حمام وزیری ساری | اثری که در قرق وزرا بود

آثار تاریخی نشان می‌دهند که دنیا به کام فرمانروایان و پادشاهان بوده است. در آن زمان‌ها که خبری از معضلات امروزی نبود، پادشاهان دو مشکل بزرگ داشتند: رفع گرسنگی مردم و محافظت از مرزها. بعد از رفع این امور تنها چیزی که باقی می‌ماند جشن بوده است و گرفتن مالیات و ساختن قصر که این امور به دست دیگران انجام می‌شده است. یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های پادشاه‌بودن مسافرت‌های طولانی است. هر پادشاهی منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا را انتخاب می‌کرد و دستور ساخت قصر با تمام امکانات را می‌داد و بعد از چند سال همه چیز برای تفریحی عالی محیا بود. شهر ساری یکی از همین مناطق دل‌انگیز ایران است. در این شهر تعداد زیادی اثر تاریخی از پادشاهان قدیم به جا مانده است. یکی از مهم‌ترین آثار ساری حمام وزیری ساری است؛ حمامی همه‌چیزتمام که برای راحتی پادشاه آماده شده است. برای آشنایی با این حمام همراه ما باشید.

حمام وزیری ساری کجاست؟

شمال ایران منطقه‌ای جالب است. منطقه‌ای با هوای خاص که بناهای خاص می‌طلبد. رطوبت هوا در شمال دیوانه‌کننده است. حالا تصور کنید چندصد سال پیش که هنوز خبری از ضدزنگ و آهن و دیگر امکانات نبود؛ مردمی از تبار شمال آثاری خلق کرده‌اند که هنوز پابرجاست. بزرگ‌ترین شهر استان مازندران یعنی شهر ساری، پر است از این گونه بناها. شهر ساری در گذشته پایتخت ایران بوده است. به همین علت می‌توان آثاری با معماری‌های مختلف از دوره‌های مختلف را در این شهر پیدا کرد. حمام وزیری ساری شهرت بسیاری در این شهر دارد و یکی از بناهای کهن محسوب می‌شود. شاید بازدید از این حمام چندان شما را شگفت‌زده نکند به خصوص در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که ساختن حمام‌های پراز امکانات رایج است؛ اما جالب اینجاست که این حمام در دورانی ساخته شده است که بسیاری از خانه‌ها حمام اختصاصی نداشته‌اند.

تاریخچه حمام وزیری ساری

حمام وزیری متعلق به دوران قاجار است. در آن دوران حمام‌ها به دو دسته تقسیم می‌شدند، حمام‌های عمومی و حمام‌های اختصاصی. فقط قسمت کوچکی از افراد جامعه که از ثروت و شهرت برخوردار بودند، می‌توانستند از حمام خصوصی استفاده کنند. حمام‌های خصوصی معماری اشرافی و مد روز داشت. در گذشته خانواده‌ای سرشناس به نام وزیری در ساری زندگی می‌کردند که این حمام قسمت کوچکی از عمارت بزرگ آن‌ها بوده است.

این خانواده اعیان در خانه خود حمام می‌کردند آن‌ هم در دورانی که تقریباً همه افراد جامعه باید از حمام عمومی استفاده می‌کردند. تصور زندگی در خانه‌ای با این عظمت برای ما سخت است؛ چراکه خانه‌های امروزی در مقابل آن‌ها دخمه به نظر می‌رسند. مصالحی که در این خانه به کار رفته است بسیار مرغوب است. متأسفانه بعد از سرنگونی حکومت قاجار، این عمارت به کل تخریب شد. بهتر است اینگونه بگوییم که به غیر از حمام، کل خانه از بین رفته است. البته وجود این حمام را هم مدیون تاریخ دوستان هستیم. با تلاش این افراد مهربان در سال 1381 حمام وزیری ساری به ثبت ملی رسید.

معماری حمام وزیری ساری

حمام وزیری 200 مترمربع متراژ دارد. این مساحت باعث شده این حمام در گذشته یکی از بزرگ‌ترین حمام‌های منطقه به حساب بیاید. هشتی، سربینه، گرمخانه، راهرو، خزینه آب سرد، خزینه آب گرم، تون و سرویس بهداشتی از قسمت‌های این حمام به حساب می‌‌آیند. نمای حمام کاملاً آجری است. قسمت اندرونی‌ آن از راهروهای طویل تشکیل شده است.

حمام با هشتی شروع می‌شود. این هشتی در انتهای باریک ضلع جنوبی قرار دارد و از بدنه اصلی حمام جداست. بعد از عبور از هشتی وارد سربینه می‌شوید. در قسمت سربینه حوض هشت ضلعی کوچکی قرار دارد که در کف آن نقاشی و سنگ‌های سنتی قرار گرفته‌اند. در گوشه‌های این حوض 4 سکو قرار دارد. این سکوها به سربینه، ظاهری مانند کاروانسرا می‌دهد. زیر هر سکو یک پاشویه قرار دارد. این صندلی‌های سنگی نقش سالن انتظار را داشته است. افرادی که منتظر رسیدن نوبت حمام بودند، روی این سکوها می‌نشستند. پاشویه‌ها را برای افرادی می‌ساختند که تازه وارد حمام شده بودند. در واقع سربینه سالن انتظاری بوده است که مردم گردوغبار راه را در آن شسته و منتظر نوبت می‌نشستند.

بخش‌های مختلف حمام وزیری ساری

گرمخانه حمام وزیری ساری

گرمخانه در قسمت سربینه قرار دارد و در اصل همان سرِ بینه است. معماری این قسمت را توضیح دادیم؛ اما کاربرد اصلی آن را نگفتیم. گرمخانه برای کنترل انرژی ساخته می‌شد. این قسمت از ورود هوای سرد و خروج هوای گرم جلوگیری می‌کرد. در گذشته که خبری از آبگرم‌کن یا موتورخانه نبوده است، کنترل انرژی مصرفی اهمیت دوچندان داشته است؛ اگر گرمخانه‌ها نبودند انرژی لازم برای گرم‌کردن حمام و گرم‌نگه‌داشتن آن تقریباً ناممکن می‌شد. گرمخانه‌ها نقش سپر در برابر هوای سرد را داشته‌اند.

بخش تون حمام وزیری

بخش تون یا حمام تون قسمتی مجزا از حمام اصلی است. این بخش کمی پایین‌تر از سطح حمام مرکزی قرار گرفته است. بخش تون در واقع اتاقی مستطیل شکل است که با یک ورودی متفاوت از ورودی اصلی، از بخش مرکزی جدا می‌شود. این ورودی اتصالی میان داخل و خارج حمام است. سر دیگر راهرو به سرویس‌های بهداشتی می‌رسد. ورودی حمام تون در بخش شرقی قرار گرفته است. بخش‌های جنوبی تون هم با نام خزینه آب سرد و خزینه آب گرم شناخته می‌شوند.

قسمت گربه‌رو

به غیر از کنترل دمای حمام، باید دمای آب را هم کنترل کرد؛ خصوصاً در زمستان. در دوران قاجار لوله‌کشی به شکلی که امروزه ما می‌شناسیم وجود نداشته است. گربه‌روها در اصل شکل ابتدایی لوله‌های امروزی هستند. در کف حمام وزیری لوله‌های باریکی قرار دارد که این لوله‌ها را با کمک زغال و آتش گرم می‌کردند. این گرما آب داخل گربه‌رو را گرم می‌کرد. این آب نه‌تنها برای استحمام استفاده می‌شد، بلکه نقش موتورخانه را هم ایفا می‌کرد. این موتورخانه فضای داخل حمام را هم گرم نگه می‌داشت. اینکه می‌گویند محدودیت امکانات خلاقیت را تحریک می‌کند حرفی بیهوده نیست. از گرما و آب گربه‌رو برای ضدعفونی و شستن دیوارهای حمام هم استفاده می‌شده است.

جاذبه های گردشگری حمام وزیری ساری

از نظر ما جالب‌ترین قسمت حمام سربینه است؛ اما سقف حمام هم جذابیت‌هایی دارد. سقف این حمام گنبدی است و پنجره‌های کوچک دارد. این پنجره‌ها نور کافی به داخل حمام می‌رسانند. جالب اینجاست که داخل حمام از این پنجره‌ها پیدا نیست. تعدادی از پنجره‌ها هنوز شیشه‌های رنگی دارند و نوری رنگی را به داخل حمام می‌فرستند. غباری که بر تن این حمام نشسته است ممکن است در نگاه اول آزاردهنده باشد؛ اما نشانه‌ای از عمر بابرکت این ساختمان است.

نشستن روی سکوهای سربینه و گرفتن عکس از باریکه‌های نور وارد شده از سقف یکی از جذابیت‌های این جاذبه است. قسمتی‌هایی از حمام فرسوده شده‌ است که با کمک آن‌ها می‌توانید گربه‌روها را مشاهده کنید و از این لوله‌کشی ابتدایی به وجد بیایید. اگر راهنما دارید از او بخواهید تا گوشه گوشه حمام را به شما نشان دهد تا لذت ببرید از خلاقیت اجدادمان. تعدادی مجسمه با لباس محلی آن زمانَ ساری در حمام وزیری به چشم می‌خورد. این مجسمه‌ها تغییراتی که در ظاهر و پوشش ما ایجاد شده است را به تصویر می‌کشد.

جاهای دیدنی نزدیک به حمام وزیری ساری

شمال ایران جاذبه‌های بسیاری دارد. درست است که هیچ کدام از این جاذبه‌ها به پای جنگل‌های انبوه و دریای آرام خزر نمی‌رسد؛ اما می‌توان به آن‌ها به چشم تفریحات جانبی شمال نگاه کرد. آشنایی با این جاذبه‌ها و بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست. از نظر گردشگران سبک معماری این منطقه جالب است. بناهای این منطقه مناسب برای رطوبت هستند. حتی خانه‌هایی که چندصد سال پیش ساخته شده‌اند هم این ویژگی را دارند. برای آشنایی بیشتر با سازه‌های ساری همراه ما باشید.

مسجد جامع ساری

مسجد جامع ساری هم‌عصر حمام وزیری است. تعداد زیادی از جاهای دیدنی ساری متعلق به دوران قاجار هستند. این مسجد جامع معماری تلفیقی زیبایی داشت. متأسفانه چند سال پیش این مسجد دچار آتش‌سوزی شد و قسمت‌های زیادی از آن آسیب دید. مسجد امروزی حاصل مرمت‌های فراوان دوران قاجار و پهلوی است و از بافت اصلی آن چیز زیادی باقی نمانده است. مردم اعتقاد دارند که این مسجد بر ویرانه یک آتشکده ساخته شده است. از اسناد به‌دست‌آمده متوجه شده‌اند که این مسجد قدیمی‌ترین مسجد مازندران است. با اینکه بافت تاریخی مسجد آسیب دیده است؛ اما هنوز یکی از زیباترین مساجد به حساب می‌آید. مسجد جامع در محله چناربن ساری، داخل بازار نرگسیه قرار دارد.

عمارت فاضلی ساری

عمارت فاضلی ساری را می‌توان یکی از جذاب‌ترین خانه‌های تاریخی ایران دانست. این بنا دو عمارت دارد. یکی از بناها در زمان قاجار ساخته شد و عمارت دوم در زمان پهلوی به آن اضافه شد. متفاوت‌بودن زمان ساخت این دو بنا باعث شده معماری آن‌ها متفاوت باشد. با نگاهی دقیق می‌توانید تفاوت‌های ریزودرشت در ساخت این عمارت‌ها را بررسی کنید. نمای بیرونی و حیاط این عمارت کاملاً آجری است. حوض آبی رنگ کوچی در وسط حیاط قرار دارد که در نوروز میزبان چند ماهی کوچک می‌شود. ساختمان عمارت دو طبقه است. ظاهر چوبی این ساختمان در کنار شیشه‌های رنگارنگ آن منظره‌ای جذاب برای عکاسی خلق‌ کرده است. این عمارت فاصله چندانی با حمام وزیر ساری ندارد و می‌توانید از هر دو جاذبه با هم دیدن کنید.

خانه کلبادی ساری

خانه کلبادی ساری خانه‌ای تاریخی است؛ اما مربوط به دوران قاجار نیست، با این حال با ساختمان‌های قاجاری شباهت‌هایی دارد. این خانه 130 سال پیش به دستور سردار جلیل ساخته شد. در ساخت خانه کلبادی از معماری تکایای دوران قاجار الهام گرفته شده است. این خانه فرسایشی جالب را طی کرده است. افرادی که دست‌اندرکار مرمت این خانه بودند، پنجره‌های یک طبقه را کامل عوض کردند. این تعویق پنجره با اینکه به اصل بنا آسیب زد؛ اما باعث به‌وجود‌آمدن تضادی زیبا شد.

تقریباً همه خانه‌های تاریخی حوض دارند. خانه کلبادی هم دارای حوضی در وسط حیاط است. ما هم مانند اکثر گردشگران به حوض‌های قدیمی علاقه بسیاری داریم. یکی دیگر از جذابیت‌های خانه دو شیر سنگی آن است. این شیرهای سنگی با رعایت جزئیات باورنکردنی ساخته شده‌اند. به همین دلیل است که در بدو ورودتان به خانه این مجسمه‌های باابهت نظرتان را جلب می‌کند. نام این خانه در کنار نام حمام وزیری به ثبت ملی رسیده است. چراکه این دو جاذبه فاصله چندانی با هم ندارند. تنهابودن حمام هم در این ثبت مشترک بی‌تأثیر نبوده است.

اطلاعات بازدید از حمام وزیری ساری

اگر تا ساری آمده‌اید و قصد بازدید از حمام وزیری ساری را دارید، حتماً سری به خانه کلبادی بزنید. این خانه در مجاورت با حمام قرار گرفته است. در واقع از طریق حیاط این خانه می‌توانید به هشتی حمام وارد شوید. هر دو جاذبه در قسمت موزه صنایع ساری قرار گرفته‌اند. بازدید از حمام شما را لحظاتی از شرجی هوا حفظ می‌کند و باعث آرامشتان می‌شود. خوشبختانه بازدید از این جاذبه‌ها برای همه افراد آزاد است. البته که شما و ما مراقب این آثار حساس هستیم.

توصیه ره بال آسمان به بازدیدکنندگان از حمام وزیری ساری

حمام وزیری تنها باقی‌مانده از خانه و خانواده وزیری است. این بنا آسیب‌های فراوان دیده است و لازم نیست ما این آسیب‌ها را بیشتر کنیم. رایگان‌بودن هزینه بازدید از این جاذبه تنها یک دلیل دارد و آن هم آشنایی با تاریخ است؛ پس این فرصت را از دست ندهید و با گذشته بیشتر آشنا شوید.

بهترین زمان بازدید از حمام وزیری ساری

شرایط آب‌وهوا دخالت تأثیر چندانی در بازدید از حمام وزیری ساری ندارد؛ چراکه شما در محیطی خنک قرار می‌گیرید و تفاوتی ندارد چه زمانی از این حمام بازدید کنید. شهر ساری هوای مطبوعی دارد. با این حال در تابستان شرجی هوا و گرمای آن کلافه‌کننده می‌شود. از نظر گردشگران بهترین زمان بازدید بهار است؛ اما شما می‌توانید در هر فصل دیگری به غیر از تابستان، مهمان این حمام سالخورده شوید.

مسیر دسترسی به حمام وزیری ساری

حمام وزیری در خیابان انقلاب ساری قرار دارد. خوشبختانه تابلوهای راهنمایی متعدد شما را به سمت حمام راهنمایی می‌کنند. ممکن است در پیداکردن کوچه با مشکل مواجه شوید. کوچه‌ای که حمام در آن قرار دارد، به کوچه آب انبار نو مشهور است. علت نامگذاری این کوچه آب انبار بزرگی است که در گذشته در این قسمت قرار داشته است. امروزه نام این کوچه به خیابان 18 دی ساری تغییر کرده است. هر دونام را به خاطر بسپارید تا رسیدن به مقصد برایتان هموارتر شود.

یک توک‌پا به دوران قاجار رفتیم و برگشتیم. در این سفر توانستیم گوشه‌ای از هنر معماری و خلاقیت ذهن‌ ایرانی را لمس کنیم. البته زخم تیغ بی‌رحم روزگار را هم برتن این آثار دیدیم. بماند که تعدادی از این زخم‌ها را ما با ندانم‌کاری به یادگار گذاشتیم. امیدواریم از این سفر تلخ‌وشیرین خاطراتی خوب جمع کرده باشید. ممنون که همراه سفر در زمان ره بال آسمان بودید. در قسمت ستاره‌ها می‌توانید به این سفر امتیاز دهید. بخش نظرات هم مخصوص پیشنهاد‌ها، خاطرات و پرسش‌هایی است که ذهنتان را مشغول کرده است.