شهر زابل با پنج هزار سال تمدن درخشان و آثار باستانی و فرهنگی ارزشمند بسیاری در آن به چشم می‌خورند، از اصلی‌ترین مقاصد سفر گردشگران داخلی و خارجی است. شاید شما نیز این روز‌ها به فکر خرید بلیط هواپیما زابل و سفر به‌سوی این شهر باشید. پیش از این در راهنمای سفر زابل در‌خصوص جاهای دیدنی زابل سخن گفته و تمامی اطلاعات لازم برای سفر به این شهر را در اختیارتان قرار دادیم. در این مطلب قصد داریم شما را برای خرید سوغات زابل راهنمایی کنیم؛ تا در سفر خود به این شهر یادگاری‌‌های ارزشمندی برای عزیزان خود به سوغات ببرید. از‌این‌رو اگر خیال سفر به‌سوی شهر زادگاه پهلوانان اسطوره‌ای ایران را در سر دارید و اهل خرید سوغاتی هستید، در این مطلب همراه ما باشید.
سوغات خوراکی زابل | از نان‌های خوشمزه تا شیرینی‌های جذاب
-
نان محلی
نان محلی زابل از خوشمزه‌ترین نان‌های سنتی این منطقه است و می‌توان آن را به‌عنوان بهترین سوغات خوراکی زابل معرفی کرد. اغلب زنان ساکن روستا‌های اطراف زابل به پخت این نان محلی مشغول هستند. نان محلی زابل در تنور‌های آتش پخت می‌شود و به همین سبب طعمی لذیذ و بی‌نظیر و بافتی نرم دارد. این نان در شمار محبوب‌ترین سوغات زابل قرار می‌گیرد؛ از‌این‌رو توصیه می‌کنیم در سفر به زابل لذت چشیدن این نان خوشمزه را از دست ندهید.
-
ادویه آچار
آچار نام ادویه‌ای محلی در شهر زابل است که در تمام خانه‌های مردم ساکن این شهر پیدا می‌شود. این ادویه طعمی منحصر‌به‌فرد دارد و مردمان بومی زابل از آن به‌عنوان چاشنی غذا‌های محلی خود، به‌خصوص آبگوشت و خورش‌های سنتی، استفاده می‌کنند. برای تهیه این ادویه خاص ابتدا آرد گندم را روی حرارت تفت می‌دهند تا خامی آن گرفته شود. سپس به آرد پودر زیره سبز و سیاه ،تخم گشنیز و شوید و نمک و فلفل سیاه و قرمز و زردچوبه اضافه می‌کنند.
در این مرحله ترکیب را از روی حرارت برمیدارند تا کمی سرد شود. پس از آن به این ترکیب پیاز چرخ‌کرده و زردچوبه نیز اضافه می‌کنند و ورز می‌دهند. در‌نهایت خمیر حاصل را شکل می‌دهند و در ظرفی می‌گذارند تا خشک شود. برای استفاده از این چاشنی خوشمزه در غذا، آن را پیش از مصرف پودر کرده و به غذا اضافه می‌کنند. اگر از تجربه طعم‌های جدید در غذا‌ها استقبال می‌کنید و دوست دارید طعمی اصیل و ماندگار را به‌عنوان سوغات زابل به یادگار ببرید، ادویه آچار گزینه مناسبی است.
-
کشک زابلی (کشک زرد)
کشک زابلی که به «کشک زرد» نیز شهرت دارد، نوعی غذای محلی و مقوی سنتی شهر زابل است. برای تهیه این غذای کامل و سالم ترکیب ادویه، زردچوبه، گندم بلغور شده و دوغ را درون کیسه‌ای نخی می‌ریزند و به مدت یک هفته تا ده روز کنار می‌گذارند. پس از گذشت زمان لازم، این ترکیب را از کیسه نخی خارج می‌کنند، ورز می‌دهند و پودر می‌کنند. ترکیب حاصل در شهر زابل به‌عنوان غذایی کامل و مقوی مصرف می‌شود. شما نیز می‌توانید در سفر به استان سیستان و بلوچستان، این خوراک را تهیه کرده، از خواص آن بهره‌مند شده و از طعم منحصر‌به‌فرد آن لذت ببرید. بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی نیز کشک زابلی را به‌عنوان سوغات زابل تهیه می‌کنند تا طعمی اصیل از این خطه را برای عزیزان خود به سوغات ببرند.
-
کشک سفید (قروت)
کشک سفید که در گویش سیستانی به آن «قروت» نیز می‌گویند، از خوشمزه‌ترین سوغات زابل است. قروت نوعی خوراکی است که از شیر محلی حاصل می‌شود و اغلب طعمی شور و ترش دارد. برای تهیه کشک سفید، ابتدا دوغ یا ماست محلی را روی حرارت قرار می‌دهند و مدام هم می‌زنند تا به جوش برسد و کمی پخته شود. پس از آن را از روی حرارت برمیدارند و صبر می‌کنند تا دمای آن کاهش پیدا کند. سپس ماست یا دوغ جوشیده و پخته‌شده را داخل کیسه‌ای از جنس متقال ریخته و از جایی آویزان می‌کنند تا آب اضافه آن گرفته شود.
ماده حاصل را از کیسه خارج کرده، درون ظرفی می‌ریزند و آن را به‌همراه مقداری نمک، ورز می‌دهند. خمیر به‌دست‌آمده را به قسمت‌های کوچک تقسیم می‌کنند و به‌صورت دلخواه شکل می‌دهند. در پایان کشک‌ها را درون سبدهایی از جنس چوب می‌چینند و زیر آفتاب می‌گذارند تا خشک شود. این خوراکی خوشمزه و محبوب، ماندگاری بالایی دارد؛ به همین دلیل اگر مسیری دور در پیش دارید، کشک سفید به‌عنوان سوغات شهر زابل، گزینه مناسبی است.
-
قلیفی (نان محلی سیستان)
قلیفی از دیگر نان‌های سنتی شهر زابل است که طعم بی‌نظیر آن طرفداران بسیاری دارد. خمیر این نان از شیر، آرد گندم، روغن، نمک و خمیرمایه تهیه می‌شود. به خمیر این نان، خرمایی که هسته آن را گرفته و سرخ کرده‌اند، اضافه می‌کنند. ترکیب خمیر نان و خرما را لول می‌کنند و سپس آن را جوری می‌پیچانند که به‌صورت حلزونی درآید. سپس خمیر‌های پیچیده شده را داخل سینی فر می‌چینند و روی آن زرده تخم‌مرغ زده و کنجد می‌پاشند. در نهایت خمیر‌ها را درون فر قرار می‌دهند تا پخته شوند. این نان طعمی شیرین و لذیذ و بافتی نرم دارد؛ از‌این‌رو توصیه می‌کنیم در سفر به زابل این نان را تهیه کرده و مقداری از آن به‌عنوان سوغات زابل برای عزیزان خود ببرید.
-
نان چلبک
در معرفی نان‌های سنتی و سوغات زابل، نام نان لذیذ چلبک را نباید از قلم انداخت. این نان جزو محبوب‌ترین نان‌های محلی زابل است که بسیاری از مردم بومی آن را در منزل تهیه می‌کنند. مردم زابل خمیر نان چلبک را درون روغن سرخ کرده و همراه با شکر میل می‌کنند. این نان گل سر سبد سفره‌های افطار و سحر سیستانی‌ها در ماه مبارک رمضان است. در سفر به زابل حتماً طعم این نان لذیذ را بچشید تا مزه بی‌نظیر آن برای همیشه در خاطرتان باقی بماند.
-
بورک
اگر از بومیان زابل بپرسید، احتمالاً اغلب آن‌ها می‌گویند که نان بورک، خوشمزه‌ترین نان محلی این منطقه است. این نان اغلب در فصل بهار پخت می‌شود؛ چرا‌که بین آن را با نوعی اسفناج کوهی که به‌صورت خودرو در این فصل می‌روید، پر می‌کنند. مردم بومی زابل در این فصل به کوه و دشت می‌روند تا ضمن لذت بردن از طبیعت دلکش فصل بهار، اسفناج کوهی جمع کرده و با آن نان خوشمزه بورک را بپزند. برای پخت این نان ابتدا اسفناج را می‌شویند، خرد می‌کنند و همراه با پیاز‌داغ و ادویه تفت می‌دهند.
در ادامه خمیر نان را صاف می‌کنند، یک لایه از مایع اسفناج روی آن قرار می‌دهند، سپس یک لایه خمیر دیگر روی آن می‌گذارند. در‌نهایت نان بورک را درون فر یا تنور می‌گذارند تا پخته شود. طعم این نان بسیار دلپذیر است و به‌عنوان میان‌وعده‌ای کامل و مقوی، گزینه مناسبی به شمار می‌آید. پیشنهاد می‌کنیم اگر در فصل بهار مهمان شهر زابل بودید، این نان را تهیه کرده و مقداری از آن را به‌عنوان سوغات زابل، برای عزیزان خود ببرید.
-
تجگی (سمنو)
تجگی یا سمنو از خوشمزه‌ترین شیرینی‌های محلی سیستان است که می‌توان آن را به‌عنوان بهترین شیرینی سوغات زابل معرفی کرد. این شیرینی خوشمزه از جوانه گندم تهیه می‌شود و بسیار مقوی بوده و خواص بسیاری دارد. زنان روستایی خطه زابل هر‌ساله در ماه دی، تجگی را به سبک اجداد و نیکان خود می‌پزند. برای پخت این شیرینی خوش‌طعم ابتدا گندم را به مدت ۲۴ ساعت خیس می‌کنند. سپس گندم‌ها را درون کیسه‌ای کنفی قرار می‌دهند و مرتباً روی آن آب می‌پاشند تا گندم‌ها جوانه بزنند.
پس از جوانه زدن گندم‌ها آن را از کیسه خارج کرده و خشک می‌کنند. سپس از آن آرد تهیه می‌کنند. آرد را با روغن ترکیب می‌کنند تا خمیری نسبتاً شل به دست آید. در‌نهایت خمیر به‌دست‌آمده را درون ظرف‌های مسی بزرگ می‌پزند. جالب است بدانید که در پخت این شیرینی از هیچ نوع شیرین‌کننده‌ای استفاده نمی‌شود و شیرینی آن به دلیل آزاد شدن قند طبیعی جوانه گندم است.
-
کلوچه خرمایی
کلوچه خرمایی را می‌توان به‌عنوان بهترین شیرینی سوغات زابل معرفی کرد. در گذشته این کلوچه خوش‌عطر و طعم، اغلب در ماه اسفند توسط زنان سیستانی تهیه می‌شد تا با آن‌ها از مهمانان نوروز خود پذیرایی کنند. امروزه این کلوچه لذیذ در تمام ایام سال در شیرینی‌فروشی‌های سنتی این شهر پیدا می‌شود. این کلوچه بافتی نرم و لطیف دارد. وجود خرما در آن نیز سبب شده تا طعم شیرین دلچسبی داشته باشد. توصیه می‌کنیم در سفر به زابل لذت چشیدن طعم بی‌نظیر این کلوچه خوشمزه را از خود و عزیزانتان دریغ نکنید.
صنایع دستی سوغات زابل | هدیه‌ای نفیس و ماندگار
زیور آلات سوغات زابل
زنان سیستانی در پوشش‌های محلی و سنتی خود، از انواع زیور‌آلات استفاده می‌کنند. زیور‌آلاتی که در پوشش محلی زنان این خطه استفاده می‌شود، بسیار متنوع است و هر‌کدام نام و کاربرد منحصر‌به‌فردی دارند. در ادامه چند‌تا از زیبا‌ترین و مهم‌ترین زیور‌آلات سوغات زابل را معرفی کرده‌ایم:
- تاسنی: نوعی سنجاق سینه که بین دو یقه لباس وصل می‌شود؛
- تگ: نوعی آویز گردن؛
- تعویذ: گردن آویز یا بازو‌بندی که جایی برای گذاشتن دعا دارد؛
- چوری: نوعی النگو؛
- زبادان: حجمی توخالی برای قرار دادن مواد خوشبو که دور گردن می‌آویزند.
- باهو بند (موزیبری): چیزی شبیه بازو‌بند برای تزئین بازو؛
- باری: برای تزئین لاله گوش؛
- پادیگ: چیزی شبیه پا‌بند برای تزئین پا؛
- پلک: برای تزئین دو طرف بینی؛
- پلو: برای تزئین جلوی بینی؛
- گوشواره های سنتی زنان سیستانی: گوشواره ماهکی (به شکل هلال ماه کوچک)، گوشواره احمد شاهی؛
-
حصیر بافی
هنر حصیر‌بافی در سیستان و بلوچستان، قدمتی دور و دراز دارد. این هنر در زندگی مردمان سیستان از جایگاهی ویژه دارد و بسیاری از زنان و مردان روستایی به بافت حصیر مشغول هستند. هنر حصیر‌بافی در منطقه سیستان «خولک» و در منطقه بلوچستان «تگرد» نام دارد. تفاوت اصلی خولک و تگرد در مواد اولیه آن‌ها است. برای بافت خولک از ساقه‌های نی و برای بافت تگرد برگ درختان خرمای وحشی (داز) استفاده می‌شود. مهم‌ترین محصولات حاصل از هنر حصیر‌بافی در سیستان و بلوچستان پرده، سایه بان و توتن (نوعی قایق حصیری) است. حصیر‌های زیبای دست‌بافت می‌توانند گزینه‌های خوبی برای هدیه دادن به عزیزان به‌عنوان سوغات زابل باشند.
-
دودنی بافی
دودنی بافی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین هنر‌های رایج میان مردم بومی خطه زابل است. این هنر امروزه به باد فراموشی سپرده شده، اما هنوز هم می‌توان آثار حاصل از آن را در بهترین مراکز خرید سوغات زابل پیدا کرد. دودنی نوعی وسیله تزئینی است که در گذشته در اغلب خانه‌های مردم سیستان پیدا می‌شد. این وسیله با موادی همچون تور‌های زیبای تزئینی، گل‌ها و گیاهان درست می‌شود. جالب است بدانید که سیستانی‌ها این وسیله را هم به‌عنوان تزئین و هم به‌عنوان دفع چشم‌زخم از مال و جان خود، به دیوار‌های خانه‌هایشان می‌آویختند. شما نیز می‌توانید محصولات حاصل از هنر دودنی بافی را به‌عنوان یادگاری از تاریخ و فرهنگ این سرزمین، برای عزیزان خود به سوغات ببرید.
-
گلیم بافی
گلیم‌بافی از دیگر هنر‌های اصیل و سنتی جنوب شرق ایران است و در بین عشایر بلوچ و بلوچ‌های ساکن سیستان، از جایگاهی ویژه‌ای برخوردار است. در این منطقه گلیم‌ها با استفاده از نخ‌های پشمی بافته می‌شوند. عشایر بلوچی این نخ‌ها را از پشم گوسفندان تهیه کرده و رنگرزی می‌کنند. در بافت گلیم‌ها اغلب از رنگ‌هایی همچون قرمز، قهوه‌ای، زرد، سبز، کرم و سفید استفاده می‌شود. گلیم‌های این منطقه اغلب نقش‌های راه‌راه یا طرح‌های هندسی دارند. بدو‌ن‌شک گلیم از ارزنده‌ترین و زیبا‌ترین سوغات زابل است؛ از‌این‌رو اگر در بهترین مراکز خرید سوغات زابل به‌دنبال هدیه‌ای ماندگار و نفیس برای عزیزان خود هستید، گلیم‌های دست‌بافت عشایر بلوچ می‌توانند گزینه مناسبی برای شما باشند.
-
سوزن دوزی (سیاه دوزی)
در حاشیه یقه و سرآستین لباس محلی زنان سیستانی، نوعی سوزن دوزی ظریف و زیبا به چشم می‌خورد که به آن «سیاه‌دوزی» می‌گویند. در این نوع سوزن‌دوزی از نخ‌های ابریشمی سیاه‌رنگ استفاده می‌شود؛ به همین سبب نام سیاه‌دوزی را برای آن برگزیده‌اند. امروزه این هنر چشم‌نواز و ارزشمند جای خود را در مد امروزی باز کرده است؛ از‌این‌رو شما می‌توانید با مراجعه به مراکز خرید زابل انواع پوشاک و کیف‌های خوش‌نقش و زیبا را که با هنر سوزن‌دوزی زینت داده شده‌اند، تهیه کنید.
-
خامه دوزی
خامه دوزی که به آن «خامک دوزی» یا «خمک دوزی» نیز می‌گویند، از دیگر هنر‌های اصیل سیستانی است که پارچه‌های حاصل از آن جزو ارزشمند‌ترین پارچه‌های صنایع دستی و سوغات زابل شمرده می‌شوند. این هنر چشم‌نواز و ظریف، بیشتر در روستا‌های سیستان رواج دارد. زنان خوش‌ذوق روستایی با دستان توانگر خود، نقوش خاص و اصیل بومی را به‌وسیله ابریشم نتابیده به شکل‌های برجسته هندسی و به‌صورت گل‌های متنوع، روی الیاف و پارچه‌های مخصوص می‌دوزند. اگر در میان سوغات زابل به‌دنبال هدیه‌ای ارزشمند برای عزیزان خود هستید، پیشنهاد ما به شما پارچه‌ها، روسری‌ها و پوشاکی است که با هنر چشم‌نواز خامه‌دوزی مزین شده‌اند.
-
پریوار دوزی (پلیوار)
پریوار دوزی که به آن پلیوار نیز می‌گویند، نوعی گلدوزی روی پارچه است. این هنر در زمان گذشته، میان مردم سیستانی بسیار رواج داشته و امروزه نیز به‌عنوان صنایع و سوغات زابل شناخته می‌شود. پریوار اغلب روی حاشیه روسری و اشارپ زنان بلوچ به چشم می‌خورد. همچنین در بعضی مناطق مانند منطقه «ایرندگان» پریوار روی لباس، در قسمت پیش سینه، سر شلوار و دور آستین نیز دوخته می‌شود. هنر پریوار‌دوزی جلوه‌ای خاص به لباس‌ها می‌بخشد و در پوشش محلی مردمان این خطه نیز بسیار به چشم می‌خورد.
-
سکه دوزی و آینه دوزی
از دیگر هنر‌های اصیل و قدیمی رایج در شهر زابل، سکه دوزی و آینه دوزی است. در سکه‌دوزی از انواع سکه‌های رنگی، دکمه‌های رنگی، صدف، خرمهره، قطعات ریز یا درشت آیینه، پولک و… استفاده می‌شود. در گذشته اغلب خانواده‌های بلوچ از این هنر چشم‌نواز برای تزیین رو‌تختی‌ها استفاده می‌کردند یا آن را برای تزیین اتاق، به دیوار می‌آویختند. همچنین گاهی از هنر سکه‌دوزی در عروسی‌ها، برای تزیین گردن شتری که عروس و داماد روی آن می‌نشینند، استفاده می‌شد. امروزه این هنر خیره‌کننده، به‌عنوان یکی از زیبا‌ترین سوغات زابل شناخته می‌شود.
-
سیس بافی
آخرین صنایع دستی بومی سوغات زابل که در این مطلب قصد داریم به معرفی آن بپردازیم، «سیس بافی» است. سیس رشته الیافی است که در اطراف تنه درخت خرما می‌روید و رها می‌ماند. برخی آن را به گیس درخت خرما تشبیه می‌کنند. از به هم تنیدن این رشته‌ها طناب ضخیمی حاصل می‌شود که در گویش محلی به آن «سازو» می‌گویند. مردم سیستان در گذشته از سیس و سازو برای بافت پادری، زیر انداز، سبد، زنبیل و… استفاده می‌کردند. امروزه محصولات حاصل از سیس‌بافی به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین و خاص‌ترین سوغات سیستان و زابل شناخته می‌شوند.
در این مطلب از مجله گردشگری ره بال آسمان سعی کردیم راهنمایی کامل برای خرید سوغات زابل در اختیارتان قرار دهیم. در این معرفی از نان‌ها و خوراکی‌های سنتی و خوشمزه این شهر شروع کردیم و در‌نهایت به معرفی صنایع دستی زیبا و ارزنده زابل پرداختیم. اگر خیال خرید بلیط اتوبوس زابل یا سفر به این از روش دیگری را در سر دارید، پیشنهاد می‌کنیم که پیش از هرکاری راهنمای سفر این شهر را مطالعه کنید تا با بهترین هتل های زابل، جاهای دیدنی این شهر، بهترین زمان سفر، بهترین رستوران های زابل و… آشنا شده و سفری خاطره‌انگیز را در این شهر تجربه کنید. در‌نهایت اگر تجربه سفر به این شهر و خرید سوغات آن را داشته یا ساکن این شهر هستید، برای ما و مخاطبان ما بنویسید که از میان سوغات زابل، کدام گزینه را پیشنهاد می‌کنید؟
نان محلی، ادویه آچار، کشک زابلی (کشک زرد)، کشک سفید، قلیفی (نان محلی سیستان)، چلبک، بورک، تجگی (سمنو) و کلوچه خرمایی را می‌توان به‌عنوان بهترین سوغات خوراکی زابل معرفی کرد.
از بهترین شیرینی‌های سوغات زابل می‌توان به قلیفی (نان محلی سیستان) نان چلبک، تجگی (سمنو) و کلوچه خرمایی اشاره کرد.
حصیر بافی، دودنی بافی، گلیم بافی، سوزن دوزی (سیاه دوزی)، خامه دوزی، پریوار دوزی، سکه دوزی و آینه دوزی و سیس بافی را می‌توان به‌عنوان صنایع دستی سوغات زابل معرفی کرد.
در میان سوغات خوراکی زابل، ادویه آچار، کشک زابلی (کشت زرد) و کشک سفید (قروت)، ماندگاری بسیار خوبی دارند.
از ارزنده‌ترین صنایع دستی سوغات زابل می‌توان به زیور‌آلات سوغات زابل، گلیم‌بافی، سوزن‌دوزی، خامه‌دوزی، پریوار دوزی، سکه دوزی و آینه دوزی اشاره کرد.