کلیسای ننه مریم ارومیه | دومین کلیسای جهان

تماشای بناهای قدیمی برای افرادی که به تاریخ علاقه دارند، بسیار جذاب است. به‌ویژه اگر این بناها به دیگر ادیان تعلق داشته باشد. به همین خاطر خیلی از گردشگرها برای تماشای مکان‌هایی مثل کلیسا و آتشکده مشتاق هستند. کلیسای ننه مریم ارومیه یکی از مشهورترین کلیساهایی است که می‌توانید بازدید از آن را در برنامه‌هایتان بگذارید. این کلیسا لقب دومین کلیسای قدیمی در جهان را دارد و سال‌های زیادی از ساخت آن می‌گذرد.

کلیسای ننه مریم کجاست؟

موقعیت این کلیسا در شمال غرب ایران و در استان آذربایجان غربی است. به خیابان خیام جنوبی در شهر ارومیه که بروید، آن را پیدا می‌کنید. بنای کلیسای ننه مریم ارومیه در پشت کلیسای آنجلیک خودنمایی می‌کند.

معرفی کلیسای ننه مریم ارومیه

در شهر ارومیه کلیساهای متعددی هست؛ اما کلیسای ننه مریم جایگاه بسیار ارزشمند و متفاوتی برای مسیحی‌ها دارد. این بنا از معروف ترین کلیساهای ایران است و به دوره آشوری‌های ارومیه برمی‌گردد. باستان‌شناس‌ها معتقد هستند که این بنا، دومین کلیسای قدیمی جهان است. احتمالاً به‌راحتی می‌توانید حدس بزنید که اولین کلیسای جهان را در کجا ساخته‌اند. در بیت لحم فلسطین، درست در جایی که حضرت مسیح به دنیا آمد، کلیسایی به همان اسم وجود دارد. افراد مشهوری از کلیسای ننه مریم دیدن کرده‌اند. «مارکوپولو» جهانگرد مشهور، یکی از این افراد است و درباره این کلیسا در سفرنامه‌هایش نوشته است.

تاریخچه کلیسای ننه مریم ارومیه

در ابتدا به‌جای این کلیسا آتشکده‌ای بود که زرتشتی‌ها در آن عبادت می‌کردند. بنای کلیسا را در چند سال اول بعد از تولد مسیح ساخته‌اند؛ البته باورهای متفاوتی درباره نحوه ساخت آن هست. در زمان تولد حضرت عیسی(ع)، ساسانیان بر ایران حکومت می‌کردند. در کتاب‌ها نوشته‌اند که در آن زمان سه موبد زرتشتی تولد این حضرت را پیش‌بینی کرده بودند. ماجرا به این شکل بود که این سه شخص در شبی مشغول عبادت بودند که ستاره درخشانی را می‌بینند. آن ستاره به‌سمت شرق حرکت می‌کرد و نشانه تولد پیامبری بزرگ بود. به همین خاطر بار سفر را بستند و به سمت اورشلیم رفتند. زمانی که به آنجا رسیدند، خبر تولد حضرت مسیح را شنیدند و مطمئن شدند.

این سه موبد بعد از برگشت به ارومیه تصمیم گرفتند که آتشکده را به کلیسا تبدیل کنند. در کتاب‌های قدیمی، با اسم ملکوم و بخت نصر از آن‌ها یاد کرده‌اند؛ اما هیچ اطلاعاتی درباره موبد سوم نیست. تا سال 1915 میلادی سنگ قبر این سه موبد در ورودی کلیسای ننه مریم بود. روس‌های ارتدوکس در همان سال‌ها آن سه سنگ قبر را به موزه «کی‌یف» بردند. امروزه نشانی از آن قبرها باقی نمانده است.

بعضی از نویسنده‌های آشوری و مسیحی در کتاب‌هایشان داستان دیگری از ساخت این کلیسا را نوشته‌اند. آن‌‌ها می‌گویند که بنای اولیه کلیسا، از مهم‌ترین آتشکده‌های زرتشتی بود. بعد از تولد حضرت مسیح و رواج‌یافتن دین مسیحیت، تعدادی از زرتشتی‌ها به این دین ایمان آوردند. آن‌ها آتشکده را به کلیسا تبدیل کردند و در آن عبادت می‌کردند. کلیسای قدیمی ننه مریم را در سال 1392 هجری شمسی در لیست آثار ملی ایران ثبت کرده‌اند.

اسامی دیگر کلیسای ننه مریم

یکی از ویژگی‌های جالب این کلیسا، اسامی متفاوت آن است. این بنا را به اسم «کلیسای شرق آشور»، «کلیسای حضرت مریم» و «کلیسای مارت مریم» هم می‌شناسند.

معماری کلیسای ننه مریم

در ساخت این بنا از سبک معماری ساسانی و پارتی استفاده کرده‌اند. یکی از ویژگی‌های مشترک این کلیسا با دیگر آثار در دوره ساسانی، قرینه‌سازی‌هاست. به‌خوبی می‌توانید در بخش‌های مختلف، این قرینه‌سازی‌های زیبا را ببینید. ‌اگر از دیگر کلیساهای ایران مثل موزه کلیسای وانک دیدن کرده باشید، متوجه می‌شوید که بنای کلیسای حضرت مریم بسیار ساده است؛ اما همین سادگی، کلیسای شرق آشور را تماشایی‌تر می‌کند؛ البته این ویژگی هم سبک معماری آشوری‌ها را نشان می‌دهد. آن‌ها در ساخت بناهایی مثل کلیسا از تزیینات زیاد استفاده نمی‌کردند. معمولاً بیشتر کلیساها سقفی بلند دارند؛ اما سقف کلیسای حضرت مریم را کوتاه ساخته‌اند تا افراد برای واردشدن به بخش‌هایی مثل ورودی و محراب سرشان را کمی خم کنند. این کار نشانه احترام به این مکان مقدس است.

بخش های مختلف کلیسای ننه مریم ارومیه

• فضای داخی کلیسا حضرت مریم

این کلیسا دو بخش مجزا دارد. در بخش اول می‌توانید از ورودی، سالن نیایش، محراب و اتاق‌های اطرافش دیدن کنید. در بخش دوم چند اتاق کوچک موازی با سالن نیایش هست.  سمت چپ و راست دالان ورودی کلیسا، دو دهلیز ساخته بودند و روحانی‌های مسیحی را در آن‌ها دفن می‌کردند. نوشته‌های روی سنگ قبرها نشان می‌دهد که قبر سه رهبر کلیسا و روحانی‌هایی از کلیسای ارتدوکس در آن مکان است.

در همان ابتدای ورود، شاید خالی‌بودن سالن کمی شما را شگفت‌زده کند؛ زیرا در سالن نیایش فقط نیمکت کوچکی برای نشستن سالمندها گذاشته‌اند و دیگر هیچ صندلی دیگری نیست. روی دیوارهای سالن نیایش هم تابلوی تزیینی وجود ندارد؛ اما می‌توانید تابلویی را ببینید که روی آن جمله‌ای به زبان ارمنی نوشته‌اند. نوشته روی تابلو این پیام را به بقیه می‌دهد. «نعلینت را از پاهایت بیرون کن. زیرا مکانی که در آن ایستاده‌ای، زمین مقدس است.» در بعضی از بخش‌های کلیسا قالی‌های دست‌بافتی گذاشته‌اند که برای گردشگرها جذاب است.

در این کلیسا جایگاهی برای اعتراف یا وعظ کشیش نساخته‌اند. اگر از دور به محراب نگاه کنید، مثل اتاقکی گنبدی و تودرتو به نظر می‌رسد؛ البته فقط کشیش‌ها اجازه واردشدن به محراب را دارند. در این اتاقک طاقچه کوچکی هست که چند تابلوی نقاشی از حضرت مسیح روی آن گذاشته‌اند. همچنین می‌شود تابلوهای کوبلن‌دوزی و منبت‌کاری را هم در آنجا دید. در سمت راست محراب راهرویی هست. اگر تا انتهایش بروید به جایی می‌رسید که مسیحی‌ها در آن غسل تعمید را انجام می‌دهند و شمع روشن می‌کنند. در کنار محراب دالان تنگ و کوتاهی هست که اجاقی دیواری در آنجا وجود دارد. در این اجاق،‌ نان مقدس طبخ می‌کردند و به مردم می‌دادند.

• فضای بیرونی کلیسای ننه مریم ارومیه

کلیسای حضرت مریم صحن بزرگی دارد. در حیاط آن، دو در ورودی گذاشته‌اند. یکی از این درها به خیابان قدس و در دیگری به کوچه ضلع غربی راه دارد. اگر به پشت کلیسا بروید، تعدادی سنگ قبر می‌بینید. تعداد این سنگ قبرها در گذشته بسیار زیاد بود. دیوارهای کلیسا را با سنگ، ملات و آجر ساخته‌اند. آجرچینی‌های مرتب، زیبایی بنای کلیسا را دوچندان کرده است.

بازسازی کلیسای حضرت مریم ارومیه

بنای امروزی کلیسا را چندین بار بازسازی کرده‌اند. اولین بازسازی کلیسا به سال 642 میلادی برمی‌‌گردد. در آن زمان شاهزاده خانمی که اهل چین بود، به بین‌النهرین رفته بود تا اسقف اعظم نینوا را ملاقات کند. او در مسیر بازگشت در کلیسای ننه مریم ارومیه اقامت کرد و تصمیم گرفت تا آن را بازسازی کند. در سال‌های 1342 و 1343 هجری شمسی هم کلیسا را بازسازی کردند و برج جدیدی کنار آن ساختند. تغییرات کلیسای شرق آشور به همین‌ها ختم نشد. نمای ظاهری این کلیسا تا اواخر قرن 19 میلادی بسیار ساده‌تر از بنای امروزی بود؛ اما زمانی که زرتشتی‌های روسی به این منطقه رفتند، بعد از بازسازی کلیسا، گنبدها را به‌‌شکل گنبدهای روسی درآوردند. به نظر می‌رسد در پشت‌بام کلیسا هم تغییراتی انجام داده‌اند؛ زیرا شکل امروزی پشت‌بام‌ها شیروانی است و با بنای اصلی تناسب ندارد. برای تماشای ساختمان‌های جدید و قدیم کلیسا باید به بخش شمالی صحن بروید.

امکانات رفاهی کلیسای ننه مریم ارومیه

در این کلیسا امکانات خاصی برای گردشگرها فراهم نکرده‌اند؛ پس نمی‌توانید روی امکانات کلیسا مثل اقامتگاه، استفاده از سرویس بهداشتی یا پارکینگ حساب کنید.

جاهای دیدنی نزدیک به کلیسای ننه مریم

بعد از بازدید از کلیسای شرق آشور، پیشنهاد می‌کنم به دیگر جاهای دیدنی ارومیه هم سری بزنید. بناهای تاریخی این شهر جذابیت زیادی دارند. اسم چند مکان معروف را برایتان می‌گذارم.

• مسجد سردار

مسجد سردار از دیدنی‌ترین بناهای قدیمی ارومیه است. این مسجد معماری بسیار چشمگیری دارد. آجرچینی‌های منظم و زیبای مسجد نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری دوره قاجار است. در ورودی این مسجد ساعتی را نصب کرده‌اند. به همین خاطر مسجد سردار را به اسم مسجد ساعت یا ساعتلو هم می‌شناسند. موقعیت این مسجد در خیابان امام خمینی (ره) و در راسته غلام خان است.

• بازار قدیمی ارومیه از جاهای نزدیک به کلیسای ننه مریم

بازار قدیمی ارومیه از دیگر جاذبه‌های تماشایی در این شهر است. ساخت این بازار به دوره صفویه برمی‌گردد؛ اما هنوز هم مثل گذشته رونق دارد. با قدم‌زدن در این بازار می‌توانید به گذشته‌ها سفر کنید. فروشنده‌ها با زبان شیرین ترکی مشغول گفت‌وگو هستند و صدای مشتری‌ها در فضای بازار طنین‌انداز است. هرکدام از بخش‌های بازار ارومیه حس‌وحال نابی دارد. اگر به راسته فرش‌فروش‌ها بروید در رنگ‌و نقش‌های زیبا غرق می‌شوید. راسته عطاران با عطر خوش ادویه‌های رنگارنگ هم دیدنی است. می‌توانید در هر بخش از بازار سوژه‌های زیبایی برای عکاسی پیدا کنید.

بهترین زمان بازدید

برای رفتن به کلیسای ننه مریم بهتر است شرایط آب‌وهوا را بسنجید. شهر ارومیه آب‌وهوایی کوهستانی دارد و سفر در روزهای بهار و تابستان به آنجا لذت‌بخش است؛ اما در شش ماه دوم سال به‌ویژه زمستان، هوای سرد و استخوان‌سوزی دارد. اگر با سرمای هوا مشکلی ندارید، چهره کلیسا در روزهای برفی هم دیدنی است.

مسیر دسترسی

برای بازدید از این کلیسا، باید سفرتان را به‌سمت ارومیه شروع کنید. بعد از رسیدن به شهر ارومیه در شمال غرب ایران، باید به مرکز شهر بروید. اگر در شمال یا غرب ارومیه هستید، اتوبان باهنر شما را به مرکز شهر می‌رساند. بعد از رسیدن به مرکز شهر، از خروجی خیابان مدرس به میدان ایالت بروید. در میدان ایالت، به‌سمت سومین خروجی یعنی خیابان امام خمینی (ره) بپیچید. در باقی مسیر حواستان به سمت راست باشد. دومین خیابان، خیابان خیام جنوبی است. در این خیابان کلیسای ننه مریم ارومیه را پیدا می‌کنید.

اگر در بخش شرقی ارومیه هستید، باید از مسیر جداگانه‌ای به این کلیسا بروید. در ابتدا وارد اتوبان خاتم الانبیاء بشوید. اواسط این بزرگ‌راه، خروجی‌ای به اسم شیخ شلتوت هست. از این خیابان خودتان را به میدان مهاباد برسانید. از دومین خروجی مسیر را تا خیابان شهید منتظری ادامه بدهید. مسیر کمی را که پشت سر بگذارید، میدان ولایت فقیه را می‌بینید. از سومین خروجی این میدان می‌توانید به‌سمت خیابان امام خمینی (ره) بروید. باقی راه را مثل مسیر اول ادامه بدهید تا به کلیسای شرق آشور برسید. اگر پیداکردن مسیر دسترسی به کلیسا برایتان سخت شد، به سراغ گوگل مپ بروید. اسم کلیسا را در آن جست‌وجو کنید تا مسیر را به شما نشان بدهد. نشانگر روی نقشه را که دنبال کنید، به مقصد می‌رسید.

اطلاعات بازدید از کلیسای ننه مریم

آدرس	استان آذربایجان غربی، شهر ارومیه، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان خیام جنوبی، کنار کلیسای آنجلیک.
ساعات بازدید	همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل از ساعت 9 صبح تا ۷ عصر.
هزینه بازدید	هزینه بازدید از این کلیسا برای گردشگرهای داخلی و خارجی رایگان است.
مدت‌زمان لازم برای بازدید	حدود یک ساعت

کلیسای ننه مریم قدیمی‌ترین کلیسای ایران است. تلاش کردیم در این سفر مجازی با ره بال آسمان برای بازدید از این مکان مشتاق بشوید. اگر در سفرهای قبل از این کلیسا دیدن کرده‌اید، از تجربه‌هایتان برایمان بنویسید.