شهر شوش محل شکل‌گیری بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تمدن‌های جهان است. سفر به این شهر همچون سفر به تاریخی دور، جذابیت‌های بسیاری دارد. به همین سبب این شهر جزو ارزشمند‌ترین میراث ایران بوده و مقصد بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی است. تا‌کنون بار‌ها و بار‌ها در‌خصوص جاذبه‌های مهم این شهر سخن گفته‌ایم. این بار مقصود نوشته ما معرفی جاذبه‌ای دیگر به‌نام قلعه شوش است. این قلعه که بر فراز تپه‌ای باستانی جای خوش کرده، روایات تاریخی بسیاری در سینه دارد. برای آشنایی بیشتر با این بنای پر‌شکوه و شنیدن روایت ساخته شدن آن توسط باستان‌شناسان فرانسوی همراه ما باشید.
قلعه شوش کجاست؟
قلعه شوش از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی استان خوزستان است که روی تپه باستانی شوش که آکروپل نام دارد، خود‌نمایی می‌کند. به‌طور دقیق‌تر این جاذبه تاریخی ارزشمند در خیابان طالقانی شهر شوش قرار داشته و فقط ۲ کیلومتر با مرکز این شهر تاریخی فاصله دارد.
تاریخچه ساخت قلعه شوش | ماجرایی شنیدنی
از آنجایی که قلعه شوش، در کنار تپه تاریخی آکروپل قرار دارد، بسیاری آن را را با نام قلعه آکروپل یا کاخ آکروپل می‌شناسند. برخی نیز از آن با نام‌های موزه آجر یا چغازنبیل کوچک یاد می‌کنند. جالب است بدانید که اولین نظریه در‌خصوص قدمت تپه آکروپل، توسط شخصی به‌نام بنیامین تودلایی که از جهانگردان اروپایی بود، مطرح شد. او مدعی بود که این منطقه، همان منطقه شوشان است که در کتاب مقدس تورات نیز نام آن به چشم می‌خورد. قلعه شوش در سال ۱۸۹۷ در جریان حفاریهای باستان‌شناسان فرانسوی در تپه باستانی شوش، بنا شد. ماجرای ساخت این بنا بسیار شنیدنی است!
-
تاریخچه‌ای مختصر از حفاریهای تپه باستانی شوش
از آنجایی داستان ساخت قلعه شوش در دل جریان‌های مربوط به حفاری باستان‌شناسان در منطقه تاریخی شوش نهفته است، خوب است که در این بخش به‌صورت مختصر تاریخچه حفاریهای تپه باستانی شوش را روایت کنیم.
گروه حفاری مارسل اوگوست دیولافوا و ژان دیولافوا
اولین اقدامات باستان‌شناسی در این منطقه در سال ۱۸۵۱ میلادی، توسط شخصی به‌نام کنت لفتوس آغاز شد که از باستان‌شناسان انگلیسی بود. در حدود ۳۰ سال بعد، زوجی فرانسوی با نام‌های مارسل اوگوست دیولافوا و ژان دیولافوا در طول سفر خود به ایران، سفر‌نامه‌ای نوشتند و در آن به تفصیل از شهر تاریخی شوش سخن گفتند. آن‌ها پس از بازگشت به فرانسه از مدیر موزه لوور خواستند تا حامی آن‌ها برای انجام تحقیقات باستان‌شناسی در شوش باشد و هزینه فعالیتشان را پرداخت کند. این زوج با پیگیری‌های مستمر مؤفق شدند با دربار ایران، برای دریافت حق کاوش در تپه باستانی شوش، با پرداخت ۱۰هزار تومان، قراردادی بسته و در تاریخ ۷ دسامبر سال ۱۸۸۴ میلادی، فعالیت خود را آغاز کنند.
پس از مدتی از شروع فعالیت این زوج فرانسوی، مردم بومی منطقه به مخالفت با حضور آن‌ها برخاستند. مخالفت‌های مردم به‌تدریج سبب شد تا دیولافوا و همکارانش به‌ناچار و به‌صورت مخفیانه در اطراف محوطه باستانی شوش چادر بزنند و به مرور زمان برای خود اتاقک‌های گلی بسازند. دیولافوا در نوشته‌های خود نقل کرده است که زندگی کردن در زیر چادر سخت بود و در آن زمان جایی مناسب برای نگهداری آثار باستانی کشف‌شده وجود نداشت. دیولافوا و همکارانش در آن زمان، با بی‌توجه به بند‌های قرارداد، بیش از ۵۰ صندوق از آثار کشف‌شده در حفاری‌ها را از کشور خارج کردند و به فرانسه بردند. پس از آن دستور توقف حفاری توسط شاه وقت صادر شد. لازم به ذکر است که گروه حفاری فرانسوی پس از صدور دستور توقف، به بهانه جمع‌آوری وسایل، به منطقه بازگشتند و با دادن رشوه به شخصی که میرزا تقی خان نام داشت، بیش از ۵۰۰ صندوق دیگر از آثار باستانی کشف‌شده در منطقه تاریخی شوش را از کشور ایران خارج کردند.
گروه حفاری ژاک دمورگان
پس از رفتن گروه حفاری مارسل اوگوست دیولافوا و ژان دیولافوا از منطقه تاریخی شوش، دولت فرانسه بار دیگر بر آن شد تا مجوز حفاری در این منطقه باستانی را از دولت ایران دریافت کند. سر‌انجام دولت فرانسه طی مذاکراتی با مظفرالدین شاه، در تاریخ ۱۲ مه سال ۱۸۹۵ میلادی، توانست امتیاز انحصاری حفاری برای ۶۰ سال در تمام خاک ایران را در ازای پرداخت ۵۰ هزار فرانک طلا از آن خود کند. پس از حدود ۲ سال، گروه حفاری و باستان‌شناسی فرانسوی به سرپرستی شخصی به‌نام ژاک دمورگان، برای انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی در تپه تاریخی شوش، وارد ایران شدند.
ژاک دمورگان و همکارانش، در سال ۱۸۹۷ از دولت فرانسه، برای ساخت بنایی امن به‌منظور اسکان و نگهداری آثار کشف‌شده، بودجه‌ای دریافت کردند. آن‌ها در همان سال، با استفاده از خشت‌ها و آجرهایی که طی فعالیت‌های خود در نپه تاریخی شوش، به دست آورده بودند، در بخش شمالی تپه، قلعه‌ای به معماری قرون‌وسطایی بنا کردند. فرانسویان این بنا را شاتو نامیدند که در زبان فرانسوی به‌معنای قصر بود. امروز از این قلعه با نام قلعه تاریخی شوش یاد می‌شود.
گفتنی است که قراردادی که در آن امتیاز انحصاری حفاری برای ۶۰ سال در تمام خاک ایران به فرانسویان داده شده بود، در سال ۱۹۳۲ توسط مجلس شورای ملی لغو شد. همچنین نام این قلعه تاریخی در تاریخ ۱۰ مهرماه سال ۱۳۸۰ هجری، در فهرست آثار ملی ایران درخشید.
تاریخچه قلعه شوش از زمان ساخت تا به امروز | مرمت و باز‌سازی قلعه شاتو
پس از ساخت قلعه شاتو توسط ژاک دمورگان و تیم همراه او، تا چندین سال از این بنا به‌عنوان محل اسکان آن‌ها و همچنین به‌عنوان محلی امن و مناسب برای نگهداری آثار کشف‌شده، ابزار کار حفاری و باستان‌شناسی، اشیای مهم و اسناد مربوط به حفاری استفاده می‌شد.
در سال ۱۳۵۰ هجری شمسی، گروه حفاری فرانسوی در ازای دریافت مبلغی، اجازه دادند تا چند کارآموز جوان ایرانی نیز به تیم آن‌ها ملحق شوند؛ اما در قلعه شوش فضای کافی برای حضور و سکونت کارآموزان ایرانی، وجود نداشت. به همین دلیل با کمک مالی نخست وزیر و برخی مؤسسات فرانسوی و سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی ایران، چند بخش دیگر به بنای قلعه شوش افزوده شد. بخش جدید قلعه شامل هشت اتاق، یک سالن، یک آبدارخانه و یک آتلیه نقشه‌کشی بود.
بخش‌های زیادی از قلعه تاریخی شوش در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق، تخریب شد و آسیب دید. پس از آن در سال ۱۳۷۱ هجری شمسی، این بنا تغییر کاربری داد و به موزه‌ای برای نگهداری و نمایش آثار تاریخی و ارزشمندی که در منطقه شوش کشف شده بود، تبدیل شد. در سال ۱۳۷۳ دولت ایران با پیگیری‌ها و مکاتبات پی‌در‌پی با دولت فرانسه، مؤفق به باز‌پس‌گیری قلعه شاتو و اسناد و مدارک مربوط به آن شد. قلعه شوش تا سال ۱۳۷۳ هجری چندین بار مرمت و باز‌سازی شد؛ اما در‌نهایت انجام یک عملیات مرمت غیراصولی در سال ۱۳۷۵ آسیب جدی و جبران‌ناپذیری به این بنای پر‌شکوه وارد کرد.
محدودیت بازدید از قلعه شوش | نتیجه انجام عملیات مرمت غیراصولی
انجام‌ندادن عملیات پی‌سازی در زمان ساخت قلعه و همچنین عملیات غیراصولی مرمت در سال ۱۳۷۵ سبب شده تا بنای این قلعه تاریخی ارزشمند، در زمان حال، بسیار آسیب‌پذیر و سست باشد. به همین دلیل بازدید از بخش‌های مختلف قلعه شوش، با محدودیت همراه است. بازدید‌کنندگان فقط می‌توانند از حیاط مجموعه و برخی از بخش‌های طبقه پایین بازدید کنند. بازدید از طبقات بالا‌تر ممنوع است.
معماری قلعه شوش | بنایی عظیم و پر‌شکوه بر‌فراز تپه‌ای مرتفع
قلعه تاریخی شوش، بنایی است پلکانی که در مرتفع‌ترین نقطه شهر شوش ساخته شده است. پلان قلعه شاتو، به شکل ذوزنقه بوده و عظمت و شکوه آن بیش از هر چیزی به چشم می‌آید. همان طور که گفتیم، ژاک دمورگان و همکارانش این قلعه را به سبک معماری قرون وسطایی طراحی کرده و بنا کردند. با‌این‌حال از آنجایی که این قلعه تحت نظارت خاندان فیلی و با همکاری چندین مهندس و کارگران ایرانی بنا شده، جلوه‌هایی از معماری ایرانی نیز در آن به چشم می‌خورند. طاق‌های نعل اسبی و درگاه‌های قوسی در قلعه شاتو از جمله عناصری هستند که با الهام از معماری ایرانی، ایجاد شده‌اند. به همین دلیل می‌توان گفت که سبک این بنا تلفیقی زیبا و چشم‌گیر از معماری ایرانی و معماری اروپایی است. نکته جالب این است که بر‌اساس نظر بسیاری از تاریخ‌دانان، این بنا به قلعه باستیل در شهر پاریس شباهت بسیاری دارد.
پیکره اصلی قصر شاتو به‌صورت کامل با خشت بنا شده که به جهت ایجاد استحکام بیشتر آن را با لایه‌ای از آجر پوشانده‌اند. برخی از این آجر‌ها، آجر‌نوشته‌های کشف‌شده از کاخ آپادانا شوش، برخی آجر‌های به‌دست‌آمده از زیگورات چغازنبیل و برخی دیگر آجر‌نوشته‌هایی با خط عیلامی هستند. از مهم‌ترین و چشمگیر‌ترین تزئینات بنای قلعه شوش نیز می‌توان به نقاشی‌های تلفیقی شرقی-اروپایی اشاره کرد.
بخش‌های مختلف قلعه شوش | از حیاط‌های بزرگ تا برج‌های دیده‌بانی
بخش‌های مختلف قلعه شوش، به‌صورت کلی شامل ۲ حیاط بزرگ، ۴ برج دیده‌بانی، ۳ ورودی و بنای اصلی در ۲ طبقه می‌شود. یکی از حیاط‌های این قلعه، همچون بسیاری از قلعه‌های ساخته‌شده به‌سبک قرون وسطی، در ارتفاع بالا‌تری قرار دارد. در زیر این حیاط ۲ فضای بزرگ، به‌سان تالار، به چشم می‌خورند که شبیه زیر‌زمین هستند. حیاط دیگر، در بخش جنوبی قلعه قرار دارد. بخش قابل‌توجه حیاط جنوبی، ورودی آن است. ورودی این حیاط ۲ بخش دارد. یکی از ورودی‌ها به‌صورت سطح شیب‌دار بوده و دیگری پلکانی است. هر ۲ ورودی‌ها به پیشخوانی گرد منتهی می‌شوند. در گوشه‌های شمالی قلعه، ۴ برج دیده‌بانی به چشم می‌خورند. جالب است بدانید که هر‌کدام از این برج‌ها، علاوه بر فرم و ظاهر متفاوت، کاربرد متفاوتی نیز داشته‌اند.
بنای اصلی قلعه شوش، شامل دو طبقه است که طبقه دوم آن در سال ۱۹۶۷ در زمان فعالیت هیئت باستان‌شناسان ژان پرو بنا شده است. طبقه همکف به شکل ذوزنقه بوده و دور‌تا‌دور آن توسط راهرویی احاطه شده است که در آن چند ردیف اتاق جای گرفته‌اند. گفتنی است که آشپزخانه، ناهارخوری و انبار این بنا در قسمت شرقی قلعه قرار دارند.
آثار به‌جامانده در قلعه شوش | یاد‌گاری‌هایی از باستان‌شناسان فرانسوی
همان طور که گفتیم قلعه شوش در سال‌های ۱۸۹۵ میلادی تا قبل از انقلاب اسلامی ایران، محل استقرار و فعالیت باستان‌شناسان فرانسوی بوده است. بسیاری از ابزار‌آلات مربوط به فعالیت‌های این باستان‌شناسان نیز از قرن‌های گذشته در این محل به‌یاد‌گار‌مانده که برای علاقه‌مندان به باستان‌شناسی و تاریخ، جذابیت بسیاری دارند. از جمله این آثار و ابزار می‌توان به دستگاه تقطیر آب (گفته می‌شود که باستان‌شناسان، برای ظاهر کردن عکس‌های آنالوگ، از آب تقطیر‌شده توسط این دستگاه، استفاده می‌کردند.)، یک دستگاه ماشین لندرور، دستگاه پرس و مته دستی برای استفاده‌های مختلف در زمینه باستان‌شناسی، جک دستی برای جابه‌جایی و بالا بردن اشیاء سنگین در بنا و محوطه دژ تاریخی شوش، دمنده زغال‌سنگ برای افزایش حرارت زغال‌سنگ، گاری چهار‌چرخ، بالابر دستی و… اشاره کرد.
جاهای دیدنی اطراف قلعه شوش | سفر در تاریخ با بازدید از جاذبه‌های تاریخی شوش
شهر شوش از جمله شهر‌های تاریخی مهم در جنوب ایران است و به همین سبب نیز جاذبه‌های تاریخی ارزشمند بسیاری از تاریخ پر‌افتار این شهر، بر خاک آن به جا مانده است. اگر این قطب گردشگری ارزشمند را بدون بازدید از جاذبه‌های مهم آن ترک بگویید، کم‌لطفی کرده‌اید. به همین دلیل در این بخش چند‌تا از مهم‌ترین جاهای دیدنی شوش را معرفی کرده‌ایم که در اطراف قلعه شوش قرار دارند. آشنایی با این جاذبه‌ها به شما کمک می‌کند تا با یک تیر چند نشان زده و ضمن بازدید از قلعه تاریخی شوش از چندین جاذبه ارزشمند دیگر نیز بازدید کنید.
-
موزه شوش
فاصله موزه شوش تا قلعه شوش: حدود ۲۸۰ متر
-
آرامگاه دانیال نبی
فاصله آرامگاه دانیال نبی تا قلعه تاریخی شوش: حدود ۷۵۰ متر
-
کاخ آپادانا
فاصله کاخ آپادانا تا قلعه شوش: حدود ۱.۵ کیلومتر
-
کاخ شاوور
فاصله کاخ شاوور تا قلعه تاریخی شوش: حدود ۷۰۰ متر
اطلاعات بازدید از قلعه شوش | هر‌آنچه لازم است بدانید
| آدرس | ستان خوزستان، شهرستان شوش، خیابان طالقانی، قلعه تاریخی شوش |
| ساعات بازدید | در نیمه اول سال، از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰ و در نیمه دوم سال، از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰. این جاذبه در روز‌های جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل است. |
| هزینه بازدید | برای گردشگران ایرانی ۵هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰هزار تومان |
| مدت‌زمان پیشنهادی برای بازدید | بین ۱ تا ۲ ساعت |
بهترین زمان بازدید از قلعه شوش | تجربه سفری به‌یاد‌ماندنی به شوش
از آنجایی که قلعه شوش در منطقه تاریخی شوش و تپه آکروپل قرار دارد، خوب است که پیش از اقدام برای بازدید از آن، شرایط آب‌و‌هوایی را در‌نظر بگیرید تا بتوانید گشت‌و‌گذار راحتی را درون قلعه و مناطق اطراف آن تجربه کنید. همان طور که می‌دانید، شهر شوش در منطقه‌ای گرم، خشک و بیابانی قرار دارد. تابستان‌های این شهر گرم و سوزان و زمستان‌هایش معتدل و مطلوب است. از‌این‌رو پیش از هر‌چیزی پیشنهاد می‌کنیم فصل‌های پاییز و زمستان را برای سفر به شهر شوش انتخاب کنید. با‌این‌حال اگر در فصل‌های گرم مهمان این شهر تاریخی بودید، بهتر است اول صبح یا به‌هنگام عصر، به بازدید قلعه تاریخی شاتو بروید تا گرمای هوا و آفتاب سوزان شهر شوش، شما را آزرده نکند.
مسیر دسترسی به قلعه شوش | راهنمایی کامل برای دسترسی
قلعه تاریخی شوش از مهم‌ترین و ارزشمند‌ترین جاذبه‌های تاریخی جنوب ایران است. به همین سبب بسیاری از گردشگران از شهر‌های شوش، اهواز و دزفول، برای بازدید از این جاذبه دیدنی، به‌سوی آن حرکت می‌کنند. در ادامه راهنمای مسیر دسترسی به این دژ تاریخی را از ۳ مبدأ شوش، اهواز و دزفول، ارائه کرده‌ایم:
-
مسیر دسترسی به قلعه شوش از شهرستان شوش
برای رسیدن به این قلعه تاریخی از مبدأ شهرستان شوش، ابتدا باید وارد جاده امام خمینی (ره) شده و دو میدان اول را مستقیم بروید. چند متر جلو‌تر از میدان دوم به سمت چپ بپیچید. در دو‌راهی بعدی نیز وارد مسیر سمت چپ شوید. با رسیدن به میدان مسیر خود را به‌صورت مستقیم ادامه دهید. پس از پیمودن چند متر، قلعه تاریخی و پر‌شکوه شوش در سمت راست شما نمایان خواهد شد.
-
مسیر دسترسی به قلعه شوش از شهر اهواز
بسیاری قلعه شوش را به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی اطراف اهواز می‌شناسند و از مبدأ اهواز به‌سوی آن حرکت می‌کنند. این قلعه در شمال شهر اهواز قرار دارد؛ از‌این‌رو اگر مبدأ حرکت شما نیز این شهر است، باید به سمت شمال آن حرکت کرده و وارد اتوبان اهواز-شوش شوید. حدود ۱۱۵ کیلومتر در این اتوبان به سمت شوش حرکت کنید. سپس از دور‌برگردان برگردید و از سمت راست اتوبان، وارد بلوار امام خمینی (ره) شهر شوش شوید. پس از رسیدن به بلوار امام خمینی (ره) شوشو، باقی مسیر را بر‌اساس توضیحات بالا ادامه دهید.
-
مسیر دسترسی به قلعه شوش از شهرستان دزفول
اگر مبدأ حرکت شما شهر دزفول است، ابتدا باید به سمت جنوب‌غربی این شهر حرکت کنید و وارد جاده دزفول-صفی آباد شوید. پس از پیمودن حدود چند کیلومتر در این مسیر، با‌توجه به تابلو‌های راهنما، از سمت راست جاده، وارد اتوبان دزفول-شوش شوید. مسیر خود را در این اتوبان ادامه دهید، تا به اتوبان اهواز-شوش برسید. با ورود به این اتوبان، اولین دور‌برگردان را دور بزنید و سپس باقی مسیر را با‌توجه به توضیحات دو بخش قبلی، به سمت قلعه تاریخی شوش ادامه دهید.
در این مطلب از مجله گردشگری ره بال آسمان، سوار بر مرکب نوشته، به‌سوی شهر تاریخی شوش سفر کردیم تا با قلعه شوش آشنا شده، تاریخچه پر‌ماجرا آن را بدانیم، اطلاعاتی در‌خصوص معماری و بخش‌های مختلف آن کسب کرده و در نهایت، تمامی اطلاعات لازم اعم از آدرس، ساعات بازدید، هزینه بازدید، بهترین زمان برای بازدید، مسیر دسترسی و… را بدست آوریم. اکنون نوبت شماست. اگر تا‌کنون از این قلعه تاریخی بازدید کرده‌اید یا اطلاعات مفید و جذابی در‌خصوص آن دارید، در تکمیل این مطلب ما را همراهی کرده و مخاطبان خوش‌ذوقمان را از تجربیات و اطلاعات ارزشمند خود بی‌بهره نگذارید.
قلعه شوش از جمله مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی استان خوزستان است که روی تپه باستانی شوش که آکروپل نام دارد، خود‌نمایی می‌کند. به‌طور دقیق‌تر این جاذبه تاریخی ارزشمند در خیابان طالقانی شهر شوش قرار داشته و فقط ۲ کیلومتر با مرکز این شهر تاریخی فاصله دارد.
شما می‌توانید در نیمه اول سال، از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰ و در نیمه دوم سال، از شنبه تا پنج‌شنبه از ساعت ۸:۰۰ تا ۱۷:۰۰ به بازدید این مجموعه بروید. توجه کنید که این جاذبه در روز‌های جمعه و تعطیلات رسمی تعطیل است. هزینه بازدید از این جاذبه تاریخی برای گردشگران ایرانی ۵ هزار تومان بوده و برای گردشگران خارجی ۵۰ هزار تومان است.
برای رسیدن به این قلعه تاریخی از مبدأ شهرستان شوش، ابتدا باید وارد جاده امام خمینی (ره) شده و دو میدان اول را مستقیم بروید. چند متر جلو‌تر از میدان دوم به سمت چپ بپیچید. در دو‌راهی بعدی نیز وارد مسیر سمت چپ شوید. با رسیدن به میدان مسیر خود را به‌صورت مستقیم ادامه دهید. پس از پیمودن چند متر، قلعه تاریخی و پر‌شکوه شوش در سمت راست شما نمایان خواهد شد.
از مهم‌ترین جاهای دیدنی شهرستان شوش که در نزدیکی قلعه شوش قرار دارند می‌توان به موزه شوش، آرامگاه دانیال نبی، کاخ آپادانا، زیگورات چغازنبیل و کاخ شاوور اشاره کرد.
قلعه شوش در سال ۱۸۹۷ در جریان حفاریهای باستان‌شناسان فرانسوی در تپه باستانی شوش، بنا شد.
میگن بهتر است یک چیزی را یکبار ببینید تا اینکه هزاران بار در مورد آن بشنوید.ولی بعضی وقتا با شنیدن یا حتی خوندن یه مقاله زیبا میشه سفر کرد،قلم زیباتون روح آدم پرواز میده به سرزمین هایی که هنوز فرصت دیدن شان را پیدا نکردیم.
محمد عزیز، بابت توصیف بسیار زیباتون ازتون ممنونیم. چقدر زیبا بود و چقدر حس مثبت به ما منتقل کرد.