده نماز و سفره عقد عروس هم استفاده می‌شود و فقط جنبه زیرانداز ندارد. پلاس‌های بافته‌شده در بیرجند بیشتر به رنگ‌های مشکی تا کرم روشن هستند و با طرح‌های ساده‌شان نظر بیننده را جلب می‌کنند.
قالی بافی
قالی‌باقی یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی خراسان جنوبی است و این خطه را می‌توان یکی از قطب‌های بافندگی ایران دانست. پس اگر به بیرجند سفر کردید، حواستان به قالی‌های اصیل و ارزشمند این خطه نیز باشد که در فهرست سوغات بیرجند از گران‌قیمت‌ها هستند. بد نیست بدانید در خراسان جنوبی طرح قالی‌ها اصولاً به‌شکل سبک‌های هندسی است و در آن گره‌های ترکی و فارسی به‌کار می‌رود.
سری به استان خراسان جنوبی زدیم و نگاهی به برترین سوغات بیرجند داشتیم. دیدیدم که بیشتر خوراکی‌هایی بیرجند میوه‌ها و تنقلات هستند و باغداری نقش مهمی در این میان بازی می‌کند. از طرفی با صنایع دستی بیرجند هم آشنا شدیم و دیدیم که در این خطه مردمان هنرپروی سکونت دارند. کدام یک از سوغات بیرجند برای شما جذاب‌تر بود و در اول فهرست خریدتان قرار دارد؟ آیا این سوغاتی‌ها را شما را به‌قدری وسوسه می‌کنند که در اولین فرصت برای خرید بلیط اتوبوس بیرجند یا خرید بلیط هواپیما اقدام کنید؟ نظر و تجربه‌های سفرتان به بیرجند را در ره بال آسمان به اشتراک بگذارید و برای دیگر همراهان ره‌بال راهنمای سفر باشید.
قالی بافی، پلاس بافی، رودوزی، برک بافی، حصیر و ترکه بافی، گلیم و سازهای سنتی از معروفترین صنایع دستی بیرجند هستند.
عناب، زرشک، آلوبخارا، گردو، برگه هلو و … همه از سوغاتی‌های مرغوب بیرجند هستند و می‌توانند سوغاتی‌های خوبی از این شهرستان باشند.
عناب را می‌توان معروفترین و مهمترین سوغات بیرجند دانست. به‌گونه‌ای که حتی در اواخر تابستان برای برداشت این محصول مراسمی هم در شهرستان برگزار می‌ش