تبریز یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین شهرهای ایران است. جاهای دیدنی تبریز بی‌شمارند. در هر بخش این شهر می‌توانیم شاهد یک جاذبه گردشگری منحصر‌به‌فرد باشیم. امروز قصد داریم درباره یکی از بلندترین و قدیمی‌ترین دیوارهای تاریخی کشور با شما صحبت کنیم. ارگ تبریز یا همان ارگ علیشاه یکی از قدیمی‌ترین ارگ‌های شمال غرب ایران است. با ما همراه باشید تا این ارگ را بهتر بشناسید.
ارگ تبریز کجاست؟
ارگ علیشاه در استان آذربایجان شرقی، در مرکز تبریز قرار دارد. این ارگ در ضلع جنوبی تقاطع خیابان فردوسی و امام خمینی، نزدیکی میدان ساعت واقع شده است. برای دسترسی به این ارگ تماشایی می‌توانید از خودروی شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. دسترسی به ارگ بسیار ساده است و مسیری سرراست دارد.
تاریخچه ارگ | به‌جای‌مانده از دوره ایلخانان
بنا اولیه ارگ تبریز در فاصله بین سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری ساخته شد. تاج‌الدین علیشاه گیلانی، وزیر ایلخانان مغول، ساخت این ارگ عظیم را آغاز کرد. هدف از ساخت این ارگ بزرگ و تماشایی ایجاد آرامگاهی باشکوه در صحن مسجد بود. با توجه به اسناد تاریخی، بخش جنوبی این مسجد ابتدا طاقی بزرگ و باعظمت داشت.
در هنگام ساخت ارگ، گویا تاج‌الدین علیشاه درباره اندازه طاق کسرای این بنا سؤال می‌کند. زمانی که معماران اندازه دقیق طاق را به علیشاه می‌گویند، وی از آن‌ها می‌خواهد این طاق را حدود نیم متر بزرگ‌تر بسازند. معماران نیز مجبور به اطاعت شدند. از طرف دیگر فندانسیون سازه یا همان شالوده آن تحمل این اضافه‌بار را نداشت. به همین خاطر، متأسفانه طاق شکست و کاملاً فروریخت. از‌این‌رو، امروزه خبری از این طاق بزرگ نیست. از طرف دیگر، فوت زودهنگام علیشاه نیز باعث توقف پروژه ساخت این ارگ عظیم شد.
معرفی ارگ تبریز | بنایی ۷۰۰ساله
ارگ تبریز بنایی ۷۰۰ساله و تاریخی در میان جاهای دیدنی تبریز است. بر اساس اسناد تاریخی، در گذشته این ارگ یگانه بنای مرتفع در تمام تبریز بود. در ابتدا بنا بود که این ارگ یک مسجد و آرامگاه برای علیشاه باشد؛ اما در طول تاریخ، بارها و بارها تغییر کاربری پیدا کرد.
این بنای ۷۰۰ساله یکی از بزرگ‌ترین ارگ‌های شمال غرب ایران محسوب می‌شود. با وجود این، طاقت مقابله با ۴۰ زلزله مهیبی را که در تبریز رخ داد نداشت. به همین خاطر، امروزه فقط ۳ دیوار قطور و مرتفع از آن ارگ تماشایی باشکوه به‌جای‌مانده است.
معماری ارگ علیشاه تبریز | سبک آذری از سبک‌های معروف پس از اسلام
ارگ علیشاه از نظر معماری یکی از شاهکارهای تاریخی به حساب می‌آید. این ارگ در گذشته بسیار باشکوه و باعظمت بود؛ به‌طوری که بر اساس اسناد تاریخی، زمانی که بر فراز این ارگ می‌ایستادید، تمام تبریز را زیر پای خود می‌دیدید. استاد پیرنیا، یکی از استادان آذری‌زبان آن دوران، طراحی این ارگ را انجام داده است. همچنین استاد فلکی تبریزی، بر معماری و ساخت این بنا نظارت داشت.
سبک آذری یکی از سبک‌های معروف معماری در دوران پس از اسلام است. در برخی منابع و مآخذ، این سبک را به‌عنوان سبک مغولی یا ایرانی نیز می‌شناسند. سبک آذری در دوران حکومت ایلخانیان در ایران رواج پیدا کرد. در ساخت بناهای آذری، از ساروج و مصالح ساختمانی مقاوم استفاده می‌شد. بد نیست بدانید در مدت این ۷۰۰ سال، حدود ۴۰ زمین‌لرزه در تبریز رخ داد. با وجود آنکه ارگ تبریز با سبک آذری ساخته شده بود و در ساخت آن از بهترین مصالح استفاده کرده بودند، باز هم آسیب بسیاری دید.
در حال حاضر، فقط ۳ دیوار بلند از آن ارگ باقی مانده است. این ۳ دیوار متعلق به قسمت مسقف مسجد بوده است. این بخش به شبستان یعنی عنصر اصلی مسجد تعلق داشت. عرض این بنا به ۳۰ متر می‌رسد و ارتفاع آن ۲۶ متر است. عرض هریک از دیوارهای به‌جای‌مانده به حدود ۱۰ متر می‌رسد. هر دیوار عریض، متشکل از دو دیوار عریض دیگر است. این دیوارهای داخلی به‌وسیله طاق‌هایی به یکدیگر متصل می‌شوند. جالب است بدانید ۷ متر از دیوارها زیر خاک قرار دارند. این مسئله باعث استحکام بیشتر دیوارها می‌شود.
کاربری ارگ علیشاه | از انبار آذوقه تا پادگان نظامی
ارگ تبریز در ابتدا قرار بود فقط یک آرامگاه باشد؛ اما در طول تاریخ کاربری‌های متفاوتی پیدا کرد. در این بخش قصد داریم تا شما را با تاریخ پرفرازونشیب ارگ تبریز آشنا کنیم.
-
استفاده از ارگ به‌عنوان انبار آذوقه
با یک حساب سرانگشتی، متوجه می‌شویم ارگ تبریز حدود ۷۰۰ سال قدمت دارد. ۷۰۰ سال عمری طولانی برای یک بنا محسوب می‌شود. در این مدت، آسیب‌های بسیاری به این ارگ وارد شد. همچنین، در دوران مختلف، ارگ تبریز کاربری متفاوتی پیدا کرد؛ برای مثال، در دوران قاجار، این ارگ را به انبار غلات و مهمات نظامی تبدیل کردند. در آن دوران برای حفاظت از ارگ، دور آن را حصار کشیدند. در همان زمان بود که مسجد علیشاه به ارگ علیشاه تغییر نام پیدا کرد.
-
ارگ در دوران جنگ
در بین سال‌های ۱۸۰۴ تا ۱۸۲۴ میلادی، ایران با روسیه در جنگ بود. همچنین در سال ۱۸۵۷، ایران و انگلستان وارد جنگ شدند. در همه این سال‌ها، ارگ علیشاه ارگ نظامی بود. به فرمان عباس میرزا، ولیعهد پادشاه قاجار، این ارگ به نهاد نظامی مهمی تبدیل شد. وی دستور داد سربازخانه ستاد فرماندهی جنگ ارتش ایران و همچنین کارخانه ریخته‌گری و توپ‌سازی، به محوطه ارگ تبریز منتقل شوند. لازم به ذکر است در همان دوران، یک عمارت کلاه فرنگی نیز در محوطه ارگ بنا شد.
-
کاربرد ارگ در دوران مشروطه
در دوران مشروطه، این ارگ به پادگان نظامی تبدیل شد. در حقیقت، ارگ تبریز در دوران مشروطیت و قیام مردم تبریز، سنگری امن برای مبارزان مشروطه‌خواه بود. جالب است بدانید ارگ علیشاه باعث تقویت موضع نیروهای باقرخان و ستارخان در برابر شلیک توپ‌های محمد‌علی‌شاه قاجار شد. هنوز هم با کمی دقت می‌توانیم شاهد جای توپ‌های آن دوران روی دیوارهای ارگ باشیم.
-
تیر آخر به قلب ارگ
پس از مشروطه، در زمان حمله ارتش روس به ایران، مردم تبریز قیام کردند. مردم بازهم ارگ تبریز را به‌عنوان پایگاه نظامی خود در برابر حملات روس‌ها برگزیدند. از‌این‌رو، توپ‌هایی را بر فراز دیوارهای این ارگ قرار دادند تا بتوانند از خود دفاع کنند. متأسفانه در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی، تبریز سقوط کرد. روس‌ها موفق شدند در آن سال تبریز را فتح کنند. پس از سقوط تبریز، این ارگ به دست روس‌ها به توپ بسته شد.
خطراتی تهدید‌کننده ارگ تبریز
ارگ علیشاه یکی از عالی‌ترین نمونه‌های معماری آذری در ایران است. این ارگ در فهرست آثار تاریخی ایران نیز به ثبت رسیده. در طول تاریخ، این بنا آسیب بسیاری دیده است. همان طور که مشخص است، بنایی ۷۰۰ساله به مرمت، بازسازی و نگهداری بسیاری نیاز دارد. متأسفانه هیچ‌گونه نگهداری‌ای از این ارگ انجام نمی‌شود.
علاوه بر این، در نزدیکی ارگ تبریز، مصلای بزرگ این شهر بنا شده است. از این مصلا برای برگزاری نماز جمعه استفاده می‌شود. این در حالی است که حین ساخت این مصلا، هیچ توجهی به حریم این سایت تاریخی نکرده‌اند. همین مسئله ارگ تبریز را در معرض نابودی قرار می‌دهد. اگر به این ارگ تاریخی اهمیت داده نشود، در آینده نزدیک شاهد نابودی کامل آن خواهیم بود.
بهترین زمان بازدید از ارگ
بهترین زمان بازدید از ارگ تبریز به دو بخش تقسیم می‌شود. از نظر فصل باید بدانید که نیمه اول سال بهترین زمان سفر به تبریز است. تبریز شهری کوهستانی و سرد محسوب می‌شود. به همین خاطر، در نیمه دوم سال، دمای هوا به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. از‌این‌رو، بهتر است شش ماه اول سال را برای بازدید خود انتخاب کنید. همچنین، با توجه به نورپردازی نه‌چندان مناسب ارگ در طول شب، بهتر است روز را برای بازدید خود انتخاب کنید.
جاهای دیدنی نزدیک ارگ
- موزه شهرداری تبریز | در فاصله ۶۰۰متری.
- پیاده‌راه تربیت | در فاصله ۶۵۰متری؛
- میدان ساعت | در فاصله ۷۰۰متری؛
- خانه بهنام | در فاصله ۹۰۰متری؛
- بازار تبریز | در فاصله ۱کیلومتری؛
- خانه و موزه استاد شهریار | در فاصله ۱کیلومتری.
مسیر دسترسی
مسیر دسترسی به ارگ تبریز بسیار سرراست و ساده است. خیابان امام خمینی، یکی از خیابان‌های اصلی تبریز به حساب می‌آید. شما می‌توانید ابتدا خود را به خیابان امام برسانید. سپس وارد خیابان طالقانی شوید. این خیابان به‌سمت جنوب حرکت می‌کند. مسیر را تا خیابان والمان به‌سمت جنوب ادامه دهید. شما می‌توانید وسیله نقلیه خود را در پارکینگ‌های شخصی که اطراف خیابان طالقانی و والمان حضور دارند رها کنید. سپس مابقی مسیر را تا ارگ پیاده طی کنید.
اگر قصد استفاده از وسایل نقلیه عمومی را دارید، می‌توانید از اتوبوس یا مترو استفاده کنید. ایستگاه میدان ساعت در خط اتوبوس تندروی آبرسان به شریعتی در فاصله کمی از ارگ قرار دارد. همچنین، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به ارگ تبریز ایستگاه شهید محققی است.
| هزینه بازدید: | رایگان |
| ساعات بازدید: | ۲۴ساعته |
| آدرس: | تبریز، ضلع جنوبی تقاطع امام خمینی و خیابان فردوسی، نزدیکی محدوده میدان ساعت |
خب دوستان عزیز و همراهان ره بال آسمان، نظر شما درباره ارگ تبریز چیست؟ به‌نظر شما، چطور می‌توان به حفظ این اثر تاریخی مهم کمک کرد؟ به‌نظرتان چه آینده‌ای انتظار ارگ علیشاه تبریز را می‌کشد؟ به‌عنوان گردشگر، ما چه وظیفه‌ای در مقابل حفظ این آثار داریم؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
ارگ علیشاه در ضلع جنوبی تقاطع امام خمینی و خیابان فردوسی، نزدیکی محدوده میدان ساعت قرار دارد.
این ارگ در قرن هفتم قمری بنا شده است.
شما می‌توانید از طریق ایستگاه مترو شهید محققی یا ایستگاه میدان ساعت در خط اتوبوس تندروی آبرسان به شریعتی خودتان را به ارگ برسانید.
ایستگاه شهید محققی نزدیک‌ترین ایستگاه به ارگ محسوب می‌شود.
بازدید از این ارگ رایگان است.
ارگ علیشاه به‌صورت ۲۴ساعته باز است.