حمام شیخ بهایی | حمامی اسرارآمیز در اصفهان

هر چقدر از زیبایی اصفهان بگوییم، کم است. این شهر تاریخی آثاری ارزشمند و تماشایی دارد. در هر بخش از این شهر می‌‌توانید، یادگاری از دوره صفوی را ببینید. حمام شیخ بهایی از آثار تاریخی در نصف جهان است که رازی در دلش دارد. بازدید از این حمام تاریخی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

حمام شیخ بهایی کجاست؟

برای بازدید از این حمام، خودتان را برای سفر به استان اصفهان آماده کنید. بعد از رسیدن به شهر اصفهان دل‌انگیز به بخش مرکزی شهر بروید. می‌توانید این حمام را در خیابان عبدالرزاق اصفهان و کوچه شیخ بهایی پیدا کنید. موقعیت دقیق این بنا بین مسجد جامع و امامزاده هارونیه است.

قدمت و تاریخچه حمام شیخ بهایی

بنای قدیمی حمام را در دوره صفوی و در سال 994 هجری شمسی ساخته‌اند. در آن زمان حاکم شهر، شاه عباس اول بود و دستور داد تا حمامی را طراحی کنند و بسازند. شاه طراحی و ساخت حمام را بر عهده شیخ بهایی گذاشت. شیخ بهایی یکی از دانشمندهای بزرگ ایرانی در دوره صفویه بود و در بین مردم شهرت داشت. او فلسفه، منطق و ریاضی می‌دانست. از این دانشمند 88 کتاب و مقاله به یادگار مانده است.

از دیگر طراحی‌های شیخ بهایی، طرح شالوده نجف آباد و معماری مسجد امام اصفهان است. همچنین ساعت آفتابی در حرم امام رضا(ع) را هم شیخ بهایی طراحی کرده است. این حمام پس از ساختش تا چند دهه قبل، حدود 30 مالک مختلف داشت. سرانجام میراث فرهنگی اصفهان آن را خریداری کرد. این حمام تاریخی را در سال 1377 در لیست آثار تاریخی ایران ثبت کردند.

معماری حمام شیخ بهایی

حمام‌های قدیمی در هر دوره تاریخ با معماری و تزیین‌های خاصشان جالب و دیدنی هستند. مهندسی و معماری شیخ بهایی در دوره حکومت صفوی زبانزد همه بود. او در ساخت حمام روش منحصربه‌فردی را طراحی کرد که هنوز هم دانشمندها به دنبال حقیقت آن هستند. ستون‌ها، سقف‌های گنبدی و استخرهای کوچک در هر بخش از این بنا دیدن دارد. اگر به سقف‌های گنبدی نگاهی بیندازید، حفره‌های متعددی می‌بینید. این حفره‌ها را با شیشه پوشانده‌اند. نقش این حفره‌ها روشن‌نگه‌داشتن فضای حمام بود.

بخش های مختلف حمام شیخ بهایی

خوب است بدانید حمام شیخ بهایی، معروف‌ترین حمام تاریخی در اصفهان است. این حمام هم مثل هر حمام قدیمی دیگر، چند خزینه، استخر و آب‌انبار دارد. در این حمام دو سربینه ساخته‌اند. مردها از سربینه بزرگ‌تر و زن‌ها از سربینه کوچک‌تر استفاده می‌کردند. سربینه همان بخش رخت‌کن‌ در حمام‌های قدیمی است. می‌شود سکوهایی را برای نشستن در اطراف این بخش دید. طاق‌نماهای سربینه هم زیبایی ویژه‌ای به فضای حمام داده‌اند. در بین بخش‌های مختلف، منبع گرمایشی حمام جایی است که این بنا را از دیگر حمام‌ها متفاوت‌ می‌کند.

رازهای پنهان حمام شیخ بهایی

این حمام از نظر ساختاری مثل دیگر حمام‌های دوره صفویه بود؛ اما شیخ بهایی طوری حمام را طراحی کرد که مخزن آب آن فقط با یک شمع گرم می‌شد. از هیچ انرژی مستقیم دیگری برای گرم‌کردن آب حمام استفاده نمی‌کردند. این روش یکی از جالب‌ترین دستاوردهای مهندسی و معماری در آن زمان بود. در هیچ‌کدام از دیگر حمام‌های قدیمی، نمی‌توانید این سازوکار را ببینید. به همین خاطر افسانه‌های مختلفی درباره حمام شیخ بهایی نوشته‌اند. راز دیگر این حمام روشن‌ماندن همیشگی شمع بود. در دوره پهلوی محقق‌ها برای فهمیدن معمای حمام، بخشی از بنا را تخریب کردند. بعضی‌ها می‌گویند بعد از این تخریب، شمع حمام خاموش شد. حدود 50 سال است که دیگر این شمع روشن نیست و کسی از این حمام استفاده نمی‌کند. در زمان قدیم این بنا را به اسم حمام اسرارآمیز می‌شناختند.

حل معمای گرم ماندن حمام شیخ بهایی با شمع

محقق‌ها بعد از تحقیق‌های مداوم به نتیجه‌هایی رسیدند و دو فرضیه را مطرح کردند. البته هنوز هم شک و تردیدهایی درباره واقعیت ماجرا هست. در زمان تحقیقات فهمیدند که سیستم لوله‌کشی حمام از جنس سفال بود. این لوله‌کشی‌ها آب را از آبریزگاه مسجد جامع تا حمام منتقل می‌کرد.

• گرم شدن حمام شیخ بهایی با سیستم دفع فاضلاب

محقق‌ها گفتند مکشی طبیعی، گازهای متان و اکسیدهای گوگردی را به شمع خزینه حمام منتقل می‌کرد. به همین خاطر شمع حمام همیشه روشن‌ می‌ماند. همچنین این گازها حرارت کافی برای گرم‌شدن آب حمام را تأمین می‌کردند. باستان‌شناس‌ها به این نتیجه رسیدند گازی که شعله حمام را روشن نگه می‌داشت، از جمع‌آوری مواد زائد به وجود می‌آمد. تعدادی از لوله‌های فاضلاب شهری در اصفهان در نزدیکی خزینه حمام بود. خانه شیخ بهایی هم در نزدیکی حمام است. در زمان بازسازی خانه، در کنار بنا تنپوشه‌های سفالی و تعدای چاه پیدا کردند. در آن زمان فاضلاب‌های شهری را با لوله‌کشی به این چاه‌ها منتقل می‌کردند. گازهای تولیدشده از این مواد زائد را به طرف خزینه حمام می‌فرستادند. در حال حاضر از این روش در خیلی از کشورها استفاده می‌کنند و به اسم بیوگاز معروف است.

• گرم ماندن حمام شیخ بهایی به دلیل استفاده از طلا

علی‌اصغر برهمند، رئیس مجمع مخترع‌ها در مشهد تلاش کرد تا این حمام تاریخی را شبیه‌سازی کند. او به این نتیجه رسید که منبع آب حمام از طلا بود. رسانایی طلا در بین فلزها خیلی زیاد است. این فلز به‌راحتی و با حرارت بسیار کم گرم‌ می‌شود و این گرما را به آب منتقل می‌کند. این مخترع حمامی با این ویژگی را شبیه‌سازی کرد؛ اما از فلز مس برای جریان رسانش استفاده کرد. اثر او را ثبت کردند. همچنین در سال‌های 2006 و 2007 کشور مسکو و سوئیس دو نشان‌های طلا به او هدیه دادند. سازمان میراث فرهنگی این فرضیه را به طور کامل تأیید نکرد تا سودجوها به دنبال سرقت مخزن حمام نروند. شاید به همین خاطر شیخ بهایی هم راز حمام را مخفی نگه داشت!

• گرم ماندن حمام شیخ بهایی با روغن عصارخانه

عصارخانه جماله اصفهان در کنار این حمام‌ تاریخی بود که به شیخ بهایی تعلق داشت. در این عصارخانه از دانه‌های گیاهی روغن‌ می‌گرفتند. بعضی از باستان‌شناس‌ها معتقدند سوخت حمام از روغن عصارخانه بود؛ اما مدرکی برای اثبات این فرضیه نیست.

حمام شیخ بهایی چشم انتظار مرمت

بعد از گذشت سال‌های طولانی بخش‌های مختلف در حمام رو به تخریب‌شدن است. به همین خاطر سازمان میراث فرهنگ اصفهان برنامه‌ای را برای بازسازی این بنا در نظر دارد. مسئول‌ها می‌گویند بهتر است حمام و خانه شیخ بهایی را به شکل مجموعه‌ای گردشگری درست کنند. مرمت حمام را از سال 1399 شروع کرده‌اند و هنوز کامل نشده است.

جاهای دیدنی نزدیک به حمام شیخ بهایی

سفر یک‌روزه به اصفهان سودی ندارد. باید هر گوشه از این شهر را تماشا کرد. خوب است بعد از بازدید از حمام به بناهای تاریخی نزدیک به آن هم سری بزنید.

• عصارخانه جماله

عصارخانه جماله یکی از بناهای تاریخی در دوره صفوی بود. شیخ بهایی این عصارخانه را ساخت. در این مجموعه با آسیاب‌ها از دانه‌های گیاهی روغن می‌گرفتند. از این روغن در چراغ‌های پیه‌سوز، مصرف خوراکی و ساخت صابون‌ها استفاده می‌کردند.

• خانه تاریخی جواهری

خانه تاریخی جواهری از جاهای دیدنی اصفهان است. فضای سنتی‌اش شما را به چند دهه قبل می‌برد. قدمت این خانه تاریخی به دوره قاجار می‌رسد. درهای چوبی و ارسی، پنجره‌های رنگارنگ و حوض آبی حیاط حس‌وحال ویژه‌ای دارد.

• مسجد شیره پزها

یکی دیگر از بناهای تاریخی شهر، مسجد شیره پزها است. ساخت این بنا به 200 سال پیش می‌رسد. معرق‌کاری و کاشی‌کاری‌های مسجد بخشی از هنر اصفهان را به نمایش می‌گذارد. بازاری‌ها می‌گویند در گذشته و ایام محرم در مسجد، شیره می‌پختند و بین مردم پخش می‌کردند. به همین خاطر اسم مسجد را شیره پزها گذاشته‌اند. امامزاده هارونیه، مسجد عتیق و خانه شیخ بهایی از دیگر جاهای دیدنی نزدیک به حمام است.

بهترین زمان بازدید

اصفهان از استان‌های گرم و خشک در مرکز ایران است. زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرمی دارد. برای سفر به اصفهان و بازدید از بناهای تاریخی مثل حمام شیخ بهایی بهار و پاییز انتخاب خوبی می‌شود. این شهر زیبا در این فصل‌ها آب‌وهوای معتدلی دارد و زیباییش خیره‌کننده است.

اقامتگاه

در نزدیکی این حمام اقامتگاه و هتل‌های خوبی مهیاست. اسم چند هتل را برایتان می‌گذارم.

• هتل سنتی اصفهان؛
• هتل آپارتمان اصفهان؛
• اقامتگاه سنتی قائلی؛
• اقامتگاه ترمه.

مسیر دسترسی

برای بازدید از حمام شیخ بهایی به طرف یکی از زیباترین شهرهای ایران یعنی اصفهان بروید. از تهران که حرکت کنید بعد از ۵ ساعت به این شهر می‌رسید. فاصله تهران تا اصفهان 450 کیلومتر است و در این راه باید از شهرهای قم و کاشان بگذرید. بعد از رسیدن به اصفهان زیبا، مسیر را تا مرکز شهر ادامه بدهید. اگر خودروی شخصی همراهتان نیست، تاکسی و اتوبوس‌های داخل شهر شما را به آنجا می‌رسانند. با خودروی خودتان هم که بروید، جای نگرانی نیست. کافی است از گوگل مپ کمک بگیرید. اسم خیابان را در آن جست‌وجو کنید تا مسیر را به شما نشان بدهد. این حمام را در خیابان عبدالرزاق اصفهان و کوچه شیخ بهایی در محله در دست ساخته‌اند. می‌شود آن را در بازار کهنه اصفهان و بین مسجد و امامزاده هارونیه پیدا کرد. از بومی‌ها هم بپرسید، راهنمایی‌تان می‌کنند.

حمام شیخ بهایی با سازوکاری شگفت‌انگیز از بناهای تاریخی اصفهان است. هر چه درباره این حمام می‌دانستیم برایتان گفتیم. امیدواریم سفر مجازی با ره بال آسمان حس خوبی را به شما بدهد. اگر در گذشته از این بنا دیدن کرده‌اید، تجربه‌هایتان ارزشمند است. در کامنت برایمان بنویسید.