آرامگاه پیر پالاندوز | جلوه‌ای از شکوه هنر معماری صفویان

آرامگاه پیر پالاندوز مقبره‌ای زیباست که جلوه‌ای از هنر معماری صفویان را پیش روی گردشگران قرار می‌‌دهد. این آرامگاه فاصله‌ای بسیار کم با بارگاه امام رضا (ع) دارد. عارفی جان‌سوخته در این مقبره آرمیده است. به همین دلیل این آرامگاه نه‌تنها مکانی برای علاقه‌مندان معماری ایران قدیم به حساب می‌آید، بلکه بنایی برای زائرین دل‌شکسته است تا در آن به رازونیاز مشغول شوند و حاجت بگیرند. پیر پالاندوز چندین سده پیش در این آرامگاه آرمیده است؛ در نتیجه با آرامگاهی روبه‌رو هستیم که در دل تاریخ ایران قدیم ریشه دارد. انصافاً حیف است راهی مشهد شوید و در کنار زیارت امام هشتم، سری به آرامگاه باشکوه پیر پالاندوز نزنید. در ادامه اطلاعات جالبی درباره مقبره پیر پالاندوز آماده کرد‌ه‌ایم. به شما قول می‌دهیم با مطالعه این مطلب تا انتها، گردشگری جانانه در این آرامگاه داشته باشید و با کوله‌باری پر از خاطره‌های فراموش‌نشدنی به دیار خود باز گردید.

آرامگاه پیر پالاندوز کجاست؟

بسیاری از جاهای دیدنی مشهد با جاذبه تاریخی مذهبی در خیابان نواب صفوی مشهد قرار دارند. آرامگاه پیر پالاندوز یکی از این مکان‌ها به حساب می‌آید. خیابان نواب صفوی در محله ثامن مشهد واقع شده است. جالب است بدانید مشهدی‌های قدیم به نواب صفوی، پایین خیابان می‌گفتند. هنوز هم بسیاری از مشهد‌ها، نواب صفوی را با نام قدیمی پایین خیابان می‌شناسند. خیابان نواب صفوی، یکی از پررونق‌ترین خیابان های معروف مشهد است. در گوشه‌وکنار این خیابان تا چشم کار می‌کند مغازه‌های سوغاتی فروشی مشاهده می‌شود.

آرامگاهی که از آن صحبت می‌کنیم فاصله‌‌ای بسیار کم با بارگاه امام رضا (ع) دارد. این آرامگاه در ضلع شرقی حرم امام رضا (ع) خودنمایی می‌کند. برای رسیدن به آرامگاه باید راهی خیابان نواب صفوی شوید. این خیابان در منطقه‌ای خوش مسیر قرار دارد. به لطف این شرایط اتوبوس و تاکسی‌ شما را راحت به خیابان نواب صفوی می‌رساند. پس از رسیدن به این خیابان، راه ورودی حرم را در پیش بگیرید و مسیر بازارچه را دنبال کنید تا چشم شما به جمال آرامگاه روشن شود. در انتهای این مطلب درباره مسیر دسترسی به آرامگاه بیشتر صحبت خواهیم کرد.

معرفی آرامگاه پیر پالاندوز

شیخ محمد مقتدی کارندهی، عارفی جان‌سوخته بود که در منطقه کارنده خراسان زاده شد. وی در طول عمر خود به جایگاهی رفیع دست پیدا کرد و خراسانی‌های قدیم جایگاه ویژه‌ای برای وی قائل بودند. در آن زمان سلسه ذهبیه طرفداران بی‌شماری در گوشه‌و‌کنار خراسان داشت. به همین منظور پس از فوت، آرامگاهی باشکوه برای وی ساخته شد. این آرامگاه در کنار جاذبه‌های باشکوه معماری، مکانی برای تماشای آثار هنری دوران صفویان به حساب می‌آید. در گوشه‌‌وکنار این مقبره دیوارنگاره‌‌هایی از دوران صفویان خودنمایی می‌کند.

تاریخچه مقبره پیر پالاندوز

شاه محمد خدابنده صفوی، پادشاهی عادل و مؤمن بود. این پادشاه ارادت خاصی به سلسله ذهبیه داشت. از طرف دیگر مقام شیخ محمد مقتدی کارندهی به اندازه‌ای بود که خراسانی‌ها انتظار ساخت بارگاهی باشکوه برای وی داشتند. به همین منظور شاه محمد خدابنده صفوی، فرمان ساخت مقبره‌ای بزرگ برای شیخ محمد مقتدی کارندهی صادر می‌کند. در آن زمان فردی با نام قنبر علی بن خواجه حسین، یکی از معماران معروف ایران به حساب می‌آمد. این معمار برای ساخت مقبره‌ای باشکوه آستین بالا می‌زند. اتفاق‌هایی که از آن صحبت می‌کنیم در ۹۸۵ قمری رخ داد. پس از ساخت این مقبره، زائرانی که راهی بارگاه امام رضا می‌شدند، برای ابراز ارادت به شیخ محمد مقتدی از این آرامگاه بازدید می‌کردند.

از آنجایی که با آرامگاهی قدیمی روبه‌رو هستیم، این مقبره در طول سالیان دراز آسیب‌های مختلفی دید. با این حال همسایگی مقبره با بارگاه امام رضا و جایگاه شیخ محمد مقتدی در بین خراسانی‌ها باعث شد تا چندین بار مقبره پیر پالاندوز مرمت شود. به لطف این مرمت‌ها، آرامگاه اکنون در شرایط مطلوبی به سر می‌برد؛ در نتیجه گشت‌و‌گذار در این آرامگاه نه‌تنها مایه آرامش گردشگرانی است که برای حاجت‌گرفتن راهی این مقبره شده‌اند، بلکه بازدید از آن برای علاقه‌مندان تاریخ و فرهنگ خراسانی‌های قدیم نیز خالی از لطف نخواهد بود. محبوبیت این آرامگاه و جایگاه تاریخی آن باعث شد تا در ۱۳۵۶ خورشیدی به فهرست آثار ملی ایران راه پیدا کند.

پیر پالاندوز که بود؟

سده دهم هجری، دوران مهمی در تاریخ اسلام به حساب می‌آید. در آن زمان عارف‌های بزرگی مانند شیخ بهایی زندگی می‌کردند. یکی دیگر از این عرفا، شیخ محمد مقتدی کارندهی بود. این عارف جان‌سوخته ارادت خاصی به امام هشتم داشت. به همین منظور به مشهد آمد و مریدانی برای خود پیدا کرد. وی به سلسله ذهبیه علاقه نشان داد و عمر خود را برای گسترش این سلسله اختصاص داد. جالب است بدانید سلسله ذهبیه، یکی از سلسله‌های تصوف شیعی است که در کنار ایران، پیروان دیگری در سرتاسر دنیا دارد. دیرینگی این سلسله به سده سوم قمری باز می‌گردد.

باورمندان به این سلسله، اعتقاد دارند که هر سالکی باید برای رسیدن به سلوک، راهنمایی داشته باشد. این راهنما‌ها با نام قطب، شیخ و پیر شناخته می‌شوند. پیر پالاندوز، هفتمین قطب سلسله ذهبیه به حساب می‌آید. وی خانقاهی بزرگ می‌سازد و مریدان خود را تربیت می‌دهد. این خانقاه حتی پس از فوت پیر پالاندوز نیز پابرجا می‌ماند و سال‌های سال به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اکنون که صحبت از پیرپالاندوز به میان آمد، خالی از لطف نیست اگر با هم ببینیم چرا به این عارف بزرگ، پیر پالاندوز می‌گفتند.

در روزگاران قدیم زینی روی حیوانات بارکش مانند الاغ و شتر گذاشته می‌شد. به این زین، پالان می‌گفتند. عارفی که از وی صحبت می‌کنیم به جایگاه ویژه‌ای در دل مردم دست یافته بود و نیازی به مال دنیا نداشت. با این حال زندگی خود را با دوختن پالان می‌گذراند. به همین دلیل خراسانی‌های قدیم به وی لقب پیر پالاندوز دادند. پس از مرگِ این عارف جان‌سوخته، پادشاه آن زمان برای پیر پالاندوز مقبره‌ای احداث می‌کند. این مقبره در طول زمان توسط پادشا‌ه‌های مختلف گسترش پیدا می‌کند تا به یکی از آثار و بناهای معروف شمال شرق ایران تبدیل شود.

معماری آرامگاه پیر پالاندوز

همان‌گونه که اشاره کردیم، آرامگاهی که برای پیر پالاندوز ساخته شده در طول تاریخ چندین‌بار تغییر بنا داد و مرمت شد. بنایی که امروز در این آرامگاه شاهد هستیم، عمارتی چهارگوش است. بر بالای این عمارت همانند دیگر ساختمان‌های مذهبی، گنبدی بزرگ خودنمایی می‌کند. در قسمتی دیگر از آرامگاه نیز ایوانی بزرگ تعبیه شده است. این بنا با مصالح قدیمی مانند گچ، ساروج، چوب و آجر ساخته شده است. منظره بیرونی آرامگاه به لحاظ زیباشناختی جاذبه‌های زیادی دارد. با این حال قسمت داخل این آرامگاه نیز به لحاظ زیبایی‌شناختی چیزی کم نمی‌آورد.

پادشاهان صفوی بهترین هنرمندان آن زمان را برای تزئینات داخل آرامگاه گماشته بودند. به همین دلیل قسمت‌های داخل این آرامگاه با دیوارنگاره‌های زیبا آراسته شده بود. از بخت بد روزگار، بسیاری از این دیوارنگاره‌ها به دلیل رطوبت و گذر زمان از بین رفته است. از دیوارهای داخلی آرامگاه که بگذریم، به طراحی داخلی گنبد این مقبره می‌رسیم. در داخل گنبد این مقبره نقش ترنجی زیبا مشاهده می‌شود. منظره بیرونی گنبد مقبره پیرپالاندوز همانند بسیاری از آرامگاه‌های مذهبی ایران، با کاشی فیروزه‌ای پوشیده شده است.

بخش های دیدنی آرامگاه پیر پالاندوز

گردشگری در این آرامگاه با عبور از درِ چوبی و بزرگ آن آغاز می‌شود. از این در که گذر کنید، به محوطه بیرونی آرامگاه می‌رسید. دیوارهای این محوطه به کاشی‌های زیبا مزین شده‌اند. از آنجایی که این ساختمان معماری اسلامی دارد، چندین طاق‌نما در دیوارهای بیرون آرامگاه قرار گرفته‌اند.

این طاق‌نماها از یک طرف زیبایی آرامگاه را دوچندان کرده و از طرف دیگر مقاومت این بنا را افزایش می‌دهد. چندین حجره‌ نیز در کناره‌های آرامگاه تعبیه شده است. جالب است بدانید در معماری قدیم آرامگاه خبری از حوضچه‌ در حیاط آرامگاه نبود. با این حال در مرمت‌های اخیر حوضچه و سردرِ زیبایی به این آرامگاه اضافه شده است.

پس از گذر از محوطه بیرونی، به داخل آرامگاه می‌رسید. مهم‌ترین قسمت این آرامگاه را بخشی با نام شاه‌نشین تشکیل می‌دهد. قسمت دیگری از این مکان نیز به محل دفن پیر پالاندوز اختصاص داده شده است. این محل، ضریحی ساده و معمولی دارد و در بیشتر مواقع مومنان در کنار آن مشغول به رازونیاز هستند.

جاهای دیدنی اطراف آرامگاه پیر پالاندوز

حتی اگر تاکنون به خراسان رضوی سفر نکرده باشید، باز هم مطمئن هستیم آوازه جاهای دیدنی شهر مشهد به گوش شما خورده است. خوشبختانه بسیاری از این جاهای دیدنی در اطراف پیر پالاندوز قرار دارند. به لطف این شرایط می‌توانید گشت‌و‌گذاری جانانه در این مکان‌های دیدنی داشته باشید و در کمترین زمان ممکن، از چندین نمونه از بهترین جاهای دیدنی مشهد بازدید کنید.

خانه تاریخی توکلی

پیشنهاد می‌کنیم پس از پیر پالاندوز، حتماً‌ سری به خانه توکلی مشهد بزنید. این عمارت یکی از خانه های قدیمی مشهد است که فاصله بسیار کمی با پیر پالاندوز دارد. برای تعریف از خانه توکلی کافی است به این نکته اشاره کنیم که این خانه چیزی حدود دو سده قدمت دارد. خانه‌ای که از آن صحبت می‌کنیم با معماری قجری بنا شده و منظره‌ای تماشایی از فرهنگ مشهدی‌های قدیم را پیش روی علاقه‌مندان قرار می‌دهد. جالب است بدانید خانه تاریخی توکلی به موزه‌ای کوچک تبدیل شده؛ در نتیجه گشت‌و‌گذار در این خانه هم فال است و هم تماشا.

مدرسه عباسقلی خان

امکان ندارد جایی از مکان‌های قدیمی نزدیک حرم امام رضا (ع) صحبت به میان آید و نامی از مدرسه عباس قلی خان مطرح نشود. این مدرسه بیشتر از چهار سده قدمت دارد. به لحاظ فاصله نیز مدرسه عباسقلی خان فقط چند قدم دورتر از بارگاه امام هشتم است. این مدرسه توسط معماران دوران صفوی ساخته شده است. مدرسه عباسقلی خان، چندین ایوان بزرگ و حیاطی دل‌باز دارد. گشت‌و‌گذار در این مدرسه برای علاقه‌مندان بناهای تاریخی ایران خالی از لطف نیست.

خانه تاریخی ناظران

اجازه دهید خیالتان را راحت کنیم که خانه تاریخی ناظران به اندازه‌ای تماشایی است که ارزش دارد یکی دو ساعت را در آن به گشت‌و‌گذار مشغول شوید. این خانه در خیابان نواب صفوی مشهد واقع شده است. خانه تاریخی ناظران با حوضی پرآب، حیاطی دل‌باز و اتاق‌هایی خوش‌منظره پذیرای گردشگرانی است که از گشت‌وگذار در خانه‌های تاریخی استان خراسان رضوی سیر نمی‌شوند. معماری خانه تاریخی ناظران به دوران قاجار باز می‌گردد. خوشبختانه به‌رغم گذر زمان، این خانه در شرایط مناسبی به سر می‌برد. به همین دلیل اگر راهی پیر پالاندوز شدید و هوس گشت‌و‌گذار در جاهای اطراف حرم امام رضا (ع) به سر شما زد، در انتخاب خانه ناظران شک نکنید.

خانه تاریخی امیری

به گردشگرانی که دنبال گردشگری متفاوتی در جاهای دیدنی اطراف حرم امام رضا (ع) می‌گردند، خانه تاریخی امیری را پیشنهاد می‌کنیم. معماری این عمارت با دیگر خانه‌های قدیمی مشهد فرق می‌کند. به همین دلیل اطلاعات بیشتری از زندگی مشهدی‌های قدیم در اختیار گردشگران قرار می‌دهد. خانه تاریخی امیری در دوران قاجار ساخته شده است. قسمتی از این خانه به ارباب‌نشین اختصاص دارد و در قسمتی دیگر رعیت‌ها زندگی می‌کردند. همان‌گونه که حتماً حدس زده‌اید، محل زندگی ارباب‌نشین در خانه امیری با رعیت‌نشینِ این خانه از زمین تا آسمان فرق می‌کند. مطمئن باشید خانه امیری مشهد به اندازه‌ای تماشایی است که ارزش دارد وقت کوتاهی از مشهد‌گردی خود را به گشت‌و‌گذار در این خانه اختصاص دهید.

اطلاعات بازدید مقبره پیر پالاندوز

اجازه دهید خیالتان را راحت کنیم که گردشگری در این آرامگاه کاملاً رایگان است. به لطف این شرایط، بدون اینکه دستتان را در جیبتان بکنید، می‌توانید به‌رایگان از یکی از بناهای قدیمی و باشکوه مشهد بازدیدی جانانه داشته باشید. از آنجایی که با عمارتی مذهبی روبه‌رو هستیم، درهای آرامگاه از ساعت ۶ صبح تا ۲۴ به روی گردشگران و مؤمنان باز است. گردشگری در این آرامگاه چیزی بیشتر از یک یا نهایتاً‌ دو ساعت از وقت شما را نمی‌گیرد. اگر دوست داشتید اطلاعات بیشتری به دست بیاورید، با شماره ۰۵۱۳۲۰۰۲۰۰۰ تماس بگیرید.

مسیر دسترسی مقبره پیر پالاندوز

خیابان نواب صفوی مشهد یکی از خیابان‌های خوش‌مسیر این شهر است؛ در نتیجه در هر کجای مشهد که باید به‌راحتی به پیر پالاندوز دسترسی دارید. ناگفته نماند از آنجایی که خیابان‌های اطراف حرم امام رضا (ع) در بیشتر روزهای سال شلوغ است، برای رسیدن به این خیابان‌ بهتر است ساعت‌های کم‌ترافیک را انتخاب کنید. خیابان نواب صفوی در منطقه ۴ مشهد قرار دارد. بلوار طبرسی جنوبی، میثم ۱۸، میثم ۱۳ و طبرسی ۶۳ به این خیابان راه دارد. پس از رسیدن به نواب صفوی، فاصله‌ای با پیر پالاندوز ندارید. کافی است راه ورودی حرم را در پیش بگیرید تا به پیر پالاندوز برسید.

 

آرامگاه پیر پالاندوز از آن دسته جاهای دیدنی مشهد است که گردشگری در آن هزینه‌ای ندارد. از طرف دیگر همسایگی این آرامگاه با بارگاه امام رضا (ع)، شرایطی فراهم می‌کند تا پس از زیارت در مرقد امام هشتم، سری به مقبره پیر پالاندوز بزنید. امیدواریم اطلاعاتی که از این آرامگاه با شما مطرح کردیم، گردشگری خاطره‌سازی را در این آرامگاه برای شما رقم بزند. در پایان از آنجایی که مطمئن هستیم شما هم تجربه‌های سودمند و خاطره‌ای خوشی از گردشگری در جاهای دیدنی مشهد دارید، خواهشمندیم این تجربه‌های مفید و خاطره‌های شیرین را در قسمت نظرات با همراهان خود در ره بال آسمان و دیگر مخاطبانمان به اشتراک بگذارید.