روستای اشتبین تبریز، یک روستای ویژه است که حتی گورستانش هم مکان دیدنی است. من همیشه با خودم فکر می‌کردم روستاها چیز زیادی برای عرضه ندارند، جز همان نان‌های محلی و لباس‌های رنگارنگ. انگار همه روستاها مثل هم باشند. همیشه فکر می‌کردم اگر چیزی هست که برای گردشگری جذاب باشد، در شهر است. تا اینکه با روستایی مرزی آشنا شدم که همه تصوراتم را به هم ریخت. موقعیت جغرافیایی ویژه، ساختار خانه‌های پلکانی و آب‌و‌هوای مطلوب ده اشتبین از جمله دلایلی است که باعث می‌شود حتماً به آن سر بزنید. در این مقاله به این روستای شگفت‌انگیز سری زدیم.
روستای اشتبین کجاست؟
این روستای توریستی از جاهای دیدنی اطراف تبریز است و در 143کیلومتری شهر تبریز قرار دارد؛ یعنی حدود 4 ساعت طول می‌کشد تا از تبریز به این روستا برسید. درواقع این روستا در نزدیکی شهرستان جلفا و حاشیه رودخانه مرزی ارس قرار دارد. یکی از مهمترین دلایلی که می‌تواند شما را قانع کند تا برای رسیدن به روستا زمان صرف کنید، این است که روستا تقریباً در مرز ایران و ارمنستان قرار دارد. یعنی شما درحالی‌که هنوز در کشور خودمان هستید، می‌توانید از طبیعت و آب‌و‌هوای کشور همسایه هم لذت ببرید.
آب و هوای روستای اشتبین
این روستا در زمستان خیلی سرد است و برعکس، تابستان‌هایی خنک دارد. البته در کنار رودخانه ارس، آب‌و‌هوای روستا نسبت به بخش‌های کوهستانی، مرطوب‌تر است. بهترین زمان بازدید از این روستا، اوایل فصل تابستان است. در این زمان نه هنوز گرما آزاردهنده است و نه هوا به سردی فصل زمستان است.
معماری روستا
روستای اشتبین در دامنه کوه قرار گرفته است و به همین علت خانه‌ها در آن به‌صورت پلکانی قرار دارند. از این نظر به این روستا ماسوله آذربایجان هم می‌گویند. خانه‌های این روستا به‌سبک دوره صفوی و قاجاری و با مصالحی مانند خشت و چوب و سنگ ساخته شده‌اند. جهت ساخت خانه‌ها نیز برای محفوظ‌ماندن از سرما به‌سمت شرقی-غربی است. یکی دیگر از راهکارهای محافظت از خانه در برابر گرما، داشتن بالکن است. مردم محلی به بالکن‌ها «آرتیرما» می‌گویند؛ به‌معنای فضایی که از ساختمان جلو آمده و روی معابر قرار گرفته است. آرتیرما در تابستان جلوی تابش زیاد آفتاب به درون اتاق را می‌گیرد و به‌عنوان فضای بادگیر و خنک محسوب می‌شود. نرده‌های زیبا، ستون‌های نقش‌دار و ارسی‌ها از جمله تزییناتی هستند که برای بناهای این روستا به کار می‌روند.
تاریخچه روستا
کارشناسان تخمین می‌زنند که قدمت این روستا به دوران صفویه می‌رسد. این روستا که در دامنه کوه‌های استان آذربایجان شرقی قرار دارد، از سه آبادی به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است. هراس، سیاوشان و جعفرآباد سه آبادی این روستاست که در نامگذاری روستای اشتبین هم نقش دارند. این روستا به‌واسطه موقعیت ویژه و معماری خاصش، در خرداد ماه 1379 جزو آثار ملی ایران ثبت شد. جالب است بدانید که گویش مردم این روستا «ترکی تاتی» است. این گویش از گویش‌های قدیمی ناحیه شمال غرب ایران است.
علت نامگذاری
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که «اشتبین» به چه معناست. همان طور که کمی قبل گفته شد، روستای اشتبین تبریز شامل سه آبادی به نام‌های جعفر آباد، هراس و سیاوشان است. نام این روستا ترکیبی از کلمات «اوش» و «تبین» است. «اوش» واژه‌ای ترکی به معنای عدد 3 و «تبین» هم به معنای طایفه است. البته یک روایت دیگر هم در این باره وجود دارد؛ مردم روستا معتقدند چون این روستا میان سه کوه قرار دارد، نامش اشتبین است. «اوش» که همان عدد سه است و «بین» هم معنی «میان» دارد، یعنی میان سه کوه.
کسب و کار و فرهنگ مردم روستا
شغل مردم روستای اشتبین اکثراً دامداری و باغداری است. کشاورزان و باغداران این روستا هرساله محصولات بسیاری به عمل می‌آورند و همچنین بانوان هم فرآورده‌هایی از این محصولات کشاورزی تهیه می‌کنند. عسل اشتبین نیز بسیار باکیفیت است؛ از این رو پرورش زنبور عسل هم جزو مشاغل بومیان اشتبین است. اهالی روستا از دیرباز کارگاه‌های تولید ابریشم داشتند و به این حرفه هم مشهورند.
جاهای دیدنی روستای زیبای اشتبین
در روستای تاریخی اشتبین، به هر طرفی که نگاه کنید اثری از فرهنگ و تاریخ گذشته آذربایجان می‌بینید. در ادامه سفر به روستای اشتبین، برایتان چند جای دیدنی روستا را معرفی کرده‌ایم.
آرامگاه حکیم نباتی
آرامگاه ابوالقاسم نباتی، شاعر نامدار آذربایجان در قرن 12 و 13 هجری روی تپه‌ای در پایین‌ترین قسمت روستا قرار دارد. بومیان روستای اشتبین می‌گویند که حکیم نباتی همیشه در نقطه‌ای از بلندی کوه می‌نشسته و به روستا و زادگاه خود و رودخانه ارس و جاده‌ای که اهالی از آن می‌گذشتند، نگاه می‌کرده است. نباتی اکثر شعرهای خود را در آن نقطه می‌سروده و با صدای دل‌نشین به آواز خواندن می‌پرداخته است. بعد از درگذشت وی، اهالی به‌علت علاقه وی به آن نقطه از کوه، او را همان‌جا دفن کرده‌اند.
کتیبه های مرمرین
در حال حاضر چند کتیبه از کتیبه های مرمرین به خط ثلث مربوط به زمان شاه طهماسب و شاه عباس صفوی در این آبادی وجود دارد. همچنین کتیبه‌ای از جنس سنگ مرمر مربوط به آرامگاه شخصی به نام خواجه ملک کدخدا به تاریخ سال ۸۴۳ قمری هم در این روستا وجود دارد. کتیبه دیگری هم به خواجه احمد تعلق دارد که قدمت آن به سال 976 بر می‌گردد و از دیدنی های روستای اشتبین هست.
گورخانه قدیمی روستای اشتبین
روستای اشتبین یک گورستان معروف و قدیمی دارد؛ از آن گورستان‌هایی که نمونه‌اش را همیشه توی فیلم‌ها دیده‌ایم. در این گورستان سنگ‌نوشته‌هایی وجود دارد که عمر بعضی از آن‌ها به ۸۰۰ سال قبل می‌رسد؛ اما متأسفانه امروزه به‌دلیل رهاشدن این آثار تاریخی از سوی سازمان میراث فرهنگی، این سنگ‌نوشته‌ها شکسته و در گورستان پراکنده شده‌اند.
صنایع دستی و سوغات روستا
همان طور که گفتیم رود ارس از 14کیلومتری این روستا می‌گذرد. همین عامل باعث شده تا زمین‌ها و مزارع حاصل‌خیزی در روستای اشتبین وجود داشته باشد. محصولات کشاورزی و معروف این روستا شامل انار، انجیر، گردو، زردآلو، انگور، سماق، زغال اخته، ازگیل و توت است. این محصولات هم به شکل اولیه خودشان پرطرف‌دار هستند و هم اهالی روستا، فرآورده‌های بی‌نظیری از آن‌ها تهیه می‌کنند. مثلاً یکی از فرآورده‌های خوشمزه و جذابی که زنان این روستا تولید می‌کنند، لواشک و رب است. در فصل انجیر، اهالی روستا پس از چیدن انجیرها آن‌ها را خشک می‌کنند و شیرینی مخصوصی به نام میان پر از آن تهیه می‌کنند که در شب‌های یلدا و شب سال نو استفاده می‌شود. همچنین در ارتفاعات روستا عسل طبیعی و مرغوب هم تولید می‌شود. همان طور که قبلا هم گفته شد، ابریشم این منطقه هم بسیار مشهور است.
مسیر دسترسی روستای اشتبین
دسترسی به این روستا خیلی سخت نیست. اگر در تبریز باشید حدوداً 4 ساعت زمان کافی است تا به روستا برسید. برای رسیدن به روستای اشتبین ابتدا باید از شهرستان جلفا، سپس روستای سیه‌رود، نوردوز و کردشت بگذرید و بعد از سه‌راهی آبادی هراس وارد اشتبین شوید.
در این مقاله از مجله گردشگری ره بال آسمان به معرفی یکی از زیباترین روستاهای کشورمان پرداختیم. محصولات، آثار باستانی و معماری آن را بررسی کردیم و موقعیت جغرافیایی‌اش را شناختیم. اگر به تبریز سفر کردید، حتماً سری به این روستا بزنید. البته یادتان باشد اگر در فصل زمستان یا پاییز به اشتبین سفر می‌کنید، لباس گرم را فراموش نکنید. در پایان از شما همسفران گرامی می‌خواهیم تا تجربیات و خاطرات خود از سفر به این روستای دیدنی را با ما در میان بگذارید.
استان آذربایجان شرقی، جلفا، بخش سیه رود، دهستان نوجهمهر