مسجد گوهرشاد | نگین فیروزه‌ای شهر مشهد

مسجد گوهرشاد مشهد نگین فیروزه‌ای حرم مطهر امام رضا علیه السلام است که یکی از شاهکارهای معماری اسلامی به حساب می‌آید. این مسجد که به دستور گوهرشاد بیگم از زنان فرهیخته عصر تیموری ساخته شده است قصه‌های زیادی از دوره‌های تاریخی گوناگون دارد که برایمان تعریف کند. شاید برای شما هم سؤال باشد که مگر این مسجد چه ویژگی‌هایی دارد که این‌قدر نامش بر سر زبان‌ها افتاده؟ در این مقاله راجع به مزیت‌های این مسجد در مقایسه با دیگر مساجد ایرانی می‌پردازیم و از زیبایی‌های بی‌بدیلش برایتان می‌گوییم. همراه ما باشید تا نقطه به نقطه این مسجد را با هم بگردیم.

مسجد گوهرشاد کجاست؟

مسجد گوهرشاد در داخل حرم مطهر و سمت جنوبی آن قرار دارد. برای بازدید از مسجد گوهرشاد باید به سمت جنوب حرم مطهر رضوی حرکت کنید. رواق دارالسیاده در شمال، رواق دارالحفاظ از جنوب و رواق امام خمینی از شرق و بست شیخ بهایی از غرب، مسجد گوهرشاد را در آغوش گرفته‌اند.

برای آشنایی با جاهای دیدنی مشهد نزدیک به حرم، روی لینک زیر کلیک کنید:

جاهای دیدنی مشهد نزدیک به حرم

مسیر دسترسی مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد در جنوب حرم مطهر امام رضا قرار دارد. مشهدی‌ها برای رسیدن به حرم مطهر چهار مسیر سریع و راحت زیر را پیشنهاد می‌کنند:

• از میدان شهدا به سمت خیابان شیرازی رهسپار شوید. بعد از رسیدن به زیرگذر حرم مطهر، اتومبیل خود را در پارکینگ مجموعه پارک کنید و به سمت بست شیخ طوسی حرکت کنید. این مسیر شما را از سمت غرب حرم مطهر راهی مسجد گوهرشاد می‌کند.
• اگر در خیابان نواب صفوی هستید، به سمت زیرگذر حرم مطهر و پارکینگ شماره ۳ حرکت کنید تا در این مسیر از بن‌بست نواب صفوی وارد حرم مطهر شوید.
• بلوار طبرسی از خیابان‌های معروف و بزرگ مشهد است که حتی مسافران از شهرهای دور و نزدیک هم آن را می‌شناسند. این خیابان جایی است که از هر نقطه از شهر مشهد می‌توانید خود را به آن برسانید و به راحتی از سمت شمال، زائر حریم امن رضوی باشید.

راستش را بخواهید تمامی این مسیرها به‌خاطر انبوه حجم گردشگران و مسافران در اکثر ساعات روز پرترافیک و شلوغ هستند؛ مگر اینکه بخواهید در ساعات نیمه‌شب تا حوالی ۴ صبح به حرم بروید که در این صورت این ساعات خلوت‌تر از همیشه است؛ بنابر‌این بهتر است از وسایل نقلیه عمومی مثل مترو و خطوط اتوبوسرانی مشهد برای رسیدن به حرم استفاده کنید.

 اطلاعات بازدید از مسجد گوهرشاد

بازدید از مسجد گوهرشاد مثل بازدید از هر مسجد و مکان مذهبی دیگری هزینه‌ ورودی ندارد؛ اما خودتان که بهتر می‌دانید کلید ورود به قلب امام مهربانی‌ها، دعا کردن برای همه دوستان و آشنایانی است که چشمشان به رازونیاز و دعای خیر شماست. این مسجد در ۲۴ ساعت شبانه‌روز و در هفت روز هفته به روی زائران باصفای امام رضا باز است. برای گشت‌گذار و حظ‌بردن از زیبایی‌های بی‌شمار و کم‌نظیر این مسجد نیز به یک ساعت زمان نیاز دارید.

آدرس	مشهد، حرم مطهر رضوی، مسجد گوهرشاد
هزینه بلیط ورودی	رایگان
ساعات بازدید	24ساعته

معرفی مسجد گوهرشاد

گنبد فیروزه‌ای مسجد گوهرشاد هوش و دل از بسیاری از زائران حریم امن رضوی ربوده است. کمتر زائری را می‌شناسید که به مشهد سفر کرده باشد و در بازدید از این مسجد، مبهوت نقش‌ونگارهای آن نشده و دل از کف نداده باشد. مسجد گوهرشاد با داشتن صحنی ۲هزار و ۸۵۰ مترمربعی از بزرگ‌ترین دیدنی‌های حرم مطهر به شمار می‌آید.

پس خیالتان راحت باشد که یک دل سیر می‌توانید در صحن‌ها و ایوان‌های این مسجد قدم بزنید و با خود و دلتان خلوت کنید. مسجد گوهرشاد در حال حاضر میزبان زائران برای اقامه نماز جماعت و برگزاری مراسم‌های مختلف دینی و فرهنگی است. این مسجد از فوق‌العاده‌ترین جاهای دیدنی مشهد است که مشتاقانه آغوش خود را به روی شما باز کرده است تا زیارت و رازونیازی خواستنی و بکر را تجربه کنید.

برای اطلاع از دیگر جزییات سفر به مشهد، مقاله زیر را مطالعه کنید:
راهنمای سفر مشهد

تاریخچه مسجد گوهرشاد

حکایت ساخت مسجد گوهرشاد هم داستانی شنیدنی دارد. آن هم داستانی واقعی که نقش اول آن یک زن است. گوهرشاد بیگم بانویی فاضل و باایمان بود که ساخت مسجد گوهرشاد به دستور و سرپرستی وی در سال ۸۱۸ قمری پیگیری شد. جانمان برایتان بگوید آنطور که در تاریخ نقل کرده‌اند گوهرشاد بیگم از نجیب‌زادگان و دخترانی بوده که در خانه یکی از امیران تیموری متولد شده است. بانو گوهرشاد ۱۶ساله بوده که رخت سپید عروسی بر تن می‌کند و به عقد شاهزاده شاهرخ، پسر ارشد تیمور و جانشین وی در می‌آید.

در حالات این بانوی جمیله کریمه آورده‌اند که در نجابت و ایمان نام‌آور بود و قلبش از مهر و محبت ائمه اطهار لبریز. آنقدر که دستور داد در حرم مطهر امام رضا علیه السلام مسجدی باشکوه بسازند تا به این وسیله وفاداری خودش را به مهر ائمه اثبات کند. حتی وصیت کرد پس از مرگش وی را در همین مسجد دفن کنند تا برای همیشه در حریم سلطان خراسان آرام بگیرد؛ ولی دست تقدیر جوری داستان را رقم زد که به این خواسته قلبی‌اش نرسید و در هرات چهره در نقاب خاک کشید.

جریان ساخت مسجد گوهرشاد سرشار از اشک‌ها و لبخندهاست. برای مثال نقل کرده‌اند که در یکی از روزهایی که بانو گوهرشاد برای سرکشی از روند ساخت مسجد عازم شده بود، برای لحظه‌ای روبنده از صورتش کنار رفت. در این میان نگاه کارگری به سیمای آن بانو افتاد و دلدادهٔ او شد. کارگر که تاب نگه‌داری این راز عاشقانه را نداشت، از حکایت دلدادگی‌‌اش برای بانو گوهرشاد گفت و بانو برایش شرط گذاشت که اگر چهل روز در همین مسجد اعتکاف کند، سند دلش را به نام او می‌زند. چهل روز گذشت و خبری از کارگر نشد‌. بانو که خود جویای احوال جوانک دلدادهٔ خود شده بود فهمید که مهری آسمانی و ابدی طوری در قلب جوان جای گرفته که جایی برای عشق زمینی باقی نگذاشته است.

اما از همه این‌ها که بگذریم از حکایت حزن‌انگیز و مظلومانه قتل بانو گوهرشاد نمی‌توانیم ساده عبور کنیم. این بانوی پاکدل و پاکدامن در نهایت در جریان قیام میرزا ابوالقاسم بابر در هرات و در سن ۸۸سالگی به قتل رسید. آرامگاه بانو گوهرشاد بیگم هم‌اکنون در شهر هرات و در نزدیکی مزار همسر و پسرش بایسنقر قرار دارد.

معماری مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد از معدود مساجد بزرگ ایرانی است که به سبک چهار ایوانی ساخته شده. با بازدید از این مسجد متوجه خواهید شد که نقشه اصلی این مسجد بر روی پلانی مربعی‌شکل جای گرفته و ایوان‌ها و شبستان‌های متعدد را درون خود جای داده است. معمار اصلی بنای مسجد گوهرشاد، قوام‌الدین شیرازی از ماهرترین معماران عصر تیموری بوده است که نقش‌ونگارهای چشم‌نواز، گچبری‌ها، و تزئینات متعدد آبی و زردرنگ همگی حاصل ذوق و سلیقه تحسین‌برانگیز اوست‌.

از دیگر ویژگی‌هایی که به‌خاطر آن چشم از نظم و ظرافت معماری مسجد گوهرشاد برنخواهید داشت، قرینه‌بودن ایوان‌های این مسجد است. زیبایی و شکیل‌بودن طرح گنبدها، مناره‌ها و خط خوش ثلث روی کاشی‌ها از تلاش و پیگیری‌های مستمر بانو گوهرشاد در ساخت این مسجد حکایت دارد. جالب است بدانید نام بانو گوهرشاد در دو قسمت اصلی از مسجد یعنی ورودی ایوان و کتیبه ایوان بر روی کاشی معرق، ثبت شده است.

گنبد و مناره مسجد گوهرشاد مشهد

نگین انگشتر فیروزه‌ای مسجد گوهرشاد، گنبد ۴۱متری و آبی‌رنگ آن است. کتیبه‌ای خوش‌نقش‌ونگار به خط کوفی نیز این گنبد فیروزه‌ای را زینت بخشیده است. در طرفین گنبد دو مناره با قدوبالای رعنا خواهید دید که ارتفاعشان تا ۴۳ متر هم می‌رسد. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این مناره‌ها در مقایسه با دیگر مناره‌های مساجد، ساخت آن‌ها از روی زمین است که تا بلندای گنبد کشیده شده است. روال معمول ساخت مناره‌ها اغلب از روی سقف و در مجاورت گنبد است. ترکیب زیبایی گنبد و مناره‌های مسجد گوهرشاد هوش از سر هر بیننده‌ای می‌برد.

ایوان مقصوره؛ بزرگ‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد

همان طور که گفتیم از ویژگی‌های خاص مسجد گوهرشاد وجود ۴ ایوان با معماری روح‌نواز است. بزرگ‌ترین ایوان مسجد با عنوان ایوان مقصوره شناخته می‌شود و نامش بر سر زبان گردشگران و زائران افتاده است. ایوان مقصوره در بخش جنوبی مسجد ساخته شده و ۳۷ متر طول و ۵ متر ارتفاع دارد. وقتی حوالی این ایوان قدم بزنید و با سرانگشتانتان زیبایی‌اش را لمس کنید، خنکای سنگ مرمر که سرتاسر ایوان را پوشانده است، زیر پوستتان می‌دود. روی بلندترین نقطه ایوان مقصوره و پیشانی‌نوشت آن کتیبه‌ای به خط ثلث جای گرفته که سال ساخت و نام معمار مسجد به دست خط بایسنقر، نوهٔ گوهرشاد و از خوش‌نویسان خط ثلث به تحریر در آمده است. محراب دلربای این ایوان با کاشی‌های معرق و نقش‌های نگارینی از قرآن کریم از دیگر جذابیت‌های است که زائران برای تماشای آن صف می‌کشند.

ایوان ساده در قرینه با ایوان مقصوره

بعد از ایوان مقصوره سراغ برادر قرینه آن یعنی ایوان ساده می‌رویم. ایوان ساده رو به قبله و دقیقاً روبه‌روی ایوان مقصوره ایستاده است. ایوان ساده نیز مانند ایوان مقصوره تمام زیبایی‌های هنر اسلامی را زینت‌بخش بخش‌های مختلف خود کرده است. در پیشانی این ایوان نیز کتیبه‌ای قدیمی جای گرفته که شناسنامه مرمت مسجد گوهرشاد در دوران شاه عباس صفوی را روایت می‌کند. دو کتیبه دیگر را نیز می‌توانید در کفشداری شماره ۱۱ و ۱۲ همین ایوان پیدا کنید. قلم طراز و خط خوش این کتیبه‌ها به نام محمدرضا امامی اصفهانی رقم خورده است.

ایوان غربی مسجد گوهرشاد مشهد

ایوان غربی مسجد گوهرشاد به ایوان آب هم معروف است. مثل اینکه در گذشته از طریق کانال آبی که در همین ایوان جریان داشته، آب مصرفی مسجد را تأمین می‌کرده‌اند. همان طور که از نام ایوان بر می‌آید در ضلع غربی مسجد قرار گرفته و سابقاً به بازار بیرونی راه داشته؛ ولی اکنون به بست شیخ بهاءالدین عاملی راه دارد. دیواره‌های این ایوان نیز آراسته به آیات شریف قرآن به خط بنایی است.

ایوان شرقی مسجد گوهرشاد

ایوان شرقی با عنوان ایوان حاج حسن هم شناخته می‌شود. اگر به ایوان بروید می‌توانید به رواق بزرگ امام خمینی در صحن حرم مطهر وارد شوید. ایوان شرقی با طرح‌هایی خوش‌رنگ‌ولعاب به خط کوفی تزیین شده است.

شبستان‌های مسجد گوهرشاد مشهد

شبستان به فضاهایی در مسجد گفته می‌شود که اغلب مسقف هستند و به وسیله ستون‌های متعدد، سایه‌بانی امن برای زائران مسجد هستند. از شبستان‌های مسجد گوهرشاد برای اقامه نماز جماعت و برگزاری مراسم‌های دینی و فرهنگی استفاده می‌شود. به نقل از معماران زبردست، بهترین و زیباترین شبستان‌ها را در مسجد جامع امام اصفهان و مسجد گوهرشاد می‌توان به تماشا نشست.

مسجد گوهرشاد ۷ شبستان کوچک و بزرگ دارد که هریک معماری ویژه و نفیس خود را دارند. البته باید بدانید این شبستان‌ها در طی دوره‌های تاریخی گوناگون بارها مرمت و تعمیر شده‌اند. شبستان‌ها را به‌صورت قرینه و در اطراف چهار ایوان مسجد گوهرشاد گرد هم آمده‌اند.

منبر مسجد گوهر شاد مشهد

از نمادهای همیشگی و شاخص هر مسجدی منبر آن است. از حق هم نگذریم مسجد گوهرشاد یکی از زیباترین و بزرگ‌ترین منبرها را از آن خود کرده است. منبر مسجد گوهرشاد که به نام منبر صاحب‌الزمان هم مشهور است، در ایوان مقصوره واقع شده و ۷ متر ارتفاع و ۱۴ پله دارد. جالب است بدانید این منبر به دستور فتحعلی‌شاه قاجار به ایوان مقصوره اضافه شد. از ویژگی‌های خاص این منبر این است که تماماً با هنر منبت‌کاری طراحی و ساخته شده و هیچ میخ و آهنی در بدنه آن جای ندارد. جنس منبر مسجد گوهرشاد از چوب گردو و درخت گلابی است.

بهترین زمان بازدید از مسجد گوهرشاد

اگر از مسافران پروپاقرص مشهد باشید و صابون تابستان‌های گرم و زمستان‌های سرد این شهر به تنتان خورده باشد، می‌دانید که بهترین زمان برای سفر به این شهر فصل بهار و اواخر تابستان است. در این دو فصل آب‌وهوای مشهد معتدل‌ترین حالت خودش را دارد و به‌راحتی می‌توانید در شهر بچرخید و سیاحت کنید. بازدید از بخش‌های دیدنی حرم مثل مسجد گوهرشاد را هم از دست ندهید.

جاهای دیدنی اطراف مسجد گوهرشاد

•  خانه تاریخی داروغه

آدرس خانه تاریخی داروغه: مشهد، خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه.

•  گنبد خشتی

آدرس گنبد خشتی: مشهد، خیابان طبرسی، نرسیده به میدان طبرسی، بازارچه احسان، کوچه خشتی.

• موزه های آستان قدس رضوی

آدرس موزه های آستان قدس رضوی: مشهد، حرم مطهر رضوی، صحن کوثر.

•  بازار عباس قلی خان

آدرس بازار عباس قلی خان: مشهد، خیابان نواب صفوی.

• آرامگاه نادرشاه افشار

آدرس باغ موزه نادری: مشهد، ضلع شمالی غربی چهارراه شهدا، باغ موزه نادری.

• باغ گیاه شناسی مشهد

آدرس باغ گیاه شناسی مشهد: مشهد، بلوار جمهوری اسلامی، حد فاصل چهارراه مقدم و میدان غدیر.

قدم به قدم در صحن‌ها و ایوان‌های مسجد گوهرشاد گشتیم و در حال‌وهوای باصفا و دل‌نشین آن نفسی تازه کردیم. اگر شما هم خاطره‌ای از سفر به مشهد مقدس و خلوت و مناجات در مسجد زیبای گوهرشاد دارید با همسفران خود در ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.