میدان امیر چخماق | یادگاری از دوران تیموری

یزد از جمله زیباترین شهرهای کویری ایران است. وقتی که وارد این شهر می‌شوید، با خودتان می‌گویید که انگار  وارد یک تاریخ دیگر شده‌اید. اگر یک روز این ارابه‌های آهنین در خیابان نباشند، قطعاً احساس می‌کنید که به دوران تیموری و صفوی سفر کرده‌اید. یزد جزو آن دسته از شهرهایی است که آرامش از در و دیوار آن می‌بارد. شهری تاریخی که خوشبختانه بخش‌های سنتی آن را هنوز حفظ کرده‌اند. شهری که هر روز برایتان تازگی خواهد داشت. امروز قصد داریم تا درباره یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد، یعنی مجموعه امیرچخماق با شما صحبت کنیم. با ما همراه باشید تا میدان امیر چخماق یزد، این میدان مهم و تاریخی را بهتر بشناسید و از بخش‌های مختلف آن دیدن کنید.

میدان امیر چخماق کجاست؟

میدان امیر چخماق یزد از جمله مهم‌ترین جاهای دیدنی یزد به حساب می‌آید. این میدان در کنار چهارراه شهدا واقع در خیابان امام خمینی قرار دارد. برای دسترسی به این میدان باید در امتداد خیابان سلمان فارسی پیش بروید.

معرفی مجموعه امیر چخماق یزد

میدان امیر چخماق از جمله معروف‌ترین جاهای دیدنی یزد به حساب می‌آید. این میدان در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. امیر چخماق شامل بخش‌های متعدد از جمله آب‌انبار، مسجد، تکیه و بازار سنتی می‌شود. همچنین یک کاروانسرای سنتی با نام کاروانسرای شعبان در ضلع شمالی میدان قرار دارد. برای بازدید از تکیه، حمام و بافت سنتی مجموعه نیز باید به بخش غربی آن مراجعه کنید. در میان تکیه اصلی، حوضی بزرگ با چندین و چند فواره بسیار زیبا و مجسمه‌های سنگی متعدد خودنمایی می‌کند. این میدان در بین مردم یزد از اهمیت خاصی برخوردار است. جالب است بدانید که هر روز و هر شب، نماز جماعت در این میدان و رو‌به‌روی مسجد برگزار می‌شود.

میدان امیر چخماق یزد به نوعی به نماد این شهر تبدیل شده است. به همین خاطر در هنگام شب به‌خوبی نورپردازی می‌شود و پاتوق برای جوانان و خانواده‌های یزدی محسوب می‌شود. همچنین باید بدانید که بسیاری از انواع مراسم مهم مذهبی از جمله روز عاشورا را نیز در این میدان برگزار می‌کنند. در ایام عید و شادی نیز از این میدان برای گردهمایی و برگزاری انواع مراسم استفاده می‌کنند. با تمام این اوصاف شاید از خودتان بپرسید که امیر چخماق کیست که این میدان مهم را از روی اسم او نام‌گذاری کرده‌اند؟

جالب است بدانید که امیر جلال الدین چخماق شامی، از سرداران و امیران شاهرخ تیموری بود. وی در سال 811 هجری شکمسی به حکومت یزد منصوف شد. امیر چخماق طی دوران خدمت خود، اقدامات بسیار ارزنده‌ای را در جهت عمران و آبادانی شهر زیبای یزد انجام داد. همسر وی، فاطه خاتون نیز در این راه همراه و همگام با او بود. امیر چخماق در بین مردم یزد بسیار محترم است.

قدمت میدان امیر چخماق

میدان امیر چخماق از جمله مهم‌ترین آثار تاریخی یزد به حساب می‌آید. قدمت این میدان زیبا به دوران تیموری و قرن نهم هجری باز می‌گردد. همان طور که در بخش قبلی اشاره کردیم، امیر چخماق حاکم وقت یزد در آن دوران بود. وی از سرداران تیموری بود که تلاش بسیاری در جهت آبادانی یزد کرد. این میدان نیز به دستور مستقیم شخص امیر چخماق ساخته شد. امیر چخماق پس از آنکه به حکومت یزد رسید، همراه با همسرش فاطمه خاتون اقدام به ساخت مجموعه امیر چخماق یزد کرد. در ابتدا آن‌ها تصمیم گرفتند تا مسجد جامع نو در ده دهوک سفلی بنا کنند. پس از آن رو‌به‌روی مسجد میدانی بزرگ ساختند. پس از مدتی، مسجد را با نام مسجد امیر چخماق شناختند و میدان را نیز به میدان امیر چخماق یزد تغییر نام دادند. پس از آن، حاکم یزد اقدام به ساخت بخش‌های مختلفی از جمله چاه آب سرد، حمام، کاروانسرا، خانقا، بازار و قنادخانه کرد. به همین خاطر امروزه شاهد مجموعه امیر چخماق یزد هستیم.

در بخش جلویی مسجد، سردربازار به چشم می‌خورد. این سردر در اوایل قرن 13 هجری قمری بنا شده است و آن را به حسینیه تبدیل کرده‌اند. البته در ابتدا این سردر را به قصد تبدیل شدن به حسینیه بنا نکردند. این بنا در دوران شاه عباس صفوی، تغییرات بسیاری کرد. در آن دوران بود که طی بازسازی‌های متعدد، آن را به چارسوق کاروانسرا تبدیل کردند. فردی با نام حاجی حسین عطار نیز در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار، بخش‌هایی از مسجد امیر چخماق را بازسازی کرد و شبستان آن را گسترش داد.

تبدیل میدان به گورستان

جالب اینجاست که بدانید در دوران پهلوی از این مکان برای دفن اموات استفاده می‌کردند. گویا مردم بر این  باور بودند که این حسینیه مقدس و متبرک است و به همین خاطر اموات خود را در این مکان به خاک می‌سپردند. در آن دوران دولت بانی شد تا این رسم بربیفتد و دوباره میدان امیر چخماق یزد حال‌وهوای سابق را پیدا کند.

بخش های مختلف مجموعه امیر چخماق

امیر چخماق یک مجموعه کامل به حساب می‌آید. به همین خاطر آن را با نام مجموعه امیر چخماق یزد نیز می‌شناسند. در این بخش قصد داریم تا بخش‌های مختلف مجموعه امیر چخماق یزد را به شما معرفی کنیم.

• مسجد امیر چخماق

مسجد امیر چخماق از جمله مهم‌ترین بخش‌های میدان امیر چخماق یزد به حساب می‌آید. این مسجد را با نام مسجد دهوک و همچنین مسجد جامع نو نیز می‌شناسند. در ساخت مسجد امیر چخماق از تزئینات بسیار زیبا همچون کاشی‌کاری‌های معرق و همچنین طاق‌های مقرنس سنتی استفاده کرده‌اند. این مسجد ظاهری بسیار زیبا دارد و از تماشای تزئینات آن نهایت لذت را خواهید برد. از نظر زیبایی، این مسجد را می‌توان در فهرست زیباترین مساجد تمام یزد قرار داد. در سال 1341، این مسجد را به فهرست اثار ملی ایران به ثبت رساندند. ساخت مسجد امیر چخماق حدود 2 سال به طول انجامید. همان طور که اشاره کردیم، حاکم وقت یزد، یعنی امیر چخماق، بانی ساخت این مسجد بود. در سال 841 هجری، نهایتاً ساخت این مسجد زیبا به پایان رسید.

مسجد امیر چخماق دارای دو درب ورودی است. یک درب ورودی در بخش شرقی و کوچه مسجد قرار دارد و درب دیگر در بخش شمالی میدان واقع شده است. در کریاس که همان ساختمان جلوی درب ورودی مسجد است، سنگی قدیمی وجود دارد که روی آن متن وقف‌نامه قدیمی به چشم می‌خورد. این مسجد دارای شبستان زمستانی و تابستانی است. همانند سایر ابنیه تاریخی یزد، از بادگیرهای سنتی برای تهویه این مسجد استفاده می‌کنند. در ساخت شبستان زمستانی از سنگ مرمر استفاده کرده‌اند. به این ترتیب در فصل زمستان با انعکاس نور، فضای داخل را گرم‌تر می‌کند.

• بازار حاجی قنبر

اگر به‌دنبال خرید سوغات یزد هستید، مستقیم به بازار حاجی قنبر بروید. بازار جاجی قنبر از جمله باصفاترین مراکز خرید یزد به حساب می‌آید. این بازار بخشی از مجموعه بزرگ امیر چخماق به حساب می‌آید. در این بازار که بخش‌هایی از آن را بازسازی کرده‌اند، می‌توانید شاهد انواع مغازه طلافروش، فرش‌فروشی، پارچه‌فروشی و البته شیرینی‌فروشی باشید. در این بازار سرپوشیده حتی قدم‌زدن هم لذت‌بخش خواهد بود. تماشای مغازه‌هایی که هنوز به همان سبک سنتی کاسبی می‌کنند می‌تواند بسیار لذت‌بخش باشد. اگر به‌دنبال ترمه اصل هستید، حتماً باید به بازار حاجی قنبر بیایید. حتی اگر قصد خرید هم ندارید، بازدید از این بازار زیبا و البته تاریخی، خالی از لطف نخواهد بود.

جالب است بدانید برخلاف بسیاری از بخش‌های مجموعه امیر چخماق یزد، این بازار نه در دوران امیر چخماق بلکه در دوران جهانشاهی بنا شده است. بر اساس اسناد، گویا فردی با نام نظام‌الدین حاجی قنبر جهانشاهی بانی ساخت این بازار شده و به همین خاطر آن را با نام بازار حاجی قنبر نام‌گذاری کرده‌اند.

• تکیه امیر چخماق

وقتی که وارد میدان امیر چخماق یزد می‌شوید، سردری بسیار بزرگ با عرض کم به چشمتان می‌خورد. این بنا در سال 1330 هجری در فهرست ملی ایران به ثبت رسید. سردری که مشاهده می‌کنید، در قرن 13 هجری به این مجموعه اضافه شده است. این سردر در اصل تکیه سه طبقه امیر چخماق است که در بخش شرقی میدان قرار دارد. تکیه امیر چخماق از جمله مهم‌ترین تکیه‌ها و حسینیه‌ها در تمام یزد به حساب می‌آید. این تکیه میزبان عزاداری روز عاشوراست و مراسم عزاداری محرم در این حسینیه بسیار پرشور انجام می‌شود. در گذشته این سردر حسینیه نبوده است. اصلاً به این نیت آن را بنا نکرده‌اند. در حقیقت از این سردر به‌عنوان شاه‌نشین استفاده می‌کردند.

گویا در هنگام برگزاری مراسم مختلف، شاهان در بخش شاه‌نشین این سردر می‌نشتند تا از تماشای مراسم لذت ببرند. در آن دوران مراسم سوگواری محرم و نخل‌برداری با شکوه بسیاری برگزار می‌شد. به همین خاطر این بنا را به‌عنوان بخشی برای تماشای شاهان بنا کردند. این سازه دارای نمای خارجی با شاه‌نشین‌های قوسی شکل است که از نظر معماری یک اثر هنری به حساب می‌آید. به همین خاطر در بین آثار تاریخی یزد شهرت بسیای دارد.

• نخل تاریخی امیر چخماق

شاید شما هم وقتی نام نخل تاریخی به گوشتان می‌خورد، تصورتان یک درخت نخل باشد. خب جالب است بدانید که به یک تابوت چوبی بزرگ، نخل گفته می‌شود. از این تابوت بزرگ چوبی، به‌صورت نمادین در ایام سوگواری محرم استفاده می‌کنند. مراسم نخل‌گردانی از جمله مهم‌ترین مراسم سنتی مردم یزد به حساب می‌آید. در روز عاشورا و تاسوعا، به رسم همیشه، این نخل یا همان تابوت بزرگ چوبی که در کنار میدان قرار دارد را دور میدان می‌گردانند. این نخل فقط یکی از چندین نخلی است که در روز عاشورا بیرون آورده می‌شود. در حقیقت می‌توان این نخل‌ها را مشابه علم شهرهای دیگر دانست.

جالب است بدانید نخلی که در کنار میدان امیر چخماق وجود دارد، جزو قدیمی‌ترین نخل‌های این شهر است. بر اساس گفته مردم شهر، قدمت این نخل به سال 1229 یعنی دوره صفوی باز می‌گردد و قدیمی‌ترین نخل در تمام یزد است. بازدید از این نخل می‌تواند بسیار جذاب و هیجان‌انگیز باشد. قطعاً با تماشای این نخل، محو عظمت آن خواهید شد.

• بقعه ستی فاطمه

ستی فاطمه یا بی‌بی فاطمه خاتون، همسر امیر چخماق، سردار بزرگ تدوران تیموری بود. همان طور که اشاره کردیم، وی از زنان بزرگوار تاریخ بود که پا به پای همسر خود در جهت ایجاد رفاه مردم یزد کوشید. بر اساس اسناد تاریخی، وی را به احسان و البته پاکدامنی می‌شناختند. سنتی فاطمه با کمک امیر چخماق، ابنیه تاریخی عام‌المنفعه بسیاری در شهر یزد بنا کردند. در این میان می‌توان به رباط، کاروانسرا، مسجد جامع یزد، حمام عمومی، چندین و چند حلقه چاه آب سرد و … اشاره کرد.

پس از فوت او، آرامگاهی کوچک برای ستی فاطمه بنا کردند. این آرامگاه در ضلع شمالی میدان و در کوچه‌ای باریک قرار دارد. در حال حاضر بسیاری از مردم هنوز هم به زیارت بقعه این بانوی بزرگوار می‌روند. در دورانی که او می‌توانست از قدرت خود سوءاستفاده کند و از موقعیت خود لذت ببرد، مردانه پا به پای امیر چخماق ایستاد تا به آبادانی یزد کمک کند. این همت و غیرت واقعاً ستودنی است.

• آب انبارهای میدان امیر چخماق

اگر کمی ماجراجو باشید و بخش‌های مختلف میدان امیر چخماق یزد را بگردید، متوجه حضور سه آب‌انبار مختلف در این مجموعه خواهید شد. همان طور که می‌دانید، چند سالی می‌شود که مردم از نعمت آب لوله‌کشی بهره‌مند شده‌اند. شاید هنوز هم پدران و مادران شما خاطره دورانی که از آب‌انبار استفاده می‌کردند را به‌خاطر دارند. در دوران گذشته برای نگهداری آب از آب‌انبار استفاده می‌کردند. در حال حاضر هنوز هم در برخی روستاها، آب‌انبارها فعال هستند و از آن‌ها استفاده می‌کنند. یزد نیز جزو شهرهای کویری است و دسترسی به آب‌شیرین برای ساکنین این شهر یک چالش بزرگ محسوب می‌شود.

در این آب‌انبارها می‌توانید با سیستمی که مردم شهر یزد از آن برای دسترسی به آب شیرین استفاده می‌کردند، بیشتر آشنا شوید. به یاد داشته باشید که برای بازدید از این آب‌انبار، باید چندین و چند پله به‌سمت پایین بروید. این پله‌ها زاویه تندی دارند و استفاده از آن‌ها برای افرادی که دچار محدودیت حرکتی هستند، شاید کمی دشوار باشد. این آب‌انبارها را می‌توان از جمله زیباترین موزه های یزد نیز دانست.

• مجموعه سهل ابن علی

مجموعه سهل ابن علی از جمله جاهای دیدنی و تاریخی یزد است. این مجموعه بخشی از امیر چخماق به حساب می‌آید و دسترسی به آن از خیابان امام خمینی امکان پذیر است. مجموعه سهل ابن علی را در سال 1378 در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رساندند. قدمت این مجموعه به قرن هشتم هجری و پیش از دوران تیموری باز می‌گردد. در اصل باید بدانید که مجموعه سهل ابن علی پیش از دوران حکومت امیر چخماق بر یزد بنا شده است. این مجموعه شامل مسجد، حسینیه، امامزاده و یک حمام سنتی می‌شود. مجموعه سهل ابن علی در بافت سنتی محله سهل ابن علی قرار دارد. بقعه امامزاده سهل ابن علی نیز در همین مجموعه قرار دارد. گویا این امامزاده 6 نسل از امام جعفر صادق فاصل دارند و به ایشان مرتبط هستند.

محله سهل ابن علی جزو مهم‌ترین محله‌های تاریخی یزد است. البته کمتر کسی درباره این محله اطلاع دارد. جالب است بدانید که محله سهل ابن علی در دوران قاجار بسیار رواج پیدا کرده بود. به همین خاطر در همان دوران آن را به یک محله مستقل تبدیل کردند. حتی قدم‌زدن در این محله و تماشای بناهایی که در کنار خود می‌بینید نیز می‌تواند لذت‌بخش باشد. پس بعد از بازدید از میدان امیر چخماق بهتر است سری به این محله و آثار تاریخی آن بزنید.

جاهای دیدنی نزدیک به میدان امیر چخماق

• مسجد جامع یزد

مسجد جامع یزد که با نام مسجد جامع کبیر یزد نیز آن را می‌شناسند، از جمله مهم‌ترین آثار تاریخی این شهر به حساب می‌آید. قدمت این مسجد به دوران تیموری باز می‌گردد. از نظر تزئینات و معماری، این مسجد را می‌توان یک اثر هنری دانست. در بخش‌هایی از این مسجد، چند کتیبه تاریخی به چشم می‌خورد که درباره بانی آن روایت می‌کند. بر اساس اسناد تاریخی، قدمت این مسجد به قرن نهم هجری باز می‌گردد. ارتفاع مناره‌های این مسجد به 52 متر می‌رسد. جالب است بدانید که بنای اصلی مسجد به دوران پیش از تیموری باز می‌گردد و قسمت‌هایی از آن را بعداً به مسجد اضافه کردند. این مسجد در دوران مختلف اهمیت بسیاری داشته است و هنوز هم در بین مردم یزد اهمیت بسیاری دارد.

• بازار طلافروش‌های یزد

بازار طلافروش‌های یزد از جمله زیباترین بازارهای سنتی این شهر کویری به حساب می‌آید. وقتی که وارد این بازار زیبا و سنتی می‌شوید، برق طلا چشمتان را به خود جلب می‌کند. این بازار طلا که به بازار زرگری نیز شهرت دارد، از جمله جاهای دیدنی تاریخی یزد به حساب می‌آید. قدمت این بازار به قرن 12 و 13 هجری باز می‌گردد. دسترسی به این بازار از میدان امیر چخماق بسیار ساده است. در اصل این بازار رو‌به‌روی میدان امیر چخماق یزد قردر دارد. در این بازار سنتی، 53 باب مغازه طلا‌فروشی مشغول به کار هستند. اکثر کسبه این بازار را کسبه قدیمی تشکیل می‌دهند که چندین و چند نسل است که به همین کار مشغول هستند. در ضمن به یاد داشته باشید برخی بهترین رستوران های یزد در نزدیکی همین راسته و داخل بازار سنتی قرار دارند.

• کوچه ضیایی های یزد

کوچه ضیایی هایی یزد از جمله جاهای دیدنی این شهر است که قدمت آن به دوران حکومت قاجار باز می‌گردد. این مسجد از مسجد چرخاب دربند ادامه دارد و تا خانه ضیایی ادامه پیدا می‌کند. عبور از این معبر زیبا، به خاطره‌ای فراموش‌نشدنی برای مسافران تبدیل می‌شود. کوچه ضیایی های یزد انگار از دوران قاجار تا به امروز هیچ تغییر نکرده است. انگار که این کوچه همانند یک ماشین زمان عمل می‌کند و شما را مدتی به دوران قاجار باز می‌گرداند. بازید از این کوچه که در نزدیکی میدان امیر چخماق یزد قرار دارد، اکیداً توصیه می‌شود. در این کوچه می‌توانید چندین عکس یادگاری بسیار باحال و خاطره‌انگیز بگیرید.

• بافت تاریخی یزد

بافت تاریخی یزد یک محدوده خاص نیست. در اصل نمی‌توان گفت که از این خیابان تا آن خیابان، بافت قدیمی و تاریخی یزد را تشکل می‌دهد. در اصل بخشی که میدان امیرچخماق در آن دارد، بخش تاریخی یزد به حساب می‌آید. خیابان به خیابان و کوچه به کوچه این منطقه، بافت قدیمی یزد است. برای شناخت معنای واقعی شهر زیبای یزد، فقط کافی است تا کفشی راحت به پا کنید و کوچه‌به‌کوچه این محله را از نزدیک با پای پیاده ببینید. به این ترتیب می‌توانید به فرهنگ و تاریخ این مردم شیرین زبان و دوست‌داشتنی نزدیک‌تر و با آن‌ها بیشتر آشنا شوید.

بهترین زمان بازدید از مجموعه میدان امیر چخماق

بهترین زمان بازدید از مجموعه میدان امیر چخماق را می‌توان از جهات مختلف بررسی کرد. در وهله اول بهتر است از نظر آب‌وهوا بررسی کنیم. یزد شهری بسیار گرم و خشک است. این شهر تابستان‌های طاقت‌فرسا دارد. با توجه به اینکه گفتیم برای بازدید از این مجموعه باید یک جفت کفش راحتی به پا کنید و از جاهای مختلف آن بازدید نمایید، بهتر است که تابستان را برای بازدید از این مجموعه انتخاب نکنید. از اوایل آبان، بهترین زمان بازدید از یزد و طبیعتاً میدان امیر چخماق یزد آغاز می‌شود و تا اوایل بهمن ادامه دارد. در واقع بهار و پاییز را می‌توان بهترین زمان ممکن برای بازدید از این مجموعه دانست؛ زیرا هوا دیرتر از زمستان تاریک می‌شود و دمای هوای شب‌ها نیز مناسب‌تر است.

اگر به‌دنبال شناخت فرهنگ مردم این شهر هستید، بهتر است ایام محرم را برای بازدید از این مجموعه انتخاب کنید. در ایام محرم، می‌توانید شاهد برگزاری مراسم مهم نخل‌گردانی باشید. این مراسم از جمله مهم‌ترین مراسم تاریخی به حساب می‌آید.

همچنین از نظر شب یا روز هم باید به شما توصیه کنیم که هم شب و هم روز از این میدان دیدن کنید. در هر حالت می‌توانید به شکل خاص از حضور در این میدان لذت ببرید. در طول روز، بازار بسیار پرانرژی است و در طول شب می‌توانید به دور از سوزش نور آفتاب، از جاهای مختلف میدان دیدن کنید.

اطلاعات بازدید از میدان امیر چخماق یزد

آدرس	استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی (ره)، میدان امیر چخماق
زمان بازدید	24 ساعته
هزینه بازدید	رایگان

مسیر دسترسی به میدان امیر چخماق

میدان امیر چخماق در یزد به نوعی مرکزیت دارد. به همین خاطر بسیاری از هتل های یزد و مخصوصا هتل های سنتی یزد نیز در نزدیکی این میدان قرار دارند. دسترسی به این میدان از هر گوشه از شهر یزد بسیار ساده است. ایستگاه اتوبوس سید مصطفی خمینی، بهترین ایستگاه اتوبوس برای دسترسی به این میدان محسوب می‌شود. در صورتی که بخواهید از تاکسی استفاده کنید، از هر گوشه از یزد فقط کافی است تا بگویید امیر چخماق، تا شما را به این میدان برسانند! همچنین اگر با ماشین شخصی خودتان قصد بازدید از این میدان را دارید، می‌توانید از خیابان امام خمینی یا خیابان قیام برای دسترسی استفاده کنید. حتماً به یاد داشته باشید که می‌توانید از پارکینگ‌های عمومی بخش بازار قدیمی استفاده کنید و چند قدم را پیاده ادامه دهید. برای اطلاع از سیستم حمل و نقل عمومی در یزد، حتماً راهنمای سفر یزد را مطالعه نمایید.

خب دوستان ره بال آسمان، نظرتان درباره این مجموعه تاریخی و زیبا چیست؟ به نظرتان آیا می‌توان این مجموعه تاریخی را با مجموعه وکیل شیراز مقایسه کرد؟ به نظرتان کدام یک زیبایی بیشتری دارند؟ آیا تا کنون به یزد سفر کرده‌اید؟ به نظرتان زیباترین جاذبه تاریخی یزد کدام است؟ نظرات خود را با ما و سایر دوستان و همراهان به اشتراک بگذارید.