سفر به دریاچه چشمه سبز | جایی که تاریخ و طبیعت به هم می‌رسند

آیا دلتان می‌خواهد در محیطی خوش‌آب‌وهوا قرار بگیرید که چشم‌اندازش هم‌زمان کوه و دریاچه باشد و درعین‌حال حس سفر به اعماق تاریخ ایران به شما دست بدهد؟ به عبارتی، با یک تیر چند نشان بزنید؟ اگر پاسختان مثبت است، دریاچه چشمه سبز در ۵۰کیلومتری غرب مشهد، گزینه پیشنهادی ما به شماست. اینجا تالابی سبزرنگ هست که در بلندی‌های کوه‌های بینالود و میان قله‌ها محصور شده است. داریم از دریاچه‌ای یاد می‌کنیم که نامش هم در ادبیات آمده و هم در تاریخ. نام این توده بزرگ آب با افسانه‌ای آمیخته شده که البته ردپای تاریخ و واقعیت در آن پررنگ است. در ادامه می‌خواهیم شما را با خود به سفری مجازی در آن حوالی ببریم.

چشمه سبز کجاست؟ | پیش به سوی ییلاقی زیبا

شاید خیلی از کسانی که اطلاعات جغرافیایی دارند و با جاذبه‌های گردشگری ایران آشنا هستند، دریاچه چشمه سبز را از جمله جاهای دیدنی اطراف مشهد بدانند؛ اما در تقسیمات جدید کشوری، این تالاب زیبا جزو گلمکان (منطقه‌ای روستایی که حالا شهر شده) به حساب می‌آید. چشمه سبز در یکی از بلندترین جاهای رشته‌کوه بینالود است و بلندای آن از سطح دریا 2500 متر. برای رسیدن به آن باید ۴۰ کیلومتر در جاده آسفالته مشهد – تهران بروید تا به ابتدای جاده گلمکان برسید. این جاده سمت چپ است. ۱۰کیلومتری هم برای رسیدن به مرکز شهر گلمکان باید بپیمایید. از داخل شهر به سمت مقصد نهایی مسیر سخت و ناهمواری را در پیش دارید. باید از گذرگاه‌های باریک و کنار باغ‌ها و کمرکش کوه‌ها ۲۰ کیلومتر پیش بروید تا سرانجام تالاب زیبای سبزرنگ مقابل چشمتان آشکار شود. در گویش خراسانی به این چشمه، چشمه سوز هم گفته شده است.

قدمت چشمه | مرگ مرموز در آخرین سفر یزدگرد!

نزدیک هزار و ۶۰۰ سال پیش، یزدگردِ یِکُم در آخرین سفر زندگی‌اش راه‌ شرق ایران می‌شود. طبق روایتی، مقصد شاهنشاه ساسانی چشمه‌سَو یعنی همین چشمه سبز امروزی بوده است. گویا شاه بیماری‌ داشته که پزشکان درمان آن را در این سفر دانسته بودند. زرتشتیان این دریاچه را مقدس می‌دانسته‌اند و احتمال دیگر هم این است که آن زمان برای آب چشمه سبز خواص معدنی و درمانی قایل بوده‌اند. ادبیات نیز این ماجرا را روایت کرده است. فردوسی در شاهنامه می‌سُراید:

چو نزدیکی چشمه‌ سَو رسید      برون آمد از مهد و دریا بدید

در داستانی شگفت‌انگیز و باورنکردنی، گفته شده که از درون دریاچه اسبی سفید بیرون می‌آید و یزدگرد می‌کوشد آن حیوان را رام کند. در این گیر و دار، اسب لگدی به شاه می‌زند و سپس به داخل دریاچه برمی‌گردد. این اتفاق باعث مرگ یزدگرد می‌شود، هرچند ممکن است شاهنشاه ساسانی به دست بزرگان کشور کشته شده باشد و آن‌ها افسانه اسب سفید را سر هم کرده باشند!

اهمیت چشمه سبز | تاریخی گره‌خورده به معنویت

چشمه سبز دریاچه‌ای است که مردمان روزگار کهن نگاه‌ ویژه به آن داشته‌اند. همان‌طور که ذکر شد، در باور زرتشتیان تقدس داشته است و در همین رابطه می‌توان به نام بردن از آن در کتاب‌هایی چون «بُندَهِش» اشاره کرد. بندهش کتابی درباره باورهای زرتشتیان است که به اهمیت و برکت دریاچه «سووَر» (همان چشمه سبز) هم پرداخته است. احتمال داده‌اند که روزگاری در کنار این تالاب، آتشکده‌ای بوده که ایرانیان باستان در آن عبادت می‌کرده‌اند. همچنین گفته شده که پس از ظهور دین مبین اسلام هم عارفان مسلمان در نزدیکی دریاچه سکنی گزیده‌اند.

جاهای دیدنی اطراف چشمه سبز | گام به گام در دالان تاریخ

پیش از این‌که از شهر سرسبز گلمکان راه‌ دریاچه مدنظر شوید، خوب است چرخی هم در داخل شهر بزنید. پیشینه تاریخی گلمکان که در گذشته «جورمکن» هم خوانده شده، فرصت‌هایی در اختیارتان می‌گذارد که هم بر گستره و ژرفای دیدتان بیفزایید و هم از سفر به دالان تاریخ لذت ببرید. نکته‌ جالب‌توجه درباره‌ این منطقه و روستاهای دور و بر آن وجود مقابر بسیار قدیمی است که بخش قابل‌اعتنایی از آن‌ها به صوفیان و شخصیت‌های عارف‌مسلک تعلق دارد. عارفانی که در تجاوزهای تاریخی به ایران و خصوصا توس و خراسان – از حمله غزنویان تا مغول و ازبک – به جست‌وجوی گوشه‌ای امن، سر از مناطقی مثل همین گلمکان در می‌آورده‌اند.

• گورستان گلمکان | کتیبه‌هایی هنری بر مزار نیاکان

گورستان قدیمی شهر گلمکان که در محدوده آن با شماری سنگ‌قبرهای دیدنی روبه‌رو می‌شوید، از بخش‌هایی است که توصیه می‌کنیم حتماً به آن سر بزنید. این آرامستان جزو کهن‌ترین آرامستان‌های محدوده توس و مشهد است و در آن سنگ‌های خارای تراش‌نخورده‌ای بر سر گورها تعبیه شده که هر یک داستان‌ها در پس خود دارد. روی این سنگ‌های عمودی که از جنس مرمر و هرکاره و… هستند، کتیبه‌هایی نقش شده است. کتیبه‌ها با هنر خوش‌نویسی به خط ثلث یا نستعلیق و جز آن جلوه‌ای خاص پیدا کرده و از ذوق و فرهنگ گذشتگان ما حکایت دارد که در وضعیت اندوه و سوگواری نیز بروز پیدا می‌کرده است.

• بقعه خواجه |  تخریب به امیدِ یافتن گنج

در حاشیه‌ رودخانه‌ گلمکان که از چشمه سبز جاری می‌شود، بنایی به اسم بقعه‌ خواجه برپاست. این چهاردیواری قبر شخصی موسوم به «خواجه قاضی» را در بر گرفته که ظاهراً حدود هزار سال از فوتش می‌گذرد. بنای فعلی ساده‌تر از شکل‌های آن در قدیم است و مقبره در طول تاریخ به علت‌های مختلف، مانند جست‌وجوی گنج، تخریب شده است. اکنون خبری از ضریح و سنگ‌قبر اولیه‌ آن نیست. نقل شده که زمانی این بنا محل تجمع صوفیان بوده است.

• خواجه داد | خانقاه یا مزار؟

خواجه‌ داد یکی از شخصیت‌های عارف‌مسلک و محترمی است که در نزدیکی گورستان قدیمی گلمکان زیر خاک آرمیده است. او در روزگار جنگ‌های سلجوقیان و غزنویان می‌زیسته و سال 435 هجری چشم بر دنیا بسته است. مزار او احتمالاً باید منزلش یا خانقاه صوفیان باشد.

• هاون عجیب چشمه سبز | رازِ مگوی تاریخ!

در اینجا می‌خواهیم رازی را با شما در میان بگذاریم. البته برخی اهالی منطقه و علاقه‌مندان از آن آگاهند؛ اما به هر حال تعدادشان زیاد نیست. وانگهی‌، همه افراد مطلع هم از جزئیات این قضیه خبر ندارند! در مسیر رسیدن به چشمه سبز، چهار هاون وجود دارد؛ بله، هاون. داخل سنگ‌هایی بزرگ هاون ساخته‌اند. نیاکان ما در روزگار باستان داخل این هاون یا هاونگ یا آوندها گیاه مقدسی به نام «هوم» را می‌کوبیده‌اند تا در آیین‌های خودشان یا برای درمان به کار ببرند. چهار هاون باقی‌مانده در راه دریاچه، ارزش تاریخی و پژوهشی بسیاری دارند؛ اما منبع ما جای دقیقشان را نگفت. شما هم این راز را پیش خودتان نگه دارید تا مبادا غارتگران آثار فرهنگی بو ببرند و به این داشته‌های ارزشمند آسیبی بزنند.

جاذبه های گردشگری چشمه سبز | اینجا خبری از اندوه نیست

• پوشش گیاهی منطقه | حسِ خوبِ گذرگاه

در طول مسیری که از میان کوه‌ها و به موازات رودخانه‌ای باریک – به پهنای یکی دو قدم – به سمت چشمه سبز طی می‌کنید، گیاهان و علف‌هایی روییده که می‌تواند حس خوب حضور در دل طبیعت را در شما برانگیزد؛ از بوته‌های گَوَن تا نعناع خوش‌بو و اسطوخودوس و گَزَنه و علف‌های خودرو و از درختان سپیدار تا بیدهای سایه‌گستر. چیزی که حس‌بودن در این چشم‌انداز را بهتر هم خواهد کرد، زمزمه‌ آب زلال رودخانه است که از روبه‌روی دریاچه جاری شده و از کنار شما می‌گذرد. چشمه سبز یکی از منابع تأمین آب گلمکان است.

• ماهیگیری | شکار آری، شنا کردن نه!

دریاچه‌ زیبای ما مثل نگینی سبز در میان دیواره‌های کوهستانی می‌درخشد. شما می‌توانید بعد از پارک‌کردن خودرویتان، به ساحل این تالاب بروید و از تماشای آن لذت ببرید. همچنین اگر قلاب ماهیگیری به همراه داشته باشید، اجازه‌ ماهیگیری هم دارید. بد نیست و بلکه ضروری است هشداری هم بدهیم؛ هرگز وسوسه نشوید که توی دریاچه شنا کنید! کف این تالاب را لایه‌ای مانند ماسه‌ بادی پوشانده که احتمال گیر افتادن شناگر در آن زیاد است. اگر کسی در این وضعیت گرفتار شود، با توجه به نبود گروه‌های امداد در محیط بی‌تردید زنده نخواهد ماند.

همین تابستان امسال بود که رسانه‌ها خبر تلخ غرق شدن ۳ نفر در دریاچه‌ چشمه سبز را منتشر کردند. پس برای اینکه خاطره‌ خوشی را برای خود و اطرافیانتان از سفر به این تالاب تاریخی و طبیعی خراسان رضوی رقم بزنید، یادتان باشد بهره‌مند شدن از چشم‌انداز و حظ بردن از آب و هوا و حتی ماهیگیری بله، شناکردن نه!

بهترین زمان بازدید از چشمه سبز | کی بریم سفر؟

آب و هوای دل‌پذیر محدوده پیرامونی چشمه سبز، برآمده از موقعیت طبیعی کوهستانی و رودها و گیاهان و درختان آن است. این منطقه، خنکی مطبوعی دارد که در ماه‌های سرد سال می‌تواند به سرمایی ناخوشایند تبدیل شود. پس چه بهتر زمانی را برای تفرج در آن انتخاب کنید که جزو مواقع گرم به شمار آید. مثلاً وضعیت نامناسب جوی یا زمستان را به‌هیچ‌وجه برای این سفر توصیه نمی‌کنیم، خصوصاً که یخ‌زدگی یا پوشش برفیِ راه ناهموار شهر گلمکان به طرف چشمه سبز ممکن است برایتان دردسرساز شود.

مسیر دسترسی به چشمه سبز | چطور بریم سفر

در بخش های قبلی گفتیم که برای رسیدن به چشمه سبز باید راهی گلمکان شوید. اگر ماشین شخصی ندارید و از شهر دیگر عازم می‌شوید، با قطار مشهد یا اتوبوس مشهد، خودتان را به این شهر زیبا برسانید. سپس عازم گلمکان شوید. از مرکز شهر گلمکان تا چشمه سبز حدود ۲۰ کیلومتر راه پیش روی شماست که بسیار ناهموار است. ترجیحاً با گروه‌های کوهنوردی همراه شوید تا با امنیت بیشتری به مقصد برسید.

خب، نظرتان راجع‌به پیشنهاد ره بال آسمان چیست؟ آیا با ما هم‌عقیده‌اید در این‌که تجربه‌ گردش در چشمه سبز و پیرامونش می‌تواند یکی از اتفاق‌های خوب زندگی شما به‌عنوان انسانی دوستدار سفر و طبیعت و تاریخ و هویت باشد؟ امیدواریم.