کاخ اردشیر بابکان | آشنایی با آتشکده فیروزآباد فارس

امروز قصد داریم تا سری به یکی از زیباترین مناطق ایران یعنی استان فارس بزنیم. جاهای دیدنی استان فارس بسیار متنوع و مهیج هستند. در این استان می‌توانید شاهد انواع جاذبه‌های گردشگری متنوع باشید. از جاذبه‌های تاریخی تا جاذبه‌های طبیعی در این استان جا خوش کرده‌اند. امروز می‌خواهیم درباره یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی تاریخی استان فارس با شما صحبت کنیم. این جاذبه زیبا، کاخ اردشیر بابکان یا همان آتشکده فیروزآباد نام دارد. با ما همراه باشید تا این کاخ باستانی را بهتر بشناسید.

کاخ اردشیر بابکان کجاست؟

کاخ اردشیر بابکان یکی از جاهای دیدنی فیروزآباد محسوب می‌شود. فیروزآباد یکی از بخش‌های استان فارس به شمار می‌آید. این کاخ در 3 کیلومتری شهرستان فیروزآباد واقع شده است.

تاریخچه کاخ اردشیر بابکان فیروزآباد

بهتر است برای تعریف داستان زیبای کاخ اردشیر بابکان فیروزآباد، ابتدا شما را با تاریخچه شهرستان فیروزآباد آشنا کنیم. در مرحله بعد درباره تاریخ ساخت کاخ اردشیر صحبت خواهیم کرد.

• تاریخچه فیروزآباد

در مناطق مرکزی ایران و استان فارس، تمدن‌های بسیار قدیمی ایرانی زندگی می‌کردند. پیش از روی‌کار‌آمدن حکومت ساسانی، در مکان امروزی شهرستان فیروزآباد، شهری با نام «گور» قرار داشت. گور شهری بزرگ بود و آن را به دیوارها و حصارهایی بسیار بزرگ مجهز کرده‌ بودند. به همین خاطر نفوذ به شهر گور عملاً غیرممکن بود. در دوران حمله اسکندر مقدونی به ایران، بسیاری از شهرهای کشورمان به ویرانه تبدیل شدند. اسکندر قادر به فتح این دیوارها نبود. به همین خاطر مسیر آب رودخانه را تغییر داد تا به‌سمت شهر گور حرکت کند. شهر گور نیز در پستی و فرورفتگی قرار داشت. به همین خاطر تمام شهر زیر آب فرو رفت. تا سالیان سال، این شهر همانند یک دریاچه بزرگ بود.

پس از آن، دولت ساسانیان روی کار آمدند. در همان ابتدا، اردشیر بابکان دستور بازسازی و مرمت این شهر را صادر کرد. پس دوباره این شهر جان گرفت و آن را شهر «اردشیر خوره» نامیدند. متأسفانه در دوران اسلام، مسلمانان به این شهر تاختند و آن را به ویرانه تبدیل کردند. پس از حمله، عضدالدوله دیلمی، بر آبادی مجدد این شهر همت گماشت  و نهایتاً آن را «فیروزآباد» نامید.

• تاریخچه ساخت کاخ اردشیر بابکان فیروزآباد

برای بررسی تاریخچه کاخ اردشیر بابکان، باید به کتب مورخان تاریخی مراجعه کنیم. در برخی کتب چنین روایت شده که آتشکده‌ای بزرگ در فیروزآباد قرار داشت. آن‌ها در نوشته‌های خود این آتشکده را بسیار بزرگ و باعظمت توصیف می‌کنند. به‌شکلی که گویا در آن دوران آتشکده‌ای بزرگ‌تر در استان فارس وجود نداشت. بسیاری بر این باور هستند در قرن سوم میلادی، در طول حکومت اردوان پنجم این عمارت احداث شده است. آن‌ها معتقدند اردشیر بابکان پس از پیروزی بر آخرین پادشاه اشکانی، دستور داد تار در نزدیکی شهر گور و برکه‌ای کوچک، این عمارت را بنا کنند.

البته برخی دیگر از مورخان تاریخی همانند استان پیرنیا اعتقاد دارد که این عمارت در سال 224 بنا شده است. این عمارت را از همان ابتدا با هدف ساخت یک آتشکده ایجاد کرده‌اند. پس از آن بسیاری از مورخان غربی تأکید کردند که این آتشکده در حقیقت یک عمارت و کاخ است و آن را به اردشیر بابکان نسبت می‌دهند. این مسئله یک دروغ بزرگ تاریخی است. او برای اثبات سخنان خود از فضاهای مختلف داخل آتشکده یاد می‌کند. بر اساس نظر او، در صورتی که این بنا یک عمارت سلطنتی و کاخ باشد، به فضاهای متفاوتی نیاز دارد. پس در حقیقت درباره بانی ساخت این اثر و حتی کاربری آن در طول تاریخ روایات مختلفی بیان می‌شود.

معماری کاخ اردشیر بابکان

متأسفانه آثار کمی از این کاخ ارزشمند به جا مانده است. به همین خاطر اطلاعات بسیاری از معماری کاخ اردشیر در دست نیست. با وجود این، محققان بر این باور هستند که عمارت اصلی از سه بخش تشکیل شده است. ایوان مرتفع، حیاطی با دو ایوان و سه تالار گنبددار جزء بخش‌های اصلی این عمارت هستند. عمارت اردشیر بابکان در نزدیکی رودخانه قرار دارد تا بتواند از آب رودخانه استفاده کند. به همین خاطر در ساخت آن از سنگ و گچ استفاده کردند تا رطوبت به قلب عمارت نفوذ نکند. این عمارت در بخش باختری و آن سوی رودخانه واقع شده است. این کاخ پلان مستطیل‌شکل با ابعاد 55 تا 104 متر دارد.

• ایوان‌های کاخ اردشیر بابکان

همان طور که اشاره کردیم، ایوان‌ها یکی از مهم‌ترین بخش‌های عمارت اردشیر بابکان به حساب می‌آیند. شاید جالب باشد بدانید که این کاخ نخستین عمارت ساسانی بود که در ساخت آن از ایوان و گنبد استفاده کردند. بسیاری بر این باور هستند معماری به‌کار‌رفته در ساخت این کاخ، تماماً ایرانی است. در حقیقت می‌توان عمارت اردشیر بابکان را نمونه‌ای بارز از معماری اصیل ایرانی دانست. در ساخت این عمارت از حیاطی با دو ایوان بزرگ قوسی، یک ایوان مرتفع و چند ایوان کوچک دیگر استفاده شده است.

برای ساخت بخش بالای ایوان‌های کوچک، از سبک ساخت گیلوئی‌ها استفاده کرده‌اند. مشابه این سبک را در ساخت تخت جمشید نیز می‌توانید مشاهده کنید. امروزه ایوان‌های متعدد سنگی گنبدی‌شکل کاخ اردشیر پابرجا باقی مانده‌اند. از این ایوان می‌توان به نکاتی مهم درباره معماری دوره ساسانی دست یافت. لازم به ذکر است که این روش ساخت ایوان به‌حدی هنرمندانه بود که از آن در ادوار بعدی نیز استفاده کردند.

• تالارهای کاخ اردشیر

در هر یک از عمارت‌های تاریخی، چندین و چند تالار مختلف وجود داشت. کاخ اردشیر بابکان نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این کاخ می‌توانید شاهد چندین و چند تالار مختلف باشید. نکته جالب درباره این تالارها، ساختار تودرتو آن‌هاست. تقریباً تمامی تالارها به یکدیگر راه دارند. این مسئله جزء تفاوت‌‌های بارز کاخ اردشیر بابکان در مقایسه با کاخ‌های دیگر ساسانی است. در این تالارها از طراحی و تزئینات بسیار خاص و ظریفی استفاده شده است. هر تالار گویا کاربرد خاص و منحصر‌به‌فرد داشته است. در تالارها نیز همانند پایه بنا، راهروها و همچنین ایوان‌ها از سنگ‌های میخکی استفاده کرده‌اند. این مسئله باعث استحکام هرچه بیشتر تالارها شده است.

• حیاط کاخ اردشیر

حیاطی بزرگ با دو ایوان در بخش میانی عمارت قرار دارد. این حیاط دارای دو ایوان نسبتاً بزرگ است. ساخت حیاط همراه با ایوان و تالارهای متعدد که در اطراف آن قرار دارند، به‌نوعی مخصوص دوره ساسانیان است. در ادوار مختلف ، شاهد تقلید و تکرار از این سبک هستیم؛ اما پیش از آن خبری از چنین روش معماری نبود. پس ساسانیان را می‌توان مبتکر اصلی این سبک معماری دانست.

• ستون‌های کاخ

در این کاخ می‌توانید شاهد ستون‌هایی چهارگوش و همچنین نیمه‌ستون‌هایی از سنگ میخکی باشید. اگر به این ستون‌ها دقت کنید، متوجه شباهت آن‌ها با ستون‌های دوره اشکانی خواهید شد. دور این ستون‌ها، تزئینات گچی و بسیار زیبا به چشم می‌خورد. بسیاری از این ستون‌ها هنوز هم سالم و پابرجا باقی مانده‌اند.

• گنبد‌های کاخ اردشیر بابکان

همان طور که اشاره کردیم، ساخت ایوان و بناهای گنبددار در دوران ساسانی اصلاً رواج نداشت. پس این عمارت اولین عمارت گنبددار در دوران ساسانی به حساب می‌آید. در ساخت این عمارت، از گنبدهای متعددی استفاده کردند. چهار عمارت با سقف گنبدی در اطراف کاخ به چشم می‌خورند. همچنین ایوان‌ها نیز دارای ظاهری گنبدی هستند.  روی عمارت بزرگ، گنبد اصلی بنا قرار داده شده است. نصب این گنبد روی چهار ضلع با استفاده از گوشه‌سازی صورت گرفته است. این سبک نصب گنبد بسیار مشهور شد. حتی در دوران پس از اسلام و تا به امروز نیز از این سبک استفاده می‌شود.

• آشتدان کاخ

در نزدیکی عمارت اردشیر بابکان، با یک آتشدان رو‌به‌رو خواهید شد. مردم آن دوران، پیرو آیین زرتشت بودند. در آیین زرتشت، آتش مقدس است و می‌تواند گناهان را از بین ببرد. به همین خاطر هنگام عبادت، از آتش استفاده می‌کردند. از‌این‌رو در اکثر شهرهای تاریخی پیش از اسلام، می‌توانیم شاهد آتشکده، آتشدان یا معابد مختلف زرتشت باشیم. این آتشدان گویا محلی برای عبادت و مراسم آیینی مردم بوده است.

کاخ یا آتشکده فیروزآباد؟

در برخی منابع، از این عمارت بزرگ و تاریخی با نام کاخ اردشیر بابکان یاد می‌کنند. برخی دیگر آن را با نام آتشکده فیروزآباد می‌شناسند. جالب است بدانید این مسئله یکی از بخش‌های مبهم تاریخ به حساب می‌آید. برخی مورخان بر این باور هستند که این عمارت یک آتشکده است و هیچ ارتباطی با کاخ اردشیر بابکان ندارد. برخی دیگر چنین روایت می‌کنند که اردشیر بابکان پس از به‌دست‌گرفتن حکومت، دستور ساخت این بنا را صادر کرد. هنوز هیچ نظر نهایی و دلیل محکمی برای رفع این ابهام وجود ندارد.

با وجود این برخی مورخان اصرار می‌کنند که فضاسازی این عمارت هیچ شباهتی به یک کاخ ندارد. آن‌ها با اتکا به همین مسئله ادعا می‌کنند که این عمارت یک آتشکده قدیمی است. در بسیاری از منابع تاریخی و سفرنامه‌های باستانی نیز به آتشکده بزرگ شهر گور اشاره کرده‌اند. پس می‌توان احتمال داد که این عمارت یک آتشکده بوده است. حتی وجود برکه آب نزدیک به عمارت را می‌توان تاییدی بر این فرضیه دانست. در آن دوران به وجود ارتباط بین چهار عنصر اصلی اعتقاد داشتند. آب، باد، خاک و آتش باید کنار هم قرار می‌گرفتند. از‌این‌رو آتشکده را بیشتر در نزدیکی منابع آب همانند چشمه، رودخانه یا برکه بنا می‌کردند. پس باز هم می‌توان گفت که به‌احتمال فراوان، این عمارت یک آتشکده است.

مقایسه کاخ اردشیر با کاخ سروستان

کاخ سروستان یکی دیگر از بناهای تاریخی متعلق به دوران ساسانی است. اگر به تصاویر این کاخ دقت کنید، متوجه شباهت‌های بسیاری بین کاخ اردشیر و کاخ سروستان خواهید شد. این کاخ در 9کیلومتری جنوب شهر سروستان و محله ترنگ قرار دارد. درباره تاریخ دقیق ساخت این بنا اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما می‌توان ساخت آن را به سال‌های بین 480 تا 420 نسبت داد.

بر اساس نظر «آندره گدار»، نویسنده کتاب هنر ایران، کاخ سروستان از کاخ سروستان در طول تاریخ آسیب کمتری در مقایسه با کاخ اردشیر دیده است. طرح این کاخ پیچیدگی بیشتری در مقایسه با کاخ اردشیر دارد. به همین خاطر می‌توان گفت که کاخ سروستان از نظر فنی کامل‌تر و تخصصی‌تر است. در ساخت طاق‌ها و گنبدهای کاخ سروستان، از تزئینات زیباتری استفاده کرده‌اند. همچنین می‌توان گفت که این طاق‌ها ساخت اصولی‌تری در مقایسه با کاخ اردشیر دارند.

در هر دو کاخ، تالارها و اتاق‌ها دور فضای اصلی و کنار حیاط قرار دارند. با این تفاوت که تالارهای کاخ سروستان اصلاً قرینه نیستند و دارای ابعاد متفاوتی هستند. استفاده از سنگ‌های میخکی در پایه، ایوا‌ن‌ها، راهروها و تالارها، مزیت اصلی کاخ اردشیر در مقایسه با کاخ سروستان محسوب می‌شود. همچنین در کاخ سروستان تعداد تالار و ایوان کمتری وجود دارد و گنبد آن نیز آجری است.

در نهایت به‌صورت کلی می‌توان نتیجه گرفت که هر دو کاخ شباهت بسیاری به هم دارند. با این تفاوت که در ساخت کاخ سروستان از جزئیات متنوع‌تر و آزادانه‌تری استفاده شده است. به‌عنوان مثال محل پذیرایی این عمارت بسیار تنگ بود. در عین حال تالارهای دیگر فضایی بزرگ‌تر و مجلل‌تر داشتند. این مسئله نشان‌دهنده استفاده خلاقانه و متفاوت از فضاسازی و هنر معماری است.

بهترین زمان بازدید از کاخ

استان فارس را به عطر بهارنارنج می‌شناسند. پس باید گفت که بهترین زمان بازدید از کاخ اردشیر بابکان و به‌صورت کلی استان شیراز، فصل بهار و مخصوصاً اردیبهشت‌ماه است. در طول تابستان، هوای استان فارس به‌تدریج گرم می‌شود. به همین خاطر بازدید از یک بنا تاریخی که در دل دشت قرار دارد، کمی سخت خواهد بود. در طول پاییز هوا کاملاً معتدل خواهد بود. هرچه به فصل زمستان نزدیک می‌شویم، هوا سردتر می‌شود. در فصل زمستان نیز بازدید از کاخ آزاردهنده خواهد بود. پس می‌توان گفت که ابتدای بهار و ابتدای پاییز بهترین زمان بازدید از این کاخ است.

اگر به‌دنبال ماجراجویی بیشتر باشید، در فصل بهار می‌توانید سری به دشت‌های اطراف و ایل قشقایی بزنید. ایل قشقایی جزو معروف‌ترین ایل‌های عشایری ایران هستند. آن‌ها فصل بهار را برای اتراق در استان فارس انتخاب می‌کنند. این مردم آیین بسیار خاص و منحصر‌به‌فردی دارند. پس اگر می‌خواهید خاطره‌ای خاص از سفر را تجربه کنید، سری به محل سکونت این ایل بزنید.

اطلاعات بازدید از کاخ اردشیر بابکان

آدرس	استان فارس، شهرستان فیروزآباد، 3کیلومتری شمال فیروزآباد
ساعات بازدید	همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 18
هزینه بازدید	رایگان
مدت زمان پیشنهادی برای بازدید	۲ ساعت

اقامت و رستوران‌های اطراف کاخ

بسیاری از گردشگران، بازدید از این کاخ را در قالب سفری یک روزه می‌گنجانند. با وجود این اگر به هر دلیل قصد اقامت در فیروزآباد را دارید، بهترین گزینه برای شما هتل جهانگردی فیروزآباد است. هتل جهانگردی یک برند زنجیره‌ای در صنعت هتل‌داری ایران به حساب می‌آید. شما می‌توانید شاهد شعب مختلف این هتل در شهرهای متفاوت باشید. هتل‌های جهانگردی جزء هتل‌هایی مقرون‌به‌صرفه، اقتصادی و با کیفیت خدمات متوسط و مطلوب است.

در شهرستان فیروزآباد رستوران‌های متنوعی وجود ندارند. شما می‌توانید برای صرف غذا به رستوران هتل جهانگردی، رستوران آریا یا رستوران مجموعه گردشگری کیلاق مراجعه کنید. همچنین رستوران شاه بلوط نیز جزء بهترین رستوران‌های این شهرستان محسوب می‌شود.

جاهای دیدنی اطراف به آن

• قلعه دختر؛
• امامزاده جعفر؛
• قلعه حسن‌آباد؛
• نقارخانه؛
• آتشکده ساسانی.

مسیر دسترسی به کاخ

کاخ اردشیر بابکان در فاصله 103کیلومتری جنوب‌شرق شهر بهارنارنج یعنی شیراز قرار دارد. برای دسترسی به این کاخ از شیراز باید حدود یک ساعت و نیم در راه باشید. ابتدا خودتان را به فرودگاه شیراز برسانید. از آنجا وارد جاده شیراز – جهرم شوید. مسیر را مستقیم به‌سمت جنوب‌شرق ادامه دهید تا به یک پارک جنگلی برسید. پس از پارک جنگلی، با تابلوی خروجی آتشکده ساسانی یا همان کاخ اردشیر بابکان رو‌به‌رو خواهید شد.

خب دوستان عزیز ره بال آسمان، نظر شما درباره کاخ اردشیر بابکان چیست؟ آیا به نظر شما این مکان یک کاخ است یا یک آتشکده؟ نظرات خود را با ما و سایر همراهان به اشتراک بگذارید.