شاید استان یزد را با بادگیرهایش به یاد بیاورید و خشت‌وگلی که در معماری اصیل این منطقه به کار می‌رود؛ اما این استان مسجدهایی نامدار و زیبایی هم دارد که بد نیست به آن‌ها سری بزنیم. درست است که معروف‌ترین مسجد در این استان مسجد جامع یزد است؛ اما مقصد امروز ما کمی از یزد فاصله دارد. امروز به مسجد جامع اردکان سری می‌زنیم.
مسجد جامع اردکان کجاست؟
برای بازدید از این مسجد باید به مرکز ایران سفر کنید. شهرستان اردکان در جایی نزدیک به شهر یزد قرار دارد و این مسجد جایی در دل همین شهر است. در بافت تاریخی اردکان، درست وقتی که در بازار چهارسوق قدم می‌زنید، می‌توانید از مسجد جامع هم دیدن کنید.
معرفی مسجد جامع اردکان
این مسجد خشتی از جاهای دیدنی اردکان است و شبستان و گنبدی بزرگ و ایوانی بلند دارد. چاه و راهرویی در حیاط این مسجد است که آن را به اسم صاحب‌الزمان می‌شناسند. قدیم‌ترها نمازگزاران برای وضو به سر این چاه می‌رفتند.
تاریخچه
اگر در تاریخ رد ساخت مسجد اردکان را بگیریم به دوره صفوی یعنی چیزی حدود قرن ۷ خورشیدی می‌رسیم. عده‌ای از باستان‌شناس‌ها قدمت مسجد را از قرن 10 تخمین زده‌اند. بعضی منابع هم عدد ۷ را برای تقویم قمری و عدد 10 را برای تقویم خورشیدی دانسته‌اند. چون در همین سال‌ها قدرت بین تیموریان و صفویان دست‌به‌دست شده است، بعضی‌ها این مسجد را مسجدی تیموری می‌دانند. اگر دنبال تاریخی ملموس‌تر می‌گردید، مسجد اردکان قدمتی 500ساله دارد.
با هر بار مرمت این مسجد بخش‌هایی دیگر هم به آن اضافه کردند. در موزه مردم شناسی اردکان، اسنادی وجود دارد که این مرمت‌ها را تأیید می‌کند؛ مثلاً سندی هست که در آن مزد استادکار و کارگران یکی از مرمت‌ها را 135 تومان ذکر کرده‌اند.
در سال 1340 محراب تابستانی و بسیار زیبای این مسجد را در مراحل بازسازی کاملاً تخریب کردند. قبل از 1358 در بخش شمالی مسجد اردکان هشتی اصیلی وجود داشت که از دو طرف به مسجد وارد می‌شد. این هشتی حافظ حریم مسجد بود و باعث می‌شد رهگذران به داخل مسجد و عبادت نمازگزاران دید نداشته باشند؛ اما متأسفانه بعد از مرمت، هشتی زیبای مسجد را به بالکن تبدیل کردند. چرایش را هم باید از متولیان امر پرسید. اخیراً بخش جدیدی به این مسجد اضافه کرده‌اند که مخصوص آموزش و قرائت قرآن است. به این بخش جدید قرائت‌خانه می‌گویند.
پژوهشگرها از روی بررسی‌ها تا عمق ۵متری معتقدند بنای دیگری هم در همین محوطه بوده است؛ اما حالا برای بازدیدکنندگان هیچ اثر ملموسی از آن بنا وجود ندارد. مسجد جامع اردکان زیر نظر سازمان میراث فرهنگی است و آن را در سال 1377 ثبت ملی کرده‌اند.
معماری مسجد جامع اردکان
مسجد اردکان را با سبکی از معماری آذری ساخته‌اند. بنایی با گنبدخانه و رواق‌هایی در شرق و غرب درِ ورودی از نشانه‌های این معماری است. در این سبک، بنا را با یک ایوان و صحن می‌سازند. درِ اصلی هم در این بنا رو به گنبدخانه باز می‌شود.
از بخش‌های مهم مسجد جامع اردکان یزد، حیاط و شبستان بزرگ آن است. شبستان این مسجد ۲طبقه است و ۶ستون ۴ضلعی در ۲ ردیف، بار این بنای قدیمی را به دوش می‌کشند. این مسجد بخش زمستانی و تابستانی هم دارد. بالای ایوان بلند مسجد اردکان گنبدی به بلندای ۳ متر ساخته‌اند. این عظمت را روی دیوارهای ۴متری بنا کرده‌اند. اگر زیر این گنبد بایستید و سرتان را بالا بگیرید، حتماً شگفت‌زده‌تان می‌کند.
معمولاً در نمای مسجدهای یزد هنر کاشی را به کار می‌گیرند؛ اما بخش بیرونی این بنا نمایی از خشت و گل دارد و خبری از کاشی‌کاری نیست. با این حال محراب آن را کاشی‌کاری کرده‌اند. این کاشی‌ها کنار سنگ‌های مرمر جلوه زیبایی به شبستان داده‌اند.
بخش‌های دیدنی مسجد جامع اردکان
شاید برای اقامه نماز به این مسجد بروید؛ اما اگر در ساعتی غیر از ساعات نماز به مسجد سری زدید، چشم بچرخانید و دیدنی‌های آن را تماشا کنید. تماشای در و قرآن آن خالی از لطف نیست؛ البته در این مسجد چراغ پیه‌سوزی هم بود که وقتی برق به مسجد رسید، آن را دزدیدند. خادم مسجد می‌گفت که چراغ را از طلای سفید ساخته بودند. در بخش خانم‌ها سنگ مرمری هست که به آن «پنجه علی» می‌گویند.
قدیمی‌ترین قرآن مسجد جامع اردکان متعلق به سال 969 خورشیدی است؛ البته در کنار آن حرزی هم هست که قدمت آن به سال 877 خورشیدی می‌رسد. زیلویی قدیمی متعلق به سال 975 خورشیدی هم در این مسجد بود؛ اما حالا در موزه مردم‌شناسی اردکان از آن نگهداری می‌کنند.
در چوبی مسجد جامع اردکان
درِ مسجد اردکان هم از زیبایی‌های آن است. این در را با قطعه‌های کوچک ۵ضلعی از جنس چوب ساخته‌اند. در قدیم ۸ قطعه مربعی از جنس فلز روی این در بود که حالا فقط چهارتایشان باقی مانده است. روی این قطعات به خط کوفی کلمات «علی» و «محمد» را نوشته‌اند. کوبه‌های درِ ورودی مسجد جامع اردکان هم که شکل اژدهایی دو سر است، از نشانه‌های خاص این مسجد است؛ اما اینکه چرا باید از نماد اژدها در مسجد استفاده کنند، جای سؤال دارد. به همین خاطر ما احتمال می‌دهیم که این نمادی از شیر باشد که به حضرت علی (ع) مرتبط است. در این مسجد روی سنگی ردپایی هم وجود دارد که آن را متعلق به این حضرت می‌دانند. اگر شما در این باره چیزی می‌دانید با ما در میان بگذارید.
آداب منسوخ‌شده مسجد جامع اردکان
سال‌ها پیش در بخش خانم‌ها و روی سنگ پنجه علی شمع روشن می‌کردند؛ اما این روزها این رسم را کاملاً به فراموشی سپرده‌اند. خادمی که 70 سال از عمرش را در این مسجد گذرانده است، سنت‌های دیگری را هم به یاد دارد؛ مثلاً قدیم‌ترها، اول هر ماه قمری، خانم‌ها دور گنبد این مسجد می‌چرخیدند و روی آن دانه می‌پاشیدند تا حاجت‌روا شوند. بعضی‌ها هم جلوی در را جارو و آجیل مشکل‌گشا پخش می‌کردند تا به حاجتشان برسند. مردم حتی از شهرهای همسایه هم برای مراسم اول ماه به این مسجد می‌آمدند؛ اما دیگر از آن روزها خبری نیست.
جاهای دیدنی اطراف مسجد جامع اردکان
به اردکان که سفر کردید، بازدید از دیگر جاهای دیدنی شهر را از دست ندهید. شهر قدیمی اردکان قدمتی طولانی دارد و آثار ارزشمندی از دوره‌های مختلف در آن به یادگار مانده است.
خانه تاریخی خاتمی اردکان
«آیت الله خاتمی» یکی از رجال نامدار دولتی و رئیس جمهورهای قبلی ایران است که در اردکان متولد شده است. امروزه خانه تاریخی خاتمی یکی از جاهای دیدنی اطراف یزد است و قدمتش به دوره قاجار برمی‌گردد. این خانه متعلق به «آیت الله سید روح الله خاتمی» امام جمعه یزد و پدر آقای محمد خاتمی بود. او این خانه را در سال 1382 به اداره میراث فرهنگی اردکان واگذار کرد. این خانه در حال حاضر موزه رجال و مفاخر است. خانه خاتمی معماری زیبا و ساده‌ای دارد و بادگیرهایش سبک خانه‌های کویری را یادآوری می‌کند.
موزه فرش اردکان
رفتن به موزه فرش اردکان یک تیر و دو نشان است. هم می‌توانید از بنای قدیمی و زیبای خانه دیدن کنید و هم با هنر بومی این منطقه آشنا بشوید. بنای موزه برای یکی از تاجرهای اردکان بود؛ اما بعد از مرمت و بازسازی آن را به موزه‌ای تماشایی تبدیل کردند. در موزه فرش اردکان فرش‌ها و قالیچه‌های دست‌بافت را به نمایش گذاشته‌اند که بخشی از هویت مناطق کویری است؛ البته تعدادی از آن‌ها را هم از دیگر شهرهای ایران به این موزه برده‌اند تا مجموعه‌ای بی‌نظیر بسازند. بعد از بازدید از مسجد اردکان به آنجا هم سری بزنید.
آسیاب آبی دژگ از جاهای دیدنی نزدیک به مسجد جامع اردکان
آسیاب آبی دژگ از بناهای قدیمی و جذاب اردکان است. در ورودی این آسیاب بنایی از جنس آجر ساخته‌اند. بالای این بنا گنبدی است و بخشی از دیوارش شبکه‌های حفره‌‌ای زیبایی دارد. از پله‌های ورودی که پایین بروید، در عمق ۸متری زمین به سنگ آسیاب می‌رسید. همان طور که از اسم آسیاب پیداست، نیروی آب آن را به حرکت در می‌آورد. اگر برایتان سؤال است آبی که آسیاب را می‌چرخاند از کجا می‌آید، باید بگویم این سازه به قنات راه دارد.
اطلاعات بازدید مسجد جامع اردکان
| آدرس | استان یزد، اردکان، بلوار امام خمینی، روبه‌روی خیابان آیت الله فکور. |
| ساعات بازدید | این مسجد همه‌روزه از نماز صبح تا نماز مغرب باز است. |
| هزینه بازدید | مسجد اردکان هزینه ورودی ندارد. |
بهترین زمان بازدید
شهرهای یزد به‌خاطر همسایگی با کویر، آب‌وهوایی گرم و خشک دارند. تابستان‌های اردکان گرم و طاقت‌فرساست و گاهی دمای هوا به 45 درجه سانتی‌گراد هم می‌رسد. اگر در زمستان به این شهر بروید، باید تحمل دمای زیر صفر و سرمای استخوان‌‌سوز را داشته باشید. بهترین بازه زمانی برای بازدید از مسجد جامع اردکان و سفر به یزد اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت است. هوای اردکان بهاری است و گشت‌وگذار در شهر لذت زیادی دارد. یادتان نرود که در تعطیلات عید مسافرهای زیادی به یزد سفر می‌کنند. اگر سفرکردن در روزهای شلوغ را دوست ندارید، پیشنهاد می‌کنم در اوایل پاییز برای رفتن به این شهر برنامه‌ریزی کنید.
مسیر دسترسی
برای بازدید از مسجد جامع اردکان باید به استان یزد سفر کنید. اگر مبدأ حرکتتان تهران است، بعد از پشت‌سرگذاشتن 565 کیلومتر به اردکان می‌رسید. از بلوار امام خمینی بگذرید و به بافت قدیمی شهر بروید. در این راسته از هرکسی که بپرسید، راهنمایی‌تان می‌کند. موقعیت دقیق مسجد روبه‌روی خیابان آیت الله فکور است.
مسجد جامع اردکان هم به اندازه مسجد جامع یزد، مشهور و معروف است. تلاش کردیم در این سفر مجازی با ره بال آسمان برای بازدید از این بنا مشتاق بشوید. شاید در سفرهای قبل گذرتان به این مسجد افتاده باشد. برایمان در کامنت‌ها از تجربه‌هایتان بنویسید. از خواندنشان لذت می‌بریم.
استان یزد، اردکان، بلوار امام خمینی، روبه‌روی خیابان آیت الله فکور.
اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت بهترین زمان بازدید از مسجد و سفر به اردکان است. فصل پاییز هم برای رفتن به این شهر انتخاب خوبی است.
بازدید از این مسجد هزینه ورودی ندارد.
مسجد جامع اردکان همه‌روزه از نماز صبح تا نماز مغرب باز است.