خانه طباطبایی ها کاشان | بنایی باشکوه در شهر گل و گلاب

امروز قصد داریم همراه با هم به استان اصفهان سفر کنیم. جاهای دیدنی اصفهان فقط به شهر اصفهان خلاصه نمی‌شود. یکی از زیباترین بخش‌های این استان، شهر کاشان است. امروز قصد داریم تا درباره یکی از جاهای دیدنی کاشان با شما صحبت کنیم. با ما همراه باشید تا خانه طباطبایی ها، یکی از مهم‌ترین خانه های تاریخی کاشان را بهتر بشناسید.

خانه طباطبایی های کاشان کجاست؟

خانه طباطبایی ها یکی از جاهای دیدنی کاشان است. این خانه تاریخی و تماشایی در مرکز شهر کاشان قرار دارد. برای دسترسی به این خانه بهتر است خودتان را به میدان قاضی اسدالله برسانید. این خانه در کوچه وکیل‌مهر، یکی از کوچه‌های خیابان بخارایی قرار دارد. لازم به ذکر است که خانه طباطبایی دقیقاً رو‌به‌روی خانه بروجردی‌ها واقع شده است.

معرفی خانه طباطبایی ها

خانه طباطبایی کاشان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود. این خانه را می‌توان نمادی از معماری اصیل ایرانی دانست. اگر بخواهیم خانه طباطبایی را در یک کلمه وصف کنیم، باید از واژه «باشکوه» استفاده نماییم. این خانه به‌معنای واقعی کلمه باشکوه و باعظمت است. در هر گوشه از این بنای تماشایی، هنر معماری اصیل ایرانی به چشم می‌خورد. خانه طباطبایی‌های کاشان در نزدیکی بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیر احمد و همچنین خانه تاریخی بروجردی قرار گرفته است. به همین خاطر می‌توانید یک تیر و چند نشان بزنید و از هر سه جاذبه در یک روز دیدن کنید. این خانه به‌دست فردی با نام «حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی» بنا شده است. از‌این‌رو آن را با نام خانه طباطبایی‌ های کاشان می‌شناسند.

تحلیل خانه طباطبایی ها

خانه طباطبایی‌های کاشان را باید جلوه‌ای از عظمت ایران و ایرانی دانست. تا دوران قاجار نیز خانه‌ها شباهت بسیاری به سبک سنتی ایرانی داشتند. در مقایسه با گذشته، امروزه خانه‌های ما بیشتر شبیه به یک قوطی کبریت هستند. در گذشته خانه‌ها عظمت و شکوه بسیاری داشتند. یک خانه از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شد. هر بخش کاربرد خاصی داشت و بر اساس همان کاربرد طراحی می‌شد.

خانه طباطبایی‌های کاشان ظاهری بسیار باعظمت و باشکوه دارد. همانند بسیاری از خانه‌های سنتی ایرانی، در بخش میانی این خانه یک حیاط بزرگ و دل‌باز به چشم می‌خورد. در میان حیاط، حوضی بزرگ و تماشایی وجود دارد. در طول روز زمانی که نور آفتاب به این حوض می‌تابد، مات‌و‌مبهوت تلألؤ خورشید در این حوض بزرگ خواهید شد. در دو طرف این حوض تماشایی، 6 باغچه هشت‌ضلعی دیده می‌شود. این باغچه‌ها به‌صورت منظم گل‌کاری شده‌اند و نمای خاصی به حیاط می‌دهند. زمانی که در بخش انتهایی حوض بایستید و به ایوان اصلی ساختمان نگاه کنید، از تقارن بی‌نقص این بنا لذت خواهید برد. بسیاری از عکاس‌ها، این کادر را برای تصویربرداری خود انتخاب می‌کنند.

خانه طباطبایی‌های کاشان مجموعاً ۴ هزار و 700 مترمربع مساحت دارد. این خانه دارای 40 اتاق، 4 حیاط، 4 سرداب، 3 بادگیر و 2 رشته قنات است. از نظر معماری می‌توان گفت که سبک این خانه ترکیبی از شیوه‌های معماری حجاب‌دار، متقارن، گودال‌باغچه و درون‌گرا است. البته بسیاری از خانه‌های تاریخی از همین شیوه معماری استفاده کرده‌اند. بد نیست بدانید خانه طباطبایی‌های کاشان در مقابل زلزله نیز مقاوم است. سیستم آب‌رسانی، عایق‌سازی خانه در برابر سرما و گرما و ضدزلزله‌بودن ساختمان، همگی دلالت بر مهندسی‌سازبودن این بنا دارند. پس این خانه از نظر معماری نیز یک اثر هنری محسوب می‌شود. در حقیقت برای به‌رخ‌کشیدن هنر معماری ایرانی، می‌توان این خانه را مثال زد.

معماری خانه طباطبایی کاشان

پیشتر به‌صورت مختصر اشاره کردیم که در ساخت این خانه از شیوه معماری حجاب‌دار، متقارن، گودال‌باغچه و درون‌گرا استفاده شده است. حال می‌خواهیم شما را کمی بیشتر با این سبک‌های معماری آشنا کنیم.

• سبک حجاب‌دار

شاید از نام این سبک بتوانید خواص آن را حدس بزنید. در این سبک معماری، داخل خانه نباید از بیرون مشرف باشد. یعنی فردی که در بیرون ساختمان حضور دارد، نباید به داخل خانه دید داشته باشد. در این سبک معماری، ارتباط بصری فضاهای داخلی خانه با فضای شهری به‌صورت کامل قطع می‌شود. به این ترتیب ساکنان خانه می‌توانند با آرامش بیشتری به زندگی خود ادامه دهند. ایرانیان از گذشته به خانواده اهمیت بسیاری می‌دادند. پس از ظهور اسلام، این مسئله بیشتر نمود پیدا کرد. از‌این‌رو در ساخت بسیاری از خانه‌ها از شیوه معماری حجاب‌دار استفاده می‌کردند. حتی زمانی که برای اولین‌بار خانه‌های آپارتمانی به وجود آمدند، بسیاری آن را به‌سبب حجاب‌دار‌نبودن، زیر سؤال بردند. در راستای این سبک، در خانه طباطبایی از ایوان‌های سرپوشیده، هشتی و حیاط‌های محفوظ استفاده شده است.

• سبک معماری درون‌گرا

خانه‌های درون‌گرا خانه‌هایی هستند که ظاهری ساده و داخلی بسیار شیک و زیبا دارند. جالب است بدانید این مسئله ریشه در اعتقاد به «چشم‌خوردن» دارد. بسیاری از مردم بر این باور بودند که ظاهر بیرونی ساختمان باید ساده باشد. در عوض هرچه از زیبایی و تزئینات انتظار می‌رود را در بخش داخلی خانه اجرا می‌کردند. در گذشته مردم بر این باور بودند که ساخت ساختمان‌هایی این چنینی، باعث می‌شود تا چشم نخورند. همچنین برخی دیگر اعتقاد داشتند که کسی نباید مال و ثروت خود را به رخ دیگران بکشد. به همین خاطر ظاهر اکثر خانه‌ها ساده و بدون‌آلایش طراحی می‌شد. در خانه طباطبایی های کاشان نیز می‌توانید شاهد این موضوع باشید. ظاهر بیرونی خانه طباطبایی های کاشان بسیار ساده و بی‌آلایش است؛ اما داخل آن را به‌خوبی تزئین کرده‌اند. پس این خانه نیز از شیوه معماری درون‌گرا استفاده می‌کند.

• شیوه گودال باغچه

در این شیوه از معماری، خانه را در محلی گود می‌ساختند. این موقعیت باید حدود یک طبقه از سطح زمین پایین‌تر باشد. این سبک معماری بیشتر به مناطق کویری اختصاص دارد. با این گودبرداری در وهله اول خاک کافی برای ساخت خشت‌های بنا تأمین می‌شد. همچنین با این کار دسترسی به آب قنات نیز ساده‌تر می‌شد. در ضمن برای عایق‌کردن خانه در برابر حرارت و صدا نیز به این گودبرداری نیاز بود. لازم به ذکر است ساخت خانه در چنین موقعیتی باعث می‌شد تا ساختمان در برابر زلزله مقاومت بیشتری پیدا کند. پس به همین خاطر است که خانه طباطبایی های کاشان در طول تاریخ در برابر زلزله مقاومت مناسبی از خود نشان داده است. در سال 1192 هجری قمری، زلزله‌ای مهیب در کاشان رخ داد. پس از زلزله بیشتر خانه‌هایی که به شیوه گودال باغچه ساخته شده‌ بودند، سالم باقی ماندند.

بخش‌های مختلف خانه طباطبایی

این خانه از 4 صحن و حیاط تشکیل می‌شود. همان طور که در بخش‌های قبلی اشاره کردیم، یک حیاط بزرگ به‌عنوان «حیاط بیرونی» در خانه تعبیه شده است و 2 حیاط دیگر متعلق به بخش اندرونی خانه هستند. نهایتاً یک حیاط نیز در اختیار خدمه خانه بوده است. در ادامه شما را به‌صورت کامل با بخش اندرونی و بیرونی خانه طباطبایی‌های کاشان آشنا خواهیم کرد.

• بخش ورودی و هشتی

خانه طباطبایی‌های کاشان وسعت بسیاری دارد. به همین خاطر 5 درب ورودی برای آن تعبیه کرده‌اند. البته امروزه از میان این 5 درب ورودی، فقط یکی از آن‌ها کاربرد دارد. بعد عبور از درب ورودی، وارد یک راهروی پرپیچ‌وخم خواهید شد. نهایتاً پس از این راهرو، وارد هشتی ساختمان می‌شوید. هشتی فضایی است که برای انتظار مهمان به کار می‌رود. این طراحی مبتنی بر شیوه معماری حجاب‌دار است. این مسئله باعث می‌شود تا مهمان‌ها و افراد غریبه به داخل خانه دید نداشته باشند.

• بخش بیرونی

بخش بیرونی خانه را می‌توان زیباترین بخش آن دانست. بیشتر تزئینات باشکوه خانه طباطبایی، مربوط به بخش بیرونی آن است. این قسمت شامل تالار بزرگ یا همان «شاه نشین» می‌شود. تالار بزرگ در مرکز بخش بیرونی قرار دارد. در این تالار از پنجره‌های مشبک رنگی و همچنین پنجره‌های دوجداره  استفاده شده است که به‌صورت عمودی باز و بسته می‌شوند. به‌عنوان تزئینات این اتاق، انواع نقاشی، گچ‌بری و آینه‌کاری را به کار گرفته‌اند. زمانی که در میان این تالار بایستید، نور با رنگ‌های مختلف روی صورت شما می‌افتد. فقط کافی است تا سر خود را بالا بگیرید تا از دیدن مقرنس‌کاری‌های هنرمندانه لذت ببرید. سقف این بخش به‌صورت گنبدی طراحی شده است. در مناطق گرم و خشک، برای ایجاد تعادل حرارتی، سقف خانه را به‌صورت منحنی طراحی می‌کردند.

در دو طرف تالار شاه نشین، دو حیاط خلوت به‌صورت قرینه وجود دارند. در این بخش تابلوهای نقاشی بی‌نظیری به نمایش گذاشته شده‌اند. بر اساس اسناد تاریخی، بیشتر این آثار به «میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی» تعلق دارند. وی یکی از نقاشان شهره دربار ناصرالدین شاه بود و او را به‌نام «صنیع الملک» می‌شناختند. بد نیست بدانید صنیع الملک جزء دوستان خانوادگی ساکنان این خانه بود. به همین خاطر است که می‌توانیم شاهد آثار نقاشی این استاد در خانه طباطبایی ها باشیم.

همان طور که اشاره کردیم، این خانه شامل یک حیاط مخصوص خدمه است. حیاط خدمه در بخش بیرونی قرار دارد. این حیاط شامل چند اتاق مخصوص استراحت خدمه، آشپزخانه، زیرزمین و اصطبل تابستانی و زمستانی می‌شود. متأسفانه برخی از اتاق‌های مخصوص خدمه با گذر زمان  آسیب دیده‌اند.

• بخش اندرونی

بخش اندرونی، محل سکونت خانواده مرحوم حاج طباطبایی بوده است. این بخش شامل یک اتاق پنج‌دری ساده در مرکز خانه و 2 حیاط در 2 طرف آن می‌شود. همچنین در بخش اندرونی می‌توانیم شاهد سرداب‌هایی مجهز به بادگیر باشیم. بادگیرها باعث تردد هوا در سرداب‌ها می‌شوند؛ در نتیجه آب سرداب هم خنک می‌ماند و هم نمی‌گندد.

حیاط شمال‌غربی اندرونی از حیاط دیگر این بخش بزرگ‌تر است. در دورتادور این حیاط، چندین و چند اتاق به چشم می‌خورند. همچنین سرسرای پذیرایی اختصاصی نیز در همین حیاط قرار دارد. یکی از بخش‌های مهم و حائز اهمیت اندرونی، سرداب اصلی آن است. سرداب اصلی درست زیر اندرونی و در اتاق مرکزی قرار دارد. این سرداب از نظر مهندسی یک اثر هنری به حساب می‌آید.

علاوه‌بر وجود بادگیر، معماری و نحوه ساخت خود سرداب نیز اهمیت بسیاری دارد. در ساخت این سرداب از سقف ضربی و نوع خاصی از مصالح استفاده کرده‌اند. جالب است بدانید دیوارهای این سرداب دوجداره هستند تا از تبادل حرارت جلوگیری کنند. همچنین 8 تا 10 متر اختلاف سطح سرداب با سطح کوچه، باعث می‌شد تا نسیم خنک به داخل سرداب هدایت شود. در نتیجه این مهندسی، حتی در اوج گرمای تابستان، دمای داخل بین 15 تا 20 درجه متغیر بود.

خانه‌هایی مشابه خانه طباطبایی ها

• خانه بروجردی

خانه بروجردی ها در کنار خانه طباطبایی ها قرار دارد. از نظر معماری شباهت بسیاری بین این دو خانه است. با وجود این بسیاری بر این باور هستند که خانه بروجردی‌های کاشان بسیار باشکوه‌تر و زیباتر است.

• خانه راهب

قدمت این خانه زیبا به دوران قاجار و اوایل دوران حکومت پهلوی باز می‌گردد. خانه راهب نیز از نظر ظاهری شباهت بسیاری به خانه طباطبایی‌های کاشان دارد. با این تفاوت که خانه راهب به‌مراتب از خانه طباطبایی‌های کاشان کوچک‌تر است.

• خانه عامری

قدمت این خانه به دوران زندیه باز می‌گردد. این خانه به یک مهمان‌سرای 5 ستاره لوکس تبدیل شده است. این خانه 80 اتاق دارد و خدماتی درخور را به مسافران ارائه می‌دهد.

• خانه عباسیان

خانه عباسیان یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی کاشان است. این خانه در قرن سیزدهم قمری بنا شده است. در حال حاضر از این خانه تاریخی، به‌عنوان رستوران و سفره‌خانه سنتی استفاده می‌کنند.

• خانه منوچهری

خانه منوچهری یکی دیگر از خانه‌های تاریخی کاشان است. این خانه را به‌صورت کامل بازسازی کرده‌اند. امروزه خانه منوچهری به یک اقامتگاه سنتی و زیبا تبدیل شده است.

فاصله جاهای دیدنی اطراف خانه طباطبایی‌ها تا این مکان

• امامزاده سلطان امیراحمد | در فاصله 220‌متری؛
• حمام سلطان امیراحمد | در فاصله 220‌متری؛
• خانه عباسیان | در فاصله 300‌متری؛
• خانه بروجردی ها | در فاصله 280‌متری.

مسیر دسترسی

خانه طباطبایی های کاشان بین بلوار سپیده کاشان، خیابان علوی، خیابان فاضل تراقی و خیابان بخارایی قرار دارد. به همین خاطر دسترسی به این خانه از هر طرف امکان‌پذیر است. شما می‌توانید از هر کدام این خیابان‌ها خودتان را به خانه طباطبایی برسانید. لازم به ذکر است یافتن جای پارک خودرو در کوچه‌های منتهی به خانه امکان‌پذیر نیست. پس باید وسیله‌نقلیه خود را در یکی از خیابان‌های اصلی پارک کنید و مسیر را پیاده به‌سمت خانه طباطبایی‌های کاشان ادامه دهید.

آدرس	کاشان، خیابان علوی، کوی سلطان امیراحمد
زمان بازدید	همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۹
هزینه بازدید	۴هزار تومان

خب دوستان عزیز و همراهان ره بال آسمان، نظر شما درباره خانه های تاریخی چیست؟ آیا می‌توان خانه طباطبایی های کاشان را زیباترین نمونه از این خانه‌ها دانست؟ از نظر زیبایی به کدام یک امتیاز بیشتری می‌دهید؟ خانه طباطبایی‌ها یا خانه بروجردی‌ها؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.