حافظیه شیراز | آرامگاه شعر و عاشقی ایران

حافظیه شیراز منزل جاویدان رند عالم‌سوزی است که سال‌ها با دوست مروت کرد و با دشمن مدارا. پیر طریقتی که کلامش پس از قرن‌ها چون شاخه نبات، شیرین و گواراست و دل و جان را صفایی دیگر می‌بخشد، مرد بزرگ شیرین‌گفتاری که سخنانش را چون سوغات به همه نقاط جهان می‌برند، اکنون آرام در قطعه‌ای از زمین آرمیده که نامش را حافظیه گذاشته‌اند. این تکه از بهشت، مقصد امروز ماست برای گردشگری. اگر شما نیز مانند ما عاشق حافظ و شعرهایش هستید، همراهمان ‌شوید تا بار سفر را ببندیم به مقصد حافظیه شیراز.

حافظیه شیراز کجاست؟

حافظیه شیراز در حدفاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات شهر شیراز قرار دارد.

معرفی حافظیه شیراز

حافظیه فقط یکی از ده‌ها جاهای دیدنی شیراز در استان فارس است. این مکان آرامگاه شاعر گران‌قدر، حافظ شیرازی است. فضای این باغ بسیار دل‌نشین و آرامش‌بخش است. محال است در شیراز قدم بگذارید و سری به حافظیه نزنید. حافظ جزء شعرایی است که محبوبیت بسیاری دارد و همه‌ساله گردشگران فراوانی از آرامگاه وی در جنوب ایران دیدن می‌کنند.

این آرامگاه در سال 1354 با شماره 1009 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. حافظیه مجموعاً حدود 2هکتار وسعت دارد. آرامگاه حافظ از دو بخش شمالی و جنوبی تشکیل شده است. یک تالار با دو ردیف پلکان سنگی، این دو بخش را از یکدیگر جدا می‌کند. چهار مسیر ورود و خروج در این مکان تعبیه شده است. در اصلی حافظیه در بخش جنوبی و دو در نسبتاً کوچک‌تر در سمت غرب قرار دارد.

بخش‌های مختلف حافظیه

• محوطه جنوبی

ورودی اصلی حافظیه در بخش جنوبی آن قرار دارد. در این محوطه دو نارنجستان بزرگ با ابعاد 70 در 35 متر به چشم می‌خورد. در بخش میانی حیاط، باغچه‌ای باریک و گُل‌کاری‌شده قرار دارد که فضا را شاعرانه و زیبا می‌کند. در هر طرف این باغچه، یک راهرو به چشم می‌خورد. در کنار هر راهرو نیز باغچه‌ای گل‌کاری شده قرار دارد. علاوه بر باغچه‌های رنگارنگ، دو حوض مستطیل شکل در محوطه جنوبی طراحی شده است. ظاهر محوطه جنوبی بسیار زیبا و بی‌نظیر است. در بدو ورود بسیاری از گردشگران مات تماشای زیبایی‌های این محوطه می‌شوند. این محوطه محلی مناسب برای عکاسی و ثبت تصاویر یادگاری است.

• رواق چهار ستونه

در بخشی از حافظیه، تالاری وسیع قرار دارد که دارای 20 ستون سنگی به ارتفاع 5 متر است. این تالار 56 متر طول و حدود 8 متر عرض دارد. ارتفاع این تالار از تمام بخش‌های دیگر حافظیه بیشتر است و حیاط را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. امروزه این تالار را با نام‌های مختلفی همانند رواق چهار ستونه، بیست ستون، تالار حافظیه و ایوان میانی می‌شناسند. از نظر ظاهری باید گفت که در طراحی آن از معماری هخامنشیان الگوبرداری شده است. در گذشته چهار اتاق در چهار طرف این رواق وجود داشت که امروزه حذف شده‌اند.

• محوطه شمالی

همان طور که اشاره کردیم، تالار بیست ستون، محوطه را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند. این محوطه حدود 60 متر طول و 50 متر عرض دارد. در گذشته یک قبرستان عمومی در این بخش قرار داشت. امروزه به‌جای این گورستان، باغچه‌های گل‌کاری شده وجود دارد. حوض‌های این قسمت نیز بسیار باصفا و زیبا هستند. در محوطه شمالی حافظیه می‌توانید شاهد حضور ساختمان‌هایی همچون کتابخانه و ساختمان حافظ‌شناسی نیز باشید.

• آرامگاه حافظ

آرامگاه حافظ مهم‌ترین بخش در کل حافظیه شیراز به حساب می‌آید. این مقبره حدود 1 متر از سطح زمین فاصله دارد. اطراف این مقبره 5 ردیف پلکان مدور سنگی دیده می‌شود. دلیل فاصله مقبره حافظ از سطح زمین، القای شخصیت والای حافظ به بازدیدکنندگان است. در بالای آرامگاه حافظ، گنبدی زیبا به چشم می‌خورد. در ساخت نمای خارجی این گنبد از مس استفاده شده است. در سقف این آرامگاه نیز از کاشی‌کاری‌های معرق استفاده کرده‌اند.

یکی از نکات مهم درباره آرامگاه حافظ، رنگ سبزی است که در نگاه اول مشاهده می‌کنید. این رنگ سبز به دلیل اکسید‌شدن مس به وجود آمده و جلوه خاصی به آرامگاه بخشیده است. در ساخت این آرامگاه از 8 ستون سنگی یکسان با ارتفاع 5 متر استفاده شده است. اگر از مسجد وکیل بازدید کرده باشید، خواهید دید که شباهت بسیاری بین ستون‌های آرامگاه حافظ و این مسجد وجود دارد.

• محوطه غربی

در بخش غربی حافظیه و پشت آرامگاه خاندان قوام، فضای سبزی زیبا با یک حوض کوچک دیده می‌شود. این قسمت از حافظیه به برگزاری کلاس‌های آموزشی با محوریت حافظ‌شناسی اختصاص یافته است. روی دیوارهای این بخش می‌توانید ابیاتی از حافظ را نیز مشاهده کنید. لازم به ذکر است آرامگاه هنرمندان بسیاری در همین بخش از حافظیه قرار دارد. در محوطه غربی، بخشی با نام مقبره الشعرا وجود دارد. این بخش یک در بزرگ و آهنی دارد و آرامگاه جمعی از هنرمندان محسوب می‌شود که از آن میان می‌توان به دکتر لطفعلی صورتگر، رسول پرویزی، محمد خلیل رجایی و دیگر هنرمندان اشاره کرد.

• محوطه شرقی

در بخش شرقی حافظیه دیواری با 14 طاق‌نما به چشم می‌خورد. پشت این دیوار بلند، آرامگاه‌ معدل و آرامگاه خصوصی خانواده فربد قرار دارد. در سال 1386، سازمان میراث فرهنگی قسمتی از مقبره‌های اطراف و خانه‌های این محدوده را تخریب کرد و آن را به شکل بخشی جداگانه در آورد. امروزه این بخش را با نام محوطه شرقی می‌شناسیم. همچنین دفتر انجمن دوست‌داران حافظ نیز در همین محوطه قرار دارد.

• آرامگاه خاندان قوام السلطنه

خاندان قوام السلطنه جزء خاندان‌های بانفوذ و نامی ایران به شمار می‌آیند. در بخش غربی رواق بیت ستون، آرامگاهی خصوصی متعلق به خاندان قوام السلطنه وجود دارد. این آرامگاه دارای ۶ اتاق است که ۳ اتاق از این مجموعه به آرامگاه و ۳ اتاق دیگر به بخش‌های فرهنگی اختصاص یافته است. در ۳ اتاق دیگر می‌توانید شاهد بخش‌های نقاشی، مینیاتور، معرق و میناکاری باشید.

نمادشناسی حافظیه

حافظ علاوه بر شاعری بزرگ و نامی، عارفی گران‌قدر نیز بود. به همین خاطر طراحان مجموعه حافظیه در دوران مختلف تلاش کرده‌اند تا در هر بخش، حرفی برای گفتن وجود داشته باشد. از این رو در بخش‌های گوناگون حافظیه شیراز می‌توانید شاهد نماد‌هایی متفاوت باشید. در این بخش شما را با نمادهای حافظیه شیراز بهتر آشنا خواهیم کرد.

• نماد فرار از کالبد فیزیکی

جالب است بدانید که حافظیه رو‌به‌روی یکی از شلوغ‌ترین خیابان‌های شیراز قرار دارد؛ اما زمانی که در خیابان حضور داشته باشید، نمی‌توانید آرامگاه حافظ را ببینید. این مسئله نماد خروج از کالبد مادی و سفر به دنیای معنوی است. این یعنی شما برای آنکه حافظ را به‌معنای واقعی کلمه بشناسید، باید از شلوغی دنیا خارج شوید. با این نماد طراحان تلاش داشتند تا به بازدیدکنندگان نشان دهند که حافظ را به عرفان باید شناخت.

• نماد دنیای مادی

در ورودی در بخش جنوبی محوطه قرار دارد. زمانی که از در ورودی اصلی وارد محوطه جنوبی می‌شوید، باغ و بستانی زیبا را خواهید دید. این باغ و بستان نمادی از دنیای مادی و فریبنده است. مسیر را از این بخش ادامه خواهید داد تا به رواق حافظیه برسید. این رواق را می‌توان نمادی از مرگ و ورود به عالم والا دانست. هرچه به‌سمت آرامگاه حافظ و محوطه شمالی نزدیک‌تر می‌شوید، انگار اطراف شما نیز ساده‌تر خواهد شد. انگار همه این‌ها می‌گویند که انسان نباید به دنیای مادی دلبستگی داشته باشد تا خود را برای عروج سبک‌تر کند.

• نماد عالم ملکوت

همان طور که اشاره کردیم، ایوان یا همان تالار بیست ستون، نمادی از ملکوت یا مرگ است. زمانی که شما از پله‌های این تالار بالا می‌روید، انگار که روحتان به‌سوی آسمان پرواز می‌کند. با پایین‌آمدن از پله‌ها در طرف دیگر تالار، به آرامگاه حافظ نزدیک می‌شوید. آرامگاه حافظ را می‌توان نمادی از حقیقت زندگی دانست. حتی به همین خاطر است که از بیرون حافظیه قادر به دیدن آرامگاه حافظ نخواهید بود. در حقیقت باید از ملکوت عبور کنید تا بتوانید حقیقت واقعی یا همان خورشید اصلی را ببینید. جالب است بدانید که این تالار در هر سمت 9 پله دارد. در ادبیات تاریخی ایران، 9 عدد آسمان‌ها است و نمادی از عروج به حساب می‌آید.

• نماد دنیای پس از مرگ

می‌توان این چنین تصور کرد که پس از مرگ و با دیدن واقعیت زندگی، انسان به آرامش می‌رسد. محوطه شمالی حافظیه در حقیقت همان آرامشی است که پس از مرگ انتظار هر انسانی را می‌کشد. همان طور که اشاره کردیم، ظاهر این محوطه به‌مراتب از بخش جنوبی ساده‌تر است. این نیز نشان‌دهنده آن است که در زندگی پس از مرگ خبری از ظاهر فریبنده دنیوی نیست. در این بخش 8 درب ورودی و خروجی وجود دارد. همچنین آرامگاه نیز دارای 8 ستون است. برخی بر این باور هستند که استفاده از عدد 8 نیز بی‌دلیل نیست. احتمالاً عدد 8 بر سال وفات حافظ یعنی قرن هشتم یا 8 درب بهشت دلالت دارد.

• نماد خورشید و حقیقت انسان

در بخش‌های قبلی اشاره کردیم که آرامگاه حافظ، نمادی از خورشید و حقیقت زندگی انسان است. در واقع تا زمانی که در دنیای مادی (محوطه جنوبی) قرار داشته باشید، قادر به درک این حقیقت نیستید؛ اما ناگهان از 9 پله تالار بالا می‌روید و با خورشید واقعی یا همان حقیقت رو‌به‌رو خواهید شد. در این آرامگاه از رنگ‌های خاص و نمادین نیز استفاده شده است. رنگ آبی فیروزه‌ای را می‌توان نماد بهشت دانست. سرخ ارغوانی نمادی از شراب ازلی است. سیاه و سفید بر شب و روز دلالت دارند. نهایتاً قهوه‌ای سوخته نمادی از خاک و مرگ است.

چرا باید از حافظیه دیدن کنیم؟

در وهله اول باید بگوییم که حافظیه یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی شیراز به حساب می‌آید. بدون بازدید از حافظیه شیراز، سفرتان به این شهر بی‌ثمر باقی خواهد ماند. در حقیقت زیباترین بخش سفر هر کس به شیراز، بازدید از حافظیه خواهد بود. علاوه‌بر این، باید اشاره کنیم که آرامش در فضای حافظیه موج می‌زند. زمانی که از دل یک خیابان شلوغ و پرازدحام وارد حافظیه شیراز می‌شوید، انگار که ناگهان حالت سکوت دنیا فعال می‌شود. انگار در این مکان جز زیبایی نمی‌بینید و جز سکوت، صدایی نمی‌شنوید.

حافظیه دارای محوطه‌سازی بی‌بدیل و زیبایی است. از نظر معماری تک‌تک بخش‌های این مجموعه، یک اثر هنری به حساب می‌آید. در گوشه‌و‌کنار حافظیه افرادی عاشق‌پیشه و شاعر را خواهید دید که با یکدیگر مشاعره می‌کنند. انگار که آرامگاه حافظ نیز همانند روحیه خود او، ظریف و بااحساس است.

معمار آرامگاه حافظ

شاید این سؤال برای شما نیز به وجود آمده باشد که چه کسی برای اولین‌بار آرامگاه حافظ را ساخت؟ این شاعر پرآوازه در سال 792 قمری، دار فانی را وداع گفت. البته ناگفته نماند که تاریخ دقیق مرگ حافظ در دست نیست و این سال فقط تخمینی از سال فوت او است. تا حدود 65 سال پس از مرگ وی، خبری از ایجاد آرامگاه و مقبره نبود. نهایتاً حدود سال 856 قمری، شخصی با نام محمد یغمایی تصمیم به ساخت حافظیه گرفت. او وزیر میرزا ابوالقاسم گورانی، حاکم فارس بود. به همین ترتیب برای اولین‌بار عمارتی گنبدی شکل بر مزار حافظ قرار گرفت.

تغییرات ساختمان حافظیه در گذر زمان

تاریخ حافظیه تاریخی پرفرازونشیب است. به همین خاطر بخش‌های مختلف آن را به‌صورت جداگانه برای شما روایت خواهیم کرد.

• از ابتدا تا کریم خان زند

در ابتدا آرامگاه حافظ بسیار ساده بود و فقط یک عمارت گنبدی‌شکل و باغی کوچک داشت. در اوایل قرن یازدهم قمری، برای اولین‌بار این عمارت بازسازی شد. اولین‌بار این عمارت را در دوران شاه عباس صفوی بازسازی کردند. پس از آن، در دوران نادر شاه افشار نیز این بنا مجدداً بازسازی شد. در این دوران فقط عمارت بازسازی شد و بخش جدیدی به آن اضافه نکردند؛ اما نهایتاً دولت زندیه روی کار آمد و شیراز را به‌عنوان مقر حکومتی انتخاب کرد. در سال 1187، کریم‌خان زند دستور داد تا بارگاه زیبایی به سبک معماری زندیه در حافظیه ایجاد کنند. این بارگاه همان تالار چهار ستون است که آن را با نام تالار بیست ستون می‌شناسیم. علاوه‌ بر این، کریم خان دستور ساخت باغی دلباز را نیز در حافظیه صادر کرد.

• از زندیه تا قاجار

پس از به‌قدرت‌رسیدن قاجاریان، تا حدود سال 1235 هجری، تغییراتی در حافظیه داده نشد. نهایتاً میرزا مؤیدالدوله یا همان تهماسب میرزا که در آن دوران حاکم فارس بود، دست به مرمت حافظیه زد. وی در سال 1257 دستور ساخت یک کوشک کوچک را در نزدیکی آرامگاه حافظ  صادر کرد. جالب است بدانید که تهماسب میرزا زرتشتی بود. به همین خاطر یکی از سادات متعصب به اینکه فردی زرتشتی قبر حافظ را می‌سازد، اعتراض کرد. در پی این اعتراض جلوی کار تهماسب گرفته شد و بخشی از ساختمان را تخریب کردند. تا سال 1280، خبری از مرمت و بازسازی در حافظیه نبود. نهایتاً شعاع السلطنه، حاکم فارس تصمیم گرفت تا ضریحی فلزی روی آرامگاه حافظ قرار دهد.

• دوران پهلوی تا امروز

در سال 1310 و ابتدای دوران حکومت پهلوی اول، اعظم بهرامی استاندار فارس به بازسازی حافظیه مشغول شد. او به‌عنوان اولین اقدام، سردر سنگی و بزرگی بر دیوار جنوبی حافظیه قرار دارد. فضاسازی امروزی باغ حافظیه را می‌توان مدیون ابتکار این فرد دانست. در سال 1314، سرهنگ علی ریاضی، رئیس وقت فرهنگ فارس با همکاری چند تن دیگر، بازسازی حافظیه را آغاز کردند. پروژه بازسازی و ساخت بنای حافظیه که امروز شاهد آن هستیم، از سال 1315 آغاز و در سال 1316 به پایان رسید. در حقیقت باید گفت که ظاهر امروزی حافظیه شیراز در همین دوران شکل گرفت.

پس از فروپاشی سلطنت پهلوی، برای اولین‌بار در سال 1386 حافظیه مرمت شد. طی این مرمت و نوسازی، سطح مسی گنبد را تمیز و بخش‌هایی از ساختمان را بازسازی کردند.

طراح بنای حافظیه کیست؟

آندره گدار، یکی از معماران و طراحان خبره فرانسوی، مسئولیت طراحی آرامگاه حافظ را به عهده داشت. اگر به ظاهر حافظیه نگاه کنید، قطعاً شاهد المان‌های تماماً ایرانی و شرقی خواهید بود. دلیل آن است که آندره گدار یکی از شرق‌شناسان بزرگ و علاقه‌مند به تاریخ و تمدن ایرانی بود. بد نیست بدانید که این فرد حدود 32 سال در ایران اقامت داشت. آندره گدار طی این 32 سال پست‌های مختلفی همانند مدیریت اداره کل باستان‌شناسی و موزه را به عهده داشت. آندره گدار عمر خود را صرف معرفی آثار ایران به تمام جهان کرد. با وجود آنکه او اصالتاً فرانسوی بود؛ اما علاقه و تعصب خاصی به فرهنگ، هنر و تمدن ایران داشت.

جاذبه‌های دیدنی اطراف حافظیه شیراز

• باغ جهان نما | 950 متر؛
• موزه هفت تنان | حدود 1 کیلومتر؛
• پارک کوهپایه | حدود 900 متر.

مسیر دسترسی به حافظیه شیراز

دسترسی با وسیله نقلیه شخصی

حافظیه از شمال با بلوار هفت تنان، از جنوب با خیابان گلستان، از شرق با بلوار چهل مقام و از غرب با بلوار آزادی محدود می‌شود. ورودی اصلی حافظیه در ضلع جنوبی آن و در بلوار آزادی قرار دارد. بهترین مسیر دسترسی به حافظیه از بلوار آزادی انجام می‌شود. لازم به ذکر است که یافتن جای پارک مناسب در این منطقه بسیار دشوار است. بهتر است در خیابان‌های اطراف به‌دنبال جای پارک مناسب باشید.

دسترسی با اتوبوس

ایستگاه حافظیه نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به مجموعه حافظیه شیراز است. اتوبوس‌های خط پایانه شهید دستغیب به بلوار نارنجستان، پایانه شهید دستغیب به پایانه نارنجستان و میدان گلستان به پایانه نمازی در این ایستگاه توقف دارند.

همچنین ایستگاه چهارراه حافظیه نیز فاصله کمی با مجموعه حافظیه دارد. برای پیاده‌شدن در این ایستگاه می‌توانید از اتوبوس‌های خط میدان کلبه به میدان ارم یا پایانه ولیعصر به رکن آباد استفاده کنید.

دسترسی با مترو و تاکسی

ایستگاه مترو زندیه، نزدیک‌ترین ایستگاه مترو به حافظیه شیراز محسوب می‌شود. شما می‌توانید در این ایستگاه از مترو پیاده شوید و با تاکسی یا اتوبوس‌های خط پایانه دستغیب به بلوار نارنجستان خود را به حافظیه برسانید.

هزینه بازدید	5هزار تومان
ساعت بازدید	6 ماه اول سال از ساعت 8:30 تا 23:30 | 6 ماه دوم سال از ساعت 8 صبح تا ۱۰:۳ شب
شماره تماس	07132284552
آدرس	شیراز، حدفاصل چهارراه حافظیه و چهارراه ادبیات

خب دوستان و همراهان عزیز ره بال آسمان، نظر شما درباره معماری حافظیه شیراز چیست؟ آیا تاکنون درباره نمادشناسی این عمارت اطلاعاتی داشتید؟ یا اینکه آیا واقعاً معنای این نمادها همین است؟ نظرات خود را با ما به اشتراک بگذارید.