خانه لاری ها یزد عمارتی تماشایی در کوچه‌پس‌کوچه‌های قدیمی و زیبای محله فهادان است که از 6 خانه، 22 اتاق و 3 حیاط تشکیل شده است. این خانه در دوران قاجار بنا شده و تا اواخر دوران پهلوی مکانی برای سکونت اعیان و اشراف به شمار می‌رفت. خانه لاری ها قصه‌های زیادی را از سر گذرانده و پس از دوران اوج خود، مدت‌ها به حال خود رها شده است. این خانه را سازمان میراث‌فرهنگی بازسازی و مرمت کرد و سرانجام در سال 1375 در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت. اگر از گشت‌وگذار در بناهای تاریخی لذت می‌برید، در این نوشته با ما همسفر شوید تا با هم به عمارت لاریها سفر کنیم.
خانه لاری ها یزد دقیقاً کجاست؟
قبل از اینکه سراغ معرفی خانه لاری های یزد برویم، در این قسمت آدرس دقیق آن را برایتان آورده‌ایم. این بنای زیبا در محله فهادان شهر تاریخی یزد و در حوالی عمارت کلاه‌فرنگی واقع شده است.
مسیر دسترسی به خانه لاری های یزد
اگر می‌خواهید با خودروی شخصی خود به بازدید این خانه تاریخی بروید، کافی است خود را به خیابان امام خمینی برسانید و از آنجا وارد محله فهادان شوید. سپس تابلوهای راهنما را دنبال کنید تا شما را به خانه لاری ها یزد برسانند.
اگر هم حوصله رانندگی ندارید، می‌توانید سوار اتوبوس‌های شهری شوید و در ایستگاه امام خمینی از اتوبوس پیاده شوید. سپس چند دقیقه در کوچه‌های سنتی و باریک یزد پیاده‌روی کنید تا به خانه لاریها برسید. راستی پیشنهاد می‌کنیم از راهنمای سفر یزد استفاده کنید تا هم فوت‌وفن سفر به این شهر و حتی جاهای دیدنی یزد دستتان بیاید و هم بازدید از جاذبه‌های گردشگری که در نزدیکی هم قرار دارند را از دست ندهید.
سرگذشت شنیدنی خانه لاری ها یزد
نام خانه لاری ها شاید ذهن شما را به شهر لار در استان فارس ببرد؛ اما این بنا یادگاری از حکومت قاجاریان در یزد است که داستان جالبی دارد. حدود 270 سال پیش جمعی از تجار شهر لار برای دادوستد و سروسامان‌دادن به تجارت خود راهی یزد شدند. یکی از این افراد حاج محمدابراهیم بود که به همراه خانواده خود به یزد مهاجرت کرد و خانه‌ای را برای سکونت در یزد بنا نهاد.
خانه تاریخی لاری های یزد در سال 1248 هجری شمسی به دست حاج غلام‌حسین ملازینل ساخته شد که یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین خانه‌های زمان خودش به شمار می‌رفت. این خانه بعدها به مکانی برای سکونت نوادگان حاج محمدابراهیم تبدیل شد که میان یزدی‌ها به نام خانه لاریها شهرت یافت.
خانه لاریها تا زمان رضاشاه پهلوی نیز شکوه و شوکت خود را حفظ کرد و جایی برای سکونت اشراف‌زادگان محسوب می‌شد؛ اما پس از آن، دست روزگار ماجرای تازه‌ای برایش رقم زد و آن روزهای خوش و گل‌وبلبل در این عمارت به پایان خود رسید.
این بنای تاریخی که در گذشته به‌عنوان خانقاه نعمت‌اللهی کاربرد داشت، به علت اختلاف وارثان به خانه‌ای متروکه و خالی از سکنه تبدیل شد. عمارت باشکوه لاری ها تا سال‌ها به امان خودش رها شد و آسیب‌های فراوانی دید تا اینکه بالاخره سازمان میراث‌فرهنگی وارد عمل شد و آن را از آقای علی یزدی‌نژاد، صاحب وقت خانه خریداری کرد.
پس از پیگیری‌های سازمان میراث‌فرهنگی این بنای تاریخی زیبا مرمت و بازسازی شد و جان تازه‌ای گرفت. سپس در سال 1385 هجری شمسی، قسمت‌هایی از آن به موزه اسناد ملی تبدیل و اختیارش به سازمان اسناد و کتابخانه ملی سپرده شد.
معماری تماشایی خانه لاری ها یزد
خانه لاری ها معماری جذاب و باشکوهی دارد که همچون سایر خانه های تاریخی یزد اصول مشخصی در ساخت آن به‌کار رفته است. مصالح اصلی ساخت این بنای تاریخی خشت است که پراستفاده‌ترین مصالح در مناطق کویری محسوب می‌شود.
استفاده از خشت در ساختمان‌ها باعث می‌شود که فضای داخلی خانه خنک‌تر شود و پناهگاهی برای فرار از گرمای سوزان تابستان باشد. البته از آنجا که خشت خام در برابر رطوبت آسیب‌پذیر است، برای طولانی‌تر‌کردن عمر خانه از خشت پخته (آجر) هم در کنار خشت خام استفاده شده است. همچنین به‌کارگیری کاه، گچ و ساروج نیز در تزئینات خانه کاملاً مشهود است.
نکته مهمی که در این بنا دیده می‌شود، قرارگیری و چینش اتاق‌ها و فضاهای داخلی است. سازندگان این بنا آن را به‌گونه‌ای طراحی کردند که با وجود همبستگی با بناهای دیگر، حریم خصوصی اهالی خانه کاملاً حفظ شود و بخش‌های داخلی آن از نگاه غیرخودی‌ها در امان بماند.
خانه لاری ها یزد 1200 متر زیربنا دارد و در زمینی به مساحت 1700 متر واقع شده است. در گذشته معماری خانه نقش اصلی را در تنظیم دمای خانه ایفا می‌کرد و اجزای مختلف خانه بادرنظرگرفتن این نکته ساخته می‌شدند. در این خانه نیز به تک‌تک این نکات توجه ویژه‌ای شده است.
این خانه از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده که در مرکز آن حیاطی زیبا جا خوش کرده است. همچنین در دورتادور حیاط، اتاق‌های اعیان‌نشین چهارفصل قرار گرفته‌اند که باتوجه‌به زاویه تابش خورشید، هر یک مناسب فصلی خاص از سال هستند.
قسمت جالب دیگر، شاخصه مشترک اکثر بناهای تاریخی یزد و مناطق کویری، یعنی وجود بادگیر است. بادگیرها سایه دل‌انگیزی ایجاد می‌کنند که هوای مطبوع و خنک آن ساکنان خانه را از شر گرما محفوظ نگه می‌دارد. البته در این خانه سنتی بادگیرها برخلاف سایر بناهای قدیمی یزد که در بخش اصلی حیاط قرار دارند، در گوشه ایوان بنا شده‌اند.
از بخش‌های اصلی خانه لاری ها که بگذریم، به جزئیاتی شگفت‌انگیز در هر قسمت بنا می‌رسیم که حسابی توجه شما را به خود جلب می‌کند. آینه‌کاری‌های ظریف، شیشه‌های رنگی و جذاب، ستون‌های بلند، نقاشی‌های چشم‌نواز، پنجره‌های ارسی و گچ‌بری‌های استادانه بخشی از این جزئیات هستند که در جای‌جای خانه دیده می‌شوند.
گشت‌وگذار در بخش های مختلف خانه لاری ها
خانه لاری های یزد از 6 باب خانه و 3 حیاط تشکیل شده که در هر کدامشان چندین اتاق، تالار، ایوان، یک سردر و هشتی قرار گرفته است. این خانه هزارویک داستان و خاطره را در خود جای داده است و بازدید از بخش‌های مختلفش همچون ماشین زمان شما را به سال‌ها قبل می‌برد. در این بخش می‌خواهیم سر صبر و حوصله سری به قسمت‌های مختلف خانه لاری ها بزنیم.
حیاط اول یا حیاط اصلی
هر کدام از سه حیاط خانه لاریها حال‌وهوایی خاص و کاربرد ویژه‌ای دارند. حیاط اول وسعت بیشتری از دو حیاط دیگر دارد که در گذشته جایی برای دورهم‌نشینی و استراحت اهالی خانه محسوب می‌شد. برای ورود به حیاط اصلی باید از در دوم خانه لاری ها استفاده کرد و از در اصلی عمارت نمی‌توان وارد آن شد. این حیاط از چندین و چند بخش تشکیل شده که بدون فوت وقت آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم.
غروب نشین
اولین چیزی که در حیاط اصلی توجه شما را جلب می‌کند، حوضی زیبا در مرکز آن است. روی این حوض، تختی بزرگ جا خوش کرده که حوالی غروب بساط خوش‌نشینی در آن برای ساکنان خانه محیا بود. این تخت چوبی، غروب‌نشین نام دارد که بر چند پایه که در حوض قرار گرفته‌اند، استوار است.
ایوان و بادگیر
حیاط اول خانه لاری های یزد مستطیلی‌شکل است که در جنوب‌غربی آن ایوانی بلند قرار دارد. این ایوان هنگام تابستان در پناه سایه‌های فضای نیمه‌باز بنا به مکانی خنک با هوایی تازه تبدیل می‌شود. سال‌ها قبل که خبری از کولر و سیستم سرمایشی نبود، این قسمت برای ساکنان خانه غنیمتی بود که به‌دور از تابش خورشید دور هم جمع شوند.
اختلاف میان ارتفاع ایوان و بخش‌های شمالی حیاط نشان‌دهنده ارزش و اهمیت این بخش از عمارت است. در چهارسوی این ایوان اتاق‌ها و گوشواره‌هایی در دو طبقه ساخته شده‌اند که در و پنجره‌هایشان رو به ایوان باز می‌شود. دیوارهای این قسمت از عمارت نیز تزئینات جالبی دارند که شما را محو خود می‌کند.
همچنین در کنج این ایوان محبوب، بادگیری قد برافراشته که چوب‌هایی داخل آن به چشم می‌خورد. این چوب‌ها ضمن حفظ استحکام بنا باعث شکست باد و خنک‌کردن فضا می‌شوند.
اگر کمی بچرخید، مقابل ایوان خوش‌قدوقامت حیاط، بخش‌های شمالی عمارت را می‌بینید. در شمال خانه لاریها چند اتاق و ایوانی کوچک قرار دارد که بخش‌های آفتاب‌گیر آن‌ها در فصل زمستان گرمابخش محافل اهالی عمارت به شمار می‌رفتند. در شمال‌غربی نیز 3 ایوان کوچک دیده می‌شود که با دو اتاق سه دری از یکدیگر جدا می‌شوند و در دو سمتشان راهرویی قرار گرفته است.
فضاهای جنوب شرقی حیاط
جنوب‌شرقی حیاط کمی متفاوت با سایر بخش‌هاست. در این قسمت یک اتاق پنج دری در مرکز قرار گرفته که ایوان‌های کوچک احاطه‌اش کرده‌اند. راهروهای نیمه‌باز، اتاق سه‌دری و ایوان‌های باریک از دیگر قسمت‌های فضای جنوب‌شرقی حیاط اول است.
اتاق‌ها
دورتادور حیاط اصلی، اتاق‌های چهارضلعی بنا شده‌اند که برخی برای روزهای گرم سال و برخی دیگر در روزهای سرد استفاده می‌شدند. هریک از این اتاق‌ها اسم‌ورسم و کاربرد خاصی برای خود دارند که با درهایی که در هر ضلعشان قرار گرفته به هم مرتبط می‌شوند. اتاق‌های سه دری برای بچه‌ها، پنج‌دری برای خانواده‌ها و ارسی با در کشویی رو به بالا بعضی از اتاق‌های این عمارت بزرگ است.
اتاق‌های خانه لاری ها یزد با سه پله سنگی و مشبک از حیاط جدا می‌شوند. این اتاق‌ها درهای چوبی با شیشه‌های رنگی دارند که دلتان می‌خواهد هرچه زودتر واردشان شوید تا رقص نور و رنگ را تماشا کنید؛ اما داخل اتاق‌ها چیزی بیشتر از آن نصیبتان می‌شود.
اتاق‌های اطراف حیاط با نقاشی‌های منحصربه‌فرد و گچ‌بری‌های حرفه‌ای تزئین شده‌اند که شما را جذب خود می‌کنند. در اتاق‌های این عمارت به هر طرف که سر بچرخانید، اوج ظرافت و زیبایی هنر معماران ایرانی توجهتان را به خود جلب می‌کند. یکی از اتاق‌های مشهور عمارت لاری ها، اتاق آینه است که هنوز هم شکوه و اعیانی‌بودن خود را حفظ کرده است.
سقف اتاق‌های خانه لاری ها یزد از تیرهای چوبی ساخته شده که روی آن را توفال‌کاری کرده‌اند. سپس روی پوشش گچ طرح نقاشی‌های مختلف و گل‌وبوته انجام داده‌اند تا زیبایی‌اش دوچندان شود. خلاصه نگاهتان به هر گوشه‌وکنار اتاق‌های عمارت که بیفتد، آثار هنری زیبایی به چشمتان می‌خورد که حسابی شما را سر ذوق می‌آورد.
البته علاوه‌بر اتاق‌های اصلی عمارت چند اتاق خدماتی مانند اسطبل، مطبخ و انباری نیز در حیاط اول دیده می‌شود که با دری جداگانه مستقیماً به بیرون از خانه ارتباط پیدا می‌کنند. این اتاق‌ها راهی به حیاط ندارند و همین موضوع، نشان‌دهنده هوش و ذکاوت سازندگان بناست.
سرداب
سرداب اصلی عمارت لاری ها در نزدیکی ایوان حیاط اصلی قرار دارد. این سرداب، 6 متر عمق دارد که با 38 پله از سطح زمین جدا می‌شود. سقف سرداب از طاق تویزه ساخته شده که دو شمسه رنگین در آن قرار گرفته است. البته سرداب دیگری هم در بخش غربی بنا وجود دارد که نقش بهارخواب را ایفا می‌کند. کاربرد دیگر سرداب، نگهداری گوشت و حبوبات در اتاقکی خنک بوده است.
حیاط دوم یا حیاط میانی
حیاط اول با فضایی به نام هشتی به حیاط دوم وصل می‌شود. هشتی دسترسی برابری به هر دو حیاط دارد و مکانی است که افراد برای کسب اجازه برای ورود به هریک از دو حیاط اول از آن استفاده می‌کردند.
و اما برویم سراغ حیاط دوم!
از در اصلی خانه لاری های یزد که وارد عمارت شویم، به حیاط دوم می‌رسیم؛ اما قبل از ورود به آن اجازه دهید نگاه مختصری به در اصلی خانه بیندازیم. در اصلی خانه یک در چوبی با دو کوبه است که از هر کدامشان صدایی متفاوت به گوش می‌رسد.
کوبه حلقه‌ای‌شکل مخصوص ورود خانم‌ها به خانه است که صدای نازک‌تری دارد و به صاحبخانه می‌گوید خانمی پشت در ایستاده است. کوبه دیگر بدنه‌ای ضخیم‌تر دارد و صدای بم‌تری نیز تولید می‌کند که خبر از مهمانی آقا به میزبان می‌دهد. این‌گونه صاحبخانه همیشه می‌داند پشت در چه چیزی در انتظارش است و با آمادگی کامل به استقبال مهمان می‌رود.
حیاط میانی در واقع نسخه کوچک‌شده و جمع‌وجور حیاط اصلی است. در این حیاط نیز یک حوض زیبا در مرکز دیده می‌شود که اتاق‌هایی آن را دربرگرفته‌اند. در بخش جنوب‌غربی حیاط میانی یک ایوان بلند با دهانه‌ای وسیع خودنمایی می‌کند که بلندتر از سایر بخش‌های عمارت است.
از جذابیت‌های این حیاط می‌توان به اتاق‌های هفت دری، سه دری و پنج دری اشاره کرد که با درهای چوبی و شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند. اتاق پنج دری درست روبه‌روی ایوان و اتاق هفت دری در شمال‌غربی حیاط قرار گرفته است. در شمال‌شرقی خانه لاری ها نیز چند اتاق پنج دری و سه دری در کنار هم قرار گرفته‌اند.
حیاط سوم
سومین حیاط خانه لاری های یزد حیاط کوچکی در ضلع شمال‌شرقی عمارت است. این حیاط یک طبقه از حیاط میانی بلندتر است و ارتباط محدودی با سایر بخش‌های عمارت دارد. همچنین ورودی و خروجی آن کاملاً جداست و به بیرون راه دارد؛ به همین دلیل نیز می‌توان حیاط سوم را بخشی مستقل از سایر قسمت‌های عمارت در نظر گرفت.
حیاط سوم مکانی خودمانی و دنج است که تنها یک اتاق دارد. این حیاط احتمالاً مکانی برای خلوت اهالی خانه بود که هنگام احتیاج به سکوت و آرامش آنجا را انتخاب می‌کردند. حیاط سوم فضایی صلیبی‌شکل دارد که نورش از نورگیر مرکز سقف حیاط تأمین می‌شود. در واقع می‌توان گفت که حیاط سوم فضایی نیمه‌باز با روزنه‌ای رو به آسمان دارد که بازدید از آن خالی‌ازلطف نیست.
موزه اسناد تاریخی
با اینکه خانه لاری ها به‌تنهایی جذابیت‌های فراوانی را در دل خود جای داده است؛ اما یکی از موزه های یزد نیز در دل این عمارت قرار دارد که بازدید از آن هم می‌تواند برایتان جالب باشد. در این موزه حدود 110 تابلو از اسناد تاریخی قرار گرفته که هریک روایت‌گر روزهای تاریخی ایران هستند. در این اسناد به روزهای کشف حجاب، فرمان‌های حکومتی، چگونگی مالکیت قنات‌ها و سایر موضوعات پرداخته شده است.
اطلاعات بازدید خانه لاری های یزد
اگر قصد بازدید از خانه لاری های یزد را دارید در این بخش اطلاعات مفیدی را برایتان آورده‌ایم که ممکن است به کارتان بیاید.
| آدرس | یزد، خیابان امام خمینی (ره)، محله فهادان، مجاور بنای تاریخی کلاه‌فرنگی |
| شماره تماس | 03536213021 |
| ساعت بازدید | همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 14:00 و از 16:00 تا 20:00. |
| تعطیلات | 28 صفر، تاسوعا، عاشورا، 14 خرداد و شهادت امام جعفر صادق (ع) |
| هزینه بازدید | برای بازدیدکنندگان ایرانی 4000 تومان و برای توریست‌های خارجی 100هزار تومان |
جاهای دیدنی نزدیک به خانه لاری ها
حال که تا خانه لاری های یزد آمدید، بد نیست سری هم به بناهای تاریخی اطراف آن بزنید. در زیر به چند تا از معروف‌ترین جاهای دیدنی یزد در حوالی عمارت لاری ها اشاره کرده‌ایم.
- عمارت کلاه فرنگی در چند قدمی خانه لاری ها.
- آسیاب آبی و پایاب قنات کوشک نو در فاصله 350متری خانه لاری ها.
- موزه سکه و مردم‌شناسی حیدرزاده در فاصله 350متری خانه لاری ها.
- زندان اسکندر در فاصله 300متری خانه لاری ها.
- موزه آب یزد در فاصله 1.8کیلومتری خانه لاری ها.
- باغ دولت آباد در فاصله 3.5کیلومتری خانه لاری ها.
- خانه تاریخی سلطان‌پورها در فاصله 350متری خانه لاری ها.
- آب‌انبار چهاربادگیر در فاصله 350متری خانه لاریها.
- میدان امیر چخماق در فاصله 2کیلومتری خانه لاری ها.
بهترین زمان بازدید
یزد در منطقه کویری قرار دارد که از اواخر اردیبهشت رو به گرمی می‌رود. اگر تحمل گرما را ندارید و می‌خواهید در هوایی مطبوع به بازدید از جاهای دیدنی یزد بروید، اواسط پاییز، اواخر زمستان و اوایل بهار را انتخاب کنید. معمولاً پاییز و فروردین بهترین فصل برای سفر به یزد و بازدید از خانه لاری هاست.
توصیه ره بال آسمان به بازدیدکنندگان
- سعی کنید مدت‌زمان کافی برای بازدید از خانه لاری های یزد در نظر بگیرید تا مجبور نباشید با عجله از بخش‌های مختلف آن دیدن کنید و چیزی از دستتان در برود.
- اگر به بازدید این عمارت رفتید، فراموش نکنید از هوای مطبوع بادگیر استفاده کنید تا بدانید وقتی از خنکی هوا در آن می‌گوییم، منظورمان چیست.
- ساعت کاری عمارت لاری ها در پاییز 1402 از ساعت 8 صبح تا 14 و از 16 تا 20 است؛ بنابراین سعی کنید زمان خود را با ساعت کاری مجموعه هماهنگ کنید.
- بخشی از اتاق‌های خانه لاری ها به غرفه صنایع‌دستی تبدیل شده که می‌توانید از آنجا سوغات یزد را خریداری کنید.
- در آخر هم یادتان باشد خانه لاری ها بخشی از تاریخ سرزمینمان است که نباید در حفظ آن کوتاهی کنیم.
سفری تاریخی به خانه لاری های یزد
در این مقاله از ره بال آسمان گشتی در بخش‌های مختلف خانه لاری های یزد زدیم و یاد زمان‌هایی را زنده کردیم که در این خانه برو‌بیایی بود. خانه لاری ها عمارتی اعیانی و تاریخی متعلق به یکی از تجار لار بود که پس از فرازونشیب‌های فراوان به مکانی برای گردشگری تبدیل شده است.
آیا شما تابه‌حال به این خانه تاریخی رفته‌اید؟ نظر شما درباره این عمارت و قسمت‌های مختلفش چیست؟ اگر خاطره‌ای از این خانه قدیمی دارید، خوشحال خواهیم شد با ما در میان بگذارید.