قلعه الموت | یادگار تاریخی از‌دست‌رفته در قزوین

قلعه الموت یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شود. این قلعه در سطح جهانی نیز شهرت دارد. الموت یادگار دورانی است که پایتخت ایران در محدوده قزوین امروزی قرار داشت. با ما همراه باشید تا قلعه الموت را به‌صورت کامل بشناسید.

قلعه الموت کجاست؟

قلعه الموت بر فراز صخره‌ای بلند به ارتفاع 2هزار و 163 متر از سطح دریا در شمال ایران قرار دارد. این قلعه در بخش شمال‌شرقی روستای گازرخان واقع شده است. برای دسترسی به این قلعه باید مسیری پرپیچ‌وخم را پشت‌سر بگذارید. علاوه‌بر مسیر جاده‌ای صعب‌العبور، برای بازدید از این قلعه باید حدود 45 دقیقه کوه‌پیمایی را به برنامه خود اضافه کنید. فاصله قلعه الموت تا تهران حدود 240‌کیلومتر است. این یعنی از تهران پس از حدود 4 ساعت به الموت خواهید رسید. اگر از استان قزوین عازم الموت می‌شوید، پس از حدود 105‌کیلومتر به قلعه خواهید رسید. برای پیمودن این مسیر نیز باید حدود 2 ساعت و نیم زمان صرف کنید.

تاریخچه قلعه الموت

دوران حسن صباح

حسن صباح نام بنیان‌گذار حکومت اسماعیلیان الموت در فلات ایران است. او در بین سال‌های 483 تا 518 هجری قمری، رهبری این حکومت را به عهده داشت. بر اساس اسناد تاریخی، حسن صباح فردی طرد‌شده از دربار ملکشاه سلجوقی بود. او برای آنکه اصول مذهب اسماعیلیه را فرا بگیرد، به مصر سفر کرد. زمانی که از مصر به ایران بازگشت، به‌دنبال مکانی بود تا آن را به‌عنوان مقر اصلی خود انتخاب کند.

نهایتاً مسیر او به منطقه الموت منتهی شد. جالب است بدانید در زمانی که حسن صباح به الموت آمد، این قلعه در آنجا وجود داشت. متأسفانه تاریخ دقیقی درباره ساخت قلعه الموت پیش از حسن صباح وجود ندارد. حسن صباح به این قلعه حمله‌ور شد و آن را فتح کرد. نکته جالب اینجاست که حسن صباح 3هزار دینار طلا به حاکم رانده‌شده از شهر غرامت پرداخت کرد. از آن پس، قلعه الموت به‌ دژ نظامی حسن صباح تبدیل شد. حمدالله مستوفی درباره این رویداد چنین روایت کرده است که:

حمله هلاکوخان مغول به دژ حسن صباح

در سال 654 هجری قمری، هلاکوخان مغول به این قلعه حمله کرد. او توانست قلعه الموت را تصرف کند. پس از تصرف، کتابخانه قلعه را به آتش کشید. او تصمیم گرفت تا این قلعه را به تبعیدگاه زندانیان تبدیل نماید. پس از این حمله، گروهی از پیروان اسماعیلیه مجدداً این قلعه را به تصرف خود در آوردند. البته این مسئله خیلی به طول نینجامید. نهایتاً در عصر صفویه، این مکان را به زندان حکومتی تبدیل کردند.

سرنوشت الموت از قاجار تا به امروز

در دوران قاجار بخش بزرگی از قلعه الموت تخریب شد. جالب است بدانید حتی از آجرهای این قلعه تاریخی برای ساخت‌وساز استفاده کردند. دلیل این مسئله، حفاری برای یافتن گنج حسن صباح بود. بسیاری از مردم عادی و یا شاهزاده‌های قجری، به‌دنبال گنج بزرگ حسن صباح بودند. بر اساس روایات تاریخی متعدد، حسن صباح گنجی تاریخی و بزرگ را در قلعه خود پنهان کرده بود. به همین خاطر این قلعه را آجر به آجر نابود کردند تا این گنج بزرگ را پیدا کنند.

امروزه تحقیقات بسیاری درباره قلعه الموت انجام شده است. تا اینجای کار همه بر این باور بودند که از قلعه الموت فقط به‌عنوان زندان استفاده می‌کردند؛ اما نتیجه حفاری‌ها روایت دیگری را نشان می‌دهد. بر اساس آثار به‌دست‌آمده از این منطقه، افرادی سرشناس و بزرگ در این قلعه زندگی می‌کردند. همچنین به احتمال بسیار، جسد حسن صباح نیز در همین منطقه به خاک سپرده شده است.

افسانه های الموت

حسن صباح شخصیت و منش خاصی داشته است. او در طول زمانی که قدرت داشت، ثروت فراوانی اندوخت. بر اساس روایات تاریخی او گنجینه‌ای ارزشمند و بزرگ را جمع‌آوری کرده بود. وی برای آنکه این گنجینه از دست دشمنان دور بماند، آن را در خاک دفن کرده است. به همین خاطر بسیاری در طول تاریخ به این قلعه آسیب رساندند تا گنجینه مخفی حسن صباح را پیدا کنند. هنوز هم کسی ادعا نکرده که این گنجینه بزرگ را یافته است.

معماری قلعه الموت

پلان کلی قلعه

از نظر پلان کلی، قلعه الموت دارای دو بخش بالا و پایین است. همان طور که اشاره کردیم، قلعه بر روی صخره‌ای بزرگ بنا شده است. به همین خاطر حالت دیوارها را متناسب با شکل صخره‌ها طراحی کرده‌اند. زمانی که از بالا به این قلعه نگاه کنید، متوجه می‌شوید که ظاهر الموت شبیه‌ یک شتر خوابیده است. این قلعه 120 متر طول دارد و عرض آن بین 10 تا 35 متر است. برای ساخت الموت از سنگ، آجر، کلافه‌های چوبی، کاشی، ملات گچ و تنپوشه‌های سفالی استفاده کرده‌اند.

برج‌های قلعه و نحوه حفاظت از آن

بر اساس اسناد تاریخی و بقایای به‌جای‌مانده، این قلعه مجموعاً چهار برج داشته است. خوشبختانه هنوز 3 برج از مجموع 4 برج، سالم باقی مانده است. این 3 برج در ضلع‌های شرقی، جنوبی و شمالی قرار دارند. ورودی قلعه در گوشه شمال‌شرقی و کمی پایین‌تر از برج شرقی قرار دارد. در همین محل، تونلی با طول 6 متر و عرض 2 متر در دل کوه کنده شده است. گردشگران باید از این تونل عبور کنند تا دیوارهای جنوب‌غربی و برج جنوبی قلعه را مشاهده کنند. زمانی که از این تونل عبور کنید، چشمتان به اتاقی در دل کوه خواهد افتاد. این اتاق که در بخش جنوبی قرار دارد، به احتمال بسیار محل حضور نگهبان بوده است. همانند این اتاق، 2 اتاق دیگر در بخش شمال‌غربی قلعه نیز وجود دارد.

در دامنه جنوبی کوه، خندقی به عرض 2 متر و طول 50 متر به چشم می‌خورد. این خندق در گذشته پر از آب می‌شد تا جلوی نفوذ به قلعه را بگیرد.

بخش مسکونی

همان طور که اشاره کردیم، قلعه الموت دارای دو بخش بالا و پایین است. یک بخش، بخش نظامی و بخش دیگر مخصوص سکونت ساکنین قلعه بوده است. میدانگاهی در حدفاصل بخش غربی و شرقی، قلعه را به دو بخش تقسیم می‌کند.

نگهبانان قلعه در بخش شرقی سکونت داشتند. هنوز هم آثاری از محل زندگی آن‌ها به‌جای‌مانده است. در کنار محل زندگی نگهبانان، سه آب‌انبار، آخور حیوانات و اتاق‌هایی برای اقامت و استراحت وجود دارد. در بخشی از قلعه، درخت تاکی قدیمی زندگی می‌کند. بر اساس روایات، این درخت به دست حسن صباح کاشته شده است.

همچنین در بخش غربی قلعه، قبرستانی قدیمی وجود دارد. این قبرستان را به « اسبه کله چال» می‌شناسند. در تپه‌های مجاور، بقایایی از کوره‌های آجرپزی نیز به چشم می‌خورد.

سیستم تأمین آب قلعه

درباره سیستم تأمین آب قلعه مباحث تخصصی مطرح می‌شود. سیستم تأمین آب قلعه الموت یک سیستم حرفه‌ای و بسیار جذاب است. با بررسی این سیستم می‌توان به فرهنگ و تمدن ایرانیان پی برد. آب این قلعه با کمک «تنبوشه» به آب‌انبار منتقل می‌شد. شاید این سؤال برای شما به وجود بیاید که تنبوشه چیست؟ تنبوشه در حقیقت نوعی سیستم آب لوله‌کشی محسوب می‌شود. برای ساخت تنبوشه از چندین و چند استوانه سفالی استفاده می‌کردند. یک سر این استوانه‌ها از سر دیگر بزرگ‌تر بود. سر کوچک‌تر یک استوانه وارد سر بزرگ‌تر استوانه دیگر می‌شد. به همین ترتیب استوانه‌ها به یکدیگر متصل می‌شدند. تنبوشه آب را از سرچشمه به داخل قلعه منتقل می‌کرد. این آب نهایتاً به آب‌انبار می‌ریخت و از آن استفاده می‌کردند. خوشبختانه بخشی از تنبوشه‌ قلعه الموت هنوز هم سالم باقی مانده است.

علاوه‌بر تنبوشه و آب‌انبار، حوضی بزرگ نیز در میان قلعه به چشم می‌خورد. این حوض بزرگ 8 متر طول و 5 متر عرض دارد. این حوض را با ابزارآلات خاص در دل کوه کنده‌اند. بر اساس اسناد تاریخی، این حوض مخصوص جمع‌آوری آب باران بوده است.

کتابخانه قلعه الموت

حسن صباح به جمع‌آوری کتب مختلف علاقه فراوانی داشت. به همین خاطر کتابخانه‌ای بزرگ و پرمحتوا را در این قلعه به وجود آورده بود. او در طول مدت عمر خود تلاش کرد تا آثار متعددی در این کتابخانه جمع‌آوری شود. متأسفانه در سال 654 هجری قمری، هم‌‎زمان با حمله هلاکوخان مغول، این کتابخانه به آتش کشیده شد. منابع مختلف تاریخی درباره این کتابخانه صحبت کرده‌اند. برخی منابع مدعی هستند در این کتابخانه حدود 400هزار جلد کتاب وجود داشته است.

امکانات رفاهی و خدماتی قلعه

قلعه الموت یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی قزوین محسوب می‌شود. همچنین ارزش تاریخی این قلعه را نمی‌توان نادیده گرفت. خوشبختانه با وجود آنکه همه‌ساله گردشگران بسیاری از آن دیدن می‌کنند؛ اما در نزدیکی قلعه خبری از امکانات رفاهی و خدماتی نیست. احداث این نوع امکانات باعث خرابی آثار تاریخی می‌شود. جالب است بدانید حتی پله‌هایی که در مسیر دسترسی به این قلعه وجود دارند، متعلق به دوران قاجار هستند. در حقیقت هیچ نوع امکانات رفاهی و خدماتی در منطقه الموت وجود ندارد. اگر شما نیز حافظ آثار تاریخی باشید؛ از این مسئله استقبال خواهید کرد.

بهترین زمان بازدید از الموت

الموت بر فراز صخره‌ای مرتفع قرار دارد. دورتادور آن را نیز دشت‌های وسیع فراگرفته است. به همین خاطر در نزدیکی این قلعه باد شدیدی می‌وزد. کوهستانی‌بودن منطقه نیز باعث می‌شود تا هوا بسیار سرد باشد. پس می‌توان گفت 6 ماه دوم سال زمان مناسبی برای بازدید از قلعه نیست. در واقع بهترین زمان بازدید از قلعه الموت، 6 ماه اول سال است. در فصل بهار تمام مراتع اطراف سرسبز می‌شوند. شقایق‌ها سر از خاک بیرون می‌آورند و دشت‌ها را تزئین می‌کنند. در فصل بهار شاید هوا کمی خنک باشد. پس بهتر است یک سویشرت نازک همراه داشته باشید. در فصل تابستان می‌توانید با خیالی راحت از بابت سرمای هوا، سری به الموت بزنید.

اقامت در نزدیکی الموت

بسیاری از مسافران، بازدید از قلعه الموت را در قالب سفری یک‌روزه قرار می‌دهند. با وجود این اگر قصد اقامت دارید، بهتر است به مناطق بکر و تماشایی سر بزنید. برای اقامت در نزدیکی الموت، می‌توانید به معلم‌کلایه بروید. معلم‌کلایه طبیعتی تماشایی و زیبا دارد. این روستا در حدفاصل بین دریاچه اوان و قلعه الموت واقع شده است. پس بعد از اقامت شبانه، می‌توانید از این دریاچه دیدن کنید.

همچنین امکان اقامت در روستای گازرخان نیز وجود دارد. در این روستا خبری از هتل یا مسافرخانه نیست. بلکه مردم روستا کلبه‌های چوبی در دل جنگل را به مسافران کرایه می‌دهند. گازرخان فضایی بسیار آرام و دل‌پذیر دارد. در این روستا خبری از شلوغی نیست و می‌توانید از آرامش طبیعت لذت ببرید.

با وجود این اگر اقامت در هتل را ترجیح می‌دهید، می‌توانید به روستای گرمارود سینا بروید. در این روستا هتلی با نام «نویذر» وجود دارد. هتل نویذر یک هتل تأیید‌شده و معتبر است و با الموت 20‌کیلومتر فاصله دارد. همچنین اقامت در اقامتگاه‌های بوم‌گردی اطراف قلعه الموت نیز می‌تواند گزینه مناسبی برای شما باشد.

جاهای دیدنی نزدیک الموت

دریاچه اوان

دریاچه اوان در فاصله 75‌کیلومتری از شهر قزوین قرار دارد. پس شما می‌توانید بعد بازدید از الموت، سری به این دریاچه نیز بزنید. دریاچه اوان، از زیباترین جاهای دیدنی اطراف قزوین به‌حدی زیباست که با تماشای این جاذبه تصور می‌کنید در خواب هستید. در فصل بهار دورتادور این دریاچه سرسبز می‌شود. انعکاس درختان اطراف دریاچه، داخل آب تصویری است که حتماً باید از نزدیک شاهد آن باشید.

روستای گازرخان

اگر قصد بوم‌گردی و تجربه‌ سفری منحصربه‌فرد را دارید، بهتر است به روستای گازرخان در نزدیکی الموت سری بزنید. مردم این روستا هنوز هم به سبک و سیاق گذشته زندگی می‌کنند. در این روستا خبری از زندگی پردردسر شهری نیست. در گازرخان شما می‌توانید از آرامش طبیعت لذت ببرید. اقامت در کلبه‌های چوبی این روستا تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای شما به ارمغان می‌آورد.

روستای معلم‌کلایه

روستای معلم‌کلایه نیز همانند روستای گازرخان یکی دیگر از زیباترین روستاهای اطراف الموت است. در این روستا نیز امکان اقامت وجود دارد. شما می‌توانید پس از بازدید الموت، سری به این روستا بزنید و شب را در آنجا سپری کنید.

نکاتی که پیش از سفر به الموت باید در نظر داشته باشید

پیش از شروع بدانید برای بازدید از الموت باید 45 دقیقه کوه‌پیمایی را به جان بخرید. این کوه‌پیمایی می‌تواند برای افراد کم‌توان و میان‌سال بسیار دشوار باشد. در گذشته این مسیر مالرو بود؛ اما از زمان قاجار، پلکانی سنگی در این مکان احداث شد. حتی با وجود این پله‌ها، باز هم 45 دقیقه پیاده‌روی در مسیری با شیب کوهستانی بسیار دشوار خواهد بود. پس حتماً لباس راحت بپوشید. پوشیدن کفش مخصوص پیاده‌روی اکیداً توصیه می‌شود. پس به‌هیچ‌وجه با کفش‌های نامناسب همانند کفش‌ پاشنه‌دار به الموت نروید.

آفتاب در این منطقه به‌صورت مستقیم می‌تابد. پس حتماً کلاه آفتاب‌گیر و عینک آفتابی همراه داشته باشید. در ضمن حتماً از کرم ضدآفتاب استفاده کنید تا پوست شما دچار سوختگی نشود. در فصل بهار امکان بارش باران وجود دارد. پس چتر همراه داشته باشید. همچنین در ابتدای بهار، هوا هنوز کمی سرد است. پس یک سویشرت سبک همراه ببرید. همراه‌داشتن عصای مخصوص پیاده‌روی می‌تواند گزینه مناسبی باشد. در ضمن مقداری آب و تنقلات در کوله‌پشتی خود قرار دهید تا در طول مسیر گرسنه یا تشنه نمانید.

مسیر دسترسی به قلعه الموت

اگر تهران را به‌عنوان مبدأ حرکت قرار دهیم، ابتدا باید عازم بزرگ‌راه کرج – قزوین شوید. سپس از آنجا به‌سمت قزوین حرکت کنید. پیش از خروجی قزوین، متوجه تابلوی خروجی الموت خواهید شد. همین طور که پیش می‌روید، با تابلوی معلم‌کلایه رو‌به‌رو خواهید شد. این یعنی در مسیر درست حضور دارید.

از این تابلو تا قلعه الموت، حدود 85‌کیلومتر فاصله است. این جاده یک مسیر صعب‌العبور به حساب می‌آید. پس باید از سلامت خودروی خود اطمینان حاصل کنید. به یاد داشته باشید رانندگی در این مسیر نیاز به مهارت و تجربه کافی دارد. در غیر این صورت دچار مشکل خواهید شد. طول این جاده فقط 85‌کیلومتر است؛ اما از آنجا که کیفیت مطلوبی ندارد، نمی‌توانید با سرعت حرکت کنید. پس برحسب شرایط بین یک ساعت و نیم تا 4 ساعت، در راه خواهید بود. در نهایت با صخره الموت رو‌به‌رو خواهید شد. این قسمت مسیر مالرو است و باید خودرو خود را کنار بگذارید. از اینجا باید به دل کوهستان بزنید و حدود 45 دقیقه تا یک ساعت پیاده‌روی کنید.

خب دوستان و همراهان ره بال آسمان، شما به‌صورت کامل با قلعه الموت آشنا شدید. آیا تابه‌حال از این قلعه بازدید کرده‌اید؟ به نظر شما آیا واقعاً گنجی بزرگ در این قلعه مخفی شده است؟ یا طی این حفاری‌ها آن را یافته‌اند و این موضوع مسکوت باقی مانده است؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.