جاهای دیدنی عقدا | راهنمای سفر عقدا اردکان

قدم‌زدن در کوچه‌های خشتی که روزگاری دریا بود، تجربه جالبی‌‌ است؛ به‌خصوص اگر مهمان بومیان زرتشتی شوید، طعم انار را از دستان مهمان‌نواز آن‌ها بچشید و به صدای چشمه‌ها گوش بسپارید. برای داشتن چنین تجربه‌ای بیایید با هم به هزاران سال قبل برویم و به دل یزد بزنیم. برویم تا به گبرگاه برسیم. گبرگاه جایی است که امروزه به آن شهر عقدا می‌گویند و ما می‌خواهیم امروز شما را با مردم، آداب‌وروسم و جاهای دیدنی عقدا آشنا کنیم.

شهر عقدا اردکان کجاست؟

برای شروع سفر به این شهر خشتی، باید باروبندیلمان را ببندیم و راهی استان یزد شویم. مقصدمان شهری بین شهرهای شمالی این استان و از توابع اردکان است؛ پس به سمت شمال یزد و شهرستان اردکان حرکت می‌کنیم. آنجا از بومی‌ها سراغی از عقدا می‌گیریم. به احتمال زیاد، ما را به جاده‌ای راهنمایی می‌کنند که از اردکان به نائین اصفهان می‌رود. این جاده ما را به سه‌کیلومتری عقدا می‌رساند.

قبل‌ترها، جاده دیگری وجود داشت که از وسط شهر عقدا می‌گذشت؛ در همان ابتدای این جاده، می‌توانستیم چاپارخانه و کاروانسرا را ببینیم. چه جاده قدیم و چه جدید را انتخاب کنیم، در نهایت، در 32کیلومتری اردکان به مقصدمان، عقدا می‌رسیم. از عقدا به سمت شمال راهمان به میبد و اردکان باز می‌شود. این شهر از شرق با اردکان و از غرب با استان اصفهان همسایه است. اگر راه جنوب را هم در پیش بگیریم، به تفت و ابرکوه می‌رسیم.

معرفی شهر عقدا

اینجا شهری با قدمتی شش‌هزارساله است. شهر عقدا اردکان، بافتی تاریخی دارد و خانه‌هایش را همان طور که از استان یزد انتظار داریم، با خشت ساخته‌اند. ردپاهایی از معماری گذشتگان، از زمان آل‌مظفر تا همین امروز در هر گوشه این شهر به چشم می‌خورد. برای توضیح قدمتش هم باید حرفی از قبل از اسلام و دوران ساسانی‌ها پیش بکشیم. بکربودن این بافت تاریخی هرساله گردشگران زیادی را مهمان عقدایی‌ها می‌کند. گردشگران در سفرشان از جاذبه‌های گردشگری مثل قلعه عقدا، کاروانسرا، بازار و بادگیرها دیدن می‌کنند. آب‌و‌هوای گرم و خشک عقدا هم که از کویری‌بودن آن نشان دارد، چیزی از اشتیاق گردشگران کم نمی‌کند.

می‌توان گفت که عقدا، روستایی بزرگ در بخش مرکزی اردکان است. در این روستا امکاناتی مثل نمایندگی آموزش‌و‌پرورش، دهداری، بسیج، پایگاه نظامی، درمانگاه، بیمارستان و تلفن وجود دارد؛ ولی متأسفانه، اهالی می‌گویند که در عقدا نان به کسی نمی‌رسد و مردم هم درآمدی ندارند؛ پس خیلی از جوان‌های شهر عقدا به شهر‌های اطراف مهاجرت می‌کنند.

جمعیت شهر عقدا

سرشماری سال 1395 به ما می‌گوید که در آن زمان جمعیت این شهر 3221 نفر بود. محلی‌های عقدا گویش خاصی ندارند و فارسی را با لهجه مخصوص خودشان حرف می‌زنند. آداب‌ورسوم مردم این شهر هم جالب است. آوازه جشن انار، مراسم خاص محرم و دیگر مراسم مذهبی عقدا به جای‌جای کشور رسیده است. بیشتر عقدایی‌ها مسلمان و شیعه‌اند؛ البته هنوز هم میانشان کسانی هستند که زرتشتی باشند. زرتشتی‌ها از همان زمان که به این شهر گبران یا محل سکونت زرتشتیان می‌گفتند، ساکن این شهر هستند.

آب‌و‌هوای شهر عقدا و بهترین زمان سفر به این شهر

اگر برای بازدید از جاهای دیدنی عقدا راهی این شهر شده‌اید، بهتر است موقعیت آب‌وهوایی‌اش را مدنظرتان بگیرید تا یکباره غافلگیر نشوید. شهر عقدای یزد کویری است؛ پس باید انتظار داشته باشیم که تابستان گرمای شدید و زمستان سرمای سوزناکی را تجربه کنیم. در عوض، در پاییز و زمستان می‌توانیم از هوای خنک و مطلوب این منطقه لذت ببریم. البته این شهر، در بهار از پاییز شلوغ‌تر می‌شود و علت آن هم تعطیلی مدارس است؛ بنابراین، پاییز فرصت خوبی است تا بدون شلوغی، در خنکایی لذت‌بخش از شهر عقدا اردکان دیدن کنیم.

جاذبه‌های طبیعی شهر عقدا

جاهای دیدنی عقدا و جاذبه‌های گردشگری‌اش به دو دسته طبیعی و تاریخی در شهر عقدا یزد بعد از دیدن جاذبه‌های طبیعی، گشت‌وگذار در طبیعت دست‌نخورده‌اش را هم فراموش نکنید. در کوچه‌باغ‌ها و انارستان چرخی بزنید و در کنار تالاب‌های فصلی و کویر بکرش خستگی در کنید.

انارستان

برای چشیدن طعم بهشتی و متفاوت انارهای این منطقه واجب است که سری به انارستان بزنید. انارستان، آبادی تاریخی و زیبایی نزدیک شهر عقدا یزد است که وسعتی دوکیلومتری دارد. مسیر عقدا به انارستان کوتاه است. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم، انارستان فقط هجده کیلومتر از عقدا و پنجاه کیلومتر از اردکان فاصله دارد. این آبادی قدیم‌ترها شبیه کاروان‌سرا بود و مسافران بین راه در آن استراحت می‌کردند. قدمت این آبادی به زمان قاجار می‌رسد و عقدایی‌ها به آن «نارستان» هم می‌گویند. در اصل، این آبادی در ابتدا فقط کاروان‌سرا بود. بعد از آن، انارهای خوشمزه‌اش آن را شهره کرد و کم‌کم مردم برای زندگی راهی این آبادی شدند. در این آبادی کوچک، اهالی غیر از انار، گندم و جو هم می‌کارند.

چشمه‌های جوشان در شهر عقدا یزد

شاید از خودتان بپرسید که در دل کویر، چشمه چه می‌کند. در پاسخ باید بگوییم که اتفاقاً یکی از جاهای دیدنی عقدا که به محلی افسانه‌ای تبدیل شده است، چشمه این شهر است. بله، عقدا چشمه‌های جوشان هم دارد که برای دیدن آن‌ها باید به دل کوهی بزنید که در این آبادی است. محلی‌ها این چشمه را متبرک می‌دانند. اهالی منطقه اعتقاد دارند که سال‌ها قبل، حضرت خضر(ع) در عقدا حضور داشت و او بود که این چشمه‌ها را به وجود آورد. بر اساس همین اعتقاد، اهالی از آب این چشمه شفا هم می‌گیرند. اگر در اطراف این چشمه‌ها بوی آش به مشامتان رسید، تعجب نکنید. ماجرا از این قرار است که مردم هرساله، برای این چشمه آش نذری می‌پزند.

کویر عقدا (سیاه کوه)

کویر هم یکی از پررمزورازترین جاهای دیدنی عقدا است. چون آب زیادی در این منطقه در دسترس نیست، نمی‌شود طبیعتی به سرسبزی خطه شمال را از آن توقع داشته باشیم؛ ولی هیچ‌وقت جذابیت کویر استان یزد را دست کم نگیرید. در نزدیکی شهر عقدا اردکان، کویر عقدا یا همان کویر سیاه کوه وجود دارد. برای بازدید از سیاه کوه باید از اردکان به سمت احمدآباد بروید. مسیری خاکی را که از کنار خط‌آهن می‌گذرد، ادامه دهید تا به کویر برسید. می‌توانید از طرف انارک هم به سمت این کویر بروید. باید از انارک به طرف ایستگاه راه‌آهن خود انارک حرکت کنید. بعد از رسیدن به راه‌آهن، از جاده خاکی کنار آن، راه خود را ادامه بدهید. مسیر قدیمی‌تری هم هست که شما را از جاده‌خاکی انارک به روستای اسماعیلیان و بعد به کویر می‌رساند.

از هر راهی که خوتان را به این کویر می‌رسانید، خیلی مراقب باشید؛ چون زمین‌های اطراف آن خیلی باتلاقی هستند. وسایل کویرگردی را هم فراموش نکنید. احتمالاً در سفر به این کویر با بادهای شدیدی مواجه می‌شوید. وقتی در این کویر سرتان را بالا بگیرید، هلالی می‌بینید که در قوس آن، سیاه کوه است. در قسمت جنوبی‌ این کویر هم نمک‌زار‌ها و باتلاق‌ها به چشمتان می‌خورد که در کنارشان سنگ‌ها آذرین و آهکی وجود دارد.

تاریخچه شهر عقدا اردکان

روایت اول

برای اینکه بیشتر درباره رمز‌و‌رازهای این شهر تاریخی بدانیم، باید به شش هزار سال قبل سفر کنیم؛ پس باید به زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی سری بزنیم. در آن زمان، کشورهای همسایه مدام شهرهای ایران را غارت می‌کردند تا اینکه یزدگرد سوم راه حلی برای این مشکل پیدا کرد. او به سه نفر از سردارانش دستور داد تا هرکدام یک منطقه ایران را آباد کنند. سرهنگ «میبدار» مشغول آبادانی یکی از این نقاط شد. او شروع کرد به کشت‌وکار و حفر قنات در آن منطقه و «میبد» اسم خود را وامدار این سردار است. سرهنگ دوم، سرهنگ «بیدار» هم در هشت تا ده‌کیلومتری میبد، شهر بیده را بنا کرد. در کنار این دو، سرهنگ «عقدار» هم بیکار نمی‌ماند. او هم دست‌به‌کار شد و منطقه‌ای را آباد کرد که امروزه به آن عقدا می‌گویند.

روایت دوم

اسم شهر عقدا اردکان رمز‌و‌راز و حکایت دیگری هم در دلش دارد. روایت دیگری می‌گوید که همه‌چیز بعد از ورود خواجه نصیرالدین توسی به این منطقه شروع شد. او برای جلوگیری از حمله به این منطقه دستور داد دژ، قلعه و حصار محکمی اطراف شهر بسازند. خواجه بعد از آن حکم کرد که مردم یا باید مسلمان شوند یا از آن جا بروند؛ پس بعضی از مردم دیار خودشان را ترک کردند و به آبادی دیگری رفتند. کسانی که باقی ماندند هم دین اسلام را پذیرفتند. خواجه نصیرالدین هم در شبی، چهل جوان مجرد را که قصد ازدواج داشتند، به عقد هم درآورد. می‌گویند که بعد از آن داستان، به این شهر عقدگاه می‌گفتند. گذر زمان هم باعث شد که اسم آن به عقدا تغییر کند.

عقدا در گذر زمان

اگر در همان چندهزار سال قبل به عقدا سفر می‌کردیم، به جای کویر، به دریای ساوه می‌رفتیم. در ساحل دریای ساوه قدم می‌زدیم و از نسیم دلنشین آن لذت می‌بردیم. غیر از این منطقه، در آن زمان ساوه، اراک و همدان هم ساحل این دریا بودند. در این سال‌ها، محقق‌ها حتی فسیل ماهی و مرجان هم در شهر عقدا یزد پیدا کرده‌اند؛ پس چه بلایی سر این دریا آمد؟ با گذشت زمان، این دریا خشک شد و جای آن، شهرهای مختلف را بنا کردند.

بناهای تاریخی شهر عقدا

برای بازگوکردن تاریخچه این شهر، مسیری شش‌هزارساله را در تاریخ پست سر گذاشتیم؛ پس جاذبه های تاریخی و جاهای دیدنی عقدا از زمان‌های مختلفی به یادگار مانده است. بازدید از این جاذبه‌ها می‌تواند هر تاریخ‌گردی را به وجد بیاورد. ما هم اینجا به چندتای آن‌ها سری می‌زنیم.

دروازه عقدا

در قدیم، مردم عقدا برای اینکه اجازه ندهند دزدان شهرشان را غارت کنند، حصاری در دور‌تادور آن ساختند. بیشتر آن حصار به مرور زمان از بین رفت و حالا فقط دروازه‌اش به جا مانده است. به این دروازه که نگاه کنید دو برج استوانه‌ای می‌بینید. این دو استوانه در بالا به هم متصل هستند. روی بدنه‌ دروازه هم تیرکش وجود دارد. در آن زمان، تیرکش‌ها را برای هدف قراردادن مهاجمان می‌ساختند؛ البته شاید بخش‌هایی از این بنا به چشمتان تازه بیاید که آن هم به‌خاطر بازسازی اخیر آن است.

برج خواجه نعمت در شهر عقدا اردکان

در حدود دوران ایلخانی، خواجه‌ نعمت دستور داد که این بنای خشتی را بسازند تا کاروانیان در آن استراحت کنند. خواجه بی‌خبر است که امروزه این بنا از جاهای دیدنی اطراف یزد است. وقتی وارد حیاط مربعی این برج بشوید، اتاقک‌هایی را در اطراف آن می‌بینید. طاق و دیوارهای این اتاقک‌ها از جنس کاهگل و گچ است. خود برج هم هنوز سالم است‌ و بلندایش به ده متر می‌رسد؛ ولی بیشتر پله‌ها خراب شده‌اند و امکان بالارفتن از آن وجود ندارد.

آب انبارحاج محمود عقدا

در قدیم که لوله‌کشی آب نبود، مردم برای تأمین آب از آب‌انبارها استفاده می‌کردند. از آنجا که آب مظهر پاکی و قداست است، خیلی از این آب‌انبارها را خیرین ساخته و وقف کرده‌اند که امروز به یکی از جاذبه ها و جاهای دیدنی عقدا تبدیل شده است. یکی این خیرین هم حاج محمود بود که دعای خیر مردم تا به امروز بدرقه راه او است. روحش در آرامش باد!

کاروان‌سرای ابوالقاسم رشتی در شهر عقدا اردکان

در وسط این شهر، کاروان‌سرایی آجری ساخته‌اند که محلی‌ها به آن رباط حاج قاسم هم می‌گویند. حاج ابوالقاسم رشتی تاجر مشهوری بود که این کاروان‌سرا را در زمان قاجار و به سبک کاروان سراهای شاه عباسی ساخت. برای اینکه وارد این کاروان‌سرا شوید، باید از دهلیز آن بگذرید. وارد که شدید، متوجه می‌شوید در میان مربعی ایستاده‌اید که در هر ضلع آن شش رواق و حجره وجود دارد. رواق همان پیشگاه است که یا فضایی سرپوشیده و ستون‌دار است یا ردیف طاق‌هایی که به هم متصل هستند. حجره‌ها هم اتاق‌هایی هستند که مسافران در آن‌ها استراحت می‌کردند. میان حیاط کاروان‌سرا هم باراندازی هشت ضلعی ساخته‌اند که زیبایی این بنا را چند برابر می‌کند. اینجا به رسم همه کاروان‌سراها، اصطبل هم هست و در معماری آن هم بنا بر قانون معماری کویر، بادگیر دو‌طبقه‌ای پیدا می‌شود که زیبایی خاص خودش را دارد.

حالا که تا اینجا آمده و سختی راه را به جان خریده‌اید، خالی از لطف نیست که به دیگر جاهای دیدنی عقدا هم سری بزنید. در ادامه مطلب، نامشان را می‌گذاریم. خیلی دور نیستند و در یک صبح تا عصر می‌توانید به همه‌شان سری بزنید.

• اقامتگاه بومگردی انار عقدا؛
• مسجد جامع عقدا؛
• آب‌انبار حوض صفه عقدا؛
• برج چاه ریگ؛
• مسجد صلیب عقدا؛
• خانه قاضی جلال الدینی؛
• مسجد هلاکو عقدا؛
• حصار خواجه جلال الدین طوسی؛
• آب‌انبار شهریار؛
• برج ارجنان؛
• قلعه چاه نو؛
• آب‌انبار چاه ریگ؛
• کاروان‌سرا چاه ریگ؛
• حسینیه کوچک عقدا.

آداب‌ و رسوم مزدم عقدا اردکان

عقدایی‌ها آداب‌ورسوم خاص خودشان را دارند که می‌تواند برای هر گردشگری جذاب باشد. از پختن آش نذری برای چشمه تا جشن انار، هر رسمی حال خوش خودش را دارد؛ اما معروف‌ترین مراسم مذهبی آن‌ها، مراسم محرم است. چند روز قبل از محرم تمام کوچه‌های این شهر سیاه پوش غم امام حسین(ع) می‌شوند. فقط در عقداست که مردم از ده روز قبل از محرم، مراسم‌ خود را شروع می‌کنند. اگر در این روزها و شب‌ها در کوچه‌های عقدا قدم بزنید، در عزاداری برای مسلم‌بن‌عقیل و فرزندانش شریک می‌شوید. این عزاداری را در مکانی به نام «شور مسلم» برگزار می‌کنند. بخشی از این مراسم هم روشن‌کردن آتش در معابر است که فضا را حزن‌انگیزتر می‌کند. بعد از این ده روز، همه اهالی در حسینیه شهر جمع می‌شوند و مراسم فاتحه‌خوانی را شروع می‌کنند.

پنج شب با روضه‌خوانی و فاتحه می‌گذرد. پنج روز بعد از شب ششم را هم تعزیه می‌خوانند. این تعزیه‌ها به روز دهم محرم می‌رسد و اهالی در نهایت مراسم روز عاشورا را برگزار می‌کنند. وقتی غروب شد، همراه دسته‌ها به کوچه‌ها بروید و در مراسم شام غریبان شرکت کنید. جالب‌ترین قسمت مراسم عقدایی‌ها، روز دهم محرم است. در این روز، هیأت بنی‌اسد، مراسم خاصی اجرا می‌کند. آن‌ها در این مراسم به شکل نمادین اجساد 72 تن را به خاک می‌سپارند. 28 صفر هم بهانه‌ای است تا مردم در مراسم نمادین تیرباران جنازه امام حسن(ع) عزاداری کنند.

اگر به دیگر مناطق استان یزد سفر کرده باشید، از رسم نخل‌برداری در نیمه دوم ماه صفر باخبر هستید. در شهر عقدا اردکان هم این مراسم تمام و کمال انجام می‌شود. همه این رسم‌ها در کنار جاهای دیدنی عقدا این شهر را زیباتر و خواستنی‌تر می‌کنند.

صنایع دستی و سوغات شهر عقدا یزد

در پایان سفر، قبل از برگشتن به خانه، خریدن سوغاتی را فراموش نکنید. خوشمزه‌هایی مثل باقلوا، پشمک، قطاب، نان پنجره‌ای، سوهان و حاجی بادام دل هر کسی را آب می‌کند. حلوا ارده، لوز یزدی و نان برنجی را هم از قلم نیندازید. اگر هم می‌خواهید تنوعی به چیدمان خانه‌تان بدهید، صنایع دستی این منطقه بهترین گزینه است. مجموعه‌ای زیبا از ظروف سفالی و رومیزی‌ها ترمه را انتخاب کنید تا سبک قجری خانه‌تان کامل شود. قالی‌بافی و زیلوها استان یزد هم که زبانزد عام‌وخاص است؛ پس بهتر است در لیست خریدتان باشد. با این کار، همیشه یاد و خاطره جاهای دیدنی عقدا در ذهنتان زنده می‌ماند. دارایی‌بافی و زری‌بافی هم مشغله روزانه جوانان هنرمند این منطقه است. یادتان هست که از بیکاری جوانان این منطقه و مهاجرتشان به شهرها گفتیم؟ خریدن هنرهای ارزشمند این جوانان رونق اقتصاد این شهر کوچک است؛ پس به اندازه خودتان در آبادانی این شهر سهیم باشد.

غذاهای محلی عقدا

اگر غذاهای محلی عقدا را هم امتحان کنید، احتمالاً ظرفدارش می‌شوید. از ترکیب بوی قیمه نخود و خورشت به آلو با عطر برنج اصیل ایرانی لذت ببرید. دستور پخت آش شولی یزد، آش کدو و آش آلو یزدی را هم بپرسید، خدا را چه دیدید؟ شاید آستینی بالا زدید و آش‌دوستان اطرافتان را با ضیافت دعوت کردید. اگر طرفدار کوفته تبریزی هستید، طعم جذاب کوفته لپه و کوفته نخودچی را هرگز از دست ندهید. در بین این همه غذای خوش‌رنگ‌ولعاب، قلیه کدو را هم از قلم نیندازید.

رستوران‌های شهر عقدای اردکان

اگر بعد از شنیدن اسم غذاهای محل، وسوسه شدید که امتحانشان کنید، کافی است سری به رستوران‌های سنتی عقدا بزنید. به خیابان بسیج بروید تا به غذاخوری عرب برسید. صرف یک ناهار مفصل بعد از گشت‌وگذار در شهر و بازدید از جاهای دیدنی آن، بسیار می‌چسبد. اگر مقصدتان عقدا نیست و از جاده این شهر می‌گذرید، به رستوران‌های بین راهی آذربایجان و انار بروید.

اقامتگاه‌های شهر عقدا یزد

بعد از گردش در جاهای دیدنی عقدا و اطراف آن، شب را در اقامتگاه‌ها بومگردی منطقه استراحت کنید. دو تا از معروف‌ترین اقامتگاه‌های عقدا، اقامتگاه انار و هتل خالو میرزاست؛ البته احتمالاً محلی‌ها هم اتاقی برای اجاره به شما دارند. حتماً پرس‌وجو کنید.

اقامتگاه انار

بعد از ساعت‌ها پیاده‌روی در بین مکان‌ها دیدنی این شهر، برای استراحت به اقامتگاه انار بروید. اول از ورودی هشتی شکل آن رد شوید. به چپ بپیچید و کارهای پذیرشتان را انجام بدهید. یکی از پانزده اتاق این اقامتگاه را انتخاب کنید. جهت اطلاعتان، برای رفتن به طبقه دوم باید از پله‌های سمت راست بالا بروید. بهتر است برای خوردن غذا در اتاقتان نمانید. به پشت بام بروید و از منظره رستوران دنج آن, حین غذاخوردن لذت ببرید. جالب اینجاست که این اقامتگاه را زمان صفویه ساختند. بعد از بازسازی در سال 1396 درهای آن برای میزبانی از مهمانان همیشه باز است.

مسیر دسترسی

اگر مبدأتان تهران است، رفتن تا اصفهان را به خودتان می‌سپاریم. از نائین به سمت اردکان بروید. به 32متری اردکان که رسیدید، حواستان به آبادی کوچکی باشد که در همان حوالی است. عقدا شهری کوچک ولی مملؤ از تاریخ و فرهنگ است.

دستتان را به ره بال آسمان سپردید تا با هم در شهر عقدا اردکان قدمی بزنیم. از جاهای دیدنی شهر دیدن کردیم. از انار بهشتی چشیدیم و با آب خنک چشمه‌اش سر و صورتی تر کردیم. غذاهای خوشمزه را مزه کردیم و درنهایت، بعد از خرید سوغاتی در اقامتگاه‌های بومگردی شهر خستگی در کردیم. امیدواریم این گردش مجازی با ما برایتان لذت‌بخش بوده باشد. اگر قبلاً به این شهر سفر کرده‌اید، ما را از یاد نبرید. در اینجا تجربه خود را با ما سهیم شوید و به دانسته‌های ما اضافه کنید.