باغ اکبریه بیرجند | باغی که جهانیان را متعجب کرد

درباره باغ های ایرانی چقدر می‌دانید؟ می‌دانید معماری و ساخت این باغ‌ها آنقدر منحصربه‌فرد است که در یونسکو ثبت شده‌اند؟ می‌دانید این باغ‌ها الگوی هزاران باغ دیگر هستند که البته شانس جهانی‌شدن نداشته‌اند؟ می‌دانید باغ اکبریه بیرجند یکی از این باغ ‌هاست؟ نظرتان چیست به دل باغ بزنیم و با گشت‌وگذاری مفصل راز ماندگار و جهانی‌شدنش را بدانیم؟

باغ اکبریه کجاست؟

حتماً اولین سؤالی که در ذهنتان نقش بسته، این است که اصلاً باغ اکبریه کجاست؟ جانمان برایتان بگوید که این باغ در شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی است. تا چند سال پیش این باغ باشکوه و زیبا درست در انتهای خیابان معلم بیرجند، در دل روستایی به نام اکبریه قرار داشت. با توسعه شهر بیرجند و یکی‌شدن روستا با شهر، این باغ یکی از جاهای دیدنی بیرجند شد.

قدمت و تاریخچه باغ اکبریه بیرجند

شاید وقتی اسم از جهانی‌شدن باغ ایرانی اکبریه آمد، تصور کردید این باغ هم مثل باغ های معلق بابل، اثری از دوران باستانی است، در حالی که قدمت باغ برای دوره قاجار است. می‌دانید که در هر دوره از تاریخ، بنا یا اثری خاص، شانس برجسته‌شدن داشت. برای مثال دولت صفوی همه اهتمامش را گذاشته بود برای ساختن کاروانسرا و پل که مسافران و عابران، به‌سلامت به مقصدشان برسند. در دوران قاجار هم توجه ویژه‌ای به ساخت خانه‌های باشکوه و بازارهای سرپوشیده می‌شد. یکی از این خانه‌ها که در دوره قاجار ساخته شد و پرنده اقبال بر بامش نشست تا آن را جهانی کند، باغ اکبریه بیرجند بود.

گویا در همان ابتدای حکومت قاجار، مردی به نام حشمت الدوله، اولین سنگ بنای ساخت این خانه را گذاشت. خدا می‌داند که آن روز حشمت الدوله خبر داشته که قرار است باغش جهانی شود یا نه. شاید باغ را از سر دل‌خوشی ساخته و شاید هم واقعاً هدفش مشهورکردن باغش بوده باشد. در نهایت هدف هر چه بود، تلاش دیگران نیز به تحققش کمک کرد. در سال‌های بعد پسران و وارثان حشمت‌الدوله نیز دست به کار شدند و به جلال و شکوه باغ افزودند. این باغ در نهایت به دست اسدالله اعلم رسید. او نیز در سال‌های اخیر، باغ را وقف آستان قدس رضوی کرد.

معماری باغ اکبریه بیرجند

باغ ایرانی چند مشخصه بارز دارد. یکی اینکه در قلبش عمارتی باشکوه ساخته شده است. دیگر اینکه حوضی بزرگ دارد که تابستان‌هایش را خواستنی می‌کند و سوم اینکه دیوارهای بسیار بلند دارد، تا جایی که بعید است کسی بتواند به‌راحتی به بالای آن برسد. باغ اکبریه بیرجند هر سه تای این ویژگی‌ها را دارد. علاوه بر این‌ها این بنا پر است از تزئینات مقرنس لانه‌زنبوی، رسمی‌بندی‌های جذاب، تالار آینه و گنبد کلاه فرنگی که همه تلفیقی از معماری اسلامی و روسی است. معمار بنا هم استاد الله داد جعفری بود که در نهایت دقت و ظرافت، بنا را طراحی کرد.

• عمارت حشمت‌الدوله

گفتیم که قدیمی‌ترین بخش باغ را حشمت‌الدوله ساخت. این عمارت را در سمت راست باغ می‌توانید پیدا کنید. این بنا دو طبقه دارد. طبقه اولش با دو راهروی بزرگ و طولانی به باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل می‌رسد. می‌دانید که در گذشته، اصطبل حکم پارکینگ خانه‌های کنونی را داشته و وجودش بسیار ضروری بوده است. البته نیازی نبود که مهمانان اسب‌هایشان را در اصطبل پارک کنند و از دالان دراز بگذرند تا به اتاق پذیرایی برسند. آن‌ها اسب‌ها را به خدمه می‌سپردند و خودشان خیلی شیک و مجلسی از حیاط اصلی به عمارت خاص می‌رفتند.

مسلم است که این عمارت باید خیلی شیک باشد که بتواند جای مناسبی برای پذیرایی از مهمانان و انجام تشریفات خاص شود. برای همین هم در باغ اصلی چندین درخت کاج  بلند قامت می‌بینید که با نظم و ترتیب خاص، مثل سربازان مؤدب، دو طرف ایستاده‌اند و سایه‌شان را به رهگذران هدیه می‌کنند. این عمارت بسیار زیباست و در آن از تزئینات دلربایی استفاده شده که جان و دل مهمانان را نوازش کند.

• باغ جنوبی

آنچه گفتیم از باغ شمالی بود. باغ جنوبی پایین‌دست آن است و البته کمی کوچک تر از باغ شمالی. بخواهیم توصیف کنیم انگار آن باغ سوگلی شاه باشد و این یکی هم یک نور دیده دیگر که مهم هست، اما نه به اندازه سوگلی. امتیاز این باغ، استخر بزرگی است که در دل خود جا داده است. این استخر مربعی بزرگ، هم تابستان‌ها را دل‌نشین می‌کرد و هم بر زیبایی باغ می‌افزود. در واقع حضور همین استخر کمک کرده که باغ اکبریه بیرجند در فهرست یونسکو جایی برای خود باز کند. این حوض بزرگ از چهار جهت به سایر بخش‌های باغ راه داشته و صدای جریان آب در آن آنقدر قوی بوده که به‌وضوح به گوش می‌رسیده است.

مجموعه همه این‌ها یعنی درختان سایه‌دار و بلند، حوضی که آب در آن جریان دارد، عمارتی که در دل باغ است و گل های زیبایی که در هر فصل دلبری متفاوتی دارند، دست در دست هم مجموعه‌ای ساختند که امروز به یکی از بناهای تاریخی و زیبای بیرجند تبدیل شود. این بنای باشکوه، در مجموع ۴۵هزار مترمربع مساحت دارد و از بخت بلندش در بخش کوهستانی هم واقع شده است. این یعنی اینکه در تابستان‌های گرم و کویری بیرجند، جایی بوده که بهار را برای مهمانانش تکرار می‌کرده است.

جاذبه های باغ اکبریه بیرجند

• حس حضور در دل تاریخ

احتمالاً با شنیدن اوصاف باغ، خودتان به این صرافت افتاده‌اید که با یک باغ معمولی روبه‌رو نیستید. همین که مؤسسه‌ای جهانی و بین‌المللی قانع شود که این باغ را در فهرست زیباترین باغ های ایران قرار دهد، خودش یک دنیا حرف است. به نظرمان یکی از روزهای خوش بهار را برای سرزدن به این باغ انتخاب کنید. کفش راحت بپوشید و یک لباس سنتی و آرام‌آرام در باغ قدم بزنید.

اگر هم دستی در موسیقی سنتی دارید، سازتان را با خودتان ببرید. لب حوض بنشینید و ساز بزنید. بگذارید اطرافیانتان هم گذشته باغ را تصور کنند. آنجا که زنان با روسری‌های سفید دوردوزی‌شده و دامن‌های کلوش مشکی، سینی‌های پذیرایی را به اتاق‌ها می‌بردند. چشمانتان را ببندید و مردی با کلاه مشکی تصور کنید که یک تنگ شربت و چند جام تراش‌خورده در سینی دارد و منتظر است شما نوشیدنی‌تان را میل کنید تا در صورت نیاز، پیمانه‌تان را دوباره و دوباره پر کند. این حس زیبای حضور در دل تاریخ، قند در دلتان آب نمی‌کند؟

• کتابخانه و موزه های باغ

اگر توصیفات بالا شما را قانع نکرد که به دیدن باغ بروید و آن را تصویری لوس تصور کردید، به این بخش توجه بیشتری کنید. باغ اکبریه بیرجند این روزها کمی تغییر کاربری داده است. عمارت اصلی که اولین بنای باغ بود و زمانی مهمان‌خانه اصلی آن و از شخصیت‌هایی مثل فرح پهلوی پذیرایی می‌کرد، این روزها کتابخانه شده است. عمارت‌های ساخته‌شده در دوره‌های بعدی قاجار هم به موزه مردم شناسی و موزه باستان شناسی تبدیل شده‌اند. کافی است کمی عشق به تاریخ در قلبتان باشد که چشم‌بسته به دیدن باغ بروید و در موزه مردم‌شناسی‌اش قدم بزنید.

بخش ساخته‌شده در دوره پهلوی ساختمان اداری شده است و عمارت دیگری موزه حیات وحش. در موزه حیات وحش می‌توانید نادرترین نمونه‌های جانوری را پیدا کنید. اینجا کمیاب‌ترین نمونه پرنده‌های استان خراسان جنوبی نگهداری می‌شوند. موزه مردم شناسی هم در طبقه همکف است و نیازی نیست برای دیدنش جای دوری بروید. در این موزه با آداب و رسوم مردم بیرجند بیشتر آشنا می‌شوید. ضمن اینکه این سال ها موزه عروسک و موزه مشاهیر نیز به مجموعه موزه های بیرجند اضافه شده‌اند. سایر عمارت‌ها هم اکنون چایخانه و سفره‌خانه سنتی شده‌اند. چه چیز از این بهتر که پس از گشت‌وگذارتان، دلی هم از عزا در بیاورید؟

جاهای دیدنی نزدیک به باغ اکبریه بیرجند

بی‌شک باغ اکبریه بیرجند تنها جای دیدنی این شهر نیست. در سفر به بیرجند می‌توانید به بازار بیرجند، باغ و عمارت رحیم آباد، آرامگاه حکیم نزاری، ارگ کلاه فرنگی بیرجند، قلعه بیرجند، پارک جنگلی بیرجند و باغ شوکت آباد هم سری بزنید. فاصله این جاذبه های گردشگری بیرجند تا باغ چندان زیاد نیست.

بهترین زمان بازدید از باغ اکبریه بیرجند

می‌دانید که آب و هوای بیرجند، گرم و خشک است. با این توضیح نمی‌توان توقع سفر تابستانه دل‌چسبی داشت. اگر دوست دارید که سفر به شما خوش بگذرد و گرما یا سرمای هوا اذیتتان نکند، اوایل بهار یا اوایل پاییز را برای بازدید انتخاب کنید. ضمن اینکه حواستان باشد که باغ یک مکان آزاد و بدون سقف است؛ پس ساعاتی از روز را انتخاب کنید که آفتاب کمتر اذیتتان کند. از سویی، وقتی بروید که نور خورشید هم خیلی کم نباشد و بتوانید چند عکس جذاب هم بگیرید.

مسیر دسترسی به باغ اکبریه بیرجند

برای دیدن باغ اکبریه بیرجند کافی است هر جای ایران هستید، خودتان را به این شهر برسانید. با کمک گوگل‌مپ، میدان مادر و سپس بلوار معلم را پیدا کنید. در انتهای بلوار، باغ اکبریه را می‌یابید. برای سفر به بیرجند علاوه بر ماشین شخصی، از پرواز بیرجند هم می‌توانید استفاده کنید.

امیدواریم از همسفری با ره بال آسمان لذت برده باشید. در این نوشته سعی کردیم شما را با باغ اکبریه بیرجند آشنا کنیم. البته بعید نیست که قبلاً به دیدنش رفته باشید یا بعد از خواندن این مقاله هوس کنید سری به آن بزنید. اگر به دیدن باغ رفتید، خاطراتتان را برایمان سوغات بیاورید. دیدگاه‌هایتان را در بخش نظرات بنویسید تا دوستانتان نیز از آن بهره ببرند.