مجسمه هرکول و قصه سری که دزدیده شد

مجسمه‌ها نماد افتخار ما به گذشته هستند. ما افراد مهمی که در تاریخ می‌شناسیم را به شعر، داستان، نقاشی و مجسمه تبدیل می‌کنیم تا همیشه به یادش باشیم. با این کارها ما آن‌ها را در تاریخ جاودان می‌کنیم. البته تثبیت افراد در تاریخ قدمتی به اندازه بشر دارد. در اکثر شهرهای ایران مجسمه‌های افراد مشهور وجود دارد؛ مجسمه‌هایی که با ظرافت تمام خلق شده‌اند. البته که تفاوت‌هایی هم با نسخه اصلی دارند. مهم‌ترین تفاوت مجسمه‌ها با صاحبان اصلی در نداشتن روح است؛ روحی لطیف اما قوی که دلیل اصلی خلق چنین شخصیت‌هایی است. از بعضی افراد نسخه سنگی زیاد داریم و از بعضی دیگر کمتر یاد کرده‌ایم. گاهی هم از مشاهیر خارجی نام برده‌ایم. مجسمه هرکول یکی از مجسمه‌های مشهور ایران است که قدمتی بسیار دارد. این مجسمه با حادثه‌ای جالب کشف شد. برای شنیدن داستانش همراه ما باشید.

مجسمه هرکول کجاست؟

کرمانشاه را می‌شناسید؟ بیستونش را چطور؟ بیستونی که با عشق فرهاد بیستون شد. عشق فرهاد اینقدر بزرگ بوده و هست که چشم‌ها را خیره کرده است. مردم اینقدر مجذوب این کوه عاشقی بودند که از دیگر جاذبه‌ها غافل شدند. یکی از جالب‌ترین تندیس‌های ایران در این منطقه پنهان شده بود. در شهرستان هیرسین کرمانشاه در بخش بیستون چند سال پیش مجسمه‌ای پیدا شد. مجسمه‌ای که از غریب و آشنا آسیب‌های بسیاری دید و این آسیب‌دیدن همچنان ادامه دارد. برای بازدید از این مجسمه باید به استان کرمانشاه بروید و شهر بیستون را انتخاب کنید. به طرف مجموعه بیستون بروید.

داستان کشف مجسمه هرکول چیست؟

گاهی تصادفات زیباترین اتفاقات را به همراه دارند. برای مثال کشف مجسمه هرکول یک تصادف زیبا بود. در سال 1330 پرژه ساخت جاده کرمانشاه به همدان آغاز شد. قسمتی از این پروژه از کنار بیستون عبور می‌کرد. در سال 1335 زمانی که داشتند در بیستون جاده‌سازی می‌کردند، سرکارگر پروژه یعنی علی سلمانی متوجه شد که چنگک بلدوزر به جسمی سخت گیر کرده است. با جابه‌جاکردن سنگ‌ها متوجه تندیس هرکول شدند. متأسفانه در آن سال‌ها توجه چندانی به آثار تاریخی نمی‌شد. به همین علت کسی پیگیر ماجرا نشد و جاده‌سازی ادامه پیدا کرد.

در اثر برخورد چنگک بلدوزر با مجسمه، قسمتی از چانه و ریش آن کنده شد. کاشفان توانستند قسمتی از ریش را در سنگ‌ها پیدا کنند. خراب‌شدن دست‌های مجسمه و جامی که در دست مجسمه بود، قسمت دیگری از خسارات وارد شده به مجسمه است. مسئولان توانستند دست‌های مجسمه را تا حدودی به آن وصل کنند؛ اما جام آسیب زیادی دید. بعضی افراد می‌گویند سر مجسمه‌ هم در همین زمان از مجسمه جدا شده است و بعد از چند روز پیدا شد. سر مجسمه را به یاد داشته باشید که با آن ماجراها داریم. در کل حفاری برای کشف مجسمه 12 روز طول کشید.

مجسمه هرکول مردی است برهنه با موهای مجعد و ریشی بر صورتش. این مرد به پهلوی راست روی پوست شیر دراز کشیده و به آرنج دست راستش تکیه داده است. در دست دیگر مرد پیاله‌ای وجود دارد. این مجسمه از تراش سنگ‌های کوه تشکیل شده و از پشت به کوه وصل است. طول تندیس هرکول 1.47 متر است و در فاصله 2.2 متری از زمین قرار دارد. در پشت مجسمه درخت زیتونی برجسته حکاکی شده است. روی شاخه‌های درخت کمان و تیردان قرار دارد. در کنار درخت گرزی مخروط شکل قرار دارد که از دیگر اشکال برجسته‌تر است. در کنار این نقوش، کتیبه‌ای به خط یونانی قرار دارد. این کتیبه روی لوحی شبیه به معابد یونانی است و ابعادش 43 در 33 متر است. این کتیبه 7 خط نوشته دارد. زیر پیکره هرکول شیری حک شده است. این شیر طولی 200 سانتی و بلندای 114 سانتی دارد.

هرکول کیست؟

این همه ما از هرکول و مجسمه‌اش گفتیم؛ اما هرکول کیست که مجسمه‌اش در ایران باستان ساخته شده است؟ هرکول نام رومی و به معنای شکوه هرا است. Hercules یا هراکلس یکی از قهرمانان اسطوره‌ای یونان و روم باستان است. این اسطوره فرزند خدایان یونان زئوس و آلکمنه است. نظرات درباره مجسمه متفاوت است. بعضی افراد اعتقاد دارند این مجسمه مربوط به هرکول رومی است. دیگران معتقدند این تندیس ورثرغنه یکی از جنگاوران شکست‌ناپذیر ایران باستان است. شخصیت هرکول زندگی پرفراز و نشیبی داشته است. زئوس فرانروای کوه‌های آلپ قسم خورد که به خدایان باستان فرزندی فناناپذیر و شکست‌ناپذیر تقدیم کند. او برای این کار آلکمنه را انتخاب کرد. آلکمنه همسر آمفیتروئون بود. در شبی که آمفیتروئون برای جنگ رفته بود، زئوس خود را به شکل او درآورد و با آلکمنه هم‌بستر شد. در همان شب آمفیتروئون از جنگ برگشت و با همسر خود هم‌بستر شد.

حاصل آن شب فرزندانی دوقلو شد که یکی فرزند زئوس بود و دیگری فرزند آمفیتروئون. هرکول افسانه‌ای که به دنیا آمد آتنا خدای عقل و خرد او را به آغوش هرا رساند. هرا بانوی قدرت و ملکه آسمان‌ها بود. هرا او را نشناخت و از روی ترحم به او شیر داد. با این اتفاق نیروی خارق‌العاده به دست آورد. آتنا بعد از مدتی هراکلس را به مادرش بازگرداند. آمفیتروئونق با کمک تیرزیاس پیشگو از آینده خوب هرکول با خبر شد؛ پس او را نزد استادان مختلف گذاشت تا او را آموزش دهند. شمشیرزنی، کشتی و کمانداری از مهارت‌های هرکول بود. هراکلس از خدایان هدایای گوناگونی دریافت کرد. هرمس خدای سرعت به هراکلس شمشیر عطا کرد. آپولو خدای تیراندازی به او تیروکمان داد. هفائستوس خدای آهنگری، به هرکول سپر سینه هدیه دارد. آتنا هم به او جامه داد. زئوس سوگند خورد نوه پرسئوس بر سراسر یونان حکمرانی کند.

هرکول دیوانه شد؟

هرا همسر زئوس دچار حسادت شد. او نظر ایلی ثیا الهه وضع حمل را جلب کرد. با کمک این الهه، هرا به دنیا آمدن هرکول را به تعویق انداخت و تولد نوه دیگر پرسئوس ائوروستئوس را جلو انداخت. به همین علت نوه دیگر فرمانروا کل یونان شد. حسادت هرا به اینجا ختم نشد. او به تمام فرزندانی که از دیگر زنان زئوس بودند، حسادت می‌کرد. به همین علت با ترفندهای متفاوت هراکلس را دیوانه کرد. هرکول به موجودات خیالی تیراندازی می‌کرد و حمله‌ای ناموفق به برادرزاده‌اش داشت؛ اما ماجرا از این هم تلخ‌تر شد. جنون هرکول باعث شد او همسرش امگا و سه فرزندش را بکشد. هرکول بعد از این اتفاق نزد پیشگو آپولو رفت تا چاره‌ای پیدا کند. آپولو او را برای 12 سال خدمت پیش پادشاه سرزمین موکنای فرستاد. این خدمات در واقع کفاره گناه کشتن نزدیکانش بود.

پادشاه موکنای شرط گذاشت که اگر این خدای دیوانه بتواند از 12 مرحله عبور کند، او را به انسانی آزاد تبدیل خواهد کرد. مبارزه هرکول برای انسان‌شدن آغاز شد. او در این مبارزه از حمایت خواهر خود آتنا و نفرت هرا بی‌بهره نبود. این مراحل در واقع ساخته دست هرا بودند. اولین مرحله مبارزه هرکول برای سنجش قدرت او بود. در کوه‌های کیثارون، شیری زندگی می‌کرد که باعث کشته‌شدن گله‌های آمیفتروئون شده بود. صاحب مجسمه هرکول مأمور به کشتن این شیر شد. روایات می‌گویند لباس هرکول در واقع پوست همین شیر است. در همین زمان جنگی میان تبس و اورکمنوس شکل گرفت. هراکلس دلاوری‌های بسیاری در این جنگ از خود نشان داد. به همین علت آتنا متحد همیشگی او شد. در این جنگ آمیفریته الهه دریاها کشته شد که کاری از هرکول و آتنا ساخته نبود.

آزمون‌های هرکول چه بود؟

1. کشتن شیر نیمیایی: این شیر پوستی نفوذناپذیر داشت.
2. کشتن مار 9 سر هیدرا: این مار متعلق به هرا بود. هر سر مار که قطع می‌شد، به جای یک سر دو سر جدید می‌رویید.
3. گرفتن گوزن کیرینیا: این موجود به قدری سریع بود که تیر به آن برخورد نمی‌کرد.
4. اسیرکردن گراز اریمانتوس: موجودی عظیم‌الجثه که در غاری تاریک زندگی می‌کرد.
5. تمیزکردن اصطبل آویگیاس
6. کشتن پرندگان گوشت‌خوار استومفالوسی
7. اسیرکردن گاو وحشی کریت
8. دزدیدن مادیان‌های دیومدس
9. به دست آوردن کمربند هیپولیت ملکه آمازون
10. به دست آوردن گله گروئون: جنگجویی غول پیکر دارای 3 سر و 3 بدن و 6 دست. این جنگجو گله‌ای گاو با سرهای قرمز داشت.
11. دزدیدن سیب‌های باغ هسپریدس: از درخت‌های این باغ اژدهایی 100 سر محافظت می‌کرد.
12. آوردن سربروس: سربروس سگی با سه سر و ماری به جای دم بود. این حیوان نگهبان جهان زیرین بود و مانع از خروج ارواح می‌شد.

ماجرای دزدی سر مجسمه هرکول از چه قرار است؟

مجسمه هرکول مانند صاحبش یعنی هراکلس ماجراهای بسیاری داشته است. سارقان افراد محبوبی نیستند، خصوصاً اگر سارق فرهنگ باشند. این سارقان ضررهای بسیاری به مردم این آب‌وخاک زده‌اند. سر مجسمه دو بار تا به حال دزدیده شده است. یک بار در سال 1356 و بار دیگر در سال 1372. خوشبختانه سر مجسمه به‌سرعت پیدا شد. در سرقت اول سر آسیبی ندید؛ اما در بار دوم سر آسیب شدیدی دید. افرادی که قصد داشتند سر را از مجسمه جدا کنند، باعث شکستگی سر شدند.

آسیب به حدی گسترده بود که سر به دو نیم تقیسم شد. مسئولان برای جلوگیری از آسیب بیشتر، سر مجسمه را به گنجینه میراث فرهنگی کرمانشاه بردند. تا چند سال مجسمه بدون سر تا بالاخره هنرمندان توانستند سری از جنس آهک بسازند و جایگزین سر اصلی کنند. متأسفانه هنوز هم به این اثر مهم تاریخی توجه چندانی نمی‌شود. این تندیس بدون هیچ حفاظتی در باران و نور خورشید قرار گرفته است.

قدمت مجسمه هرکول چند سال است؟

مورخان زمان ساخت این تندیس را به 153 سال قبل از میلاد مسیح نسبت داده‌اند. در این زمان اشکانیان به ایران حکومت می‌کردند و مهرداد اول که همان اشک نهم است حاکم اشکانی بود.

در چه فصلی می توان به دیدن مجسمه هرکول رفت؟

هوای کرمانشاه سرد و کوهستانی است. این هوا در زمستان‌ها استخوان‌سوز و در تابستان ملایم است. از طرفی تندیس در دامنه کوه واقع شده است؛ پس باید زمانی به این کوه سفر کنید که هوا مناسب باشد. بازه زمانی مناسب برای بازدید از این اثر بهار تا اواسط پاییز است. در این فصل‌ها سرمای کوهستان هنوز شروع نشده است و گرما هم آزاد دهنده نیست؛ اما اگر بهترین زمان بازدید را می‌خواهید، باید از بهار تا پایان خرداد به غرب ایران سفر کنید. هوا در این فصول مطبوع است و مناسب همه افراد است.

جاهای دیدنی نزدیک به مجسمه هرکول کجاها هستند؟

بیستون

 

بیستون را که همه می‌شناسند. بیستون مشهورترین اثر در میان جاهای دیدنی کرمانشاه است. این مجموعه را با نام بغستان هم می‌شناسند. این کلمه به معنی جایگاه خدایان است. شاهان بسیاری در این کوهستان نشانه گذاشته‌اند؛ اما اولین کتیبه در دسترس از داریوش هخامنشی است. این پادشاه اولین فردی بود که کوه بیستون را برای نوشتن کتیبه انتخاب کرد. قدمت کتیبه‌های این کوه حداقل به 530 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.

این کتیبه تصویری از پیروزی داریوش بر گئومات است. تصویری که 9 نفر با دست بسته را نشان می‌دهد. تصویری که با گذشت این همه سال هنوز پر از ابهت و افتخار است. سالیان درازی طول کشید تا پرده از راز این کتیبه برداشته شود. داریوش در این کتیبه خود را معرفی کرده و از نبردها و پیروزی‌هایش گفته است. او از اهورا مزدا کمک گرفته و احترامش به صداقت و نفرتش از دروغ را بر سنگ حک کرده است. بیستون تا مجسمه هرکول 350 متر یعنی 2 دقیقه فاصله دارد.

فرهاد تراش

فرهاد تراش الگوی عاشقان است. عاشقانی که نیت خود را صادقانه به معشوق می‌گویند و در راه رسیدن به معشوق از هر سدی عبور می‌کنند حتی اگر این سد کوه باشد. این کوه داستانی دردناک دارد. داستانی که در آن فرهاد رقیب سرسخت خسروپرویز است. زمانی که پادشاه می‌بیند فرهاد از عشقش کوتاه نمی‌آید به او خبر کذب مرگ شیرین را می‌دهد. خبری که پاهای فرهاد را تا سقوط از کوه سست می‌کند. از داستان فرهاد که بگذریم می‌‌رسیم به کوه فرهاد تراش. باستان‌شناسان این کوه را متعلق به دوران داریوش هخامنشی می‌دانند. آن‌ها اعتقاد دارند داریوش این کتیبه را برای نوشتن وصیت خود آماده کرده است. بعضی دیگر اعتقاد دارند این کتیبه جایگاه حک‌شدن داستان پیروزی‌های بعدی است. در دو طرف کتیبه سکوهای پله‌داری برای نشستن ساخته شده است. فاصله فرهاد تراش با تندیس هرکول 450 متر یعنی 3 دقیقه است.

غار بیستون کرمانشاه

غار بیستون کرمانشاه متعلق به دوران پارینه سنگی است. این غار را با نام غار شکارچیان هم می‌شناسند. این غار را می‌توان کهن‌ترین اثر در میان جاهای دیدنی اطراف کرمانشاه معرفی کرد. در این غار وسایل شکار و استخوان‌های موجودات پیدا شده است. شکارچیان لاشه‌های شکار را در این غار قصابی می‌کردند و سپس به اقامتگاه خود می‌بردند. استخوان‌هایی از انسان نئاندرتال در غار پیدا شده است. این استخوان‌ها متعلق به 40 تا 70هزار سال پیش هستند. سفال‌هایی از دوران هخامنشی دیگر کشفیات این غار است. دهانه غار از دور مشخص نیست ولی افراد داخل غار کاملاً به پایین غار تسلط دارند. این غار 6 نفر را در خود جای می‌دهد. فاصله غار تا مجسمه 40 متر یعنی یک دقیقه است.

غار پراو

غار پراو عمیق‌ترین غار عمودی جهان است که توانسته لقب اورست غارهای ایران را بگیرد. پرآو کلمه‌ای کردی است و معنی پرآب می‌دهد. بازدید از این غار کار هرکس نیست و فقط غارنوردان حرفه‌ای می‌توانند از آن دیدن کنند. در یک کلمه می‌توان این غار را توصیف کرد غار پراو فوق‌العاده است. ارتفاع غار 750 متر است. اولین افرادی که غار پیمودند گروهی غارنورد حرفه‌ای از انگلیس بودند. برای رسیدن به انتهای این غار باید از 26 چاه و 252 چاهک عبور کنید. فاصله این غار از سطح دریا 3هزار متر است که در دنیا رتبه اول را دارد. به همین علت هوای غار بسیار سرد است. غار پراو را با نام غار قاتل می‌شناسند. این غار تا به امروز جان 5 نفر را گرفته است؛ به همین دلیل در لیست ترسناک ترین جاهای دیدنی ایران جا گرفته است.

غار دواشکفت

غار دواشکفت یکی دیگر از شگفتی‌های کرمانشاه است. دو غار مانند دو چشم در کنار هم قرار گرفته‌اند و به دواشکفت لقب گرفته‌اند. این غار مانند غار پروار متعلق به دوران پارینه سنگی است. مورخان می‌گویند انسان‌های  نئاندرتال در این غار برای خود زندگی دست‌وپا کرده بودند. این خانه متعلق به 40 تا 120هزار سال قبل است. اگر کوهنوردی را دوست دارید، حتماً سری به این غار دنج بزنید.

طاق بستان

طاق بستان برای ما ایرانی‌ها بسیار باارزش است. این طاق بعد از پادشاهی اردشیر دوم یعنی نهمین پادشاه ساسانی به محلی برای ثبت کتیبه شاهان تبدیل شد. قرارگیری در جاده ابریشم باعث شده بود پادشاهان و افراد مهم دیگر برای تفرج به طاق بستان بیایند. به غیر از ارزش سیاسی، این منطقه طبیعت زیبایی هم دارد؛ طبیعتی که هم جنگل دارد و هم چشمه. نقش‌های برجسته این اثر تاریخی جزئیات بی‌شماری دارد که حاکی از مهارت حکاک آن است. مهم‌ترین نقش مربوط به مراسم تاجگذاری اردشیر دوم است. نقش برجسته دیگری از شکوه و جلال ساسانیان روی سنگ‌های سخت این طاق حک شده است. این اثر با مجسمه هرکول 35 دقیقه یعنی 33.3 کیلومتر فاصله دارد.

هزینه و ساعت بازدید از مجسمه هرکول چگونه است؟

آدرس	کرمانشاه، شهر بیستون، غرب جاده خراسان، 350متری مجموعه تاریخی بیستون، مجسمه هرکول
هزینه بازدید	رایگان
ساعات بازدید	۸ صبح تا ۸ شب
روزهای بازدید	شنبه تا پنجشنبه

از چه مسیری می‌توان راحت‌تر به مجسمه هرکول رسید؟

برای رسیدن به مجموعه تاریخی بیستون می‌توانید از تاکسی یا خودرو شخصی استفاده کنید. به شهر هیرسون کرمانشاه بروید. از بزرگراه کنارگذار شرقی کرمانشاه مسیرتان را ادامه دهید. تابلوهای راهنما را دنبال کنید تا به تندیس هرکول برسید.

اینکه چرا و چگونه ایرانی‌ها به هرکول یونانی علاقه‌مند شدند هیچ زمان مشخص نشد؛ اما یک نکته در اینجا نظر را جلب می‌کند و آن کمبودهایی است که در گردشگری و نگهداری از آثار تاریخی است. امیدواریم با کمک یکدیگر این کمبود را جبران کنیم. ره بال آسمان مشتاقانه منتظر نظرات شما درباره مجسمه هرکول است؛ پس نظراتتان را از ما دریغ نکنید. سفرتان به سلامت.