سفر به تبریز همیشه با بازدید از بناهای تاریخی همراه است. جاهای دیدنی تبریز، شهری که روزگاری پایتخت ایران بوده است، از زیبایی و قدمت خاصی برخوردارند. امروز در این مقاله از ره بال آسمان، نوبت یکی از همین بناهای تاریخی است. می‌خواهیم با حمام نوبر تبریز آشنا شویم. این حمام عمر ۱۴۰ساله دارد. قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. شما را با معماری شگفت‌انگیز و داستان تاریخی این بنای دیدنی آشنا می‌کنیم.
حمام نوبر تبریز کجاست؟
حمام نوبر تبریز، در تقاطع خیابان‌های امام خمینی(ره) و تربیت قرار گرفته است. برای رفتن به حمام، باید به میدان ساعت شهر تبریز بروید. حمام، نبش خیابان تربیت است. شاید اگر سراغ کاخ شهرداری شهر را از مردم بگیرید، بتوانید راحت‌تر حمام را پیدا کنید؛ چراکه حمام نوبر روبه‌روی کاخ است.
آشنایی با حمام نوبر تبریز
در ابتدا به شما قول دادیم که داستان حمام را برایتان نقل کنیم. همین ابتدای کار باید بگوییم که شما با بنایی معمولی روبه‌رو نیستید. عمر ۱۴۰ساله حمام و معماری منحصربه‌فردی که در آن به کار برده شده است، آن را به بنایی متمایز تبدیل می‌کند. ماجرا به دوره ایلخانی برمی‌گردد؛ حدود ۴ قرن قبل از روی کار آمدن پادشاهان قاجاری. در آن زمان یکی از فعالیت‌های عام‌المنفعه، ساختن حمام در نقاط مختلف شهر بوده است. بنا بر سنت مردمان آن زمان، معماران حمام‌ها را در کنار دروازه‌های شهر می‌ساختند. امروزه از هیچ کدام از حمام‌های ساخته‌شده در آن دوران اثری به جا نمانده است. زلزله‌ای که در سال ۱۱۹۴ هجری قمری اتفاق افتاد، بسیاری از این بناها را از بین برد. به همین دلیل، باروی جدیدی با حدود ۸ تا ۱۲ دروازه برای شهر ساخته شد. سنت ساختن حمام‌ها کنار دروازه‌های شهر همچنان ادامه پیدا کرد و به دوره قاجار هم رسید.
حمام نوبر، ساخت دست معماری به نام بالاکاظم و از اهالی قره‌آغاج است و یکی از حمام‌های ساخته‌شده پس از دوره قاجار و با مساحت ۷۰۰ متر. اگر به اسناد و نقشه‌های تاریخی رجوع کنیم، می‌بینیم که محل حمام در دوره‌های مختلف تغییر کرده است. جالب است، نه؟ برای مثال، در نقشه‌ای از تبریز که متعلق به سال‌های قبل از ۱۲۴۳ هجری قمری است، مکان حمام در نزدیکی دروازه نوبر است. امروز وقتی به محل قرارگیری حمام در نقشه تبریز نگاه کنیم، حمام را در مرکز شهر می‌یابیم. علت این جابه‌جایی، تخریب تدریجی دروازه‌های شهر است. راستی، خوب است این را هم بدانیم که حمام نوبر تبریز، در نقشه دارالسلطنه تبریز، حمام وزیر نام گرفته است. این نقشه متعلق به سال ۱۲۹۷ هجری قمری و از معتبرترین نقشه‌های تاریخی تبریز است.
قدمت حمام نوبر تبریز
این حمام زیبا که در دل مرکز استان آذربایجان شرقی جا خوش کرده است، ۱۴۰ سال عمر دارد. قدمت آن به اوایل دوره قاجار باز می‌گردد. اگرچه بسیاری از بناهای اصلی دوره ایلخانی به علت زلزله و گرما و رطوبت از بین رفتند؛ اما معماری دقیق‌تر معماران دوره قاجار این بنای زیبا را برایمان به یادگار گذاشته است.
معماری حمام نوبر تبریز
عاشقان تاریخ، معماری و ستون‌های سنگی که چشم را خیره می‌کنند، حتماً باید به حمام نوبر تبریز سر بزنند. هنگامی که پا در این مکان می‌گذارید، آرزو می‌کنید کاش در زمان قاجار به دنیا آمده بودید تا شاید فرصت استفاده از این مکان دل‌نشین را داشتید. تمام ویژگی‌های معماری شرقی و اسلامی در این حمام باشکوه به چشم می‌خورد. طاق‌های گنبدی شکل که در معماری آن‌ها از سنگ‌های فیروزه‌ای شکل استفاده شده است، نگاه شما را به بالا خیره می‌کند.
سقف حمام به سبک معماری سنتی، از هشتی‌های متعدد تشکیل شده است. این هشتی‌ها سقفی مرتفع را می‌سازند که باعث شکوه و جلال بنا شده است. ترکیب رنگ کرم و فیروزه‌ای در ساختار حمام، حال‌وهوایی گرم و مطبوع به آن بخشیده است. حوض وسط حمام به شکل یک چندضلعی منظم با کاشی‌هایی آبی رنگ است. گرداگرد حوض، سکوهایی قرار دارند که با چند پله از آن جدا شده‌اند. احتمالاً این سکوها محل استراحت یا انتظار افراد برای استفاده از حوض بوده‌اند.
بخش‌های مختلف حمام نوبر تبریز
حمام، از دو بخش سربینه و گرمخانه تشکیل شده است. حوض و سکوهای اطراف آن در بخش سربینه قرار دارد. در این قسمت ۸ ستون سنگی و زیبا را می‌بینید که بخش میانی سربینه را سرپا نگه داشته‌اند. فضای گرمخانه هم یک فضای مربع شکل است. ستون‌های ۸ وجهی بر گرادگرد گرمخانه قرار گرفته‌اند. با توجه به قدمت حمام از ابتدای ساخت بنا تا کنون تغییراتی در آن شکل گرفته‌اند. این تغییرات باعث شده است که بخش‌های اصلی گرمخانه قابل تشخیص نباشند.
دو بخش سربینه و گرمخانه را فضایی به نام میان‌در به یکدیگر متصل می‌کند. میان‌در، فضایی با قاعده مستطیل شکل است که مردم را از بخش سربینه به گرمخانه هدایت می‌کند. ورود به حمام از دو دری که در دو طرف سه‌گوشه سربینه قرار گرفته‌اند، امکان‌پذیر است. ورودی اول که ورودی اصلی هم هست، به دالانی طولانی باز می‌شود. این دالان در انتها به سربینه منتهی می‌شود. وردی دوم به مسیری پلکانی باز می‌شود. در وصف دقیق‌بودن معماری حمام، همین بس که وردی‌ها و خروجی‌ها به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که مسیرهای ورودی و خروجی شکلی منظم دارند.
جاذبه‌های گردشگری حمام نوبر تبریز
بازدید از مکان‌های تاریخی در هر شهری که باشد، یادآور فرهنگ، تاریخ و معماری مردمان دوره‌های گذشته است. حمام نوبر تبریز هم از این قاعده مستثنی نیست. دیدنی‌های تاریخی برای هرکسی به شیوه‌ای جذابیت داد. بعضی‌ها از قدمت و سلامت طولانی بناها شگفت‌زده می شوند. عده‌ای عاشق واکاوی حوادث تاریخی هستند و با بازدید از جاذبه‌های باستانی نمود آن‌ها را به چشم می‌بینند. برخی از مردم نیز کنجکاوند بدانند در روزگاران گذشته، امور مردم چگونه سپری می‌شد. رفتن به مکان‌هایی مانند حمام نوبر تبریز به آن‌ها کمک می‌کند تصور درست‌تری داشته باشند. باتوجه به همه این‌ها، می‌توان گفت که حمام نوبر تبریز که بنایی تاریخی محسوب می‌شود، برای هر مسافری جاذبه‌های متفاوتی دارد.
کاربری کنونی حمام نوبر تبریز
حمام نوبر تبریز تا مدت‌ها به‌عنوان حمام فعال بود؛ اما به علت تغییر شرایط و خطر آسیب‌دیدگی، تغییر کاربری داد. پس از سال ۱۳۷۸ و ثبت حمام در فهرست آثار ملی، این مکان به سفره‌خانه سنتی تبدیل شد. صرف غذا در مکانی با این قدمت و زیبایی لذتی دیگر دارد. افرادی با لباس‌های سنتی به‌عنوان گارسون در خدمت مردم مهمان بودند. علاوه بر صرف غذا، مراسم‌های سنتی مانند نقالی و پرده‌خوانی در پشت‌بام اجرا می‌شد. این گونه بود که حمام نوبر تبریز، به اولین و بزرگ‌ترین سفره‌خانه سنتی تبریز تبدیل شد که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده بود.
بهترین زمان بازدید از حمام نوبر تبریز
اگرچه هم‌اکنون حمام بسته است و امکان بازدید وجود ندارد؛ اما فصل بهار و تابستان که هوای شهر خنک است، زمان مناسب برای سفر به تبریز است. تبریز در شمال غرب ایران قرار گرفته است و زمستان‌های سردی دارد. با توجه به این نکته، فصل بهار که از سرمای هوا کاسته می‌شود، زمانی مناسب برای سفر است.
جاهای دیدنی نزدیک به حمام نوبر تبریز
حمام نوبر در میدان ساعت واقع شده است. شاید خوشحال شوید که بدانید فقط با ۱۰ دقیقه پیاده‌روی می‌توانید به بسیاری از دیدنی‌های تبریز برسید. میدان شهرداری که روبه‌روی حمام است خود از دیدنی‌های شهر است. ارگ تبریز، موزه ادبی استاد شهریار، خانه‌های تاریخی در خیابان ارتش جنوبی و مسجد کبود تبریز نمونه‌هایی از دیدنی‌های نزدیک به حمام هستند.
مسیر دسترسی به حمام نوبر تبریز
وسایل حمل و نقلیه عمومی مسیری سرراست برای رسیدن به حمام دارند. اگر می‌خواهید با مترو بروید، در ایستگاه متروی میدان ساعت پیاده شوید. برای رسیدن به حمام از اتوبوس تندرو نیز می‌توانید استفاده کنید. شما باید خط یک اتوبوس تندرو را سوار شوید و در ایستگاه تربیت پیاده شوید. با کمی پیاده‌روی به حمام می‌رسید. علاوه بر حمل‌ونقل عمومی، می‌توانید با خودروی شخصی هم به این مکان برسید.
تلاش کردیم شما را با یکی از باشکوه‌ترین بناهای تاریخی تبریز آشنا کنیم. به راستی داستان‌های نهفته در دل این بناها، آن‌ها را دیدنی‌تر می‌کنند. اگر تجربه سفر به تبریز و بازدید از حمام نوبر را داشته‌اید، با ما در مجله گردشگری ره بال آسمان در میان بگذارید.
میدان ساعت، تقاطع خیابان امام خمینی و تربیت، جنب خیابان تربیت.
متاسفانه از سال ۱۳۹۹ حمام بسته شد و الان امکان بازدید ندارد.
حمام در اوایل دوره قاجار ساخته شد. سن این حمام ۱۴۰ سال تخمین زده شده است.
حمام تقریباً در مرکز شهر قرار دارد.
برای رسیدن به حمام می‌توانید از خودروی شخصی استفاده کنید. برای رفتن به حمام با مترو یا اتوبوس باید درایستگاه مترو میدان ساعت یا ایستگاه اتوبوس تربیت پیاده شوید.