قلعه کوه قاین | جاذبه‌ای تماشایی در خراسان جنوبی

تماشای عظمت یک قلعه در بلندای کوه بی‌شک بسیار دیدنی است و تصویر باشکوهی از تاریخ را در ذهن ثبت می‌کند. در گوشه‌وکنار جغرافیای ایران، قلعه‌های متعددی جا خوش کرده‌اند و هرکدام یادگاری به‌جامانده از یک دوره تاریخی‌اند. در این مطلب از مجله گردشگری ره‌بال آسمان، قصد داریم به یکی از مناطق استان خراسان سفر کنیم و به‌سراغ قلعه‌ای در شهرستان قائنات برویم. مقصد ما قلعه کوه قائن است. می‌خواهیم در این سفر، این جاذبه تاریخی را به شما معرفی کنیم.

قلعه کوه قاین کجاست؟

قلعه کوه قائن یا همان دژ آرتاگوانا از جاذبه‌های تاریخی ایران است که در استان خراسان جنوبی و در شهرستان قائنات واقع شده است. این قلعه از جاهای دیدنی قاین است و این شهر در شمال غربی قلعه کوه قائن به‌روی نقشه دیده می‌شود. پارک جنگلی قائن نیز در جنوب غربی این قلعه واقع شده است و مسافت بین این دو جاذبه در حدود ۴ کیلومتر است. این قلعه بر بلندای کوه بنا شده و به شهر قائن مشرف است.

تاریخچه قلعه کوه قائن | از بزرگ‌ترین قلعه‌های خراسان جنوبی

قلعه کوه قاین یا همان قلعه حسین قاینی از دوره حکومت سلجوقیان باقی مانده است و از بزرگ‌ترین قلعه‌های خراسان جنوبی محسوب می‌شود. این قلعه به‌دلیل قرارگرفتن در زمین ناهموار، شامل دو بخش مجزا شده است و بخشی در اختیار حاکمان و بخشی دیگر مخصوص سربازان و محافظان بوده است. از قسمت‌های مختلف آن می‌توان به اتاق‌ها، برج‌ها، آب‌انبار و دالان‌ها اشاره کرد. قهستان یا کهستان، سرزمینی تاریخی در مرکز فلات ایران و در خراسان جنوبی امروزی بوده است و شامل شهر قاین و دیگر شهرهایی همچون بیرجند، طبس، تربت حیدریه، کاشمر و… بوده است.

قلعه کوه قائن، به‌دلیل اشرافی که بر کل ایالت داشته، مرکز حکومت قهستان در خراسان جنوبی بوده است و این امر سبب افزایش اهمیت قلعه به‌عنوان به یک منطقه راهبردی شده است. بلندای این قلعه به‌حدی بوده است که حاکمان می‌‌توانستند نشانه‎‌ها و اعلان‌های موقعیت خطر را توسط نظامیان در سراسر قهستان ببینند. اگر دشمنان از مناطق شرقی قصد حمله به این سرزمین را داشتند، نظامیان موظف بودند که بر فراز قلعه کوه زردان آتش برپا کنند تا دود آن به‌عنوان اعلان خطر، توجه ساکنان قلعه کوه قائن را به خود جلب کند.

شهر قائن | سرزمینی کهن

همان‌ طور که گفتیم، قلعه کوه قائن از جاهای دیدنی شهر قاین است. قاین از بزرگ‌ترین شهرهای خراسان جنوبی است و از کهن‌ترین سرزمین‌هایی است که گذشتگان به‌عنوان سکونتگاه انتخاب کرده‌اند و نشانه‌هایی با عصر پارینه‌سنگی میانی در آن یافت شده است.

غار خونیک در جنوب شهر قاین و قلعه حسین قاینی، با فاصله ۱۸۸ کیلومتر واقع شده است. در این غار طی پژوهش‌های انجام‌شده، ابزارهایی از زندگی انسان در دوران پارینه‌سنگی میانی کشف شده است و قدمت شهرستان قاینات و شهر قائن را گواهی می‌دهد. تپه‌های باستانی که در حوالی شهر قائن وجود دارد، قدمت این منطقه را بیش‌ازپیش تأیید می‌کند.

ساختار تاریخی این شهر، شامل برج، قلعه‌های قدیمی و خندق بوده است و از بخش‌های اصلی ایالت قهستان محسوب می‌شده است. علاوه بر قلعه کوه قائن، این منطقه بناهای باستانی بسیاری دارد. مسجد جامع از بناهای تاریخی واقع در این شهر است که قدمت آن با قرن هشتم هجری برابری می‌کند.

آداب‌ورسوم مردم شهر قاین | بسیار غنی و فرهنگی

طبق آخرین سرشماری که در سال ۹۵ انجام شد، جمعیت شهر قاین بیش از ۴۲هزار نفر اعلام شده است. گویش اصیل مردم این شهر به قاینی معروف است و این گویش ریشه در زبان فارسی دری دارد. این منطقه سردسیر، خوراکی‌های سنتی جالبی دارد. یکی از خوراکی‌‌‎های این اقلیم از ریشه گیاه چوبک یا همان بیخ تهیه و در نهایت به‌نوعی شیرینی محلی و خوش‌مزه تبدیل می‌شود.

دیگر جاهای دیدنی قائن

شهرستان قاینات و شهر قائن، علاوه بر قلعه حسین قاینی، جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارند و قدمت تاریخی این سرزمین تاریخی را جلوه‌گر هستند. در ادامه، دیگر جاهای دیدنی قاین را به شما معرفی خواهیم کرد.

• غار خونیک | به‌جای‌مانده از دوران پارینه‌سنگی

غار خونیک در جنوب قلعه کوه قائن، در حاشیه جاده آسیایی و در فاصله ۱۸۸کیلومتری آن واقع شده است. اشیای کشف‌شده و استخوان‌های باقی‌مانده از اجساد در این غار نشانه‌هایی باقی‌مانده از دوران پارینه‌سنگی‌اند.

• مسجد جامع قائن | بلندترین بنا در شهر قاین

مسجد جامع قائن از دیگر جاهای دیدنی قاین است که در ۴کیلومتری قلعه کوه قائن و فاصله ۴کیلومتری این قلعه واقع شده است. این مسجد در قرن هشتم هجری بنا شده است. مسجد جامع بلندترین بنا در شهر قاین است و بخشی از این مسجد روی آتشکده ساسانیان بنا شده است. این مسجد در طول تاریخ بارها مرمت شده است.

• آرامگاه بزرگمهر قائنی | از شاعران نامدار در اواخر قرن چهارم

آرامگاه بزرگمهر قائنی یکی دیگر از جاهای دیدنی قاین است. این آرامگاه متعلق به یکی از بزرگان سیاست، ادب و عرفان است. بزرگمهر قائنی از شاعران نامدار در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم محسوب می‌شود. مقبره بزرگمهر قائنی معماری جالب توجهی دارد و از آجر و سنگ گچ ساخته شده است.

• موزه مردم شناسی قائن | یادگار دوران زندیه

موزه مردم شناسی قائن در خانه تاریخی سلطانی بنا شده است و از جذاب‌ترین جاهای دیدنی قاین محسوب می‌شود. این خانه متعلق به یکی از بزرگ‌مردان شهر بوده است و زمان ساخت آن با دوران زندیه برابری می‌کند. این خانه در دوره‌های قاجار و پهلوی، دست‌‎خوش تغییرات شده و اکنون طبقه هم‌کف آن به موزه مردم شناسی تبدیل شده است.

• موزه آب قائن | تصاویری از سرگذشت تأسیسات آبی

در قائن، جاهای دیدنی و تاریخی متعددی وجود دارد و این جاذبه‌ها علاوه بر قلعه کوه قاین، جذابیت این شهر کهن را بیشتر می‌کنند. آب‌انبار بازار قدیمی این منطقه که در انتهای کوچه سنگی واقع شده است، امروزه به موزه آب تبدیل شده است. زمان ساخت این آب‌انبار با دوران حکومت تیموری برابری می‌کند. در این موزه، می‌توانید تصاویر سرگذشت تأسیسات آبی همچون قنات، سد و… را از گذشته تا امروز را ببینید.

• روستای نیگ قائن | در جنوب غربی قلعه کوه قاین

روستای نیگ قائن از دیگر جاهای دیدنی قائن و شهرستان قائنات است که در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است. روستای نیگ در جنوب غربی قلعه کوه قاین و در فاصله ۳۴کیلومتری آن واقع شده است. کشاوزی، دامداری و دیم‌کاری حرفه اصلی مردم این روستاست. زعفران، زرشک، بادام، زیره، آویشن، پسته و… از محصولات این روستا هستند. از صنایع‌دستی این منطقه می‌توان به جاجیم، گلیم و قالیچه اشاره کرد.

مسیر دسترسی به قلعه کوه قائن

برای رسیدن به قلعه کوه قائن باید به‌سمت خراسان جنوبی و شهرستان قائنات بروید. بعد از رسیدن به شهر قاین، به‌سمت جنوب شرقی و پارک جنگلی قاین حرکت کنید. در نزدیکی این پارک، با حرکت در مسیر دوربرگردان، وارد کمربندی قائن شوید و بعد از رسیدن به دوراهی، مسیر سمت راست خود را ادامه دهید تا به قلعه کوه قائن برسید.

امیدواریم از سفرتان به قائن و بازدید از جاذبه‌های این شهر لذت ببرید و خاطراتی خوش برای خودتان ثبت کنید. برای آشنایی با دیگر جاهای دیدنی خراسان جنوبی، مجله گردشگری ره بال آسمان را دنبال کنید.