به‌جرئت می‌توان اصفهان را یکی از زیباترین شهرهای ایران دانست. این شهر تماشایی در دوران صفویه، پایتخت ایران بود؛ به همین خاطر یادگاری‌های بسیاری از آن دوران در اصفهان به جای مانده است. مهم‌ترین یادگار دوران صفویه را می‌توان میدان نقش جهان دانست. در مجموعه میدان نقش جهان، مسجدی تاریخی نیز به چشم می‌خورد. این مسجد را با نام‌های مختلفی همانند مسجد شاه، مسجد امام اصفهان، مسجد جامع عباسی یا مسجد سلطانی می‌شناسند. امروز قصد داریم تا شما را با این مسجد مهم آشنا کنیم که یکی از نمادهای استان اصفهان به حساب می‌آید. با ما همراه باشید.
مسجد شاه کجاست؟
مسجد شاه یا همان مسجد امام اصفهان در ضلع جنوبی میدان نقش جهان قرار دارد. این مسجد در محدوده دولتخانه صوفیه واقع شده است. ورودی اصلی مسجد امام اصفهان در ضلع جنوبی میدان قرار دارد. البته از محله‌های اطراف بنا نیز می‌توانید وارد این مسجد شوید.
مسجد شاه چه نام‌هایی دارد؟
مسجد امام را با نام‌های مختلفی می‌شناسند. در کتب تاریخی همانند «عالم آرای عباسی» یا «وقایع السنین و الاعوام»، از این مسجد با نام‌های «مسجد جامع جدید عباسی» و «مسجد جامع عباسی» یاد شده است. همچنین این مسجد با نام‌های «مسجد شاه» یا «مسجد سلطانی» نیز معرفی شده است. دلیل تمام این نام‌گذاری‌ها یکسان است. در تاریخ روایت شده که شاه عباس اول، دستور ساخت این مسجد را صادر کرده است. به همین خاطر بانی اصلی مسجد را شاه عباس اول می‌دانند. از‌این‌رو آن را با اسامی سلطانی، عباسی یا شاه نام‌گذاری کرده‌اند. البته پس از انقلاب، به‌سبب خشمی که مردم از حکومت شاهنشاهی داشتند، به جای مسجد شاه، این مسجد را مسجد امام خواندند.
جالب است بدانید در سردر مسجد، کتیبه‌ای متعلق به سال 1025 هجری قمری وجود دارد. روی این کتیبه با خط ثلث «علیرضا عباسی» یادگاری نوشته شده است. اگر این کتیبه را بخوانید، خواهید دید که شخص شاه عباس این مسجد را «مسجد جامع» نامیده است. همچنین اشاره کرده که مسجد امام را از اموال شخصی خود بنا کرده است. همچنین در نهایت نیز ثواب ساخت این مسجد را به جد بزرگ خود، شاه طهماسب اهدا کرده است.
مروری بر تاریخچه مسجد امام اصفهان
همان طور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، قدمت ساخت این مسجد به دوران صفویه باز می‌گردد. شاه عباس اول دستور ساخت این مسجد را صادر کرد. ساخت این مسجد در سال 1020، همزمان با بیست و چهارمین سال سلطنت شاه عباس اول آغاز شد. نهایتاً در سال 1025 قمری، سردر کاشی‌کاری معروف این مسجد به پایان رسید. مسجد شاه یا همان مسجد امام اصفهان، از نظر ابعاد، تزئینات و هنر ساخت و معماری جزء برترین بناهای تاریخی آن دوران به حساب می‌آمد. هنوز هم این مسجد را می‌توان جزء زیباترین مساجد در تمام دنیا شناخت.
ساخت چنین پروژه بزرگی، نیازمند زمان بسیاری بود. به همین خاطر در بخش‌های مختلف مسجد امام، تاریخی از دوران سلطنت یکی از جانشین‌های شاه عباس صفوی به چشم می‌خورد. در بخشی از مسجد، تاریخ 1077 هجری قمری، یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم دیده می‌شود. در بخشی دیگر می‌توانید تاریخ 1078 هجری قمری را مشاهده کنید که مصادف با اولین سال سلطنت شاه سلیمان است. همچنین تاریخ 1095 در بخش دیگری از مسجد درج شده که دلالت بر سلطنت جانشین‌های دیگر حکومت صفویه دارد. این مسئله نشان می‌دهد که کار تزئینات و کاشی‌کاری‌های مسجد امام، سالیان سال به طول انجامیده است.
تحلیل مسجد امام اصفهان
بازدید از مساجد جامع هر شهر اهمیت بسیاری دارد. معمولاً معماری مساجد جامع، اصلی‌ترین عنصر شهر در آن دوران تاریخی محسوب می‌شود. مساجد جامع در دوران پس از اسلام، جایگاه ویژه‌ای در شهرسازی و معماری داشتند. در حقیقت می‌توان مساجد جامع شهرها را در دوران پس از اسلام، به‌عنوان هسته مرکزی شهرسازی دانست. پس از شکل‌گیری مسجد جامع، بخش‌های دیگر شهر پیرامون مسجد بنا می‌شدند. این نکته در شهرسازی دوران پس از اسلام بسیاری از شهرهای ایران رعایت شده است.
با توجه به اینکه اصفهان در دوران صفویه مرکز خلافت بود، ساخت مسجد جامع آن اهمیت بسیاری داشت. از‌این‌رو حساسیت بسیاری در ساخت این مسجد به خرج داده شد. زمانی که قصد تجزیه‌وتحلیل ساختار مسجد امام اصفهان را داشته باشید، متوجه ظرافت‌های طراحی آن خواهید شد.
جاذبه‌های دیدنی مسجد شاه
مسجد شاه اصفهان دارای جاذبه‌های تماشایی و زیبایی است. در ادامه شما را با این جاذبه‌های منحصر‌به‌فرد بیشتر آشنا خواهیم کرد.
-
مناره‌های مسجد شاه
اگر به معماری مساجد نگاه کنید، اکثر مساجد دارای دو مناره هستند. در حقیقت مناره استعاره از دو ریسمان الهی، یعنی قرآن و عترت دارد. با وجود این در مسجد امام از چهار مناره استفاده شده است. دلیل این مسئله، مشکل محور و پلان چهار ضلعی مسجد امام است. در حقیقت مسجد شاه اصفهان مطابق با چهار جهت اصلی جغرافیایی بنا شده است. از طرف دیگر تمامی مساجد باید مطابق با محور قبله ساخته شوند. این موضوع ساخت و طراحی مسجد را با مشکل مواجه می‌کرد.
از‌این‌رو طراحان مسجد امام با ایجاد دو مناره بلند به ارتفاع 48 متر در سردر اصلی یا همان قیصریه، این مشکل را مرتفع ساختند. همچنین پشت این دو مناره بزرگ، دو مناره کوتاه‌تر با ارتفاع 42 متر به چشم می‌خورد. جالب است بدانید هر چهار مناره دارای گلدسته یا مأذنه هستند؛ اما فقط از مناره‌های کوتاه اذان می‌گفتند. دلیل این بود که مناره‌های بلندتر به حرم‌سرای سلطانی مشرف بودند. به همین خاطر فقط از مناره‌های کوچک‌تر برای اذان‌گویی استفاده می‌شد.
-
کتیبه‌های مسجد
در مسجد شاه اصفهان، چند کتیبه مختلف وجود دارد. یکی از این کتیبه‌ها در کنار سردر اصلی مسجد قرار دارد. همان طور که اشاره کردیم، روی این کتیبه با خط ثلث «علیرضا عباسی» یادگاری نوشته شده است. قدمت این کتیبه به سال 1025، مصادف با بیست و چهارمین سال سلطنت شاه عباس اول باز می‌گردد.
در کنار این کتیبه، کتیبه‌ای دیگر به خطر «محمدرضا امامی» به چشم می‌خورد. در این کتیبه از استادانی که در ساخت این مسجد دخیل بوده‌اند، قدردانی می‌شود. بر اساس این کتیبه، استاد علی‌اکبر اصفهانی و همچنین محب علی بیک الله نقش مهمی در ساخت این مسجد داشته‌اند.
به‌صورت کلی حین بازدید از این مسجد، می‌توانید از کتیبه‌های تاریخی متعددی دیدن کنید. نکته جالب اینجاست که تمام این کتیبه‌ها به دست چند تن از خطاط‌های معروف صفویه ایجاد شده‌اند. «محمدصالح امامی»، «محمدرضا امامی»، «عبدالباقی تبریزی» و «علیرضا عباسی»، خطاطی این کتیبه‌ها را به عهده داشته‌اند. تمامی این کتیبه‌ها روی کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ معرق مسجد امام ایجاد شده‌اند.
-
تزئینات داخل مسجد شاه
تزئینات مسجد امام اصفهان با دقت و ظرافت بسیار انجام شده است. کاشی‌کاری‌های این مسجد را می‌توان یکی از بهترین نمونه‌های کاشی‌کاری در تمام تاریخ ایران دانست. این در حالی است که کاشی‌کاری مسجد شاه اصفهان در آن دوران یک پروژه بسیار بزرگ محسوب می‌شد. با توجه به وسعت فراوان مسجد شاه، امکان انجام کاشی‌کاری ظریفی همانند مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان در آن وجود نداشت. به همین خاطر هنرمندان اصفهانی دست‌به‌کار شدند و شیوه‌ای جدید را ابداع کردند. در این شیوه از کاشی‌هایی با ابعاد کوچک‌تر استفاده شد. آن‌ها با کنارهم قرار‌دادن این کاشی‌های کوچک، اشکالی مختلف و رنگارنگ را ایجاد کردند.
این ابتکار به معماران اجازه داد تا رنگ‌های مختلف را بدون خطوط رنگی تفکیک‌کننده، کنار یکدیگر قرار دهند. به این نوع کاشی، کاشی‌های هفت‌رنگ گفته می‌شود. در حقیقت می‌توان گفت که برای اولین‌بار از تکنیک کاشی هفت‌رنگ در کاشی‌کاری مسجد شاه اصفهان استفاده شده است. در کاشی‌های هفت‌رنگ مسجد شاه، رنگ غالب، آبی لاجوردی است. در حقیقت این یک انتخاب بسیار هوشمندانه است. هنرمندان اصفهانی با این کار تلاش داشتند تا حس آسمان و بهشت را به مخاطبان خود منتقل کنند.
همچنین در میان کاشی‌کاری مسجد امام، می‌توانید شاهد طرح‌های انتزاعی متعدد نیز باشید. این طرح‌ها از ظرافت خاصی برخوردار هستند و جلوه بی‌نظیری به مسجد می‌دهند. در میان این نقوش، می‌توان به استفاده از چلیپا اشاره کرد. در بخش‌های مختلف شبستان مسجد نیز می‌توانیم شاهد عناصری همانند درخت، موجودات زنده و پرندگان باشیم. این روش برگرفته از سبک تیموری است.
-
انعکاس صدا در مرکز گنبد
گنبد اصلی مسجد شاه اصفهان یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های این مسجد به حساب می‌آید. در وهله اول زمانی که زیر این گنبد می‌ایستید، مات‌و‌مبهوت کاشی‌کاری آن خواهید شد. اینکه در حدود 400 سال پیش چطور چنین کاشی‌کاری زیبایی را انجام داده‌اند، واقعاً هنر ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد. همچنین گنبد مسجد امام از نظر شکل هندسی، کاملاً بدون نقص است. این نیز در دنیای معماری یک اعجاز به حساب می‌آید. از همه این‌ها که بگذریم، باید به انعکاس صدا در زیر گنبد اصلی مسجد اشاره کنیم.
زمانی که دقیقاً در مرکز این گنبد بایستید، صدا به‌صورت کامل پژواک می‌شود. همین مسئله به یک جاذبه تفریحی و گردشگری تبدیل شده است. برخی از گردشگران زیر این گنبد می‌ایستند و زیر آواز می‌زنند. برخی دیگر نیز برای آزمودن این انعکاس، صداهای مختلفی را ایجاد می‌کنند. اگر شما نیز به اصفهان سفر کردید، بهتر است انعکاس جذاب صدا را زیر این گنبد امتحان کنید.
جالب است بدانید این طراحی کاملاً از عمد و هوشمندانه بوده است. در حقیقت اذان‌گو زیر این گنبد می‌ایستاد تا صدای اذان در تمام مسجد بپیچد. حال این پژواک پس از 400 سال به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است. پس اگر در این مسجد افرادی را مشاهده کردید که پای خود را زیر این گنبد به زمین می‌کوبند، به‌دنبال شنیدن صدای پژواک پای خود هستند!
-
سنگ شاخص ساعت مسجد شاه
گذشته دور خبری از ساعت و زنگ هشدار نبود؛ به همین خاطر مردم از آفتاب برای تعیین زمان استفاده می‌کردند. تا پیش از اسلام، شاید نیازی به تعیین زمان دقیق احساس نمی‌شد؛ اما در دوران پس از اسلام برای برگزاری نماز، به تعیین دقیق ساعت نیاز بود. به همین خاطر در مسجد جامع عباسی اصفهان می‌توانیم شاهد سنگ شاخص ساعت باشیم. این سنگ شاخص در حیاط غربی مسجد جامع عباسی قرار دارد. سنگ شاخص از نظر ظاهری، یک سنگ مستطیل‌شکل ساده است که روی آن یک سنگ مثلثی قرار دارد. بد نیست بدانید این سنگ در تمامی روزهای سال، در هنگام ظهر بدون سایه است.
محل قرارگیری این سنگ در مسجد امام اهمیت بسیاری دارد. در صورتی که این سنگ چند میلی‌متر جابه‌جا شود، دیگر قادر به تشخیص دقیق زمان نماز نیست. جالب است بدانید محاسبات شیخ بهایی در تعیین زاویه دقیق خورشید در مقایسه با سنگ شاخص به تشخیص دقیق ساعت کمک می‌کند. این سنگ هنوز هم عملکردی صحیح دارد. پس حتی امروزه نیز نمازگزاران می‌توانند زمانی که این سنگ بدون سایه باشد، نماز ظهر خود را ادا کنند.
-
سنگاب مسجد شاه
سنگاب ظروف سنگی بزرگ به شکل قدح، جام یا یک کاسه بزرگ است. این ظروف از جنس سنگ یکپارچه هستند و آن‌ها را با دقت و ظرافت تمام تراش داده‌اند. کاربرد اصلی سنگاب، جمع‌آوری آب باران است. گفتنی است مجموعاً 7 سنگاب از دوران صفوی در مسجد جامع عباسی به چشم می‌خورد. این سنگاب‌ها از جنس سنگ مرمر، یشم و آهن هستند. روی این سنگاب‌ها اشعار مختلفی در وصف حضرت علی حکاکی شده است. از این سنگاب‌ها در مسجد امام اصفهان برای مصارف شرب و وضو‌گرفتن استفاده می‌شد. امروزه این سنگاب‌ها به یکی از جاذبه‌های دیدنی مسجد شاه تبدیل شده‌اند.
جاهای دیدنی نزدیک به مسجد جامع عباسی
- سردر قیصریه | واقع در شمال میدان نقش جهان؛
- مسجد شیخ لطف الله | واقع در شرق میدان نقش جهان؛
- کاخ عالی قاپو | واقع در غرب میدان نقش جهان؛
- بازار اصفهان | دور میدان نقش جهان.
- باغ گل ها اصفهان
مسیر دسترسی به مسجد سلطانی
باید بدانید که در نزدیکی میدان نقش جهان، فضای پارک خودرو وجود ندارد. پس حتماً باید با وسایل‌نقلیه عمومی از این مسجد بازدید کنید. در ترمینال شرق اصفهان، خط باغ غدیر – میدان امام حسین یا در ترمینال خوراسگان خط هشت بهشت – امام حسین را سوار شوید. هر دو این خطوط در میدان امام توقف دارند. البته باید از این ایستگاه تا مسجد جامع اصفهان حدود 500 متر پیاده‌روی کنید. از این مسیر، دسترسی شما از ضلع جنوبی میدان امام انجام خواهد شد. همچنین برای بازدید از مسجد امام می‌توانید از مترو نیز استفاده کنید. بهتر است در ایستگاه مترو امام حسین از قطار پیاده شوید و خودتان را به میدان امام برسانید.
| هزینه بازدید | 5000 تومان |
| ساعات بازدید | در نیمه اول سال 09:00 تا 12:30 و 14:00 تا 17:00 در نیمه دوم سال 9:00 تا 11:30 و 13:00 تا 16:30 |
| محدودیت بازدید | ایام سوگواری، هنگام نماز ظهر، جمعه ها هنگام نماز جمعه و اعتکاف |
| آدرس | اصفهان، ضلع جنوبی میدان نقش جهان |
خب دوستان عزیز و همراهان ره بال آسمان، نظر شما درباره مسجد شاه اصفهان چیست؟ شما این مسجد را به چه نامی می‌شناسید؟ دوست دارید در مقاله بعدی، کدام یک از جاهای دیدنی اصفهان را معرفی کنیم؟ نطراتتان را برایمان کامنت بگذارید.
ایستگاه مترو امام حسین نزدیک‌ترین ایستگاه به مسجد جامع جدید عباسی محسوب می‌شود.
مسجد سلطانی در میدان نقش جهان اصفهان قرار دارد.
مسجد امام به دستور شاه عباس اول ساخته شد.
مسجد شاه را با نام‌های مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع عباسی، مسجد سلطانی و مسجد امام می‌شناسند.
تیتر شما خودش یه چوکه
مسجد امام یادگار شاه؟؟؟؟
ایمان عزیز، ممنون که نظرتون رو گفتید. پیشنهاد شما برای یه تیتر جذاب چیه؟