دریاچه ارومیه یکی از مهمترین نمادهای ایران به حساب میآید. این دریاچه در سراسر دنیا شهرت دارد و بسیاری از گردشگران خارجی نیز آن را میشناسند. دریاچه نمک ارومیه ششمین دریاچه بزرگ آب شور جهان محسوب میشود. لازم به ذکر است که ارومیه بزرگترین دریاچه آب شور در تمام خاورمیانه و ایران نیز هست. وجود این دریاچه باعث ایجاد اکوسیستمی خاص و منحصربهفرد شده است. امروز قصد داریم تا شما را بهصورت کامل با این دریاچه آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
دریاچه ارومیه کجاست؟
دریاچه ارومیه در 21کیلومتری شرق ارومیه و شمال غرب ایران واقع شده است. این دریاچه در مرز بین آذربایجان شرقی و غربی قرار دارد.
معرفی دریاچه ارومیه
همان طور که اشاره کردیم، این دریاچه بزرگترین دریاچه آب شور خاورمیانه و ششمین دریاچه آب شور بزرگ در تمام دنیا به حساب میآید و یکی از جاهای دیدنی اطراف ارومیه محسوب میشود. حضور این دریاچه، اکوسیستمی خاص و منحصربهفرد را در مناطق اطراف ایجاد کرده است. بسیاری از موجودات، همانند میگوی آب شور یا همان آرتمیا، در این دریاچه زندگی میکنند. وجود همین موجود کوچک، باعث حضور فلامینگو و سایر پرندگان مهاجر در این دریاچه میشود. اجزای این اکوسیستم دست در دست هم میدهند تا یک چرخه طبیعی زندگی در دریاچه به وجود بیاید.
دریاچه نمک ارومیه وسعت بسیاری دارد، بهحدی که 102 جزیره کوچک و بزرگ را در خود جای میدهد. آب این دریاچه بهدلیل وجود املاح مختلف، خاصیت درمانی دارد. وجود دریاچه باعث جلوگیری از طوفان نمک در منطقه میشود؛ اما با تمام این اوصاف، بهخاطر برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی، این دریاچه در حال نابودی است.
بزرگترین آبگیر دائمی در آسیای غربی
حدود 60 رودخانه از جمله شهرچای، باراندوز، زرینهرود، سیمینهرود، گادر، تلخهرود و زولا به دریاچه نمک ارومیه میریزند. به همین خاطر است که دریاچه نمک ارومیه، بزرگترین آبگیر دائمی در تمام منطقه آسیای غربی به حساب میآید. زرینهرود و سیمینهرود جزء بزرگترین رودخانههایی هستند که به این دریاچه میریزند. در حقیقت آب این دو رودخانه نقش به سزایی در میزان آب دریاچه دارد. گفتنی است بهغیر از این رودخانهها، بخشی از آب دریاچه، از طریق بارش باران و برف در منطقه تأمین میشود که البته میزان آن بسیار اندک است.
نام دریاچه نمک ارومیه
دریاچه نمک ارومیه یکی از قدیمیترین دریاچه های ایران به حساب میآید. این دریاچه در گذشته نامهای بسیاری داشته است. در برخی منابع تاریخی، از این دریاچه با نام دریاچه «چیچست» یاد میکنند. چیچست در لغت به معنای درخشنده است. در برخی منابع تاریخی دیگر، این دریاچه را با نام دریاچه کبودان خواهید یافت. کبودان به معنای دریاچه آبی است. هنوز هم این نام بر روی یکی از جزایر دریاچه قرار دارد.
حتی برخی اقوام ارمنی ایران که در گذشته در این منطقه ساکن بودهاند، این دریاچه را با نام دریاچه «کپوتان» میشناسند. در طول تاریخ اسامی دیگری همانند شراه، دریای شاهی و شور دریا نیز روی این دریاچه گذاشته شده است. در دوران رضاخان نیز به افتخار او، نام این دریاچه را برای مدتی، رضائیه قرار دادند. پس از انقلاب، نام این دریاچه از رضائیه به ارومیه تغییر یافت و هنوز هم آن را با همین نام میشناسند.
دریاچه نمک ارومیه، زیستگاهی امن برای گونههای جانوری
هر جا که انسان وارد عمل میشود، توازن طبیعت بر هم میخورد. برهمزدن توازن طبیعت، عواقب بسیار بدی در پی خواهد داشت. دریاچه نمک ارومیه را میتوان قطب اصلی اکوسیستم منطقه ارومیه دانست. بهصورت مختصر باید بدانید که وجود آبهای نمکی باعث شده تا میگوی آب شور، در این دریاچه زندگی کند.
میگوی آب شور یا همان آرتمیا نهایتاً یک سانتیمتر طول دارد. این موجود کوچک، کاملاً بیدفاع است. به همین خاطر در شرایط آب شور مطلق زندگی میکند. آرتمیا سرشار از مواد مغذی است. ازاینرو فلامینگوها عاشق این میگوی شور و خوشمزه هستند. آنها فقط بهخاطر وجود همین میگوها همهساله مدتی را در دریاچه نمک ارومیه میگذرانند. دقیقاً به همین دلیل، پرندگان دیگری همانند حواصیل، اردک، مراغی و سایر پرندگان مردابی نیز در این منطقه دیده میشوند. وجود پرندگان باعث جذب حیوانات درنده همانند روباه، شغال، گربه شنی و غیره میشود. به همین ترتیب، اکوسیستم و چرخه طبیعی زندگی شکل میگیرد.
زمانی که آب دریاچه نمک ارومیه تبخیر میشود، موجودات میکروسکوپی فعالیت خود را در آب آغاز میکنند. بهخاطر فعالیت این موجودات کوچک، آب دریاچه به رنگ نارنجی در میآید. شرایط ویژه منطقه ارومیه باعث بهوجودآمدن گونههای خاص گیاهی و جانوری میشود؛ اما متأسفانه خشکشدن دریاچه نیز آسیب بسیاری به همه گونههای موجود وارد کرده است. بهعنوان مثال در چند سال اخیر بهدلیل خشکی آب ارومیه، گونه گوزن زرد ایرانی، قوچ و میش ارمنی در معرض خطر جدی انقراض قرار گرفتهاند. به همین خاطر از سال 1346 جزیره کبودان در دریاچه نمک ارومیه جزء مناطق حفاظت شده محیط زیست اعلام شد. همچنین در سال 1355، یونسکو دریاچه ارومیه را بهعنوان یکی از 9 ذخیرهگاه زیست کره در ایران و به نام پارک ملی ایران معرفی کرد.
قدمت دریاچه ارومیه
شاید این سؤال برای شما نیز به وجود آمده باشد که قدمت دریاچه ارومیه به چه دورانی میرسد؟ اصلاً از چه زمانی به شکل امروزی آن ایجاد شد؟ جالب است بدانید در کتیبههای کشفشده که به قرن نهم پیش از میلاد تعلق دارند، بارها از این دریاچه با نام «چیچست» یاد کردهاند. در کتیبه شلمنسر سوم، یکی از پادشاهان آشوری، چنین روایت میشود که دو قوم ماتای و پرسواه در ساحل این دریاچه زندگی میکردند. حتی بر اساس همین اسناد، قوم منائیان نیز به مدت 100 سال محدوده دریاچه را بهعنوان مقر اصلی حکومت خود انتخاب کرده بودند.
این منطقه از نظر استراتژیک بسیار حائز اهمیت بوده است. به همین خاطر بسیاری از حکومتها در طول تاریخ، از این منطقه حفاظت میکردند. از طرف دیگر با توجه به شرایط جوی نامساعد، عبور کشتی از این دریاچه بسیار دشوار بود؛ اما مردم محلی توانایی لازم برای انجام این کار را داشتند. همین مسئله باعث بهوجودآمدن شرایط شغلی مناسب برای مردم محلی منطقه شده بود. حتی جالب است بدانید که در دوران قاجار، دولت فرانسه برای تصاحب حق کشتیرانی در این دریاچه، مبالغ بسیاری را پیشنهاد داده بود. این دریاچه همواره در طول تاریخ برای دولتهای حاکم بر ایران، ارزش بسیاری داشته و هنوز هم همین طور است.
دوران سختی که بر دریاچه گذشت
حدود 25 سال پیش، دریاچه نمک ارومیه وامدار عنوان دومین دریاچه بزرگ آب شور در جهان بود. البته این روند تا زمانی ادامه دارد که انسان جواب لطف مادر طبیعت را با بیرحمی و بیکفایتی ندهد. از اواسط دهه 80 شمسی، سطح آب دریاچه نمک ارومیه بهتدریج کاهش پیدا کرد. این روند وحشتناک تا جایی ادامه داشت که در سال 1394، حدود 88درصد از مساحت این دریاچه کاهش پیدا کرد. این مسئله بهسرعت رسانهای شد. حتی بسیاری از حامیان طبیعت در کشورهای دیگر، از جمله لئوناردو دیکاپریو، بازیگر هالیوودی، به این مسئله اعتراض کردند.
هر روز مطبوعات به مسئولان فشار میآوردند تا جلوی این کاهش مساحت گرفته شود؛ اما حتی کسی بهدنبال یافتن دلیل نیز نبود. نهایتاً مشخص شد بهسبب استفاده از منابع آبی حوضه آبریز این دریاچه برای سدسازی، آب دریاچه کاهش پیدا کرده است. از طرف دیگر صدور جوازهای حفر چاه برای مصارف کشاورزی در اطراف دریاچه مزید بر علت شد تا شاهد این تراژدی وحشتناک باشیم.
بر اساس اسناد موجود، حجم آب دریاچه در سال 1378 حدود 30میلیارد مترمکعب بود؛ اما در سال 1392، این مقدار به نیم میلیارد مترمکعب تقلیل یافت. طی این خشکسالی، آسیب بسیاری به جزایر متعدد دریاچه وارد شد. با ازبینرفتن منابع آب در منطقه، بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری نابود شدند. در حقیقت میتوان گفت که این خشکسالی روند چرخه اکوسیستم را بهصورت کامل مختل کرده است.
وضعیت فعلی دریاچه نمک ارومیه
با کاهش شدید سطح آب دریاچه نمک ارومیه، بسیاری از حامیان محیطزیست واکنش نشان دادند؛ اما متأسفانه تا مدت طولانی، کمتر کسی به فکر احیای وضعیت دریاچه افتاد. حال امروز که تقریباً شاهد پیکر بیجان دریاچه ارومیه هستیم، مسئولان تصمیم بر احیای آن گرفتهاند. در نگاه اول شاید ازبینرفتن چند گونه گیاهی و جانوری برای عوام مردم اهمیت نداشته باشد؛ اما عواقب بعدی، گریبانگیر مردم معمولی نیز خواهد شد. بهعنوان مثال با خشکشدن آب دریاچه نمک ارومیه، طوفانیهای نمکی بسیاری در منطقه ایجاد میشود. این طوفانها نمک را به مزارع کشاورزی و مناطق مسکونی میبرد. همین مسئله باعث آسیب شدید ریوی ساکنان منطقه خواهد شد. همچنین نمک به زمینهای حاصلخیز اطراف آسیب میرساند و محصولات را نابود میکند.
همه این مسائل باعث شد تا در سال 1394، 10هزار میلیارد تومان اعتبار به احیای دریاچه تخصیص داده شود. برنامه نجات دریاچه از زمانی شروع شد که مساحت آن 500کیلومترمربع بود. خوشبختانه طی این برنامه احیا، از سال 1396 تا سال 1398، مساحت دریاچه از ۲هزار و ۳۰۰ کیلومترمربع به ۳هزار و ۲۱۴ کیلومترمربع افزایش یافت. با وجود آنکه هنوز راه طولودرازی تا احیای دریاچه نمک ارومیه باقی مانده؛ اما میتوانیم به آینده آن امیدوار باشیم. جالب است بدانید همین رشد ناچیز در مساحت آن، باعث شده تا تعداد پرندگان مهاجر از 4هزار پرنده به حدود 60هزار پرنده برسد.
بخشی از این رشد را میتوان مدیون وضعیت مطلوب بارش دانست. البته مسئولان تلاش کردند تا مصرف آب مزارع محلی را تا حدود 30درصد کاهش دهند. لایروبی سطح دریاچه نیز باعث شد تا آب جریان بهتری داشته باشد. امید به این است که در آینده نزدیک شاهد رشد چشمگیر سطح آب دریاچه باشیم.
پر شدن آب دریاچه ارومیه
اگر اخبار را دنبال کنید، خواهید دید که تراز دریاچه در ابتدای بهار سال 1398، حدود 1،270 متر و 94 سانتیمتر بود. این رقم در ابتدای سال 1399، به 1،271 متر و 52 سانتیمتر رسید. حجم آب دریاچه نیز در مدت این یک سال حدود 65درصد افزایش داشت و نهایتاً به میزان 4میلیارد و 70میلیون مترمکعب رسید. وسعت دریاچه نیز حدود 470 کیلومترمربع افزایش یافت و اکنون مساحت کل دریاچه ارومیه به 2هزار و 978 کیلومترمربع رسیده است. البته نباید با دیدن این آمار از وضعیت مطلوب ارومیه خیلی خوشحال شویم؛ زیرا عمق 60درصد دریاچه به کمتر از 60 سانتیمتر میرسد.
عواقب خشک شدن دریاچه ارومیه
متأسفانه بسیاری از شهروندان معمولی، اعتراضی به خشکشدن آب دریاچه نمک ارومیه نکردند. این مسئله بهخاطر بیاطلاعی اکثر شهروندان از این تراژدی وحشتناک است. در وهله اول باید بدانیم که خشکشدن دریاچه ارومیه باعث تغییرات اقلیمی در منطقه میشود. به این ترتیب آبوهوای منطقه ارومیه از معتدل به گرمسیری تبدیل خواهد شد و مردم منطقه با کمبود منابع آب روبهرو میشوند.
کاهش آب دریاچه باعث باقیماندن میزان فراوانی نمک در بستر آن میشود. بادهای شدید منطقه، این نمک را جابهجا میکنند. نمک از طریق باد به مناطق مسکونی منتقل میشود و باعث بروز بیماریهای متعدد ریوی و تنفسی خواهد شد.
همچنین وجود نمک فراوان در منطقه، زمینهای کشاورزی را عملاً نابود خواهد کرد. حتی متخصصان پیشبینی میکنند که خشکشدن دریاچه نمک ارومیه باعث بارش باران نمک در بسیاری از استانهای مجاور نیز خواهد شد. با ازبینرفتن کامل دریاچه ارومیه، حدود 13میلیون نفر مجبور به ترک خانه و شهر خود خواهند شد. حال تصور کنید این مسئله به ظاهر ساده میتواند چه آسیب بزرگی به منطقه وارد کند.
جزایر دریاچه ارومیه
جزایر دریاچه نمک ارومیه جزء بخشهای کمترشناختهشده این دریاچه به حساب میآیند. بد نیست بدانید که در این دریاچه دقیقاً 102 جزیره کوچک و بزرگ وجود دارد. جزایر شاهی، کبودان و اشک، مهمترین و بزرگترین جزایر این دریاچه هستند. جزیره اشک ارومیه بهحدی بزرگ است که 7 روستا را در خود جای میدهد. البته این جزیره تنها جزیره مسکونی در تمام دریاچه است. سایر جزایر همانند آذر، اردشیر، آتش، تنجک، زاغ، کفجه و غیره، دارای ظاهری عجیب هستند و امکان سکونت در آنها وجود ندارد. البته برخی از گردشگران کنجکاو ترجیح میدهند از اکثر آنها بازدید کنند.
اکوسیستم
همان طور که در بخشهای قبلی اشاره کردیم، اکوسیستم دریاچه نمک ارومیه یکی از منحصربهفردترین اکوسیستمها در تمام ایران به حساب میآید. به لطف شرایط خاص دریاچه ارومیه، میتوانید گونههای جانوری و گیاهی بینظیری را در این منطقه بیابید. در ادامه شما را با گونههای جانوری و گیاهی منطقه آشنا خواهیم کرد.
-
گونههای جانوری
یکی از مهمترین دلایل شهرت دریاچه ارومیه، گونههای جانوری منحصربهفرد آن است. نظیر حیاتوحش عجیب ارومیه را نمیتوانید در هیچجای ایران بیابید. بهطور کلی حدود 53 گونه پستاندار در این منطقه زندگی میکنند. در میان این پستانداران میتوان به میش ارمنی، قوچ و گوزن زرد ایرانی اشاره کرد. این گونهها جزء گونههای در حال انقراض هستند. به همین خاطر در پارک ملی ارومیه از آنها نگهداری میشود.
علاوه بر گونههای پستاندار، در ارومیه میتوانید از حدود 115 گونه پرنده نیز دیدن کنید. در این میان میتوان به فلامینگو، پلیکان، عقاب طلایی، کرکس مصری، اردک سرسفید، اردک مرمری، اردک سر حنایی، حواصیل و غیره اشاره کرد. به همین خاطر دریاچه ارومیه بهشتی برای پرندهنگران ایران و جهان به حساب میآید.
علاوه بر گونههای پستاندار و پرندگان، گونهای آبزی با نام «آرتمیا» در آب دریاچه نمک ارومیه زندگی میکند. آرتمیا ارومیانا یکی از هفت گونه آرتمیا در جهان است که فقط در آب دریاچه نمک ارومیه یافت میشود. آرتمیا هیچ پوسته دفاعی ندارد و بسیار کوچک است. ازاینرو غذای پرندگان و ماهیهای دیگر میشود. آرتمیا خواص بسیاری برای سلامت پرندگان و ماهیهای گوشتخوار دارد. البته بهغیر از گونههای نامبرده، بیش از 10 نوع مارمولک و 3 گونه دوزیست نیز در این دریاچه حضور دارند.
خوشبختانه در سالهای اخیر با بهبود وضعیت دریاچه، شاهد روند صعودی حضور گونههای جاندار در این منطقه بودهایم. در حال حاضر سالانه حدود 15 تا 20درصد از جاندارانی که این دریاچه را ترک کردهاند، مجدداً به آن باز میگردند. امیدواریم که در آینده نزدیک، دوباره تمام گونههای گذشته را در این منطقه مشاهده کنیم.
-
گونههای گیاهی
شاید تصور کنید که با چنین شرایط سختی، گیاهان کمی در این منطقه رشد میکنند. پس باید تعجب کنید اگر بدانید که حدود 177 گونه گیاهی اطراف دریاچه و حدود 174 گونه گیاهی در جزایر این دریاچه شناسایی شدهاند. این گونهها اکثراً شورپسند، خشکیدوست و آبزی هستند. در این میان میتوان به گیاهان خانواده گندمیان و کاسنی اشاره کرد. جزیره اشک، بیشترین تنوع گیاهی را دارد و میتوانید انواع گونههای درختی و درختچهای را نیز در آن مشاهده کنید.
تفریح در کنار دریاچه ارومیه
-
پرندهنگری
یکی از لذتبخشترین تفریحاتی که میتوانید در دریاچه زیبای ارومیه تجربه کنید، پرندهنگری است. همان طور که اشاره کردیم، حدود 115 گونه مختلف پرنده در این دریاچه زندگی میکنند. اگر به تماشای پرندگان علاقهمند هستید، میتوانید در فصلهای مهاجرت از این دریاچه دیدن کنید. پرندگان خاصی همانند عقاب طلایی و فلامینگو در این منطقه حضور دارند.
-
قایقسواری
قایقسواری یکی دیگر از تفریحات دریاچه زیبای ارومیه است. شما میتوانید سوار بر قایق شوید و حتی از جزایر دریاچه ارومیه نیز بازدید کنید. اگر کمی اهل ماجراجویی باشید، میتوانید از راننده قایق بخواهید تا تمام جزایر را به شما نشان دهد. در جزیره کبودان میتوانید از گونه خاص گوزن زرد ایرانی نیز دیدن کنید.
-
گلدرمانی
شاید کمی عجیب به نظر برسد؛ اما گلدرمانی یکی از تفریحاتی است که میتوانید در ارومیه تجربه کنید. در آب دریاچه ارومیه، املاح معدنی بسیار مفیدی وجود دارد. این املاح در کف دریاچه به حالت گلولای تهنشین میشوند. به همین خاطر گلولای کف دریاچه، خاصیت درمانی فوقالعادهای دارد. از طرفی وجود نمک بسیار در آب دریاچه باعث میشود با حضور در این گلولای، حتی بیمارهای عفونی بدن نیز درمان شوند. رسوبات اینجا بهترین درمان برای دردهای مفصلی و مزمن به حساب میآیند.
-
عکاسی
اگر به هنر عکاسی علاقهمند هستید، دریاچه نمک ارومیه برای شما بهترین لوکیشن خواهد بود. شما میتوانید در ساعات مختلف شبانهروز، تصاویری بینظیر و رؤیایی از دریاچه نمک ارومیه ثبت کنید. وجود پوشش گیاهی خاص، آب نارنجی رنگ، انعکاس غروب آفتاب روی آب و مهمتر از همه، وجود پرندگان بینظیر، این دریاچه را به سوژهای عالی برای عکاسی تبدیل میکند.
-
شنا و آبتنی
شنا و آبتنی یکی از تفریحات جذابی است که میتوانید در دریاچه نمک ارومیه تجربه کنید. این تجربه با شنای معمولی بسیار تفاوت دارد. بهدلیل چگالی بسیار آب دریاچه ارومیه، شما هیچگاه در آن غرق نمیشوید! همین مسئله به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است و بسیاری از گردشگران برای شناکردن به ارومیه میآیند.
امکانات دریاچه نمک ارومیه
- مجتمعهای گردشگری؛
- آلاچیق؛
- قایقهای موتوری و پدالی برای گشتوگذار؛
- رستوران؛
- کافه.
اقامت در دریاچه نمک ارومیه
بهدلیل جلوگیری از آسیب بیشتر دریاچه، امکان احداث اقامتگاه در نزدیکی آن وجود ندارد. شما میتوانید برای اقامت به شهرهای اطراف، مخصوصاً شهر ارومیه مراجعه نمایید. در این شهر انواع امکانات اقامتی در اختیار مسافران و گردشگران قرار خواهد گرفت. البته شما میتوانید از شهرهای اطراف دریاچه نیز دیدن کنید و محدود به شهر ارومیه نباشید. هزینه اقامت در ارومیه نسبتاً مقرونبهصرفه و مناسب است. با این وجود میتوانید برای اقامتی بهتر، در تورهای مسافرتی شرکت کنید یا با کمک اینترنت، از تخفیفهای مخصوص اقامت استفاده کنید.
بهترین زمان بازدید از دریاچه نمک ارومیه
وجود رطوبت هوا باعث تغییرات دمایی کمی در منطقه ارومیه و آذربایجان غربی میشود. با این وجود بهصورت کلی باید گفت که منطقه آذربایجان و ارومیه، جزء مناطق سردسیر ایران به حساب میآیند. ازاینرو بسیاری از گردشگران، 6 ماه اول سال را برای بازدید از دریاچه ارومیه انتخاب میکنند. تقریباً میتوان گفت که در 6 ماه اول سال و مخصوصاً فصل بهار، این دریاچه بسیار شلوغ است. اگر سرمای هوا برای شما آزاردهنده نیست و خلوتی را ترجیح میدهید، میتوانید 6 ماه دوم سال را برای بازدید خود انتخاب کنید.
مسیر دسترسی به دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در فاصله 40کیلومتری شهر ارومیه قرار دارد. برای دسترسی به این دریاچه، باید از خیابان ابوذر مسیر را بهسمت شمال شرق ادامه دهید تا نهایتاً به دریاچه نمک ارومیه برسید.
هزینه بازدید | رایگان |
ساعات بازدید | شبانهروزی |
آدرس | مرز استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی |
خب دوستان عزیز و همراهان گرامی ره بال آسمان، تقریباً بهصورت کامل با وضعیت کنونی دریاچه ارومیه آشنا شدید. به نظر شما در آینده نزدیک شاهد بهبود وضعیت این دریاچه خواهیم بود؟ شما چه پیشنهادی برای بهبود وضعیت این دریاچه دارید؟ بهعنوان یک ایرانی، چطور میتوانیم به بهبود وضعیت این دریاچه کمک کنیم؟
دریاچه ارومیه بین مرز آذربایجان شرقی و غربی قرار دارد.
در حال حاضر از سال 1398 تا 1399، سطح آب دریاچه رشد 60 درصدی داشته است.
این دریاچه 102 جزیره دارد.
چقدر حیف که نسبت به این دریاچه اینقدر بی تفاوت هستن،آدم واقعا ناراحت میشه.
شیوای عزیز
فقط میشه گفت که افسوس و صد افسوس…