مدرسه خان شیراز | مدرسه‌ای که ملاصدرا در آن درس داد

هرجا که صحبت از شهرهای اصیل و تاریخی ایران باشد، اسم شیراز جایگاه پررنگی دارد. شیراز کتابی قطور از تاریخ ایران است. محبوبیت شیراز آن‌قدر زیاد است که خیلی از گردشگرهای خارجی برای بازدید از آن مشتاق هستند. از حافظیه و باغ‌های سنتی و سرسبزش تا تخت جمشید که شکوه ایران را به تصویر می‌کشد، همگی تماشایی‌اند. این شهر نه‌تنها در زیباشناسی شهرت دارد بلکه در بخش‌های فرهنگی سرشناس است. این موضوع تا اندازه‌ای مهم بود که در دوره صفویان مدرسه‌ای بزرگ برای ترویج علم در شیراز ساخته‌اند. مدرسه خان شیراز از جالب‌ترین و مهم‌ترین بناهایی است که خیلی از بزرگان ایرانی در آن تحصیل کرده‌اند.

مدرسه خان شیراز کجاست؟

این مدرسه از جاهای دیدنی شیراز است که برای بازدید از آن باید به محله اسحاق بیگ بروید. مسیر را تا خیابان لطفعلی خان ادامه بدهید. از هرکسی که بپرسید، آدرس این خیابان را به شما نشان می‌دهند. از سه‌راه احمدی که بگذرید، می‌توانید این مدرسه را در سمت چپ خیابان ببینید.

تاریخچه مدرسه خان شیراز

قدمت این مدرسه به دوره شاه عباس صفوی می‌رسد. در آن زمان الله وردی خان گرجی، اداره شیراز را برعهده داشت. الله وردی خان قبل از به‌دست‌گرفتن حاکمیت شهر شیراز یکی از اسرای گرجی بود. در زمان شاه طهماسب صفوی او را از گرجستان به ایران تبعید کرده بودند. در ابتدا در دربار صفوی خدمت‌گزاری می‌کرد؛ اما بعد از مسلمان‌شدن جایگاه مهمی پیش شاه عباس پیدا کرد. شاه عباس صفوی به او مقام سپهسالاری سلطنت صفوی و حاکمیت فارس را داد. او به‌مدت 18 سال حاکم فارس بود.

الله وردی خان در زمان حکومتش برای آبادی و پیشرفت فارس تلاش‌های زیادی کرد. اقدام‌های او در زمینه‌های بازرگانی، فرهنگی، نظامی و عمرانی بود. او تصمیم گرفت مدرسه‌ای برای ترویج علم و فرهنگ بسازد. الله وردی خان تمام هزینه‌های ساخت مدرسه را به‌تنهایی پرداخت کرد؛ اما قبل از تکمیل‌شدن مدرسه از دنیا رفت. بعد از فوت الله وردی خان، فرزندش امام قلی خان مدرسه را در سال 994 هجری شمسی تکمیل کرد. بازار لار، نهر عباسی و چند پل و کاروان‌سرا در اصفهان نمونه‌های دیگری از سازه‌های الله وردی خان است. پل الله وردی خان یا سی‌وسه پل اصفهان از بناهای معروفی است که این شخص دستور ساختش را داد.

• ملاصدرا از مشهورترین اساتید مدرسه خان

الله وردی خان بعد از ساخت بخشی از مدرسه، از ملاصدرا درخواست کرد تا برای تدریس به شیراز برود. تدریس علوم معقوله یکی از ویژگی‌های برتر این مدرسه نسبت به دیگر مدارس تربیت طلاب بود؛ زیرا مدارس اصفهان این درس را به طلاب آموزش نمی‌دادند. الله وردی خان به ملاصدرا اختیار کامل داد تا تمامی درس‌ها را با سلیقه خودش برای آموزش دسته‌بندی کند. علومی که ملاصدرا انتخاب کرد درس‌هایی مثل فقه، نجوم، حساب، هندسه، زمین‌شناسی، شیمی، جانورشناسی و گیاه‌شناسی بود. به همین خاطر این دوره را یکی از بهترین دوران تدریس ملاصدرا می‌دانند.

معماری مدرسه خان شیراز

مدرسه قدیمی خان معماری چشمگیری دارد. در تمامی بخش‌ها از کاشی‌کاری‌های باشکوهی استفاده کرده‌اند که در نوع خودشان بی‌نظیر هستند. زیربنای کل این مجموعه حدود 7.700 مترمربع است که 5.000 مترمربع از آن را به بنای مدرسه اختصاص داده‌اند. امروزه خیابان‌ها و خانه‌ها جایگزین باغ‌های اطراف مدرسه شده‌اند؛ اما در حیاط مدرسه درخت‌های بلندقامت و سرسبز نارنج دلبری می‌کنند. حوض هشت‌ضلعی عمارت زیبایی این فضا را کامل‌تر کرده است.

• هشتی ورودی مدرسه خان

هشتی ورودی مدرسه خان را به‌شکل هشت‌ضلعی ساخته‌اند که طرح مشبک آجری دارد. طاق‌بندی زیبایی در سقف ورودی توجه گردشگرها را جلب می‌کند. استفاده از کاشی‌کاری‌های زیبا و خطوط اسلیمی جذابیت این اثر را دوچندان کرده است. در دو طرف هشتی، دالان کوچکی است که به حیاط مدرسه راه دارد. تا انتهای دالان که بروید، راه‌پله‌ای می‌بینید که شما را به طبقه دوم می‌رساند. روی تمام بخش‌های دالان آیات قرآن را به خط ثلث نوشته‌اند. در پایین کتیبه دالان می‌شود اسم معمار این اثر را دید.

• سردر مدرسه خان شیراز

سردر این مدرسه یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها است. این سردر طاقی ضربی دارد که همه بخش‌های آن را با کاشی‌های زیبا تزئئین کرده‌اند. زیبایی کاشی‌های معرق در سردر مدرسه خان بسیار چشمگیر است. در طراحی آن‌ها از گل‌وبوته‌های اسلیمی، پرندگان و ترنج‌ استفاده کرده‌اند و رنگ‌بندی چشم‌نوازی دارد. کتیبه‌هایی از آیات قرآن که آن‌ها را با خط ثلث نوشته‌اند، سردر مدرسه را زیباتر کرده است. در دو سمت این سردر می‌شود طاق‌نماهایی را دید. انتهای این طاق‌ها دو برج بلند ساخته بودند که در حال حاضر فقط بخشی از قسمت پایین برج سالم است.

• طاق‌های مدرسه

مدرسه خان چهار طاق اصلی دارد. بلندای هر یک از طاق‌های غربی، شرقی، جنوبی و شمالی به 16 متر می‌رسد. کاشی‌های رنگارنگ پیشانی هر طاق را پوشانده‌اند. طاقی که در پشت هشتی مدرسه است نسبت به دیگر طاق‌ها زیبایی بیشتری دارد. تمام بخش‌های این طاق کاشی‌های هفت‌رنگ زیبایی دارد. می‌شود عبارت «قال الله تبارک و تعالی شانه ان المتقین فی جنات و عیون» را روی بدنه طاق دید. در بالای پیشانی ایوان‌ها و روی طاق‌ها کتیبه‌هایی از دیگر آیات قرآن را با خط نسخ و ثلث نوشته‌اند. تعدادی از این کتیبه‌ها هم زیر بام‌ها و در مرکز جرزها است؛ البته امروزه بخش زیادی از آن‌ها از بین رفته‌اند.

• حجره‌های مدرسه خان شیراز

در بنای دوطبقه مدرسه خان 100 حجره برای طلاب ساخته‌بودند؛ البته امروزه فقط 70 حجره سالم باقی مانده است. هر حجره ایوان کوچک و جداگانه‌ای به‌سمت حیاط دارد. هرکدام از این اتاق‌ها از بخش پشت به راهروی اصلی وصل می‌شوند.

اعداد مقدس در مدرسه خان شیراز

استفاده از ویژگی‌های برجسته در ساخت‌وساز این مدرسه جذابیت بنا را بیشتر کرده است. مدرسه خان پنج اتاق تدریس دارد که عدد مقدس پنج‌تن (ع) را یادآوری می‌کند. دو اتاق هم کنار اتاق‌های درس خارج قرار دارد که در مجموع 14 اتاق می‌شوند. عده‌ای می‌گویند که عدد 14 به 14 معصوم (ع) اشاره می‌کند.

مرمت مدرسه خان شیراز

با گذشت این همه سال، عوامل مختلفی بنای این مدرسه را تخریب کرده‌ است. سال 1193بود که زلزله بخش زیادی از مدرسه خان را از بین برد. در این زمان حاجی لطفعلی شیرازی که تاجری مشهور در شیراز بود، مدرسه خان را بازسازی کرد. در سال 1232 هجری شمسی بخش‌هایی از طبقه دوم مدرسه آسیب دید. این بار حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی هزینه‌های تعمیر و ترمیم مدرسه را بر عهده گرفت. تخریب بعدی مدرسه به سال 1297 برمی‌گردد. در آن سال اداره باستان‌شناسی استان فارس برای بازسازی مدرسه خان تلاش بسیاری کرد. در حال حاضر مدرسه خان شیراز زیر نظر سازمان میراث گردشگری و فرهنگی فارس است. این سازمان با همکاری سازمان مسکن و شهرسازی استان فارس برنامه‌های مرمت و بازسازی مدرسه را انجام می‌دهند.

جاهای دیدنی اطراف مدرسه خان شیراز

• سرای مشیر شیراز

بی‌تردید اسم بازار وکیل شیراز را شنیده‌اید. سرای مشیر هم یکی دیگر از بازارهای قدیمی این شهر است که گشت‌وگذار در آن حس‌وحال متفاوتی دارد. ساخت این بازار به دوره قاجار برمی‌گردد. این بازار را در ضلع جنوبی بازار وکیل ساخته‌اند که زیبایی‌های چشمگیری دارد. حوضی در قلب بنای هشتی بازار وجود دارد که بسیار تماشایی است. درخت‌های بهارنارنج اطراف این حوض را پوشانده‌اند و در بهار فضا را عطرآگین می‌کنند. اگر دلتان صنایع‌دستی و سوغات شیراز را می‌خواهد، بازدید از سرای مشیر را از دست ندهید. در هر حجره از سرا، صنایع مختلفی از قلم‌زنی‌ها، معرق، خاتم‌سازی و حکاکی خودنمایی می‌کنند.

• عمارت کلاه فرنگی

در بین جاهای دیدنی شیراز، عمارت کلاه فرنگی محبوبیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا کریم خان زند را در این عمارت به خاک سپرده‌اند. کریم خان زند در زمان حیاتش دستور داد تا این عمارت را در بخشی از باغ نظر بسازند. به‌خاطر وجود آرامگاه کریم خان زند، این باغ را به اسم باغ شاهزاده، عمارت چهارفصل و باغ حکومتی هم می‌شناسند. عمارت کلاه فرنگی بنایی هشت‌ضلعی است که معماری چشمگیری دارد. کاشی‌کاری‌ها و نقاشی‌های عمارت کلاه فرنگی بخشی از معماری اصیل ایرانی را نشان می‌دهد. درها و پنجره‌های اُرسی عمارت بسیار تماشایی هستند. در داخل عمارت کلاه فرنگی از آثار ارزشمند هنرمندها مثل تابلوهای نقاشی و مجسمه‌های سنگی نگهداری می‌کنند. بازدید از این موزه که به موزه پارس معروف شده است، خالی از لطف نیست. این باغ نزدیک به ارگ کریم خان زند است و تا مدرسه زیبای خان فاصله زیادی ندارد.

• حمام گنجینه در نزدیکی باغ خان شیراز

به بازدید از مدرسه خان که رفتید، خوب است به حمام گنجینه هم سری بزنید. برای بازدید از این حمام باید تا انتهای خیبان لطفعلی خان بروید. حمام گنجینه یا گچینه یکی از حمام‌های قدیمی شیراز است که ساختش به سال 1300 هجری شمسی برمی‌گردد. حاکم شیراز در دوره قاجار باغ نارنجستان قوام را ساخت که بخش‌های مختلفی داشت. حمام گنجینه، یکی از زیرمجموعه‌های قوام است و آن را با تونلی به نارنجستان قوام وصل کرده‌اند. در مجموعه حمام گچینه، حمامی خصوصی وجود دارد که قوام‌السلطنه از آن استفاده می‌کرد. در نزدیکی این حمام می‌توانید از خانه زینت الملوک، مسجد نصیرالملک و پاساژ ولیعصر دیدن کنید.

• باغ ایلخانی

ساخت باغ ایلخانی به دوره قاجار برمی‌گردد. وسعت این باغ به 3.500 متر می‌رسد و عمارت باشکوهی در قلب این باغ می‌درخشد. یکی از جذاب‌ترین بخش‌ها در این باغ درختی بزرگ و کهنسال است. عمارت داخل باغ نمای بسیار چشمگیری دارد. گچ‌بری برجسته‌ای ستون‌ها و بخش‌های مختلف عمارت را زیبا کرده است. ستون‌های عمارت باغ ایلخانی را از سنگ‌های مرمر یکپارچه ساخته‌اند. تصویر این ستون‌ها در آب حوض جلوی عمارت منعکس می‌شود که تماشایی است. فضای داخلی عمارت هم دست کمی از بیرون آن ندارد. اتاق آیینه زیباترین بخش در این عمارت است. با آیینه‌کاری‌های شگفت‌انگیزی هر بخش از این اتاق را تزئین کرده‌اند. نقاشی‌ها و منبت‌کاری‌های این اتاق توجه همه را به خودش جلب می‌کند و شاهکاری از معماری آن دوره است. اگر دستی بر حرفه عکاسی دارید، می‌توانید عکس‌های جالبی از این عمارت ثبت کنید. برای بازدید از این باغ باید محله میدان شاه بروید.

• خانه تاریخی منطقی نژاد (موزه موسیقی)

اگر به بازدید از عمارت‌های قدیمی علاقه‌مند هستید، بازدید از خانه تاریخی منطقی نژاد را از دست ندهید. این خانه از زیباترین خانه های تاریخی شیراز است. این بنای دیدنی را در زمان قاجار ساخته‌اند. خانه منطقی نژاد تزئینات چشمگیری دارد که بسیار خیره‌کننده هستند. با کاشی‌کاری‌های بسیار زیبایی دیواره‌های بیرونی خانه را تزئین کرده‌اند. ایوان این خانه با درهای چوبی و منبت‌کاری‌شده، اثری هنری و ارزشمند است. تمام سقف ایوان را با ظرافت نقاشی کرده‌اند. فضای داخلی هم به‌اندازه نمای بیرونی آن شگفت‌انگیز است. تالار آیینه این خانه یکی از بی‌نظیرترین آیینه‌کاری‌ها را بین عمارت‌های تاریخی ایران دارد. امروزه خانه تاریخی منطقی نژاد را به موزه موسیقی شیراز می‌شناسند. این موزه بخش‌های مختلفی مثل آرشیو صوتی، تصویری، گالری ساز، اتاق شنیداری و گالری اسناد دارد. این خانه گنجینه‌ای گران‌بها از آثار هنری است.

بهترین زمان بازدید

شیراز از شهرهای چهارفصل در ایران است. به همین خاطر در هر زمان با زیبایی‌های خاصش از شما میزبانی می‌کند؛ اما اگر محدودیت زمانی ندارید، بهار بهترین زمان بازدید از این شهر است. شیراز در بهار، هوای بسیار مطبوع و دل‌نشینی دارد. عطر بهارنارنج‌ها در همه جا می‌پیچد و خاطره‌ای فراموش‌نشدنی از شیراز برایتان می‌سازد. فراموش نکنید که در این زمان از سال شیراز مقصد بسیاری از گردشگرهاست؛ به همین خاطر اقامتگاهی را که می‌خواهید، زودتر رزرو کنید.

مسیر دسترسی

اگر قصد بازدید از مدرسه خان شیراز را دارید، باید به سمت جنوب ایران بروید. بعد از رسیدن به استان فارس، مسیر را تا شیراز ادامه بدهید. مدرسه خان در محله اسحاق بیگ شیراز است. خیابان لطفعلی خان زند را پیدا کنید. بعد از گذشتن از تقاطع غیرهم‌سطح نمازی به سه‌راه احمدی می‌رسید. از سه‌راه احمدی که بگذرید، مدرسه در سمت چپ خیابان مشخص است. مسیرهای مختلفی برای رفتن به این خیابان هست. مثلاً می‌توانید تا پل کابلی بروید و از چهارراه زیر آن بگذرید. خیابان زینبیه در این مسیر به دو خیابان لطفعلی خان زند و خیابان غدیر منتهی می‌شود. حدود 100 متر که از چهارراه جلوتر بروید مدرسه خان را می‌بینید.

برای پیداکردن مدرسه می‌توانید از گوگل مپ هم کمک بگیرید. اگر وسیله نقلیه شخصی همراهتان نیست، نگران نباشید. وسایل نقلیه عمومی شما را به این مدرسه تماشایی می‌رسانند. این مکان دیدنی تا ایستگاه متروی ولیعصر حدود ۲ کیلومتر فاصله دارد. اگر قصد دارید از اتوبوس‌های تندرو استفاده کنید، باید در ایستگاه احمدی یا ولیعصر پیاده بشوید. به‌راحتی با کمی پیاده‌روی به مدرسه می‌رسید.

اطلاعات بازدید از مدرسه خان شیراز

آدرس	استان فارس، شیراز، محله اسحاق بیگ، خیابان لطفعلی خان، سه‌راه احمدی، سمت چپ خیابان، مدرسه خان شیراز.
هزینه بازدید	هزینه بازدید برای هر گردشگر ایرانی 3000 تومان و برای هر گردشگر خارجی 20 هزار تومان است.
ساعت بازدید	صبح‌ها ساعت هفت تا 13:30 و بعد از ظهرها از ساعت 14:30 تا 18:30 است.
روزهای تعطیل	اربعین، تاسوعا، عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام صاق (ع).

مدرسه خان شیراز مکانی فرهنگی با معماری‌های چشم‌نواز است. امیدواریم از این سفر مجازی با ره بال آسمان لذت برده باشید. اگر در سفرهای قبلی به شیراز از این مکان دیدن کرده‌اید، تجربه‌هایتان خواندن دارد.