مسجدهای ایران پرچم‌دار هنر معماری تاریخ کشورمان هستند. از آنجایی هم که تبریز جزء شهرهای مطرح و تاریخی ایران است، می‌توان انتظار وجود آثار اصیل معماری را در آن داشت. مسجد کبود تبریز سردسته مسجدهای تبریز و نماینده پرغرور معماری قرن نهم ایران است. جالب است بدانید این مسجد یکی از چهار مسجد آبی دنیا محسوب می‌شود. با وجود سرگذشت تلخی که مسجد کبود پشت سر گذاشته، همچنان پس از ۶ قرن پابرجاست و گردشگران خوش‌ذوق و عاشقان فرهنگ و هنر ایران را جذب خود می‌کند. به‌جرئت می‌توان گفت سفری به تبریز که بازدید از مسجد کبود در آن نباشد، چندان وسوسه‌برانگیز به نظر نمی‌رسد. اگر شما هم برای دیدن این شاهکار معماری هیجان‌زده شده‌اید، بهتر است عجله نکنید و قبل از سفر بیشتر با آن آشنا شوید. در این مطلب با یکدیگر هم‌سفر می‌شویم تا مهم‌ترین رازها و نکاتی که سفر شما را جذاب‌تر می‌کنند کشف می‌کنیم.
مسجد کبود تبریز کجاست؟
مسجد کبود یکی از خیره‌کننده‌ترین مساجد ایران است که در استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز قرار دارد. این مسجد در خیابان امام خمینی واقع شده و در مرکز شهر تبریز قرار دارد.
معرفی مسجد کبود تبریز | مقدمه‌ای بر دنیای آبی مسجد
اگر از تبریزی‌های زیباترین جاهای دیدنی شهرشان را بپرسید، بی‌شک مسجد کبود را نیز نام می‌برند. معماری خارق‌العاده قرن نهمی این مسجد، خبر از شکوه و جلال پادشاهان قراقویونلو می‌دهد. این مسجد در موقعیت بسیار مناسبی در مرکز شهر قرار گرفته است؛ به‌طوری که این محله جزء قدیمی‌ترین و غنی‌ترین محله‌های تبریز محسوب می‌شود.
حال که صحبت از قراقویونلوها شد، بد نیست بدانید تبریز پایتخت فرمانروایی آن‌ها به‌شمار می‌رفته است. با این حال مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی‌مانده از آن زمان است که همچنان پس از شش قرن استوار است. متأسفانه این مسجد در طی تاریخ آسیب‌های متعددی دیده و بنای باقی‌مانده تنها ردپای گذشته سرزنده‌اش است. با وجود این هنوز هم تماشای کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای و ظرافت هنر معماری این مسجد شما را به وجد خواهد آورد.
بد نیست بدانید قدیم‌ها مسجد کبود تبریز را با اسامی دیگری از جمله «مسجد شاه جهان»، «گوی مسجد» و «عمارت مظفریه» خطاب می‌کردند. در گذشته مسجد کبود عضو مجموعه گسترده‌تری به نام عمارت مظفریه بود و به همین دلیل نام عمارت مظفریه برای گذشتگان یادآور مسجد کبود بوده است. امروزه طرفداران بناهای تاریخی اسلامی لقب «نگین فیروزه بناهای اسلامی» را به این مسجد داده‌اند. مسجد کبود در سال ۱۳۱۰ هجری‌شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
اگر دنبال سوغات تبریز هستید، مسجد کبود محل مناسبی برای این کار است. داخل مسجد و کنار در ورودی آثار سفالی با طرح‌های گوناگونی از جمله کاشی‌کاری‌های تبریز و مسجد کبود وجود دارند. این آثار توسط هنرمندان خوش‌ذوق تبریزی ساخته شده‌اند. شما می‌توانید این آثار هنری را به‌عنوان یادگاری تهیه کنید، تا همیشه خاطره خوش سفر به تبریز و بازدید از مسجد کبود را همراه خود داشته باشید. در ادامه با ما همراه باشید، تا بیشتر با این اثر هنری سردوگرم‌چشیده آشنا شویم.
بخش‌های مختلف مسجد کبود تبریز | ماجراجویی در لایه‌های بنا
-
قسمت رواق جنوبی مسجد
مسجد کبود درمجموع ۹ گنبد دارد. گنبد اصلی این مسجد را می‌توانید روی صحن اصلی و گنبد دیگر را روی صحن کوچک‌تر در بخش جنوبی مشاهده کنید. سایر گنبدها نیز روی شبستان‌های غربی و شرقی قرار دارند. علاوه بر این راه‌پله‌ای در صحن اصلی دیده می‌شود که شما را به ایوان‌ها می‌رساند و چشم‌اندازی به صحن اصلی دارد.
-
سردابه
سردابه مسجد کبود تبریز حین عملیات بازسازی آن پیدا شد. در این سردابه دو مقبره وجود دارد که پژوهشگران حدس می‌زنند این مقبره‌ها محل دفن جهانشاه و دخترش هستند؛ هرچند این مقبره‌ها خالی به نظر می‌رسند.
-
فضای داخلی گنبد اصلی
هرچند شکوه و جلال گنبد اولیه مسجد تقریباً نابوده شده است؛ ولی همچنان بخش‌هایی از طلاکاری‌ها و کاشی‌های لاجوردی دیده می‌شوند که هر گردشگری را مات‌ومبهوت خود می‌کنند.
-
شبستان و محراب
محراب این مسجد کاشی‌کاری‌های مزین به آیات قرآن دارد که چشم‌های شما را خیره به خود می‌کنند. این قسمت مسجد نیز به‌شدت آسیب دیده و تخریب شده است؛ با‌این‌حال منظره‌های این مسجد نغمه گذشته‌ای فراموش‌شده را در گوش شما می‌خوانند که آوای لطیفش را پس از قرن‌ها حفظ کرده است.
شبستان به‌معنای بخشی سقف‌دار از مسجد است که طاق‌ها و ستون‌های آن موازی و پشت‌سرهم هستند. بیشتر تزئینات شبستان مسجد کبود تبریز نابود شده‌اند؛ اما همچنان تعدادی از سنگ‌های فیروزه‌ای در آن دیده می‌شود. سقف این بنا با الهام از سبک آذری از آجر تشکیل شده است.
تاریخچه مسجد کبود تبریز | سرگذشتی تلخ و شیرین
مسجد کبود با ۶۰۰ سال قدمت یکی از قدیمی‌ترین جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شود. این مسجد به‌فرمان سلطان ابوالمظفر جهانشاه، بزرگ‌ترین پادشاه قراقویونلوها، در سال ۸۴۵ هجری‌شمسی، معادل ۸۷۰ هجری‌قمری بنا شد. گمان‌های گوناگونی درباره زمان ساخت مسجد وجود دارد. کتیبه‌ای بر سردر ورودی مسجد آویخته شده که سال ساخت آن را نشان می‌دهد. مورخان معتقدند این کتیبه اتمام ساخت کاشی‌کاری‌های مسجد را رقم می‌زند و قدمت بیشتری را برای این مسجد درنظر می‌گیرند؛ همچنین به‌تخمین بعضی از مورخان ساخت این بنا ۳۰ سال طول کشیده است.
مسجد کبود ابتدا بخشی از عمارت پهناور مظفریه بود و بنایی باشکوه در زمان خود به شمار می‌رفت. درگذشته قسمت‌های گوناگون دیگری نظیر خانقاه، کتابخانه و صحن در این مسجد وجود داشتند که امروزه نابود شده‌اند. آرامگاه جهانشاه و خانواده‌اش نیز در سرداب مسجد و در بخش انتهایی شبستان قرار گرفته است. البته این مقبره‌ها نیز خالی هستند. جالب است بدانید طبق روایت‌ها دختر جهانشاه، «صالحه» یا همسر او، «جان بیگم خاتون» تأثیر بسزایی در ساخت این شاهکار معماری داشته‌اند. طراحی داخلی خاص و معماری شگفت‌انگیز مسجد کبود تبریز، آن را در زمره جذاب‌ترین مساجد تاریخی دنیا قرار می‌دهد. کافی است به تصاویر مسجد کبود تبریز نگاه کنید، تا هارمونی رنگ‌ها و جزئیات آن چشم‌های شما را جذب خود کنند.
شاید تلخ‌ترین برگ دفتر تاریخ مسجد کبود، زلزله ۳۰۰ سال پیش آن، در سال ۱۱۹۳ هجری‌قمری باشد. متأسفانه بخش اعظم مسجد در این زلزله نابود شد و گنبد‌های آن نیز پس از زلزله ریزش کرد. امروزه تنها پایه‌های مسجد و سردر آن باقی مانده و بنای حاضر فقط سایه‌ای از شکوه پیشین خود است. خبر خوب این است که پروژه مرمت مسجد کبود از سال ۱۳۱۸ هجری‌شمسی آغاز شد و در سال ۱۳۵۵ به پایان رسید. بازسازی این مسجد به‌دست رضا معماران، معمار زبردست ایرانی انجام شد.
دلیل نام‌گذاری مسجد کبود تبریز | نجوای کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای
اگر به تصاویر مسجد کبود نگاه کنید، کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای آن و معماری آبی رنگ آن پیش از هرچیز توجه شما را جلب خواهند کرد. نام این مسجد نیز از همین معماری، طراحی و کاشی‌کاری‌های فیروزه‌ای به دست آمده است. جالب است بدانید این مسجد یکی از چهار مسجد آبی دنیاست.
معماری مسجد کبود تبریز | شعبده‌بازی معماران ایرانی
اگر به معماری گذشته و خصوصاً قرن نهم هجری علاقه دارید، مسجد کبود یکی از بهترین گزینه‌ها برای بازدید است. در زمان‌های قدیم این مسجد بخشی از مجموعه‌ای بزرگ به نام «عمارت مظفریه» بوده است. این عمارت که به‌سبک آذری طراحی شده و از قسمت‌های گوناگونی از جمله مسجد، صحن، کتابخانه، خانقاه و چند مقبره تشکیل شده است.
مسجد گوهرشاد مشهد جزء معدود مسجدهایی است که در قیاس با مسجد کبود می‌گنجد. جالب است بدانید هر دوی این مسجد‌ها در دوره یکسانی ساخته شدند. معماری مسجد کبود با درنظر گرفتن اقلیم منطقه طراحی شده و ازاین‌رو آب‌وهوای تبریز خلالی در پابرجایی و استحکام مسجد ایجاد نمی‌کند. درگذشته مردم شهر می‌توانستند در تمام فصول سال از شبستان و صحن مسجد استفاده کنند.
-
بنای مسجد کبود تبریز
هرچند بخش اعظم مسجد کبود از آجر ساخته شده است؛ در بخش‌هایی از آن نیز سنگ مرمر به‌کاررفته است. ملات بندکشی آجرهای مسجد گچ است. وارد مسجد که بشوید، با بنای اصلی چهارگوشی روبرو می‌شوید. این بنا دقیقاً روبروی صحن و روبه‌قبله ساخته شده است. با قدم زدن در صحن مسجد حوض وسط آن و شبستان‌های دو طرفش توجه شما را جلب خواهند کرد. علاوه بر این‌ها کاشی‌کاری‌های معرق و طراحی‌های خیره‌کننده سطح خارجی بنا جزء هنرهای طراحان مسجد محسوب می‌شوند.
ستون‌های مسجد کبود تبریز یکی دیگر از شاهکارهای آن هستند که در فاصله ۱۲متری یکدیگر ایستاده‌اند و چهارگوشه سقف را بر شانه‌های خود نگه‌داشته‌اند. این پایه‌ها جزء شاهکارهای معماری قرن نهم محسوب می‌شوند. همان طور که گفته شد، متأسفانه گنبد آجری قدیمی مسجد در زلزله نابود شده و امروزه اثری از آن وجود ندارد. در سفرنامه‌های قدیمی نیز خبر از گنبد کوچک‌تر و بسیار زیباتری از گنبد اصلی آمده که صحن کوچکی را می‌پوشاندند. این گنبد دری مرمری از داخل داشت که در طی زمان گم شد. گنبد کوچک برای مقبره‌های مسجد ساخته شده بود.
سردر ورودی مسجد جزء شاهکارهای دیگر این مسجد است که همواره معماران دنیا را به شگفتی وا می‌دارد. به لطف مرمت‌های استادانه بنای اصلی مسجد، امروزه این بنا همچنان شکوه و عظمت دیرینه خود را حفظ کرده است؛ به‌طوری که سال‌هاست گردشگران از سراسر دنیا شیفته و دل‌باخته این مسجد می‌شوند.
تصاویری که ما امروزه از قسمت‌های نابود شده مسجد کبود تبریز داریم، زایده توصیف‌های اسناد باقی‌مانده از این بنا است. برخی از مهم‌ترین منابع تصویری این بنا شامل طراحی شاردن فرانسوی در سال‌های ۱۶۷۳ میلادی (۱۰۸۴ هجری‌قمری) و نقاشی مطراقچی در سال‌های ۱۵۳۳ تا ۱۵۳۶ میلادی (سال‌های ۹۴۰ تا ۹۴۲ هجری‌قمری) می‌شوند.
جاهای دیدنی نزدیک به مسجد کبود تبریز | اغواگران هفت‌رنگ شهر
خوشبختانه تبریز یکی از قدیمی‌ترین و جذاب‌ترین شهرهای ایران است که دنیایی از جاذبه‌های رنگارنگ دارد؛ پس هیچ‌وقت در این شهر حوصله‌تان سر نخواهد رفت. از طرفی از آنجایی که مسجد کبود در مرکز شهر قرار گرفته به بسیاری از این دیدنی‌ها و خانه های تاریخی تبریز نزدیک است. در ادامه تعدادی از این جاذبه‌ها و فاصله‌شان از مسجد را بررسی می‌کنیم:
- پارک خاقانی: در چند قدمی؛
- خانه بهنام: ۸۰۰ متر؛
- خانه نیکدل: ۷۰۰ متر؛
- میدان ساعت: ۵۰۰ متر؛
- موزه آذربایجان: ۹۰ متر؛
- خانه حیدرزاده: ۷۰۰ متر؛
- موزه سنجش: ۷۰۰ متر؛
- موزه عصر آهن: ۱۳۱ متر؛
- کاخ شهرداری تبریز: ۴۶۵ متر.
هتل‌ها و رستوران‌های نزدیک به مسجد کبود تبریز | بزنگاه خوردن و خوابیدن
احتمالاً شما هم بعد از قدم زدن در این بنای تاریخی و بازدید از آن حسابی خسته و گرسنه شده‌اید. در ادامه با تعدادی از نزدیک‌ترین هتل‌ها و رستوران‌ها به مسجد برای اقامت و غذا خوردن آشنا خواهیم شد:
هتل‌ها
- هتل فرید تبریز؛
- هتل ارگ تبریز؛
- هتل پارس نو تبریز؛
- هتل گلشن تبریز.
رستوران‌ها
- رستوران سنتی یاقوت؛
- دیزی‌سرای ناصر؛
- رستوران علیشاه؛
- سفره‌خانه سنتی شهریار.
مسیر دسترسی به مسجد کبود تبریز | سیر در خیابان‌های خیره‌کننده
از آنجایی که مسجد کبود موقعیت مناسبی دارد، دسترسی به آن نیز بسیار ساده و راحت است. برای رسیدن به این مسجد پس از سفر به شهر تبریز در شمال غرب ایران، باید خود را به خیابان امام خمینی برسانید. برای این کار باید به میدان شهید بهشتی یا میدان ساعت بروید. در مسیر میدان شهید بهشتی تا میدان ساعت، مسجد کبود کنار پارک خاقانی و در سمت راست خیابان جای گرفته است.
| هزینه ورودی | 5000 تومان |
| ساعت بازدید | 8 صبح تا 5:30 عصر |
| شماره تماس | 04135245202 |
| آدرس | تبریز، خیابان امام خمینی، بین خیابان خاقانی و چهارراه منصور، جنب بوستان خاقانی |
اکنون که همراه با ره بال آسمان رازهای مسجد کبود تبریز را کشف کردید و هنرهای فیروزه‌فامش را تماشا کردید، وقت آن رسیده خودتان نیز سری به این شاهکار معماری قرن نهم بزنید. به نظرتان اگر مسجد کبود تخریب نمی‌شد، امروزه چه شکلی بود؟ آیا می‌توان این مسجد را جزء بهترین مسجدهای ایران درنظر گرفت؟ منتظر خواندن نظرات شما در کامنت‌ها هستیم.
مسجد کبود تبریز در خیابان امام خمینی شهر تبریز قرار دارد. این مسجد جزء مرکز شهر محسوب می‌شود و موقعیت مناسبی دارد.
مسجد کبود به‌فرمان سلطان ابوالمظفر جهانشاه در سال ۸۴۵ هجری‌شمسی ساخته شد.
بازسازی مسجد کبود توسط رضا معماران، معمار زبردست ایرانی انجام شد.
نام مسجد کبود از روی کاشی‌کاری‌های فیروزه‌اش به‌دست‌آمده است.
مسجد کبود همه‌روزه از ساعت ۹ صبح تا ۵:۳۰ عصر فعالیت می‌کند. توجه کنید که ممکن است در روزهای مناسبت‌های خاص، ساعت کاری مسجد تغییر کند.