قلعه جوشین تبریز | یادگار بابک خرمدین

قلعه جوشین تبریز یکی از قدیمی‌ترین جاذبه‌های گردشگری در شمال غرب ایران است. این قلعه که حالا بخش زیادی از آن تخریب شده، قدمت زیادی دارد و مثل هر بنای تاریخی دیگری، قصه‌هایی را در خودش پنهان کرده است. این قلعه در یک نقطه کوهستانی قرار دارد و راه رسیدن به آن خیلی آسان نیست. همین نکته باعث می‌شود که فقط گردشگران علاقه‌مند به بناهای تاریخی آن را برای بازدید انتخاب کنند. در این مقاله، به معرفی و بررسی قلعه تاریخی جوشین می‌پردازیم.

قلعه جوشین تبریز کجاست؟

قلعه جوشین یا همان قلعه جوشین ورزقان در استان آذربایجان شرقی و روستای جوشین قرار دارد. جوشین روستایی سرسبز و زیباست که در 100کیلومتری تبریز قرار دارد. اطراف این روستا رشته‌‌کوه‌های بلندی وجود دارد که این قلعه را در منطقه‌ای کوهستانی قرار داده است. این قلعه بر فراز کوهی صخره‌ای در این منطقه قرار گرفته است. نام این قلعه از واژه جوشماق به‌معنای خروشان گرفته شده و به محل این قلعه یعنی «در بین کوه‌ها و چشمه‌های جوشان» اشاره دارد. ارتفاع این قلعه تاریخی از سطح دریا حدود ۱۸۰۰ متر است. شیب سه طرف قلعه بسیار تند است و نمی‌توان به‌راحتی از آن بالا رفت. فقط یک مسیر کوهستانی برای رسیدن به این قلعه وجود دارد که به‌صورت یک یا دونفره می‌توان از آن بالا رفت.

تاریخچه قلعه جوشین ورزقان

طبق گفته باستان‌شناسان، قدمت قلعه جوشین به سال‌های ابتدایی ورود اسلام به ایران می‌رسد. همچنین کارشناسان معتقدند که این قلعه، از قلعه‌های بابک خرمدین بوده است. قلعه جوشین در گذشته جنبه دفاعی داشته و گفته می‌شود هنگام حمله اعراب در زمان خلیفه دوم، این قلعه مرکز مقاومت مردم محلی دیزمار بوده است. در نتیجه این حمله، اعراب بارها شکست خوردند و در نهایت با به‌کاربردن ترفند توانستند این قلعه را تسخیر کنند. این قلعه با شماره 22540 در سال 1386 ثبت ملی شده است.

 اشیا کشف شده در قلعه

باستان‌شناسان در قلعه جوشین ورزقان، تعدادی سفالینه از دوران هخامنشیان تا سده ششم بعد از اسلام پیدا کرده‌اند. همچنین در لایه‌نگاری‌ها توسط تیم کاوش و باستان‌شناسی، آثار، اشیا و آویزهایی از دوره‌های مختلف تاریخی به دست آمده است که قدیمی‌ترین آن‌ها سفال‌های مربوط به اواخر دوره نوسنگی یعنی حدود ۶۵۰۰ سال پیش است. سفال‌هایی مربوط به دوره‌های تاریخی مختلف مانند دوره ساسانی، هخامنشی و عصرآهن، یا پیکرک‌های گلی و سفالی متعلق به عصر مفرغ قدیم، درفش‌های استخوانی و ابزار سنگی و همچنین اجاق‌هایی مربوط به عصر مفرغ، آثاری هستند که در این تپه شناسایی شدند. در زمان قدیم در این قلعه، آسیاب و سه استخر سنگی قرار داشته که به‌طور کامل با دست تراشیده شده بودند؛ اما امروزه آثار زیادی از آسیاب دیده نمی‌شود.

معماری قلعه جوشین ورزقان چگونه است؟

در این قلعه تاریخی اتاق‌هایی با سنگ و ملات آهک و گچ برای اقامت افراد و ساکنان آن ساخته شده و حوضچه‌هایی برای ذخیره آب در دامنه کوه ایجاد شده که در زمان حاضر هم آثار آن‌ها دیده می‌شود. پله‌های ورودی این قلعه از سنگ تراشیده شده و هنوز با گذشت سال‌ها، به قوت خود باقی مانده‌اند. از بقایای قلعه دو صخره بزرگ در جناهین شرقی و غربی باقی مانده، که احتمالاً از آن‌ها برای دیدبانی استفاده می‌شده است. همچنین حوضچه‌هایی در این قلعه کشف شده که برای ذخیره آب کاربرد داشته و نقش آن‌ها بر روی سنگ‌ها معلوم است. در اطراف قلعه نیز تعدادی گودال کوچک استوانه‌ای به چشم می‌خورد که محل روشن‌کردن شعله‌های آتش بوده و نشان می‌دهد که این قلعه حکم دژ دفاعی داشته است.

امکانات قلعه

خود قلعه جوشین تبریز امکانات چندانی ندارد؛ اما نزدیکی به روستا و امامزاده، یکی از ویژگی‌های آن است. در امامزاده امکاناتی همچون اقامتگاه، سرویس بهداشتی و غذاخوری نیز وجود دارد. البته نزدیکی به روستا هم از دیگر ویژگی‌های خوب این قلعه است و شما می‌توانید بعد از بازدید از قلعه، شب را در روستای جوشین و در کنار مردم خونگرم تبریز بگذرانید.

جاهای دیدنی اطراف قلعه جوشین تبریز

همچنین از دیگر جاهای دیدنی اطراف تبریز و این منطقه، می‌توان به قلعه‌های علی بیگ و آغجه اشاره کرد. هردوی این قلعه‌ها در منطقه خاروانا قرار دارند. خاروانا از شهرهای قديمی ورزقان است و اوج شکوفايی آن به عهد سلجوقيان بر می‌گردد.

قلعه علی بیگ

قلعه علی بیگ در منطقه خاروانا قرار دارد و قدمت آن به دوره قبل از اسلام بر می‌گردد. در دوره قاجار علی بیگ، رهبر مبارزات مردمی علیه روسیه، آن را بازسازی کرد. محققین می‌گویند این قلعه نیز یکی از 55 قلعه و استحکامات بابک خرمدین بوده که در نبرد با اعراب و سربازان خلفای ستمگر عباسی، یکی از پادگان های مهم محسوب می‌شده است. مسیر دسترسی به این قلعه هم دشوار است و باید تجهیزات لازم کوه‌نوردی را همراه داشته باشید.

قلعه آغجه یا آغجه قالا

این قلعه به خاطر رنگ دیواره‌ها و برج‌های سفیدش، به قلعه آغجاقالا معروف بود. این قلعه در طول زمان دچار آسیب‌های زیادی شد و امروزه آنچه‌ از آغجه‌ قالا باقی‌ مانده، ۸ برج‌ مدور نیم‌‌استوانه‌‌ای‌ و ۱۱ قطعه‌ دیواره‌ عریض‌ سنگی‌ است. قدمت این قلعه به دوره اشکانیان بر می‌گردد و در زمان ساسانیان و پس از اسلام نیز کاربرد داشته است. در داخل‌ قلعه‌ مقبره‌هایی وجود دارد که متأسفانه در زمان‌های قبل، تعدادی از آن‌ها به دست جستجوگران عتیقه زیر و رو شده است. در اطراف این مقبره‌ها بقایای استخوان‌ها و سفالینه‌ها به چشم می‌خورد. این قلعه هم مانند قلعه جوشین یک قلعه‌ نظامی‌ و دفاعی‌ بوده‌ كه‌ به‌ خاطر جلوگیری‌ از هجوم‌ دشمنان‌ به‌ منطقه‌ ساخته‌ شده‌ است. مسیر رسیدن به این قلعه نیز مانند دو قلعه دیگر چندان آسان نیست و باید تجهیزات کوه‌نوردی خود را همراه داشته باشید.‌

بهترین زمان بازدید از قلعه جوشین

بهترین زمان بازدید از قلعه تاریخی جوشین فصل بهار است. از آنجایی که تبریز در میان شمالی‌ترین نقطه رشته کوه زاگرس و غربی‌ترین نقطه رشته کوه البرز قرار دارد و شهری مرتفع و نیمه‌کوهستانی است، بهترین زمان سفر به آن فصل بهار و تابستان است. از طرف دیگر قلعه جوشن تبریز هم در منطقه کوهستانی قرار دارد و در فصل زمستان، با توجه به بارش برف و صعب‌العبوربودن راه این قلعه، سفر به این منطقه عاقلانه نیست؛ اما در فصل بهار می‌توانید از سرسبزی و آب‌و‌هوای دل‌پذیر این ناحیه لذت ببرید. در ضمن، میانگین زمان لازم برای بازدید از قلعه جوشین تبریز یک روز است. یعنی می‌توانید صبح از تبریز به سمت ورزقان و روستای جوشین حرکت کنید و بعد تا قبل تاریکی هوا، خودتان را به محل قلعه جوشین ورزقان برسانید. شب هم می‌توانید در امامزاده یا روستای جوشین اقامت کنید.

مسیر دسترسی به قلعه جوشین

قلعه جوشین شهر تبریز در ۳۵کیلومتری غرب ورزقان و ۳۰کیلومتری شرق خاروانا و در ۴کیلومتری روستای جوشین و در منطقه‌ای کوهستانی، در بالای یک کوه مرتفع صخره‌ای قرار گرفته‌است؛ اما نگران نباشید، تا روستای جوشین و نزدیکی قلعه می‌توانید با اتومبیل بروید. بعد از آن هم به کفش مناسب و عصای کوه‌نوردی نیاز دارید.

در این مقاله از مجله گردشگری ره بال آسمان به معرفی یکی از جاهای دیدنی تبریز پرداختیم. قلعه جوشین تبریز یکی از آثار باستانی و بناهای تاریخی ارزشمند ایران است که دیدن آن را به شما توصیه می‌کنیم. در اطراف این قلعه نیز مناطق گردشگری دیگر مانند قلعه‌های علی بیگ، آغجه و روستای دیدنی جوشین قرار دارد. یادتان باشد که بهترین زمان سفر به این منطقه فصل بهار و تابستان است و بهتر است لوازم اولیه کوه‌نوردی، کفش مناسب و کمی لباس گرم برای بازدید از قلعه به همراه داشته باشید.