آتشکده زرتشتیان کرمان و داستان آتشی هزار ساله

قدیم‌ترها با گسترش دین زرتشت در ایران، آتشکده‌ها نقشی مهم و اساسی داشتند. این مکان، محلی برای تجمع مردم، برگزاری مراسم و آموزش و نیایش بود. آتشکده زرتشتیان کرمان یکی از آتشکده‌های قدیمی ایران است. خیلی‌ها می‌گویند آتش موجود در آتشدان آتشکده بعد از چندهزار سال هنوز خاموش نشده است و شعله می‌کشد.

آتشکده زرتشتیان کرمان کجاست؟

برای بازدید از آتشکده زرتشتیان کرمان باید به جنوب شرق ایران سفر کنید. این موزه در شهر کرمان و در خیابان زریسف قرار دارد؛ البته این روزها این خیابان را به اسم شهدا هم می‌شناسند. خیابان برزو آمیغی را که پیدا کنید، آتشکده کرمان در ابتدای همان خیابان است.

معرفی آتشکده زرتشتیان کرمان

آتشکده زرتشتیان کرمان یکی از جاذبه‌های دیدنی در این شهر است که بازدید از آن برای افراد مختلف جذابیت دارد. به‌ویژه اگر به شناخت دیگر ادیان علاقه داشته باشید، می‌توانید از تماشای این مکان دیدنی لذت ببرید. چیزی که آتشکده زرتشتیان کرمان را از دیگر معابد زرتشتی‌ها متمایز می‌کند، آتش شعله‌ور در آتشدان آتشکده است. اگر پای صحبت موبدها بنشینید، داستان جالبی درباره این آتشدان تعریف می‌کنند؛ اما نمی‌شود درباره قطعیت آن‌ نظری داد. طبق باور موبدهای آتشکده کرمان، آتشی که در معبد روشن است، آتشی چندهزارساله است. آن‌ها معتقد هستند که این آتش از دوره ساسانیان تا امروزه روشن مانده است.

آتش آتشکده زرتشتیان کرمان، آتشی چندهزارساله

در کتاب «زرتشت و زرتشتیان» مطلبی درباره تاریخچه این آتش نوشته‌اند که به این صورت است:

«در اولین حمله‌های مغول‌ به ایران تعدادی از موبدهای زرتشتی‌ آواره شده‌ بودند. بعد از به حکومت‌رسیدن ایلخان‌ها، زرتشتی‌ها تصمیم گرفتند به «تُرک‌آباد» بروند که دهکده‌ای کوچک بود در شمال غربی یزد بود؛ زیرا آتشکده‌ای به اسم آناهید در آنجا سالم باقی مانده بود. موبدهای زرتشتی، «آتش بهرام» را به خانه‌ای آجری و قدیمی در روستایی نزدیک به ترک آباد بردند. این روستا به «شریف آباد» معروف بود. آن‌ها معتقد بودند که این آتش را «کرتیر» موبدِ موبدان در دوره ساسانی روشن کرده است. فعالیت موبدهای زرشتی ترک آباد و شریف آباد را به مرکزی مهم برای پیروان دین زرتشت تبدیل کرد.» امروزه آتش آتشکده کرمان همان شعله‌ای است که از سال‌ها پیش روشن است. به باور موبدها این آتش، مقدس‌ترین آتش زرتشتی‌هاست.

همچنین می‌گویند در چندین‌هزار سال قبل این آتش را از معبد «ورهرام هندوستان» به ایران آورده‌اند. به همین خاطر گردشگرهای زیادی برای بازدید از این آتش قدیمی به آتشکده کرمان می‌روند. این آتشکده را در دهم مهر 1380 هجری شمسی به ثبت ملی رسانده‌اند. امروزه علاوه بر تماشای آتشکده می‌توانید از موزه مردم شناسی و اسناد زرتشتیان کرمان هم دیدن کنید. این موزه، اولین موزه مردم شناسی زرتشتیان در جهان است. در این مکان از وسایل مختلف و اسناد مربوط به زرتشتی‌ها نگهداری می‌کنند.

تاریخچه آتشکده زرتشتیان کرمان

ساخت آتشکده زرتشتیان کرمان به سال 1303 هجری شمسی برمی‌گردد؛ اما بهتر است به چند سال قبل از ساخت بنا برویم. «جمشید خدارحم نرسی آبادی» تاجری زرتشتی بود که در بمبئی زندگی می‌کرد. او  به‌خاطر تجارت به بعضی از شهرهای ایران مثل سیستان، یزد، کرمان و تهران سفر می‌کرد. جمشیدخان فردی نیکوکار بود و در هر شهر از خودش یادگاری به جا می‌گذاشت. زمانی که در کرمان اقامت داشت، تصمیم گرفت مسافرخانه‌ای برای مسافرها و رهگذرهای زرتشتی بسازد. بعد از جست‌وجو در محله زرتشتی‌ها، سه دنگ از باغی را خرید که روبه‌روی مدرسه بزرگ ملی زرتشتیان بود. این باغ را به باغ «مصفایی» می‌شناختند و به «سروشیار جهانگیر اوشیدری» تعلق داشت.

او بنای آتشکده را در دوره پهلوی و در سال 1303 هجری شمسی ساخت و به زرتشتی‌ها وقف کرد؛ البته بعضی‌ها می‌گویند بنای اولیه آتشکده کرمان، خانه مسکونی جهانگیر اوشیدری بود. او بعد از مرگ دخترش تصمیم گرفت در کار نیک جمشیدخان شریک بشود. به همین خاطر سه دنگ باقی‌مانده از باغش را وقف زرتشتی‌ها کرد. آتشکده زرتشتیان کرمان، آخرین آتشکده‌ای است که از گذشته در کرمان به یادگار مانده است. بعد از ساخت بنا، آتش چندهزارساله را در روز سروش و در تاریخ 652,3 یزدگردی به این مکان انتقال دادند.

گسترش بنای آتشکده

مساحت زمینی که در آن بنای آتشکده را ساختند، به ۴هزار مترمربع می‌رسید؛ اما در طی سال‌های بعد زرتشتی‌های کرمان توانستند این زمین را به ۸هزار مترمربع برسانند. آن‌ها بخش‌های دیگری به این آتشکده اضافه کردند؛ مثلاً سالن اجتماعات، ساختمان کتابخانه، سالن ناهارخوری، مرکز کامپیوتر، سالن انجمن، دبیرخانه انجمن، سالن کنفرانس هیئت مدیره و ساختمان آموزش کلاس‌های دینی. در حال حاضر انجمن زرتشتیان کرمان، آتشکده و دیگر بخش‌های آن را اداره می‌کند.

ساخت موزه مردم شناسی زرتشتیان

موزه مردم شناسی و اسناد زرتشتیان کرمان اولین موزه تخصصی برای پیروان دین زرتشت است. «بهدینان فرزانه»، «هرمزدیار اشیدری» و «مهیندخت سیاوشیان» در ساخت این موزه نقش اساسی داشتند. موزه مردم شناسی زرتشتیان یکی از موزه های کرمان است که برای زرتشتی‌ها اهمیت بسیاری دارد. ساخت بنای موزه را در دهه 1370 هجری شمسی شروع کردند و در سال 1380 هجری شمسی به پایان رساندند. موزه مردم شناسی زرتشتیان را در دهم تیر سال 1384 افتتاح کردند. این تاریخ هم‌زمان با جشن تیرگان سال 743,3 یزدگردی بود.

معماری آتشکده زرتشتیان کرمان

حدود 400 سال قبل از میلاد مسیح و در دوره هخامنشیان پیروان دین زرتشت در فضایی باز عبادت می‌کردند. در آن زمان «اردشیر دوم هخامنشی» اولین آتشکده مسقف را ساخت. ساسانی‌ها هم باور داشتند که نباید نور خورشید به آتش بهرام بتابد. به همین خاطر تمامی آتشکده های ایران که متعلق به آن دوره است، بنایی مسقف و بسته دارند.

آتشکده زرتشتیان کرمان بنایی آجری در دل باغی سرسبز و زیبا است. وجود درخت‌های بلندقامت باغ، جلوه آتشکده را دوچندان کرده است. سردر بنای آتشکده کاشی‌کاری‌های زیبایی دارد که روی آن سه کلمه «هُمَت»، «هُوَخت» و «هُورَشت» را حک کرده‌اند. این سه لغت به پیام آیین زرتشت یعنی «گفتار نیک، اندیشه نیک و کردار نیک» اشاره می‌کند. کمی پایین‌تر از این بخش، تصویری از اهورامزدا پیداست.

کنار آتشکده، بنای آجری دیگری هست که پلانی دایره‌ای دارد. موزه مردم شناسی زرتشتیان را در این ساختمان راه‌اندازی کرده‌اند. بعد از بازدید از فضای داخلی آتشکده و موزه می‌توانید در باغ هم چرخی بزنید.

بخش‌های مختلف موزه مردم شناسی کرمان

موزه مردم شناسی کرمان، بنایی دوطبقه‌ای است که در هرکدام از طبقه‌ها از وسایل مختلفی نگهداری می‌کنند. آثار موزه بخشی از فرهنگ و آداب‌ورسوم زرتشتی‌ها را نشان می‌دهد. به‌طور کلی این ساختمان دارای سه بخش همکف، طبقه اول و پلکان است.

بخش همکف

در طبقه همکف از لباس‌های قدیمی نگهداری می‌کنند که به زنان زرتشتی تعلق داشت. هرکدام از لباس‌ها بین 50 تا 150 سال قدمت دارند. با دیدن آن‌ها به‌خوبی می‌توانید با نوع پوشش زنان زرتشتی بعد از دوره هخامنشی آشنا بشوید. شلوارهای گلدوزی‌شده، چارقد، مخنا، لچک، پیراهن و کت بخشی از این آثار است.

در گوشه‌ای دیگر وسایلی مثل چراغ‌های پیه‌سوز، آتشدان‌ها، چراغ لاله و چراغ‌های روغن‌سوز را نگهداری می‌کنند. یکی از آتشدان‌های دستی، برای سال 1207  هجری شمسی است. این تاریخ را می‌توانید رو بدنه آتشدان ببینید.

کمی آن‌طرف‌تر لوازم مربوط به آشپزخانه و آشپزی در قدیم را گذاشته‌اند. مجسمه‌های قدیمی، کوزه‌های سفالی، سنگ‌نوشته‌های تاریخی دیگر اشیای مهم در این بخش است.

بخش پلکان موزه مردم شناسی کرمان

برای رفتن به طبقه اول باید از بخش پلکان موزه مردم شناسی کرمان بگذرید. این قسمت هم برای خودش دنیایی عجیب و جالب است. در بخش پلکان لوازم‌های زندگی زرتشتی‌ها را به نمایش گذاشته‌اند. همچنین می‌توانید از ابزارهای کشاورزی آن دوره دیدن کنید. قاب‌هایی در این بخش هست که چهره شخصیت‌های تاریخی در آن‌ها پیداست؛ مثلاً عکس‌های انجمن ناصری زرتشتیان کرمان و رفسنجان، عکس‌هایی از میرزا برزو آمیغی، کشور خانم و پوراندخت.

یکی از جالب‌ترین عکس‌ها، مجلس شورای ملی در دوره قاجار را نشان می‌دهد. «کیخسرو شاهرخ»، دومین نماینده زرتشتی‌ها در مجلس شورای ملی، در این عکس حضور دارد. او شخصی مشهور بود که کارهای مهم و بزرگی انجام داد؛ مثلاً مهیاکردن گندم برای پایتخت در زمان قحطی، ساخت کتابخانه، ساخت تلگراف‌خانه و تلاش برای ساخت آرامگاهی شایسته برای فردوسی. آیت الله مدرس در وصف این فرد گفته است: «اگر یک مسلمان در مجلس باشد، او کیخسرو شاهرخ است.»

طبقه اول

اگر به دیدن عکس‌های قدیمی علاقه دارید، خودتان را به طبقه اول موزه مردم شناسی زرتشتیان برسانید. علاوه بر عکس‌ها اسنادی مربوط به بازرگان‌های زرتشتی و وقف‌نامه‌ها هم در آنجاست. حتی بین آن‌ها دفترهایی هست که به موبدهای زرتشتی تعلق داشت. یکی از قدیمی‌ترین اشیای موزه کتابی دست‌نویس است که در آن سروده‌های «زرتشت اسپنتمان» وجود دارد. این کتاب قدمتی 200ساله دارد و آن را به «گاتاها» می‌شناسند و زبانش اوستایی است.

بهترین زمان بازدید آتشکده زرتشتیان کرمان

استان کرمان هوایی گرم و خشک دارد. تابستان‌هایش گرم و سرمای زمستان‌هایش استخوان‌سوز است. به همین خاطر برای بازدید از این آتشکده بهتر است بهار و اوایل پاییز را انتخاب کنید. در این زمان از سال دمای هوا معتدل است و سفر به کرمان دل‌چسب می‌شود.

جاهای دیدنی اطراف آتشکده زرتشتیان کرمان

در هر گوشه از کرمان جاذبه‌هایی تماشایی هست که می‌توانید بازدید از آن‌ها را در برنامه‌هایتان بگنجانید. هرکدام از آثار قدیمی کرمان به دوره‌ای از تاریخ مربوط است و گذشته را یادآوری می‌کند. اسم چند جای دیدنی را برایتان می‌گذارم که به موزه مردم شناسی زرتشتیان نزدیک است.

قلعه دختر

قلعه دختر یکی از آثار تاریخی کرمان است و قدمتی ۳هزار ساله دارد. باستان‌شناس‌ها می‌گویند ساخت این قلعه به دوره مادها می‌رسد؛ البته بعضی از کتاب‌های تاریخی، زمان ساخت قلعه دختر را دوره ساسانیان معرفی کرده‌اند. شاید شما هم مثل من درباره نام‌گذاری قلعه کنجکاو باشید. در گذشته واژه دختر نمادی از پاکی، تسخیرنشدنی و دست‌نخورده بود. بنای قلعه دختر را بر بلندی کوهی ساخته بودند و کاربرد دفاعی داشت. به همین خاطر این اسم را برای این قلعه فتح‌نشدنی انتخاب کرده بودند. عده‌ای از مورخ‌ها هم باور دارند که قلعه دختر همان آتشکده آناهیتاست.

در فاصله نزدیکی از این قلعه، بنای دیگری به اسم قلعه اردشیر وجود دارد. امروزه فقط بخش‌هایی از بنای قلعه دختر سالم باقی مانده است. این سازه را از جنس کاهگل و خشت خام ساخته‌اند. ضخامت بعضی از دیوارهای بنا به چند متر هم می‌رسد. بعضی از مورخ‌ها معتقد هستند که بین قلعه دختر و اردشیر آثاری از یک آتشکده وجود دارد. کشف دیگر بخش‌های قلعه را به عهده خودتان می‌گذارم. امروزه به‌خاطر توسعه فضای سبز شهری اطراف این قلعه بوستانی راه‌اندازی کرده‌اند. این بوستان امکانات خوبی مثل فضای نشیمن، سرویس بهداشتی، و نمازخانه دارد.

بازار بزرگ کرمان

گردش در بازارهای قدیمی همیشه حس‌وحال متفاوتی دارد. بازار بزرگ کرمان، بنایی به‌جامانده از دوره‌های مختلف تاریخی است. در هر دوره بخشی را به آن اضافه کرده‌اند. بناهای اطراف آن آثاری از دوره صفویه است. این بازار راسته‌ای طولانی دارد. به همین خاطر آن را یکی از طولانی‌ترین بازارهای قدیمی ایران می‌شناسند. بخش‌های دیدنی و جذاب بازار کرمان هر گردشگری را متحیر می‌کند. چرخی در آن بزنید و از سوغات کرمان خرید کنید.

 مسجد گنجینه خان

مسجد گنجینه خان یا گنجعلی خان بخشی از مجموعه تاریخی «گنجعلی خان» است. دستور ساخت این مجموعه را گنجعلی خان داد که در دوره صفوی حاکم کرمان بود. بنای مسجد در شمال شرقی این مجموعه است. معماری مسجد گنجینه خان اولین چیزی است که توجه همه را به خودش جلب می‌کند. در تزئین مسجد از هنر کاشی‌کاری‌، گچ‌بری، مقرنس‌کاری، کاربندی، خطاطی، حجازی و نقاشی استفاده کرده‌اند. این مسجد بنایی تماشایی و زیباست که در کمتر جایی درباره آن گفته‌اند.

اطلاعات بازدید آتشکده زرتشتیان کرمان

آدرس	استان کرمان، شهر کرمان، خیابان زریسف (شهدا)، خیابان برزو آمیغی.
ساعات بازدید از موزه و آتشکده	از 7:30 تا ۱۴ به‌جز دوشنبه و پنجشنبه تا 12
شماره تماس	03433126686

مسیر دسترسی

در هرجای ایران که هستید، برای بازدید از موزه مردم شناسی زرتشتیان باید به استان کرمان سفر کنید. به شهر کرمان که رسیدید، مسیر را به‌سمت میدان مشتاقیه ادامه بدهید. برای رفتن به میدان مشتاقیه می‌توانید از برنامه‌های مسیریاب یا گوگل‌مپ استفاده کنید. بعد از این میدان وارد خیابان زریسف یا همان شهدای امروزی بشوید. بنای آتشکده کرمان در ابتدای خیابان برزو آمیغی است. به‌راحتی می‌توانید از نمای سردر، مکان آتشکده را پیدا کنید.

آتشکده زرتشتیان کرمان از جاهای دیدنی کرمان است. در موزه مردم شناسی آتشکده می‌توانید با فرهنگ و آداب‌ورسوم پیروان دین زرتشت آشنا بشوید. این سفر مجازی با ره بال آسمان را دوست داشتید؟ اگر در سفرهای قبل از این آتشکده دیدن کرده‌اید، در کامنت‌ها از تجربه‌هایتان بگویید. از خواندن آن‌ها لذت می‌بریم.