تخت جمشید | شکوه تمدنی جهانی 

همه ما نام تخت جمشید یا همان پرسپولیس را شنیده‌ایم و تصور می‌کنیم که آن را به خوبی می‌شناسیم؛ اما آیا تا به حال از خود درباره تاریخ دقیق تخت جمشید پرسیده‌اید؟ آیا می‌دانید پیش از ویرانی، تخت جمشید چه ظاهری داشته است؟ یا اینکه آیا معنای سنگ‌نوشته‌ها و کتیبه‌های محوطه آن را می‌دانید؟ در این مقاله قصد داریم تا شما را با اولین شهر متمدن جهان، مقر حکومتی هخامنشیان، یعنی تخت جمشید آشنا کنیم. با ره بال آسمان همراه باشید تا به ملیت خود بیش از پیش افتخار کنید.

تخت جمشید را بهتر بشناسید

اگر چند برگ از کتاب تاریخ ایران را ورق بزنید، خواهید دید که کوروش کبیر در ابتدا شهر پاسارگاد را به‌عنوان مقر حکومتی خود و پایتخت ایران انتخاب کرد. پس از آن که حکومت به دست داریوش رسید، وی تصمیم گرفت تا مقری بزرگ و شهری مدرن را در “سرزمین پارسه” بنا کند.

داریوش از بهترین سنگ‌تراشان و معماران خواست تا او را در این مسیر یاری کنند و نهایتاً مقری باشکوه و زیبا برای آیندگان به یادگار ماند که امروزه ما آن را با نام تخت جمشید می‌شناسیم. تخت جمشید نه تنها یک بنا، بلکه مجموعه‌ای از چندین و چند بنا است که تشکیل پایتخت را می‌دادند. اکثر ما، پرسپولیس یا همان تخت جمشید را تنها به تالار اصلی آن می‌شناسیم، این در حالی است که محوطه تاریخی پرسپولیس، از بخش‌های متعددی تشکیل شده است. در این مقاله شما را با جزء به جزء محوطه تخت جمشید آشنا خواهیم کرد.

تخت جمشید کجاست؟

بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند که تخت جمشید در شیراز قرار دارد؛ اما اصلاً اینطور نیست. پرسپولیس در منطقه‌ای بسیار خوش آب‌و‌هوا و در نزدیکی مرودشت شیراز واقع شده است. تخت جمشید در حقیقت جزء جاهای دیدنی مرودشت به‌ حساب می‌آید؛ اما فاصله کم آن تا شیراز باعث شده تا آن را جزء جاذبه‌های دیدنی شیراز نیز به شمار آورند.

برای آشنایی با سایر جاذبه‌ها و جاهای دیدنی شیراز، روی لینک زیر کلیک کنید:

جاهای دیدنی شیراز

تخت جمشید از آغاز تا به امروز

اگر به دنبال زمان دقیق احداث تخت جمشید هستید، باید به سال 518 پیش از میلاد، یعنی حدود 2هزار و 500 سال پیش بازگردیم. در ابتدا زمانی که کوروش کبیر به سلطنت رسید، شهر پاسارگاد را به‌عنوان اولین پایتخت هخامنشیان برگزید. پس از کوروش، کمبوجیه، پسر کوروش به قدرت رسید و باز هم حکومت خود را در پاسارگاد ادامه داد. سپس حکومت به داریوش کبیر رسید. داریوش اول، سومین پادشاه هخامنشیان دستور داد تا در نزدیکی کوه‌های مرودشت، کاخی عظیم و با شکوه بنا کنند. ساخت عمارت‌ها و مجسمه‌های مختلف تخت جمشید، کار بسیار دشواری بود و از این رو بخشی از پروژه ساخت آن به پادشاه بعدی محول شد.

• محوطه تخت جمشید

جالب است بدانید که در محوطه تخت جمشید، چندین و چند کاخ مختلف وجود دارد که هر یک در دوره پادشاهی یکی از پادشاهان هخامنشی ساخته شده است. نه تنها تخت جمشید، بلکه هر یک از کاخ‌هایی که در محوطه آن وجود دارند، یک شگفتی در علم معماری محسوب می‌شوند. زمانی که از مهندسان علم معماری درباره تخت جمشید سؤال کنید، متوجه خواهید شد که ساخت چنین کاخ‌هایی حتی در زمان حال و با ادوات امروزی نیز کار بسیار دشواری است. شاید از خود بپرسید که چرا داریوش اول دستور داد تا چنین ابنیه عظیم و باشکوهی ساخته شوند؟

• کتیبه‌های تخت جمشید

اگر نگاهی به کتیبه‌های تاریخی بیاندازید و درباره معنای آن‌ها تحقیق کنید، خواهید دید که مهم‌ترین دلیل ساخت این کاخ‌های عظیم و باشکوه، به‌جای‌ماندن نمادی از ایران برای نسل آینده بوده است. داریوش با این کار تلاش داشت تا عظمت ایرانی را حتی در ساخت چنین ابنیه تاریخی نیز به رخ بکشد و از‌این‌رو تخت جمشید را می‌توان مشابه اهرام ثلاثه مصر دانست. نکته جالب توجه درباره ساخت تخت جمشید، شرایط محیطی منطقه مرودشت است.

مجموعه پرسپولیس در زمینی نیمه کوهستانی بنا شده است. به همین خاطر با استناد به اسناد تاریخی می‌توان فهمید که تا چند سال اول، کارگران تنها مشغول به کندن مناطق کوهستانی و هموارسازی سطح کوهپایه بوده‌اند. شاید این سؤال برای شما به وجود بیاید که چرا داریوش دستور داد تا تخت جمشید در چنین منطقه کوهستانی بنا شود؟ در حقیقت انتخاب محل ساخت تخت جمشید بسیار هوشمندانه بوده است.

او این محل را انتخاب کرد زیرا در وهله اول در مسیر راه شاهی واقع شده بود. در وهله دوم جلگه‌های سرسبز اطراف به آبادانی تخت جمشید کمک می‌کرد و کوهستان مرودشت جلوی حمله دشمنان را می‌گرفت.

• سنگ‌های تخت جمشید

در ساخت تخت جمشید، بیش از هر متریال دیگر، از سنگ استفاده شده است. برای ساخت یک کاخ، سنگ به عنوان مقاوم‌ترین ماده اولیه محسوب می‌شد و به همین خاطر داریوش تصمیم گرفت تا در ساخت پرسپولیس از سنگ استفاده کند تا برای هزاران سال پا‌بر‌جای باقی بماند. حال تصور کنید که تراشیدن سنگ‌های سخت، صیقل‌دادن آن‌ها و حمل این قطعات بزرگ سنگ چقدر می‌تواند کار دشواری باشد تا جایی که این موضوع هنوز هم به‌عنوان یک معما برای معماران و مهندسان امروزی سر‌به‌مهر باقی مانده است.

قطعاً برای اتمام چنین پروژه عظیمی، نیاز به زمان بسیاری بود. از‌این‌رو ساخت و تکمیل کاخ‌های پرسپولیس تا اواخر حکومت هخامنشیان نیز ادامه داشت. بخشی از تخت جمشید در زمان داریوش اول به پایان رسید و خشایارشاه و اردشیر اول نیز در ساخت کاخ‌های دیگر محوطه همکاری کردند. تخت جمشید و محوطه آن، برای سالیان سال محل سکونت پادشاهان ایرانی بود و هنوز هم یکی از مهم‌ترین آثار باستان‌شناسی و به‌عنوان نماد ایران محسوب می‌شود.

برای آشنایی با سایر جاهای تاریخی دنیا، لینک زیر را دنبال کنید:
قدیمی ترین جاذبه های تاریخی دنیا

مرمت و بازسازی تخت جمشید در طول تاریخ

در حال حاضر حدود 2هزار و 500 سال از ساخت تخت جمشید می‌گذرد و این بنا دوران سختی را به جان خریده است. در طول تاریخ آسیب‌های بسیاری به تخت جمشید و کاخ‌های اطراف آن وارد شده است و امروزه تنها بقایای کمی از آن عظمت و شکوه به چشم می‌خورد. با توجه به اهمیت تاریخی این بنا، در طول زمان بارها و بارها آن را مرمت و بازسازی کرده‌اند. در ابتدا در سال 1309، برای اولین بار گروهی از باستان‌شناسان آمریکایی، مرمت و بازسازی پرسپولیس را به عهده گرفتند. در همان دوران بود که کتیبه خشایار شاه کشف شد و به‌واسطه آن کاخ ملکه خشایارشاه را نیز یافتند. پس از آن، گروهی از مهندسان آلمانی در سال 1314، مشغول بازسازی بخشی از کتیبه‌ها و مستحکم‌سازی بنای کاخ آپادانا شدند.

• روند حفاری از گذشته تا به امروز

این روند تا سال 1319 ادامه داشت و در بین این سال‌ها، کتیبه‌های متعدد و آثار باستانی بسیاری در محوطه تخت جمشید کشف شد. در حال حاضر بسیاری از این آثار در موزه تخت جمشید و بخش دیگری از آن‌ها در موزه ملی ایران قرار دارند. شاید تصور کنید که خروج بخش‌هایی از تخت جمشید از ایران، جای تأسف دارد؛ اما اینطور نیست.

با خروج آثار باستانی و تکه‌هایی از تخت جمشید، مردم جهان نیز بیشتر از قبل با عظمت تمدن ایرانی آشنا می‌شوند و می‌توانیم به این عظمت و تاریخ باشکوه، افتخار کنیم. در حال حاضر آثار به‌دست‌آمده از پرسپولیس در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های آمریکا و اروپا حضور دارند و محققان درباره آن‌ها تحقیق و بررسی انجام می‌دهند. به این ترتیب هر روز دانش دنیا نسبت به دوران طلایی ایران و ایرانی بیشتر می‌شود.

بازسازی و مرمت تخت جمشید هنوز هم ادامه دارد و مسئولان میراث فرهنگی در تلاش هستند تا این نماد اقتدار ایرانی را به‌سلامت به دست نسل بعدی بسپارند.

یک نمای کوجک‌شده از تخت جمشید را در بوستان مینیاتوری مشهد ساخته‌اند. در مقاله زیر درباره‌اش بخوانید:
پارک مینیاتوری مشهد

تخت جمشید پیش از حمله اسکندر

اسکندر مقدونی برای مردم ایران یکی از منفورترین شخصیت‌های تاریخی است. او بر خاک ایران تاخت و تخت جمشید را به یک ویرانه تبدیل کرد. در همان دوران تمام کتاب‌های ایرانی در آتش خشم اسکندر سوخت و همین مسأله ایرانیان را از مردمی اندیشمند، به مردمی خرافه‌پرست تبدیل کرد. شاید ویرانه‌های تخت جمشید امکان بازسازی داشته باشند؛ اما نابودی فرهنگ و دانش یک ملت را نمی‌توان به سادگی مرمت کرد.

در سال 324 پیش از میلاد، اسکندر مقدونی به همراه سپاهیان وحشی خود به ایران حمله کرد. آن‌ها پس از آنکه به مقر پادشاهی رسیدند، آنجا را غارت کردند و تخت جمشید را به آتش کشیدند.

اگر بخواهید درباره دوران پیش از ویرانی تخت جمشید بدانید، باید چشمان خود را ببندید و شهری بسیار متمدن را تصور کنید که در هیچ جای دنیا مثال آن وجود نداشت. تخت جمشید در پای کوه رحمت یا همان مهر واقع شده بود که بسیاری آن را میترا می‌نامیدند.

این منطقه آب‌و‌هوایی بی‌نظیر و چشم‌اندازی تماشایی داشت. پرسپولیس نه‌تنها یک کاخ، بلکه شهری بسیار بزرگ بود که آن را با دیوار محصور کرده بودند. در تخت جمشید حدفاصل بین کاخ‌ها، خیابان‌کشی شده بود. بد نیست بدانید که تخت جمشید اولین مکان در دنیا بود که خیابان‌هایی عریض داشت؛ به‌حدی که دو کالسکه می‌توانستند در جهت مخالف و بدون برخورد، از کنار یکدیگر عبور کنند.

• بازسازی پلان تخت جمشید

مهندسان و باستان‌شناسان با بازسازی پلان تخت جمشید به این نتیجه رسیده‌اند که محوطه پرسپولیس طراحی کاملاً مدرن و امروزی داشته است. در تخت جمشید می‌توانید شاهد بخش‌های متفاوت یا همان محله‌بندی باشید. در پرسپولیس کاخ‌های متعددی ساخته شده بود که هر یک کاربرد متفاوتی داشتند. حتی جشن‌های مختلف، مخصوص به کاخ‌های خاص بودند. از همه این مسائل که بگذریم، نمی‌توانیم از سیستم آب لوله‌کشی تخت جمشید چشم‌پوشی کنیم. به جرأت می‌توان گفت که پیش از پرسپولیس در هیچ جای دنیا خبری از سیستم آب لوله‌کشی نبود.

در تمام خیابان‌ها، آبراهه تعبیه شده بود تا آب باران را به داخل کانال‌های اصلی هدایت کند و به این شکل از ایجاد سیل و آسیب رسیدن به بافت شهری جلوگیری می‌شد. در آن دوران یعنی حدود 2هزار و 500 سال پیش، در تخت جمشید بخش مسکونی و سلطنتی از یکدیگر تفکیک شده بودند و جالب است بدانید که بخش مسکونی رعیت، دارای تزئینات و محوطه‌سازی بسیار شیک و امروزی بوده است. تخت جمشید را از این رو باید یک اعجاز در دنیای معماری و سلطنت دانست.

تخت جمشید حتی قدیمی‌تر از هخامنشیان

زمانی که صحبت از تاریخ و قدمت تخت جمشید به میان می‌آید، همه ما بی‌تردید می‌گوییم که قدمت آن به 2هزار و 500 سال پیش و دوران داریوش اول باز می‌گردد؛ اما جالب است بدانید که قدمت برخی بناهای موجود در پرسپولیس بیش از 2هزار و 500 سال است! این مسأله در ابتدا حتی برای باستان‌شناسان نیز بسیار عجیب بود؛ اما پس از مدتی متوجه شدند که مردم قوم ایلام پیش از ساخت تخت جمشید در این مکان زندگی می‌کردند. ایلامیان جزء قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران و جهان به‌حساب می‌آیند که در محدوده جغرافیایی ایران امروزی زندگی می‌کردند.

سنگ‌تراشی‌ها و نقوش برجسته بر دیواره‌های تخت جمشید

علاوه بر هنر معماری، اهمیت تخت جمشید به سنگ‌تراشی‌ها و نقوشی است که بر دیوارهای آن باقی مانده است. بسیاری از باستان‌شناسان حتی هنوز هم در تلاش هستند تا اشکال مختلف موجود در سنگ‌تراشی‌ها را تجزیه و تحلیل کنند و متوجه معنای واقعی آن‌ها شوند. به صورت کلی آثار موجود در تخت جمشید را باید به دو بخش اشکال سنگ‌تراشی شده و کتیبه‌های سنگی تقسیم کرد. شاید برای شما جالب باشد که رمزگشایی اشکال حتی گاهی از رمزگشایی کتیبه‌ها و نوشته‌‌های سنگی نیز دشوارتر است.

بیشتر آثار به‌جای‌مانده در تخت جمشید، یادگاری از دوران داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول هستند. آثاری که بر اساس تخمین انجام شده به سال‌های 552 تا 486 پیش از میلاد تعلق دارند، به دوران داریوش نسبت داده می‌شوند و آثاری که قدمت آن‌ها به سال‌های 486 تا 465 باز می‌گردد، به دوران پادشاهی خشایارشاه تعلق دارند. به همین ترتیب، آثار به‌جای‌مانده دیگر نیز به دوران پادشاهی اردشیر اول و سال‌های 465 تا 425 پیش از میلاد نسبت داده می‌شوند. تشخیص قدمت و دوره‌ای که این آثار به آن تعلق دارند، در رمزگشایی آن‌ها تأثیر بسزایی دارد.

• اسرار تخت جمشید

یکی از اسرار تخت جمشید، نحوه ساخت آن است. محققان همواره در تلاش بودند تا دریابند که 2هزار و 500 سال پیش، از چه ادوات و ابزارآلاتی برای تراشیدن سنگ و جا‌به‌جایی آن استفاده می‌شد؟ البته بد نیست بدانید که هنوز هم پاسخ این معما به‌طور کامل مشخص نیست؛ اما با بررسی دقیق سرستون‌ها، کتیبه‌ها و همچنین تندیس‌های یافت شده در محوطه تخت جمشید، کارشناسان دریافتند که کارگران در آن دوران از چه ابزاری برای حجاری و سنگ‌تراشی استفاده می‌کردند. بر اساس تحقیقات انجام شده، بیشتر کارگران از ابزارآلات ساده مهندسی استفاده می‌کردند و خبری از تجهیزات ماورایی نبوده است!

شاید تعجب کنید؛ اما باید بدانید که در طراحی تخت جمشید، از سنگ‌های تزئینی در رنگ‌های مختلف استفاده شده است تا ظاهری بسیار خاص داشته باشند. علاوه بر استفاده از سنگ‌های تزئینی و رنگی، از نوعی رنگ به‌عنوان روکش استفاده شده است تا سنگ‌ها ظاهری زیباتر به خود بگیرند و در طول زمان مقاومت بیشتری نشان دهند.

بر اساس تحقیقات انجام شده، همین پوشش رنگ باعث جلوگیری از فرسایش کتیبه‌ها، تندیس‌ها و سنگ‌تراشی‌ها شده است. برای زیبایی تندیس‌ها، از انواع تزئینات من جمله طلا و سنگ‌های زینتی استفاده شده بود که متأسفانه سارقان آثار باستانی آن‌ها را به یغما برده‌اند.

در بین اسناد تاریخی، هیچ اطلاعاتی درباره مدت زمان ایجاد این سنگ‌تراشی‌ها در دست نیست؛ اما با کمی دقت در ظرافت این آثار و همچنین با در نظر‌گرفتن نوع ابزارآلاتی که مهندسان آن دوران به کار می‌بردند، می‌توان تخمین زد که ماه‌ها و بلکه سال‌ها زمان صرف این حکاکی‌ها شده است.

• دیوارهای تخت جمشید

روی دیوارهای تمام کاخ‌های پرسپولیس می‌توان شاهد حضور نقوشی برجسته و زیبا بود. چه کاخ‌های اصلی که در مرکز تخت جمشید قرار داشتند و چه کاخ‌های فرعی که در چهارگوشه تخت جمشید واقع شده بودند، هر کدام دارای نقوش برجسته‌ای روی سردرها، چهارچوب‌ها، پنجره‌ها، پلکان ورودی و دیواره‌های آن هستند. در اکثر این نقوش می‌توانید پادشاهان هخامنشی را در حالت ایستاده یا نشسته بر تخت پادشاهی ببینید که نشان از تمجید این پادشاهان دارد.

• نقوش آپادانا

خوشبختانه در طول تاریخ، نقوش برجسته روی ضلع شرقی و پلکان ورودی کاخ آپادانا، آسیب کمتری دیده است و نقوش روی این دیوارها به‌شکل واضحی قابل رویت هستند. در این نقوش برجسته می‌توانید شاه را به همراه نگهبان، اسب و ارابه ها، درباریان و همچنین بزرگان دربار ببینید.

روی پلکان این کاخ، صف طولانی از سربازان را شاهد خواهید بود که برای حفاظت از پادشاه خود آماده هستند. نقوش به‌جای‌مانده روی دیواره‌های کاخ آپادانا به بیش از 800 نقش می‌رسند؛ اما متأسفانه نقوش برجسته روی دیوار شمالی، آسیب بسیاری دیده‌اند. همچنین بیرون پلکان جنوبی آپادانا، می‌توانید شاهد نقوش کمانداران پارسی باشید که ظاهری بسیار مقتدر دارند.

بر پلکان کاخ‌های داریوش، خشایارشاه و اردشیر نیز شاهد نقوش برجسته از سربازان هخامنشی هستیم. این نقوش تقریباً در تمام بخش‌های تخت جمشید به چشم می‌خورند و تعداد آن‌ها به حدود 3هزار می‌رسد. بسیاری از این نقوش مفاهیم مشترکی را می‌رسانند و بیشتر بر اقتدار و عظمت حکومت هخامنشی دلالت دارند. اولین بار در سال 1930، تحقیقات بر روی این نقوش توسط تیم باستان‌شناسی آمریکایی به سرپرستی پروفسور هرتسفلد آغاز شد و هنوز هم اسرار بسیاری از این نقوش، به صورت یک راز باقی مانده است.

• شرح متون کتیبه های پرسپولیس

روی کتیبه‌های تخت جمشید، متونی به سه زبان ایلامی، پارسی باستانی و همچنین بابلی به چشم می‌خورند که توسط باستان‌شناسان به صورت کامل ترجمه شده‌اند. در این بخش ترجمه دقیق برخی از این کتیبه‌ها را به شما ارائه می‌دهیم.

متن سنگ نوشته‌های داریوش بزرگ

داریوش شاه کبیر، شاه شاهان، شاه سرزمین‌ها، پسر ویشتاسپ هخامنش، کسی که سازنده این کاخ است. اهورا مزدای بزرگ که کشور پارس زیبا، دارنده اسبان خوب، دارنده مردان خوب را به من ارزانی داشت به خواست اهورا مزدا و نیز من داریوش شاه از دیگری نمی ترسم، اهورا مزدا مرا یاری کند، با بغان خاندان شاهی و این کشور را اهورا مزدا از دشمن، از خشک‌سالی و از دروغ بپاید. به این کشور نه دشمن، نه خشک‌سالی، نه دروغ، بیایید این را من چون بخشایشی از اهورا مزدا با بغان خاندان شاهی درخواست می کنم. باشد که این نیکی را اهورامزدا با بغان خاندان شاهی به من بدهد. من داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهای بسیار، پسر ویشتاسپ هخامنشی هستم.

داریوش شاه گوید: به خواست اهورامزدا این‌ها هستند کشورهایی که من افزون بر مردم پارسی، از آنِ خود کردم، که از من ترسیدند و به من باژ دادند: ایلام، ماد، بابل، ارابایه، آشور، مسر، ارمنیه، کبدوکیه، سارد، ایونی‌هایی خشکی و (آن‌ها) که کنار دریا هستند، و کشورهایی که آن سوی دریا هستند، اسَگرتیا، پارت، زرنگ، هرات، بلخ، سغد، خوارزم، ثتگوش، رخج، سند، گندار، سَکَ، مَکَ. داریوش شاه گوید: اگر این‌گونه بیندیشی «از دیگری نترسم» این مردم پارس را بپای؛ اگر مردم پارس پاییده شوند، از این پس شادی پیوسته به دست اهورا بر این خاندان فرو خواهد رسید. داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویشتاسپ هخامنشی.

داریوش شاه گوید: این است شهریاری که من دارم، از سکاهای آن سوی سغد، از آن جا تا کوش، از هند، از آن جا تا سارد، که آن را اهورامزدا، بزرگ‌ترین بغان بر من ارزانی داشت. اهورامزدا مرا و خاندان مرا بپاید.

متن کتیبه‌های خشایارشاه

خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که آدم را آفرید، که شادی را برای آدم آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یک شاه از بسیاری. یک فرماندار از بسیاری. من خشایارشاه، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه سرزمین‌های دارنده همه گونه مردم، شاه در این زمین بزرگِ دور و دراز. پسر داریوش شاه هخامنشی. به خواست اهورامزدا این دالانِ همه کشورها را من ساختم.

بسیار (ساختمان) خوب دیگر در این (شهر) پارس ساخته شد، که من ساختم و پدر من ساخت. هر بنایی که زیبا دیده می‌شود، آن همه را بخواست اهورامزدا ساختیم. اهورامزدا مرا و شهریاری مرا بپاید و آنچه را که به دست من ساخته شده و آنچه را که به دست پدر من ساخته شده، آن را اهورامزدا بپاید. داریوش را پسران دیگری بودند، ولی چنان‌که اهورامزدا را کام بود، داریوش، پدر من، پس از خود، مرا بزرگ‌ترین کرد.

هنگامی که پدر من داریوش از تخت کنار رفت، به خواست اهورامزدا من بر جایگاه پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم، بسیار ساختمان‌های والا ساختم. آنچه را که به دست پدرم ساخته شده بود، من آن را پاییدم و ساختمان دیگری افزودم.

آنچه را که من ساختم و آنچه که پدرم ساخت آن همه را به خواست اهورامزدا ساختیم. پدر من داریوش بود؛ پدر داریوش ویشتاسب نامی بود. پدر ویشتاسب آرشام نامی بود. هم ویشتاسب و هم آرشام هر دو در آن هنگام زنده بودند، اهورامزدا را چنین کام بود، داریوش، پدر من، او را در این زمین شاه کرد. زمانی که داریوش شاه شد، او بسیار ساختمان‌های والا ساخت.

 سنگ نوشته اردشیر یکم

خدای بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید، که اردشیر را شاه کرد. به خواست و تأیید اهورامزدا، این کاخ را که پدرم خشایارشاه بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم. باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا و آنچه که من کردم، جاودان دارد.

ستون‌های تخت جمشید

یکی از جذابیت‌های بازدید از تخت جمشید، ستون‌ها و سرستون‌های این مجموعه تاریخی است. متأسفانه بسیاری از ستون‌ها در طول زمان به صورت کامل تخریب شده‌اند و تنها آثاری ناچیز از آن‌ها به‌جای‌مانده است؛ اما برخی دیگر از ستون‌ها از گزند تاریخ در امان مانده‌اند و هنوز هم اقتدار خود را به رخ جهانیان می‌کشند.

ستون‌های تخت جمشید به‌حدی عظیم و باشکوه هستند که نحوه ساخت و حمل‌و‌نقل آن‌ها به این محل هنوز هم به‌صورت یک معمای بزرگ در تاریخ باقی مانده است. در حال حاضر از 72 ستون کاخ آپادانا، تنها 14 عدد سالم باقی مانده‌اند. هر یک از این ستون‌ها بیش از 20 متر ارتفاع و 85 تن وزن داشته‌اند!

علاوه بر ستون‌های عظیم و باشکوه، سرستون‌های تخت جمشید نیز دارای اشکال متفاوتی بودند و معانی مختلفی داشتند. به‌عنوان مثال در ایوان‌ شرقی، تندیس شیرهای دو سر بر سرستون‌ها دیده می‌شود. این در حالی است که در بخش ایوان غربی، شاهد شکل گاو بر روی سرستون‌ها هستیم. سرستون‌ها نیز همانند حکاکی‌های دیگر، رنگ‌آمیزی شده بودند و می‌توان آثار این رنگ‌ها را روی سرستون‌ها یافت. برای تزئین سرستون‌ها و ستون‌ها، از انواع سنگ‌های زینتی استفاده می‌شد که متأسفانه سارقان آثار باستانی، آن‌ها را به یغما برده‌اند.

با بخش‌های مختلف تخت جمشید آشنا شوید

همان طور که پیش از این اشاره کردیم پرسپولیس یک شهرک بسیار بزرگ بود و بخش‌های متعددی داشت. علاوه بر این در هر دوره از پادشاهی هخامنشیان نیز، کاخی جدید به محوطه تاریخی پرسپولیس اضافه می‌شد. در این قسمت از مقاله قصد داریم تا شما را با بخش‌های مختلف تخت جمشید آشنا کنیم.

• پلکان ورودی تخت جمشید

همان طور که از نام آن مشخص است، پلکان ورودی یکی از محل‌های اصلی ورود به تخت جمشید محسوب می‌شود. پلکان ورودی دارای دو ردیف موازی و کاملاً قرینه است که از پله‌های سنگی ساخته شده. حدفاصل بین پله‌ها، سنگ‌فرش قرار گرفته است و پله‌ها نیز تا بالا ادامه دارند. با کمک این پلکان، می‌توانید تا ارتفاع 12متری پرسپولیس بالا بیایید و به بخش وسیع کاخ‌ها دسترسی پیدا کنید.

یکی از نکات جالب درباره پلکان ورودی تخت جمشید، ارتفاع کم پله‌ها است. تک‌تک پله‌ها ارتفاع کمی دارند و به این ترتیب بالا‌رفتن از آن‌ها کار ساده‌ای خواهد بود. بر اساس برخی متون تاریخی، پلکان ورودی به این خاطر کوتاه ساخته شده که بانوان بتوانند به راحتی روی آن تردد کنند و این مسأله دلالت بر اهمیت نقش زن در فرهنگ اصیل ایرانی دارد. البته برخی دیگر بر این باور هستند که ساخت پله‌ها به این شکل به‌منظور  سهولت تردد سواره‌ها و حیوانات بوده است.

در ساخت این پلکان نیز همانند بخش‌های دیگر تخت جمشید، از سنگ‌های عظیم استفاده شده است و آن‌ها را بدون ملات روی یکدیگر قرار داده‌اند. از هر تکه سنگ بزرگ، حدود چهار یا پنج پله تراشیده شده است و متأسفانه امروزه قسمت بسیاری از این پلکان در اثر خوردگی و ساییدگی، از بین رفته است. این مسیر پلکانی در انتها به دروازه ملل می‌رسد.

• دروازه ملل

پس از آنکه از پلکان ورودی بالا بروید، به دروازه ملل خواهید رسید. «دروازه ملل» یکی از معروف‌ترین بخش‌های تخت جمشید محسوب می‌شود که قطعاً تصاویر آن را دیده‌اید. در فاصله 22‌متری از انتهای مسیر پلکانی، کاخ کوچکی قرار دارد که آن را کاخ ملل می‌نامند.

بر اساس اسناد تاریخی، ساخت این کاخ در دوران داریوش برنامه‌ریزی شده بود؛ اما خشایارشاه موفق به احداث آن شد. شاید از خود بپرسید که چرا این دروازه را دروازه ملل می‌نامند؟ در حقیقت بسیاری از نمایندگان ملل مختلف جهان، از این مسیر عبور می‌کردند و خودشان را به‌ کاخ‌های دیگر می‌رساندند.

دروازه ملل در حقیقت کاخی باشکوه با دیوارهای بلند و چهار ستون باعظمت است که سه ورودی دارد. تالار اصلی کاخ، دارای مساحتی بالغ بر 600 متر‌مربع است.

بد نیست بدانید که ستون‌های این کاخ حدود 16 متر ارتفاع دارند و ارتفاع بام تا سطح زمین به حدود 20 متر می‌رسد. اساساً باید گفت که خشایارشاه با ساخت این دروازه تلاش داشت تا در بدو ورود، عظمت ایرانیان را به رخ نمایندگان ملل مختلف بکشد. خوشبختانه ستون‌های دروازه ملل جزء سالم‌ترین ستون‌های تخت جمشید محسوب می‌شوند و حتی جزئیات آن‌ها نیز هنوز قابل تشخیص است.

• تندیس گاو و ابوالهول

در دو طرف درگاه غربی دروازه ملل، تندیس دو گاو نر بزرگ به چشم می‌خورد. اگر به نگاه این دو گاو دقت کنید، خواهید دید که به‌سمت غرب اشاره دارند . در تاریخ باستانی ایران، به کرات از تندیس گاو نر استفاده شده است و آن را با نام «ابوالهول» می‌شناسند. شکل ظاهری تندیس ابوالهول در نقاط مختلف دنیا با یکدیگر تفاوت دارد. به صورت کلی ابوالهول را می‌توان نیمی انسان و نیمی جاندار دیگر یا حتی دیو دانست. گفتنی است در مصر باستان نیز شاهد چند نمونه ابوالهول هستیم.

شاید بتوان گفت که تندیس این دو گاو نر، برای حفاظت و پاسداری از دروازه ملل به وجود آمده‌ است و البته که عظمت بی‌حد و مرزی را به این دروازه می‌بخشند. در بخش درگاه شرقی نیز همانند درگاه غربی، شاهد وجود تندیس‌های گاو هستیم که سر انسان، بدن گاو نر و بال عقاب دارند و جهت نگاه آن‌ها به‌سمت کوهستان‌های شرقی و حیاط شمالی کاخ صد ستون است.

• خزانه تخت جمشید

تمام کاخ‌های سلطنتی در همه حکومت‌های جهان، دارای بخشی با نام خزانه بودند. خزانه بخشی از کاخ بود که اسناد و مدارک دولتی، جواهرات سلطنتی و دارایی‌های کشور در آن ذخیره می‌شد و از آن به خوبی محافظت می‌کردند. خزانه پرسپولیس نیز در جنوب کاخ صد ستون و شرق موزه تخت جمشید قرار دارد.

از بقایای خزانه می‌توان متوجه شد که ساختمانی بزرگ با دیوارهای بسیار بلند بوده است. این ساختمان جزء اولین ساختمان‌های ساخته شده در پرسپولیس به ‌حساب می‌آید و قدمت آن به دوران داریوش اول باز می‌گردد. در ابتدا از این ساختمان به‌عنوان ساختمان اداری استفاده می‌کردند و پس از مدتی آن را با یک خیابان عریض از بخش شهری جدا نمودند و کاربری آن را به خزانه تغییر دادند.

در بخش غربی خزانه، اتاق‌های کوچکی وجود دارند که محل اقامت سربازان و محافظان خزانه بوده است. در شرق خزانه، حیاطی بزرگ به چشم می‌خورد که به چند تالار و ایوان‌های ستون‌دار مشرف است. داخل خزانه سه تالار داشت که دو تالار بزرگ در آن به وسیله یک راهرو به یکدیگر متصل می‌شدند. حین خاک‌برداری‌های انجام شده در سال‌های 1331 تا 1333، دو سر ستون عقاب بسیار زیبا و با‌ابهت کشف شد که به احتمال زیاد برای قرارگیری روی سردرب یکی از کاخ‌ها ساخته شده بودند؛ اما به دلیلی نامعلوم، آن‌ها را جا به جا کرده‌اند.

• کاخ صد ستون

«کاخ صد ستون» یا همان تالار تخت، دومین کاخ بزرگ در محوطه تاریخی تخت جمشید محسوب می‌شود. بر اساس نظر کارشناسان، این کاخ در گذشته 100 ستون بسیار بزرگ در تالار مرکزی داشت و به همین خاطر آن را کاخ صد ستون نامیده بودند.

در این تالار از 10 ردیف ستون 10 تایی استفاده شده است که هر یک از آن‌ها 14 متر طول دارند. متأسفانه امروزه از آن 100 ستون با عظمت، تنها دو ستون به جای مانده است که آن‌ها را نیز در سال 1930، به موزه شهر شیکاگو آمریکا انتقال دادند. کاخ صد ستون در بین سال‌های 470 تا 450 پیش از میلاد مسیح بنا شده است و در اضلاع مختلف آن، نقوش برجسته‌ای از اردشیر اول به چشم می‌خورد.

طراحی کاخ

طراحی کاخ صد ستون برای کارشناسان باستان‌شناسی هنوز هم یک معما است. بد نیست بدانید که بین نقوش برجسته کاخ با ستون‌ها یا پلکان‌ها، ارتباطی عددی وجود دارد. گویا طراح این کاخ تلاش داشته تا با ایجاد این رابطه عددی، معنای خاصی را به نسل‌های بعد منتقل کند؛ اما این قصد هنوز هم به صورت یک راز باقی مانده است.

از نظر مساحت این کاخ 4هزار و 600 مترمربع وسعت دارد و از تالار اصلی یعنی کاخ آپادانا مساحت بیشتری دارد؛ اما ارتفاع این کاخ نسبت به آپادانا 2متر کوتاه‌تر است. این تالار نیز همانند بخش‌های دیگر تخت جمشید از گزند حمله اسکندر در امان نمانده و هنوز هم آثار سوختگی در این تالار به وضوح پیدا است.

• کاخ خشایار شاه

کاخ خشایارشاه یا همان کاخ هدیش، به دستور مستقیم خشایارشاه بنا شده است. این کاخ در بخش جنوبی محدوده مسطح تخت جمشید قرار دارد. باستان‌شناسان از نظر تاریخی چنین تخمین می‌زنند که قدمت این کاخ به دوران خشایارشاه باز می‌گردد؛ اما بر اساس نقوش حکاکی شده روی دیوارهای کاخ، شروع ساخت این بنا در زمان داریوش اول انجام شده است.

این کاخ نیز همانند تمام کاخ‌های دیگر تخت جمشید، سقفی بلند با ارتفاع حدود 18 متر دارد و دارای هزار و 500 متر‌‎مربع مساحت است. کاخ خشایارشاه از طریق پلکان‌های غربی و شمال شرقی، به کاخ داریوش و کاخ ه دسترسی پیدا می‌کرد. در حال حاضر پلکان غربی هنوز پابرجا باقی مانده است؛ اما خبری از پلکان شرقی نیست.

کاخ هدیش پیش از آنکه به دست اسکندر ویران شود، در مقایسه با سایر بخش‌های تخت جمشید حجاری‌های بسیار متفاوتی داشت؛ اما متأسفانه به دلیل آتش‌سوزی، بسیاری از این حجاری‌ها از بین رفته‌اند. خشایارشاه از کاخ هدیش به‌عنوان سکونتگاه خصوصی خود استفاده می‌کرد و مهمانان یا افراد غریبه را در آن راه نمی‌داد. از این کاخ می‌توانید منظره‌ای بی‌نظیر از دشت مرودشت را مشاهده کنید که این موضوع دلالت بر انتخاب مناسب مکان ساخت این کاخ دارد.

• کاخ ه

کاخ ه یا همان کاخ اچ، کاخ اردشیر یکم است. این کاخ در بخش جنوب‌غربی تخت‌گاه و در بخش غربی کاخ هدیش واقع شده است. بر اساس نقوش زیبایی که بر روی دیواره‌های نیمه ویران شده کاخ ه به چشم می‌خورند، ساخت این کاخ در دوران خشایار شاه آغاز شده و در دوران اردشیر یکم به پایان رسیده است. این کاخ از دو جانب دارای پلکانی منقوش و سنگی است.

لبه غربی و همچنین لبه جنوبی بنا، کنگره‌هایی به‌شکل شاخ گاو نر داشتند. این کنگره‌ها که حالت چلیپایی دارند و از دور شبیه به حرف اچ انگلیسی هستند، اولین بار توسط تیلیا، مرمت‌گر تخت جمشید و همسرش از خاک بیرون کشیده شدند. هنوز درباره معنای این علائم هیچ اطلاعاتی در دست نیست.

• کاخ مرکزی

کاخ مرکزی که آن را با نام «کاخ سه دری» نیز می‌شناسند، دقیقاً در مرکز تخت جمشید واقع شده است. دلیل نام‌گذاری آن با نام سه دری، وجود سه درگاه در تالار این کاخ برای برقراری ارتباط با کاخ‌های اطراف است. گفتنی است که تالار کاخ مرکزی، محل برگزاری جلسات مهم و ملاقات‌های رسمی و غیر رسمی بوده است. بر روی پلکان این کاخ می‌توانید حجاری‌هایی از تصویر بزرگان دربار را مشاهده کنید.

به دلیل برگزاری جلسات مهم سیاسی در این تالار، آن را با نام کاخ شورا یا دروازه شاهان نیز می‌شناسند. کارشناسان و باستان‌شناسان با بررسی دقیق نقوش حجاری شده روی دیوارهای کاخ مرکزی به این نتیجه رسیدند که قدمت این کاخ به اواخر دوران سلطنت خشایارشاه باز می‌گردد. البته برخی دیگر بر این باور هستند که این کاخ در دوران پادشاهی اردشیر اول بنا شده است.

• آپادانا

حال نوبت به معرفی «کاخ آپادانا» می‌رسد. این کاخ جزء معروف‌ترین بخش‌های تخت جمشید به‌حساب می‌آید و می‌توان آن را جزء زیباترین و باشکوه‌ترین قسمت‌های تخت جمشید دانست. ساخت آپادانا در دوران پادشاهی داریوش اول آغاز شد و اتمام آن به جانشین وی، یعنی خشایارشاه سپرده شد. ساخت این کاخ حدود 30 سال به طول انجامید و شباهت‌های بسیاری بین این کاخ و کاخ داریوش در شهر شوش وجود دارد. تالار اصلی کاخ آپادانا چهارگوش است و مجموعاً 36 ستون و 3 ایوان دارد.

برای حفظ تعادل هر ایوان، 12 ستون نصب شده بود و به این ترتیب کاخ آپادانا مجموعاً 72 ستون داشت. متأسفانه در حال حاضر تنها 14 ستون از این 72 ستون پابرجا باقی مانده است و الباقی به دست بی‌رحم زوال سپرده شده‌اند.

ظرافت عجیب آپادانا

اگر به ظرافت ساخت آپادانا پی ببرید، صدها هزار بار افسوس خواهید خورد که چرا این کاخ نابود شد و جز بقایای سنگی از آن باقی نمانده است. بر اساس تحقیقات انجام شده، هنرمندان و مهندسان بی‌شماری در ساخت آپادانا نقش داشتند. این تالار گنجایشی بیش از 10‌هزار نفر داشت و این موضوع نشان‌دهنده عظمت و شکوه آن است. روی سرستون‌های این کاخ، تندیس‌های گاو دو سر به چشم می‌خورند که در فرهنگ آریایی به کرات دیده می‌شوند. روی دیوار‌های خشتی کاخ، آبراهه‌هایی مهندسی‌ساز وجود دارد تا به کمک آن‌ها، از تجمع آب باران در زمان بارندگی جلوگیری کنند.

ورودی‌های شمالی کاخ روکشی از طلا داشتند که بخشی از آن‌ها را با نقوش سه گاو بال‌دار قلمزنی کرده بودند. گفتنی است که در چهار گوشه تالار اصلی کاخ آپادانا، به دستور مستقیم داریوش، صندوق‌هایی دفن کرده بودند که حامل دو لوح زرین و سیمین بودند. بر روی این الواح به خطوط فارسی باستانی، بابلی و ایلامی نوشته‌هایی حک شده بود که امروزه از یک جفت آن‌ها در موزه ملی تهران نگهداری می‌شود. متن روی این الواح به شرح زیر است:

«داريوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه كشورها، پسر ويشپسر ويشتاسپه (از نژاد) هخامنشی. داريوش شاه گويد: اين است كشوری كه من دارم. از (جايگاه) سكاهايی كه آنسوی سغد تا برسد به (حبشه)، از هندوستان تا برسد به لوديه، آن را اهورامزدا، مهست خدايان، به من بخشيده است. اهورامزدا مرا و اين خاندان شاهيم را بپاياد.»

ایوان آپادانا

در ایوان شرقی کاخ آپادانا، شاهد یکی از زیباترین بخش‌های تخت جمشید خواهید بود. در این قسمت، شش ستون از 12 ستون ایوان را پابرجا در مقابل چشمان خود می‌بینید که همگی دارای سرستون‌‌های شیردوسر هستند. نقوش حجاری شده را به بهترین شکل خود می‌توان بر روی دیوارهای شرقی آپادانا مشاهده کرد.

در بین نقوش حجاری شده در آپادانا، می‌توان به تصویری اشاره کرد که در آن مردمانی با پوشش متفاوت، ‌هدایایی را برای پادشاه پیشکش آورده‌اند. این تصویر نمادی از ملت‌های تحت فرمان حکومت هخامنشیان است. در این کاخ به کرات از نماد‌هایی همانند ابوالهول، شیر بال‌دار، نخل، عقاب و تنه شیر استفاده شده است که نشان دهنده محافظان معبد، برکت و قدرت هستند. بسیاری افراد بر این باورند که کاخ زیبای آپادانا به دست داریوش بنا شده است؛ اما با بررسی دقیق باستان‌شناسان، بخش اعظم آپادانا در دوران خشایارشاه ساخته شده است.

• کاخ اختصاصی داریوش

کاخ اختصاصی داریوش اول، یا همان کاخ تچر، اولین بنایی است که در قالب کاخ در این محوطه بنا شده است. کاخ اختصاصی داریوش در بخش جنوب غربی آپادانا واقع شده است و آفتاب‌گیر بسیار مناسبی دارد. از‌این‌رو بسیاری از محققان این کاخ را با نام کاخ زمستانی می‌شناسند و تچر نیز به معنای کاخ زمستانی است. در ساخت این عمارت باشکوه، از سنگ‌های صیقلی استفاده شده است، به همین خاطر برخی آن را با نام «تالار آیینه» یا «آیینه خانه» نیز می‌شناسند.

تالار اصلی

تالار اصلی این کاخ به‌شکل مستطیل است و 12 ستون بزرگ دارد. جالب است بدانید که ستون‌های این کاخ همگی چوبی هستند و این تفاوت بزرگ کاخ داریوش با مابقی کاخ‌های تخت جمشید است. البته همان طور که انتظار می‌رود، به دلیل چوبی بودن این ستون‌ها، دیگر خبری از وجود آن‌ها نیست.

اگر به حجاری‌های روی دیواره‌های کاخ اصلی داریوش نگاهی بیاندازید، خواهید دید که همانند بخش‌های دیگر تخت جمشید، نماد‌هایی از فر کیانی، شاه، شاهزاده و همچنین تندیس ابوالهول روی آن‌ها وجود دارد. همچنین کتیبه‌ای به زبان ایلامی و بابلی در این کاخ وجود دارد که مضمون اصلی آن ستایش اهورامزدا است؛ اما علاوه بر حجاری‌ها، سه تصویر متفاوت را نیز خواهید دید. این سه تصویر، تصویر خادمان، خواجگان و پارسیان است که در حال حمل بره‌هایی کامل به‌عنوان پیشکش به دربار هستند.

• آرامگاه شاهی

در نزدیکی عمارت باشکوه صد ستون، بقایایی از سازه‌ای به چشم می‌خورد که آن را آرامگاه شاهی می‌نامند. این بنا دارای ایوانی بزرگ و زیبا بوده که متأسفانه در طول تاریخ از بین رفته است. از نظر ساختاری، کل بنا روی سکویی بزرگ ایجاد شده است و سنگ‌های این بنا را بدون ملات روی یکدیگر قرار داده‌اند. در بخش شرقی آرامگاه شاهی، می‌توانید حجاری‌هایی چلیپایی شکل را  مشاهده کنید که بر اساس نظر باستان‌شناسان، طرح آن از روی نقش رستم برداشته شده است.

جالب است بدانید که در آیین زرتشت، پیکر انسان بدون روح فاقد ارزش است و به همین خاطر آن را نجس و ناپاک می‌دانند. آن‌ها بر این باور هستند که پیکر انسان پس از مرگ، نباید عناصر مقدس سه‌گانه، یعنی آب، آتش و خاک را آلوده کند. از‌این‌رو در دل کوه دخمه‌هایی را ایجاد می‌کردند و اجساد خود را در آن دخمه می‌گذاشتند تا غذای پرندگان لاشه‌خور شود.

درباره تاریخ ساخت این آرامگاه شاهی، اختلاف‌نظر بسیاری بین باستان‌شناسان وجود دارد. برخی بر این باور هستند که این آرامگاه به داریوش سوم هخامنشی تعلق دارد، در حالی که برخی دیگر فکر می‌کنند پیکر اردشیر سوم در این آرامگاه آرمیده است.

عجایب تخت جمشید را بهتر بشناسید

• همان طور که اشاره کردیم، قدمت تخت جمشید به حدود 2هزار و 500 سال پیش باز می‌گردد و ساخت چنین بنایی با ابزارهای قدیمی و ابتدایی کار بسیار دشواری بوده است. همین موضوع به‌عنوان یکی از عجایب مهم پرسپولیس محسوب می‌شود.
• در دوران هخامنشیان، خبری از برده‌داری نبود. بر خلاف بسیاری از امپراتوری‌های بزرگ که با ظلم و ستم به بردگان ساختمان‌هایی عظیم بنا می‌کردند، در دوران هخامنشیان، مرد و زن بابت کار حقوق می‌گرفتند.
• بر اساس اسناد تاریخی به‌جای‌مانده، در حین ساخت تخت جمشید، کارگران بیمه بودند و مزایای مختلفی بر روی حقوق خود دریافت می‌کردند.
• در طراحی و ساخت ستون‌های پرسپولیس از قوانین هندسی استفاده شده است.
• ستون‌ها از داخل با سرب داغ به یکدیگر متصل شده بودند تا در مقابل زلزله و بلایای طبیعی از خود مقاومت بیشتری نشان دهند.
• کاخ آپادانا مجموعاً 72 ستون 20 تنی داشت که نحوه حمل و نصب این ستون‌های سنگین هنوز هم یکی از عجایب ساخت تخت جمشید و جزو اسرار بزرگ آن محسوب می‌شود.

اسراری جالب درباره تخت جمشید

• در محیط تخت جمشید از ناودان‌های سفالی و آجری قیرگونی شده استفاده شده است تا جلوی تجمع آب باران را بگیرد.
• سیستم کانال‌کشی و همچنین آب لوله‌کشی یا حتی فاضلاب در تخت جمشید تعبیه شده بود که به‌نوبه خود یکی از عجایب باستانی محسوب می‌شود.
• در ساخت محوطه پرسپولیس به جای استفاده از ملات، روی سنگ‌ها شیار می‌زدند تا بر روی یکدیگر چفت شوند و تکان نخورند. با این کار مقاومت سنگ‌ها به مراتب افزایش پیدا می‌کرد و حتی در مقابل زلزله نیز مقاوم بود.
• حجاری‌های روی دیواره‌های تخت جمشید، یکی دیگر از عجایب این محوطه تاریخی محسوب می‌شود. تمامی حجاری‌ها با ظرافت خاصی انجام شده‌اند و هر کدام داستانی شگفت‌انگیز را روایت می‌کنند. برای تزئین این حجاری‌ها و تندیس‌ها، از سنگ‌های قیمتی مختلف با تراشی بسیار ظریف استفاده شده بود که امروزه همگی آن‌ها به یغما رفته‌اند.
• با مطالعه و ترجمه کتیبه‌های سنگی پرسپولیس به بُعد دیگری از عجایب آن پی خواهید برد. در آن دوران حقوق اجتماعی به خوبی رعایت می‌شد و تمام سربازان از جانب دولت، حقوق ماهانه دریافت می‌کردند. با بررسی هرچه بیشتر کتیبه‌های سنگی، فرهنگ قوم پارسی در گذشته دور بیشتر آشکار می‌شود.
• در نزدیکی پرسپولیس بقایای شهر باستانی دیگری کشف شده است که هنوز اطلاعات بسیاری درباره آن در دست نیست.
• پرسپولیس دارای بخش‌های متعددی بود که قسمت مسکونی را از سلطنتی جدا می‌کرد.

موزه تخت جمشید

گفتنی است که موزه تخت جمشید، قدیمی‌ترین و کهن‌ترین ساختمان موزه ایران است که در کاخ ملکه، یکی از کاخ‌های تخت جمشید قرار دارد. این کاخ پس از بازسازی و مرمت، تغییر کاربری پیدا کرد و آن را تبدیل به موزه پرسپولیس نمودند. تا پیش از سال 1311، خبری از کاوش‌های تخصصی باستان‌شناسی در محوطه تخت جمشید نبود؛ اما در سال 1311، پروفسور هرتسفلد، رهبری تیم کاوش حرفه‌ای باستان‌شناسی را به عهده گرفت تا محوطه تخت جمشید را به صورت کامل بررسی نمایند.

با کاوش‌های بیشتر، آثار متفاوتی از زیر خاک بیرون کشیده شدند و فرهنگ قوم پارسی برای مردم دنیا بیشتر آشکار شد. به تدریج با یافتن آثار باستانی متعدد، تصمیم‌ بر آن شد تا قسمتی از مجموعه تخت جمشید را تبدیل به موزه‌ای برای نگهداری از این آثار کنند.

کاخ ملکه به دستور خشایارشاه ساخته شد. این کاخ یک تالار اصلی و چند اتاق کوچک داشت. 12 ستون چوبی، سقف تالار اصلی را مستحکم نگه می‌داشتند. این تالار دارای چهار ورودی اصلی است و در هر ورودی می‌توانید نقش برجسته‌ای از شاهان هخامنشی را  شاهد باشید.

پس چه مکانی می‌تواند برای موزه تخت جمشید از این کاخ بهتر باشد؟ مکانی که قدم‌به‌قدم در تاریخ پرسپولیس هم‌مسیر بوده و حس ابهت و زیبایی را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند. مرمت و بازسازی این موزه به دست متخصصان امور بازسازی ابنیه تاریخی انجام شد تا به بافت تاریخی آن آسیبی وارد نشود و در عین حال ایمنی لازم برای بازدید مراجعه‌کنندگان فراهم شود.

• آثار موزه

در این موزه از آثار به‌دست‌آمده در محوطه تخت جمشید نگهداری می‌شود. در بین این آثار می‌توان به پای مجسمه مرمر و همچنین پرده سوخته تخت جمشید اشاره کرد که به دوران حمله اسکندر مقدونی تعلق دارد. در بین آثار، ابزارآلاتی که در ساخت‌و‌ساز پرسپولیس به کار رفته‌اند، بسیار محبوب هستند. با دیدن این ابزارآلات متوجه خواهید شد که ساخت تخت جمشید را مدیون هنرمندان، مهندسان و کارگران زحمت‌کش آن دوران هستیم، زیرا آن‌ها با ساده‌ترین ادوات، چنین بنای با‌عظمتی را به نسل ما هدیه دادند.

در این موزه از حدود پنج هزار اثر به‌دست‌آمده در محوطه تخت جمشید حفاظت می‌شود. البته باید بدانید که در طول بازدید، تنها از حدود 170 اثر دیدن خواهید کرد. مسئولان موزه به صورت متناوب، آثار مختلف را جایگزین آثار دیگر می‌کنند تا از تمامی آن‌ها رونمایی شود. محدودیت فضا باعث چنین عملکردی شده و نمی‌توان مسئولان موزه را بابت این موضوع مؤاخذه کرد.

بخش‌های مختلف موزه پرسپولیس

• تالار هخامنشی

در ابتدا قصد داریم تا تالار هخامنشی، مهم‌ترین و اصلی‌ترین بخش موزه تخت جمشید را به شما معرفی کنیم. در این قسمت از آثاری که به دوران هخامنشی تعلق دارند، رونمایی می‌شود. متأسفانه در طول تاریخ بسیاری از اشیای کشف شده از محوطه پرسپولیس که به دوران هخامنشی تعلق داشتند، از ایران خارج شدند و آن‌ها را به موزه‌های آمریکایی و اروپایی برده‌اند. البته همین مسأله نیز خبر بدی نیست و باعث می‌شود تا مردم جهان با فرهنگ باشکوه قوم پارسی بیشتر آشنا شوند.

با این وجود هنوز هم اثار بسیاری در این بخش موزه به نمایش در می‌آیند که در بین آن‌ها باید به مهره‌های چشم کشف شده از تخت جمشید، تندیس‌های سنگی، الواح گلی، کتیبه‌های باستانی، سرستون‌های دیدنی، انواع ظروف سفالی، گلدان‌های تاریخی و سلاح‌های سرد همانند شمشیر و خنجر اشاره کرد. در بخش قبلی به شما اشاره کردیم که بخشی از پرده سوخته تخت جمشید، متعلق به دوران حمله اسکندر مقدونی به ایران نیز در این موزه نگهداری می‌شود.

این پرده سوخته معروف به همراه گل میخ‌های زرین و کتیبه‌های خشایارشاه، در همین بخش موزه نگهداری می‌شوند. علاوه بر اینها، شیپور مفرغی، تندیس نیم‌رخ شاهزاده هخامنشی، مجمر فلز، پیکره سنگی دو گاو و همچنین مجسمه نیمه تمام سگ نیز در این بخش موزه جزء مهم‌ترین آثار به‌حساب می‌آیند.

• تالار پیش از تاریخ

همان طور که در بخشی از مقاله اشاره کردیم، در محل ساخت پرسپولیس آثاری از حضور قوم ایلامی نیز به چشم می‌خورد. همین مسأله باعث شده تا محوطه تخت جمشید را محل یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران و جهان بدانند. در کاوش‌های انجام شده، آثاری کشف شدند که قدمتی بیش از 2هزار و 500 سال دارند و بر اساس نظر کارشناسان، قدمت آن‌ها به دوران ایلامیان باز می‌گردد.

آثاری من جمله مجسمه‌های سفالی، ظروف سفالی و ابزارهای سنگی را می‌توانید در این بخش موزه مشاهده کنید که قدمت آن‌ها به هزاره چهارم می‌رسد. در بخش دیوار جنوبی این تالار، نقش برجسته‌ای از مردم بالدار را می‌توانید مشاهده کنید که باستان‌شناسان درباره قدمت آن اختلاف نظر دارند. در بخش شرقی تالار، قالب گچی از کتیبه کرتیر، موبد قدرتمند دوران ساسانی نصب شده است که حتماً باید از آن دیدن کنید.

• تالار اسلامی

همان طور که از نام این تالار مشخص است، در این بخش از آثار کشف شده در محوطه کاوش شهر تاریخی استخر رونمایی می‌شود که در نزدیکی تخت جمشید کشف شده‌اند و به دوران اسلام باز می‌گردند. این آثار بیشتر به دوران صفویه تعلق دارند و تماشای آن‌ها خالی از لطف نیست. در بین آثار کاوش شده، می‌توان به ظروف سفالی لعابدار تزئین‌شده با خطوط کوفی، ظروف سفالی بدون لعاب، ظروف شیشه‌ای، درب‌های چوبی و شیشه‌های رنگی اشاره کرد.

جاهای دیدنی اطراف پرسپولیس

• نقش رستم؛
• آرامگاه‌های سنگی پادشاهان هخامنشی؛
• کتیبه ایلامی؛
• کعبه زرتشت؛
• نقش رجب؛
• پاسارگاد.

بهترین زمان سفر به تخت جمشید

تخت جمشید در مرودشت واقع شده است. این منطقه به‌صورت کلی آب‌و‌هوایی گرم و خشک دارد؛ اما با توجه به محل قرارگیری پرسپولیس و مجاورت آن با مناطق کوهستانی، دمای هوا در پرسپولیس چند درجه با مناطق اطراف تفاوت دارد؛ اما با این وجود در تابستان به دلیل تابش مستقیم نور آفتاب، بازدید از تخت جمشید می‌تواند بسیار دشوار و آزاردهنده باشد.

از این رو بهترین زمان سفر به تخت جمشید را باید نیمه دوم سال دانست. البته آب‌و‌هوا تا اواخر فروردین ماه نیز مطلوب است و به همین خاطر سفر به پرسپولیس یکی از محبوب‌ترین سفرهای نوروزی به‌حساب می‌آید.

در 6 ماه دوم سال با وجود آنکه خبری از آفتاب و گرما نیست؛ اما خورشید زودتر غروب می‌کند و به همین خاطر بعد از ظهر هوا به سرعت سرد می‌شود. کوهستانی بودن منطقه باعث دو‌چندان‌شدن سرمای هوا می‌شود و به همین خاطر بازدید از تخت جمشید در زمستان هم شاید خیلی منطقی نباشد. البته در فصل سرما می‌توانید بازدید خود را محدود کرده و تا پیش از غروب محوطه پرسپولیس را ترک نمایید.

کشف دروازه کوروش در نزدیکی تخت‌جمشید در سال ۱۳۹۹

در یکی از روزهای بهمن۱۳۹۹، علیرضا عسکری چاوردی، یکی از باستان‌شناسان ایرانی و سرپرست هیئت کاوش تل آجری پارسه گزارش داد که:

هیئت مشترک ایرانی – ایتالیایی پس از مدت 10 سال در آخرین فصل کاوش باستان‌شناسی، موفق به اثبات مسئله‌ای مهم درباره تخت جمشید شدند. آن‌ها توانستند اثبات کنند که کوروش کبیر، فرمان ساخت دروازه پردیس پارسه را صادر کرده است و این دروازه در دوران حکومت فرزندش کموجیه به بهره‌برداری رسید.

با در نظر گرفتن اسناد نگاری، نوع مصالح به‌کار‌رفته در ساخت بنا، موتفیف‌های به‌کاررفته، تاریخ‌گذاری کربن 14 و همچنین چنبه‌های تقدس این دروازه می‌توان نشان داد که این بنا پس از سال 539 قبل از میلاد و به افتخار فتح شهر بابل به دستور کوروش کبیر ساخته شده است.

اطلاعات بازدید از تخت جمشید

هزینه ورودی محوطه	۵۰۰۰ تومان
هزینه ورودی موزه	۵۰۰۰ تومان
ساعت بازدید	نیمه اول سال: از 8:30 صبح تا ۷:۳۰ عصر نیمه دوم سال: از ۸ صبح تا ۶:۳۰ عصر
روزهای تعطیل	۱۴ خرداد، شهادت امام صادق، تاسوعا و عاشورای حسینی، شهادت امام علی، رحلت پیامبر
شماره تماس	07143341556
آدرس	استان فارس، شهرستان مرودشت، مجموعه تخت جمشید

• برنامه نور و صدا

هزینه	3000 تومان
زمان تهیه بلیت	1 ساعت قبل از شروع سانس‌
زمان اجرای برنامه	در ایام نوروز هرشب، از اول خرداد تا آخر شهریور پنجشنبه‌ها و جمعه‌‌ها
ساعت اجرای برنامه	۸ شب

مسیر دسترسی به تخت جمشید

• دسترسی به پرسپولیس با وسیله نقلیه شخصی

بهترین مسیر دسترسی به تخت جمشید با وسیله نقلیه شخصی، از طریق جاده شیراز به شهرستان مرودشت است. این مسیر حدود 50کیلومتر طول دارد و در محور شیراز – اصفهان واقع شده است.

• دسترسی به پرسپولیس​ با وسایل نقلیه عمومی

در ابتدا باید خودتان را به شیراز برسانید. از شیراز وسایل نقلیه عمومی همانند مینی‌بوس، تاکسی و اتوبوس‌های بین‌شهری وجود دارند که شما را به مرودشت می‌رسانند. برای دسترسی به این وسایل نقلیه عمومی، باید به ترمینال شهید کاراندیش شیراز بروید. از آنجا سوار بر وسایل نقلیه شده و خودتان را به ایستگاه پارک سوار مرودشت برسانید. از آنجا نیز وسایل نقلیه عمومی مختلف برای دسترسی شما به تخت جمشید همواره آماده هستند.

نظر شما درباره تخت جمشید چیست؟ به نظر شما چطور می‌توانیم به حفظ این اثر تاریخی مهم و نماد ایران کمک کنیم؟ نظرات خود را با ما و همراهان ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.