مقبره الشعرا تبریز | آیینه‌ای تمام‌نما از تاریخ و فرهنگ غرب ایران

تبریز، دیار بزرگان و فرهیختگان تاریخ شعر و ادبیات ایران بوده و چهره‌های ماندگار بسیاری را در خود پرورانده است. شهریار بزرگ؛ این شاعر پرآوازه ایرانی، نام تبریز را برای همیشه بر سر زبان‌ها آورده است. آرامگاه استاد شهریار در تبریز، روحی تازه در پیشینه فرهنگی و تاریخی این شهر دمیده و دوستداران شعر و ادب را برای سفر به تبریز وسوسه می‌کند. کمتر کسی پیدا می‌شود که به تبریز سفر کند و به زیارت آرامگاه شهریار نرود. اما آیا می‌دانید که به جز استاد شهریار، آرامگاه کدام مشاهیر در تبریز قرار دارد؟ در این مقاله می‌خواهیم وارد خاک هنرپرور شهر تبریز شویم و در گوشه و کنار مقبره الشعرا تبریز قدم بزنیم؛ جایی که مشاهیر دوران مختلف ایران را در آغوش خود جای داده است.

مقبره الشعرا تبریز کجاست؟

اگر جزو علاقه‌مندان به شعر و ادبیات باشید، حتماً نام مقبره الشعرای تبریز را شنیده‌اید. این مکان یکی از معروف‌ترین دیدنی‌های شهر تبریز بوده که شما را به یک سفر عارفانه دعوت می‌کند. مقبره الشعرا به‌عنوان نماد شهر تبریز شناخته می‌شود و یادبودی از ادیبان دفن شده در گورستان سرخاب است. همچنین این بنای تاریخی جلوه‌ای غنی از تاریخچه ادبیات ایران را به نمایش گذاشته و هویت و فرهنگ شهر تبریز را زنده نگه‌داشته است. مقبره الشعرا در محله سرخاب شهر تبریز و در ضلع شرقی بقعه سید حمزه واقع شده و تجربه‌ای ناب و تکرارنشدنی را برایتان رقم می‌زند.

تاریخچه مقبره الشعرا تبریز

مقبره الشعرا تبریز یک گورستان تاریخی 800ساله در محله سرخاب تبریز است؛ مکانی تاریخی و ارزشمند که نام‌آوران و مفاخر بسیاری را در خود جای داده است. در گذشته این گورستان با نام‌هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضا و قبرستان سرخاب شناخته می‌شد. به‌طوری که تا قبل از قرن ششم هجری، نامی از مقبره الشعرا در اسناد تاریخی وجود نداشت. تا اینکه در قرن ششم، پس از آنکه شهر تبریز به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان تبدیل شد، تعداد زیادی از ادبا و شاعران برای دوری از جنگ و نزاع و شروع یک زندگی آرام، به تبریز مهاجرت کردند.

خاقانی، ابوالعلا، ظهیر فاریابی و شاپور نیشابوری جزو اولین کسانی بودند که به تبریز آمدند و پس از مرگ نیز در مکانی که امروزه به مقبره الشعرا معروف است، دفن شدند. پس از آن نیز شاعران و بزرگان دیگری از عهد ایلخانان، آق قویونلوها و صفویه وصیت کرده بودند که پس از مرگشان در این گورستان تاریخی به خاک سپرده شوند. 

معماری مقبره الشعرا تبریز

یکی از علل شکوه و عظمت مقبره الشعرا شهر تبریز، معماری تحسین‌برانگیز و هوشمندانه این بناست. جوری که در بدو ورود به مقبره الشعرا، مات‌ومبهوت طاق‌های درهم‌تنیده و عظمت بنای آن خواهید شد. معماری مقبره الشعرای تبریز، ترکیبی از معماری سنتی و مدرن بوده که آقای غلامرضا فرزان مهر طرح اولیه آن را ارائه کرده است. فضای اصلی این بنا، یک اتاق بسیار بزرگ بوده که چندین اتاق کوچک مجزا در اطراف آن ساخته شده‌اند. تمامی دیوارهای مقبره الشعرا با اشعار شاعرانی که در این مقبره دفن شده‌اند و تابلوهای عکاسی و خطاطی تزئین شده است. همین موضوع، بر ارزش ادبی و فرهنگی این مکان افزوده و سبب شده تا نام آن در فهرست میراث ملی ایران ثبت شود. 

بخش‌های مختلف مقبره الشعرا تبریز

مقبره الشعرا علاوه بر اینکه آرامگاه افراد برجسته شهر تبریز است، به‌عنوان موزه شعر و ادب آذربایجان نیز شناخته می‌شود. هرجای این بنای زیبا را که نگاه کنید، جلوه‌ای از هنر و ادب فارسی را مشاهده خواهید کرد. از معماری تماشایی آن گرفته تا دیوارنوشته‌ها و تزئینات تاریخی. همه این‌ها جلوه‌ای ماندگار از هنر ایرانیان بوده و شما را با گوشه‌ای از زندگی پیشینیان آشنا می‌کند.

به محض اینکه وارد تالار اصلی مقبره الشعرا شوید، اول از همه مقبره استاد شهریار نظرتان را جلب خواهد کرد. خوب است بدانید که در این مکان افرادی به‌عنوان راهنمای گردشگری حضور دارند و سؤالات شما را با دقت و حوصله جواب می‌دهند. از دیگر بخش‌‌های تشکیل‌دهنده این بنا می‌توان به بخش‌های اداری، فروشگاه کتاب، نمایشگاه صنایع‌دستی و… اشاره کرد. پیشنهاد می‌کنیم دست خالی از این شهر بیرون نروید و از صنایع‌دستی این شهر به‌عنوان یادگاری و سوغات تبریز غافل نشوید.

افراد مشهور دفن شده در مقبره الشعرا تبریز

از زمانی که اسدی طوسی و قطران تبریزی را به‌عنوان اولین شعرا در مقبره الشعرا دفن کردند، بیش از 8 قرن می‌گذرد. با گذشت دهه‌ها و قرن‌ها، تعداد مشاهیری که به جمع اسدی طوسی و قطران تبریزی پیوستند، روزبه‌روز بیشتر شد. این مکان برای دفن افراد مشهور، به هیچ حدومرزی محدود نشده و گفته می‌شود که تاکنون بیش از 400 تن از افراد نامی در این آرامگاه ابدی دفن شده‌اند. خوب است بدانید که محمد حسین بهجت تبریزی آخرین نفری بوده که در این مقبره تاریخی به آرامش رسیده است. اما برویم سراغ دیگر افراد مشهور دفن شده در مقبره الشعرای تبریز:

1. اسدی طوسی (شاعر قرن پنجم)
2. خاقانی شروانی (شاعر قرن ششم)
3. محمود ملماسی (شاعر، ادیب، خوشنویس و تذهیب‌کار)
4. نصرالله طبیب (خوشنویس قرن هشتم)
5. شاپور نیشابوری (شاعر قرن ششم)
6. سلمان ساوجی (شاعر قرن هشتم)
7. انوری ابیوردی (شاعر، قصیده‌سرا، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، فیلسوف و دانشمند قرن ششم)
8. مهدی روشن ضمیر (شاعر، ادیب، نویسنده و پژوهشگر معاصر)
9. میرزا طاهر خوشنویس تبریزی (نسخ  نویس ایرانی)
10. عزیز خان مکری (سرداری ایرانی مسلمان)
11. شکیبی تبریزی (شاعر قرن دهم)
12. مغربی تبریزی (شاعر و صوفی قرن هشتم)
13. قطران تبریزی (شاعر قرن پنجم)
14. میرزا علی ثقه الاسلام تبریزی (عالم دینی، روحانی، نویسنده و یکی از علمای آذربایجان)
15. شمس‌الدین محمد سجاسی (شاعر ایرانی)
16. ظهیر فاریابی (شاعر و قصیده‌سرا قرن ششم)
17. لسانی شیرازی (شاعر ایرانی)
18. مانی شیرازی (شاعر و ادیب دوره شاه اسماعیل صفوی)
19. مجیرالدین بیلقانی (شاعر ایرانی قرن ششم)
20. همام تبریزی (شاعر ایرانی قرن هفتم)
21. شهریار (شاعر ایرانی

از دیگر افراد دفن شده در مقبره الشعرا تبریز می‌توان به مجذوب علی شاه، هفت خواهران، امیر عبدالغفار، میرزا شفیع مستوفی، سهراب، پیر باب، امام طالحه، پیر محمد، معین‌الدین صفار، کمال‌الدین عبدالقادر نخجوانی، حافظ حسین زال، عبدالرحیم خلوتی، دکتر محمود پدیده، استاد جواد آذر، سید یوسف نجمی و استاد علی حریرچی اشاره کرد.

بنای یادبود مقبره الشعرا تبریز

از حدود 800 سال پیش، مقبره الشعرا تبریز محل دفن شعرا، ادیبان، عارفان و رجال نامی است. در دهه 50 برای زنده نگه‌داشتن یاد و خاطره بزرگان مدفون در مقبره الشعرا، بنایی یادبود فعلی در این مکان احداث شد. جالب است بدانید که طرح نهایی برای ساخت این بنای یادبود، در مسابقه‌ای از سوی انجمن آثار تاریخی ایران و اداره فرهنگ و هنر انتخاب شد. پیاده‌سازی بنای یادبود مقبره الشعرا تبریز از سال 1351 شروع شد و تا پس از انقلاب ادامه داشت.

البته بعد از چندین سال، این پروژه هنوز به اتمام نرسیده و در سال‌های اخیر به‌منظور اجرای طرح توسعه، در اطراف بنا کارگاه‌های ساختمانی ایجاد شده است. متأسفانه بنای مقبره الشعرا تبریز در طول زمان به علت حوادث مختلف طبیعی، شکل ظاهری اولیه خود را از دست داده و آسیب‌های زیادی به معماری آن وارد شده است. علی رغم تمامی این آسیب‌ها و مرمت‌های انجام شده، سرانجام در اسفند سال 1387، مقبره الشعرا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. 

جاهای دیدنی نزدیک به مقبره الشعرا تبریز

دیدنی‌های محله سرخاب تبریز، فقط به مقبره الشعرا ختم نمی‌شود. این منطقه تاریخی پر است از جاذبه‌های دیدنی و تماشایی. پیشنهاد می‌کنیم برنامه سفر به شهر تبریز را به گونه‌ای تنظیم کرده که بتوانید از تمامی این مکان‌های تاریخی بازدید کنید. از معروف‌ترین جاهای دیدنی تبریز که در چند قدمی مقبره الشعرا قرار دارند، می‌توان به سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، ربع رشیدی، مسجد صاحب‌الامر، موزه تاریخی قاجار، بقعه سید حمزه و امامزاده سید حمزه اشاره کرد. همچنین مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار کل عزیز خان مکری و شهید ثقه‌الاسلام در جوار بقعه سید حمزه قرار دارند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

بهترین زمان بازدید از مقبره الشعرا تبریز

آب‌وهوای شهر تبریز در تابستان‌ها بسیار خنک و دلپذیر و در زمستان‌ها سرد و استخوان‌سوز است. به‌طور کلی اگر می‌خواهید در بارش‌های پی‌درپی و یخبندان‌های تبریز گرفتار نشوید، بهتر است برنامه سفر خود را برای بهار یا تابستان تنظیم کنید؛ اما توجه داشته باشید که برای بازدید از مقبره الشعرا تبریز، محدودیت زمانی وجود ندارد و درب آن در تمامی طول سال به روی گردشگران باز است.

اطلاعات بازدید از مقبره الشعرا تبریز

مسیر دسترسی به مقبره الشعرا تبریز

برای رسیدن به مقبره الشعرای تبریز، ابتدا خود را به میدان منجم شهر تبریز برسانید. سپس از طریق این میدان می‌توانید به راحتی مسیر خیابان ثقه الاسلام را پیدا کنید. برای رسیدن به این خیابان کافی است از بلوار 29 بهمن و خیابان امام خمینی (ره) عبوره کرده و با گذر از مسجد کبود، وارد خیابان ثقه الاسلام شوید. با رسیدن به اولین چهارراه، بنای 30متری و باشکوه مقبره الشعرا توجه‌تان را جلب خواهد کرد. اگر در هرجای مسیر دچار سردرگمی شدید، می‌توانید از نقشه‌های آنلاین یا تابلوهای راهنما کمک بگیرید. 

در این مقاله ره بال آسمان سراغ یکی از نمادین‌ترین جاهای دیدنی تبریز رفتیم. جایی که عاشقان شعر و ادب را به وجد آورده است. از معماری مقبره الشعرا تبریز سخن گفتیم و در دورهمی بزرگان شعر و ادب فارسی شرکت کردیم. اگر قصد سفر به استان آذربایجان شرقی دارید، از این بنای تاریخی و فرهنگی تبریز غافل نشوید. حیف است که تا تبریز رفته باشید و چند ساعتی را در جوار این شعرا و بزرگان سپری نکنید. چه چیزی درباره مقبره الشعرای تبریز برایتان جالب‌تر بود؟ اگر مقبره الشعرا را از نزدیک دیده‌اید، فراموش نکنید که خاطرات و تجربه‌های خود را با ما به اشتراک بگذارید.