قلعه فلک الافلاک خرم آباد | مستحکم و باصلابت

به هر جای ایران زمین که برویم بناهای تاریخی و باستانی را خواهیم دید که در نوع خود کم‌نظیر هستند. هر یک از این آثار تاریخی و باستانی در دل خود اسراری نهفته دارند و حوادث و ماجراهای بسیاری را به خود دیده‌اند. یکی از این اماکن تاریخی که قدمت آن به دوران ایران باستان بازمی‌گردد، قلعه فلک الافلاک خرم آباد است که در روزگار خود دژی مستحکم در برابر نفوذ و هجوم دشمنان بوده است. قلعه‌ای که با گذشت روزگار هنور قرص و محکم پابرجا مانده است و نماد شهر خرم آباد محسوب می‌شود. با ما تا پایان مقاله همراه باشید تا با این اثر باستانی کشورمان بیشتر آشنا شوید.

قلعه فلک الافلاک در کجا قرار دارد؟

اگر می‌خواهید بدانید قلعه فلک الافلاک دقیقا در کجا قرار دارد، باید بگوییم این قلعه در خرم آباد و مرکز این شهر واقع شده است. برای دسترسی به ‌این قلعه کافی است که خیابان امام خمینی را پیدا کنید. در طول مسیر این خیابان به تپه‌ای خواهید رسید که قلعه فلک الافلاک بر بالای آن خودنمایی می‌کند.

تاریخچه قلعه فلک الافلاک

قلعه یا دژ فلک الافلاک قدمتی زیاد داشته و به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. ساسانیان در حوالی شهر خرم آباد کنونی شهری را بنا کردند که نام آن شاپور خواست بود. این شهر در دوره‌های بعد تخریب شد و پس از آن در قرن هفتم هجری شهر خرم آباد کنونی در جای آن احداث شد. به عقیده مورخان قلعه فلک الافلاک کنونی همان دژ شاپور خواست بوده است که ساسانیان از آن برای امور حکومتی و نظامی استفاده می‌کرده‌اند.

قلعه فلک الافلاک در دوران پس از اسلام

پس از بنای شهر خرم آباد فعلی در قرن هفتم هجری این قلعه با نام قلعه خرم آباد شناخته شد. بنا به شواهد تاریخی نام فلک الافلاک از دوره قاجار بر این قلعه نهاده شد. از آن جایی که دژ فلک الافلاک از موقعیت استراتژیکی مهمی برخوردار بود، در قرن چهارم هجری و در زمان حکوکت آل بویه از آن برای مقر حکومت محلی آل حسنویه و گنجور استفاده می‌شد. علاوه بر این در قرن چهارم خاندان بدر از آن برای خزانه حکومتی بهره می بردند. بعدها در زمان صفویان تا قاجاریه مقر حکومتی اتابکان لر کوچک و حاکمان محلی لرستان محسوب می‌شده است. سرانجام این که در دوره پهلوی اول و دوم از این دژ باستانی برای اهداف نظامی و زندانی کردن زندانیان سیاسی به کار گرفته می‌شد.

با قلعه فلک الافلاک بیشتر آشنا شویم

موقعیت ساخت این قلعه روی تپه‌ای در غرب ایران واقع شده است که مشرف به شهر خرم آباد است و در دامنه شمالی تپه هم جاری‌بودن چشمه زلال و پر آب گلستان منظره‌ای جالب و خاطره‌انگیز را بدان داده است. این قلعه محوطه‌ای باستانی دارد که در حدود 120 هزار متر مربع مساحت دارد. ارتفاع قلعه با محاسبه ارتفاع تپه از سطح معابر نزدیک آن به 40 متر می‌رسد. معماری دژ فلک الافلاک در دوره‌های مختلف تاریخی دستخوش تحولات متعددی شده است و الحاقات فراوانی به آن افزوده شده است. با مشاهده دیوارها و برج‌های آن به‌خوبی به این مسئله پی خواهید برد.

مساحت زیربنای فعلی قلعه چیزی در حدود 5300 متر مربع است. این قلعه دو میدان و 8 برج و هم چنین 300 جان‌پناه دارد که با هنرمندی و معماری خلاقانه‌ای ساخته شده است. در گذشته‌ها و زمان رونق داشتن، این قلعه شامل 12 برج بوده که گویا از 12 برج فلکی یا 12 ماه سال برگرفته شده است؛ اما با گذشت زمان و فرسودگی قلعه، 4 برج از آن تخریب شده است. هم اکنون 8 برج در اطراف این قلعه، مستحکم و پابرجا مانده است.

 دیوارهای قلعه

بلندترین دیوار این قلعه ارتفاعی در حدود 23 متر از سطح تپه دارد. این دیوار از مصالحی همانند خشت، آجر، آهک و ملات گچ ساخته شده است. برای آنکه به داخل قلعه وارد شوید باید به سمت ضلع شمالی رفته و از دربی که در برج شمال غربی تعبیه شده است وارد راهرو شوید. پس از عبور از آن به محوطه نخست قلعه می‌رسید. وقتی به ورودی این قلعه می‌رسید از عرض زیاد آن که در حدود 10 متر و 20 سانتی‌متر است شگفت‌زده می‌شوید. ارتفاع آن هم به سه متر می‌رسد که در نوع خود جالب است.

پلان قلعه

پلان دژ فلک الافلاک در حالت کلی به شکل یک هشت‌ضلعی نامنظم ساخته شده است. چشمه گلستان از زیر قلعه جریان دارد که در نوع خود یک پدیده دیدنی کم‌نظیر محسوب می‌شود. فلک الافلاک از طرف جنوب و شرق به رودخانه خرم آباد محدود می‌شود. غرب و شمال آن را هم به ترتیب محله دروازه برجی و خیابان فلک الافلاک دربرگرفته است. درون قلعه دو محوطه وجود دارد. وقتی به درون حیاط اول می‌روید به اطراف آن که بنگرید چهار برج را می‌بینید. این برج‌ها استوار و محکم حیاط را احاطه کرده است. ساختار حیاط دوم هم با حیاط اول مشابهت دارد. در هر 4 طرف این حیاط‌ها سالن‌هایی بزرگ احداث شده است؛ به گونه ای که هر 4 سالن به هم راه دارند.

حمام قلعه فلک الافلاک

حمام دژ فلک الافلاک هم یکی از جاهای دیدنی این قلعه محسوب می‌شود. موقعیت قرارگیری حمام در ضلع شمالی حیاط نخست است.  آب آن هم از چاهی تأمین می‌شده که در اطراف آن حفر شده بود. با تماشای این حمام به کانال های آب، تنبوشه‌های سفالی و آهک‌بری‌های زیبای آن پی خواهید برد. این حمام تا اواخر دوره قاجاریه همچنان استفاده می‌شده است. با مشاهده آثار باقی مانده می‌توان این موضوع را فهمید.

چاه قلعه فلک الافلاک

چاه‌ قلعه فلک الافلاک به گونه‌ای حفر شده بود که به آب چشمه گلستان اتصال پیدا کند. این چشمه در زیر قلعه جریان داشت. عمق این چاه به 40 متر می‌رسد. این چاه در بخش شمال شرقی حیاط نخست قرار دارد. گردشگران به هنگام بازدید از این چاه حیرت‌زده می‌شوند؛ زیرا این چاه به نوعی طولانی‌ترین چاهی است که با دست در ایران حفر شده است. به منظور بالا و پایین رفتن از چاه و بستن داربست به هنگام حفر آن حفره‌هایی به صورت قرینه و روبه‌روی هم در دیواره‌های چاه کنده شده است. این حفره ها در نوع خود جالب است.

موزه دژ فلک الافلاک

بی‌تردید تماشایی‌ترین قسمت‌های قلعه فلک الافلاک خرم آباد موزه آن است. موقعیت قرارگیری موزه در حیاط دوم است.  گردشگران می‌توانند به‌صورت آزاد از آن بازدید کنند. وقتی وارد موزه قلعه فلک الافلاک می‌شوید با 12 ویترین روبه‌رو می‌شوید. درون هر یک از آن‌ها 50 شیء نگهداری می‌شود. این اشیا که از استان لرستان کشف شده، متعلق به دوران باستان است. این آثار باستانی همانند اشیا کشف‌شده غار کلماکره است که از دوران هخامنشیان برجای مانده.

موزه مردم شناسی قلعه فلک الافلاک

علاوه بر نگهداری اشیای باستانی، قسمتی از این موزه به موزه مردم شناسی تخصیص داده شده است. در موزه مردم شناسی 12 سالن را خواهید دید که در هر کدام از آن‌ها مجسمه‌ها و ماکت‌هایی وجود دارد. این مجسمه‌ها و ماکت‌ها فرهنگ و تمدن غنی مردمان خطه لرستان را به‌روشنی به تصویر کشیده است. با بازدید از موزه مردم شناسی اطلاعات ارزشمندی درباره فرهنگ لرستان به دست می‌آورید که در نوع خود جالب توجه است. البته در مجموعه قلعه فلک الافلاک آزمایشگاهی مجهز هم دایر شده است. در این آزمایشگاه چند متخصص به مرمت آثار باستانی می‌پردازند.

در دژ فلک الافلاک چه امکاناتی وجود دارد؟

از لحاظ امکانات باید بگوییم این قلعه وضعیت نسبتاً خوبی دارد. به همت سازمان میراث فرهنگی کشور به منظور رفاه حال مسافران و گردشگران امکاناتی از جمله فروشگاه‌های خوراکی، آتلیه عکاسی، بازارچه صنایع دستی، کتابخانه، سرویس بهداشتی و … فراهم شده است.

در نزدیکی قلعه فلک الافلاک چه جاهای دیدنی وجود دارد؟

اگر گذرتان به قلعه فلک الافلاک خرم آباد افتاد، پس از بازدید کامل از قسمت‌های آن خوب است سری هم به دیگر جاهای دیدنی و تفریحی نزدیک آن بزنید و سفرتان به شهر خرم آباد را تکمیل کنید. در ادامه به معرفی مختصری از این جاهای دیدنی پرداخته‌ایم.

• مناره آجری

یکی از جاهای دیدنی خرم آباد که در نوع خود جالب توجه بوده مناره آجری این شهر است. این مناره که در قسمت جنوب این شهر و محله قاضی آباد قرار دارد. این اثر باستانی از دیدنی‌ترین جاذبه های گردشگری خرم آباد محسوب می‌شود. قدمت مناره آجری به قرن چهارم قمری و زمان حکومت دیلمیان بازمی‌گردد. با نگاه به ارتفاع این مناره که چیزی در حدود 30 متر است شگفت‌زده می‌شوید. شکل این بنا استوانه‌ای بوده و روی سنگی که به شکل مکعب ساخته شده است. در گذشته‌ها از این مناره به منظور دیده‌بانی و نگهبانی از شهر و راهنمایی کاروآن‌ها استفاده می‌شده است.

• گرداب سنگی

یکی دیگر از آثار باستانی خرم آباد که قدمت آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد، گرداب سنگی است. در آن زمان از این گرداب به منظور ذخیره‌سازی آب چشمه و انتقال به نقاط مختلف شهر استفاده می‌شده است. مصالح به‌کاررفته در این گرداب از سنگ و ساروج است. این گرداب سنگی به شکل یک بنای دایره‌ای سنگی و بزرگ ساخته شده است. ساخت این گرداب به گونه‌ای بوده که دورتادور چشمه را احاطه می‌کرده است. آب ذخیره‌سازی‌شده در این گرداب از طریق کانال‌هایی به جاهای مختلف شهر شاپورخواست هدایت می‌شده است. در بازدیدتان از جاهای دیدنی خرم آباد سری هم به‌این جای دیدنی بزنید و از تماشای معماری منحصربه‌فرد ایرانیان لذت بسیاری ببرید.

• آسیاب گبری

یکی دیگر از جاهای دیدنی نزدیک قلعه فلک الافلاک خرم آباد که از دوران ساسانیان برجای مانده است، آسیاب گبری است. این اثر باستانی در محله حسین آباد خرم آباد جا خوش کرده است. این اثر باستانی از زمان ساسانیان تا دوره قاجاریه کاربرد داشته است. این آسیاب در شهر شاپورخواست و بعدها در خرم آباد کنونی برای آسیاب گندم‌ها به کار می‌رفته است. مصالح به‌کاررفته در این آسیاب از ملات ساروج، سنگ‌های تیشه‌ای و قلوه‌سنگ بوده و طول، عرض و ارتفاع آن به ترتیب 26، 6 و 11.5 متر است. توصیه می‌شود در بازدیدتان از جاهای دیدنی خرم آباد سری هم به ‌این اثر باستانی بزنید تا با هنر و ابداعات مردمان ایران باستان بیشتر آشنا شوید.

• پل شاپوری

آثار باستانی استان لرستان در نوع خود کم‌نظیر هستند. یکی دیگر از آثاری که از دوران ساسانیان بر جای مانده پل شاپوری است. این اثر یادگار دوره پادشاهی شاپور اول ساسانی است. از این پل برای ارتباط شرق به غرب شهر شاپورخواست استفاده می‌شده است. مصالح این پل همگی از ساروج و قلوه سنگ بوده است. طول آن 330 متر بوده؛ ولی از 28 طاق جناغی آن فقط شمار اندکی باقی مانده است. اگر سری به ‌این پل شکسته بزنید بی‌گمان معماری و ذوق ایرانیان باستان در ساخت پل‌ها و عمارت‌های مختلف را درک خواهید کرد.

• دریاچه کیو

پس از بازدید از آثار باستانی خرم آباد خوب است برای رفع خستگی و به‌دست‌آوردن آرامش به دریاچه کیو بروید. این دریاچه به‌قدری زیباست که لطافت و آرامش آن زبانزد گردشگران و مسافران است. هوای دل‌انگیز، آب روان و زلال و منظره خاطره‌انگیز و خیره‌کننده آن از جمله جاذبه‌های این دریاچه است که در کنار شهر خرم آباد آرمیده است. مساحت دریاچه کیو چیزی در حدود 7 هکتار بوده که عمق آن در جاهای مختلف از 3 تا 7 متر متغیر است. دریاچه کیو تفرجگاهی به‌یادماندنی و دل‌انگیز است. در کنار آن می‌توانید عکس‌های یادگاری متعددی بگیرید و در آلبوم عکس‌های یادگاریتان نگهداری کنید.

مسیر دسترسی

هزینه ورودی	9000 تومان
ساعت بازدید	8 صبح تا 9 شب
آدرس	استان لرستان، خرم آباد، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان دوازده برجی

قلعه های ایران که یادگار روزگار باستان و گذشته دور و دراز این سرزمین است در نوع خود یکی از شاهکارهای معماری محسوب می‌شود. در این مقاله به معرفی یکی از جاهای دیدنی لرستان که همان قلعه فلک الافلاک خرم آباد است پرداختیم. هر چه درباره ‌این قلعه بگوییم تا موقعی که از نزدیک آن را تماشا نکنید نمی‌توانید به خوبی زیبایی‌ها و شاهکار معماری ایران باستان را در ذهنتان تجسم کرده و آن را درک کنید.

توصیه می‌کنیم در فرصتی مناسب کوله‌بار سفر را بسته و راهی استان لرستان و شهر زیبای خرم آباد شوید. از آنجا خودتان را به این قلعه رسانده و با بازدید از این بنای باستانی که هنر و معماری اصیل ایرانیان باستان را نمایش می‌دهد، لحظات خاطره‌انگیزی را رقم بزنید. اگر هم تاکنون از این اثر باستانی دیدن کرده‌اید، سبب خوشحالی است تا خاطرات سفرتان به قلعه فلک الافلاک را با ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.