تخت سلیمان تکاب | زادگاه زرتشت و یادگار مسیح

تاریخ‌گردی همیشه لذت خودش را دارد؛ اما دیدن بنایی که به زمان‌های خیلی دور برمی‌گردد، یک تیر و دو نشان است. هرجا هم که حرفی از باستان و باستان‌شناسی باشد، خواسته یا ناخواسته حرف از رمزورازهای جذابی هم وسط می‌آید. بنایی که امروز چرخی در آن می‌زنیم، هم از سلیمان نشان دارد و هم از زرتشت و مسیح. افسانه‌ای از آن به کیخسرو می‌رسد و بنایی در آن به برادرزاده هلاکوخان. از همه این ها هیجان‌انگیزتر اینکه می‌گویند هر که به این منطقه سفر کند، ثروتمند می‌شود! چه کسی است که از ثروت بدش بیاید یا با شنیدن اسم پول وسوسه نشود که سمتش برود؟ امروز به تخت سلیمان تکاب در شمال غرب ایران می‌رویم؛ پس کوله‌بارتان را برای سفری مفصل فراهم کنید.

تخت سلیمان کجاست؟

در استان آذربایجان غربی و در تکاب، روستایی به اسم نصرت آباد هست. در نصرت آباد بخشی تاریخی وجود دارد که امروزه به آن تخت سلیمان می‌گویند. این مجموعه در 45کیلومتری شهر تکاب است. البته نکته جالب این است که تخت سلیمان دیگری هم در کلاردشت داریم. قبلاً از تخت سلیمان کلاردشت برایتان گفته‌ایم.

تاریخچه تخت سلیمان

تاریخ تخت سلیمان به‌قدر امروز و دیروز نیست. از کاوش آن آثاری به دست آورده‌اند که قدمت بعضی از آن‌ها به 3هزار سال قبل برمی‌گردد؛ یعنی سنگ بنای این مجموعه را شاید در دوره‌ای قبل از هخامنشیان گذاشته باشند. تخت سلیمان تکاب نشانه‌هایی از دوره‌های پارینه سنگی، عصر آهن یک، دو و سه دارد. این نشانه‌ها به مردم سکاها، ماناها، مادها، هخامنشیان و اشکانیان برمی‌گردد. هر دوره‌ای هم بنایی به آن اضافه کرده‌اند که آثار آن به دوره‌های مادی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و ایلخانی برمی‌گردد؛ مثلاً بقایای دهکده‌ای در شمال غربی دریاچه‌اش به عهد هخامنشیان می‌رسد؛ اما مهم‌ترین بناهای آن آتشکده و تالار ساسانی است.

مردم از زمان‌های قدیم در این منطقه سکونت داشتند؛ اما می‌گویند بهرام گور، یکی از پادشاهان ساسانی، به ساخت مجموعه تخت سلیمان و آتشکده آن فرمان داد. دیگر شاهان ساسانی هم در رونق و توسعه این شهر بی‌تأثیر نبودند. حمله امپراطوری روم این شهر را ویران کرد و بعد از حمله عرب‌ها به ایران، این شهر دیگر رونق نگرفت.

مجموعه تخت سلیمان آذربایجان غربی از نظر تاریخی، هویتی، ملی و اعتقادی برای ایرانیان اهمیت بسیاری دارد. کاوش‌ها در این مجموعه کماکان ادامه دارد و باستان‌شناسان هر بار از راز جذابی پرده برمی‌دارند.

• حمله رومیان

آرتور که عاشق کلئوپاترا بود، مأمور شد تا به ایران حمله کند. او می‌خواست این مأموریت را زودتر تمام کند و به ایران برگردد؛ پس ابزار و ادواتی که برای جنگ با ایرانیان اضافه می‌دانست، در جایی نزدیک ایران مستقر کرد. او با سپاهی که حالا سبک‌تر و چابک‌تر شده بود به تخت سلیمان امروزی یورش برد. در آن زمان مادها بر این منطقه حکومت می‌کردند. آرتور در جنگ متوجه شد که عجولانه تصمیم گرفته است و به همه سپاهیان و ابزار جنگش احتیاج دارد. در همین بین که مادها در برابر سپاه رومیان دفاع می‌کردند، پارت‌ها هم وارد میدان شدند. پارت‌ها به سپاه مستقر در نزدیکی ایران حمله کردند و این‌طور بود که سپاه رومیان در این جنگ شکست خورد.

ایران و روم جنگ‌های زیادی با هم داشتند که خیلی از آن‌ها در خطه تخت سلیمان نبود؛ اما در یکی از آخرین جنگ‌ها روم به فرماندهی هیراکلیوس به ایران حمله کرد. این همان جنگی بود که تخت سلیمان در آن تقریباً ویران شد و دیگر فرصتی برای رونق پیدا نکرد.

• دوران اورتایی

در زمان اسکندر، فرماندار ساتراپ ماد شمالی، شخصی به اسم آتروپات بود. بعد از فروپاشی امپراطوری اسکندر، آتروپات اعلام استقلال کرد. او اسم کشورش را «ماد کوچک» گذاشت و گنزک را به پایتختی انتخاب کرد. گنزک اسم تاریخی تخت سلیمان است. به‌خاطر حضور خاندان آتروپات به این منطقه آتورپاتگان می‌گفتند؛ اما عرب‌ها بعدها اسم آن را به آذربایجان تغییر دادند.

• حمله عرب‌ها

بعد از اینکه عرب‌ها آذربایجان را فتح کردند، موبد موبدانِ تخت سلیمان با سردار فاتح پیمانی بست. آن‌ها به توافق رسیدند که سردار در ازای پرداخت مالیات، آتشکده را ویران نکند. این توافق 400 سال دیگر هم به عمر آتشکده آذرگشسب اضافه کرد. در این مدت بناهای دیگری هم به تخت سلیمان اضافه کردند. در دوره سلجوقیان بود که زرتشتی‌های ایران مجبور شدند از ایران به هند مهاجرت کنند. آن‌ها آتش مقدس بهرام را با خود به پارسیان هند بردند. در آن زمان بود که مردم عادی برای اولین‌بار وارد این آتشکده شدند و زندگی شهرک‌نشینی را شروع کردند.

• ایلخانان

ایلخانان مغول از تخت سلیمان به‌عنوان پایتخت ییلاقی و تابستانه شاهانشان استفاده می‌کردند. از آن زمان بناهایی در این منطقه باقی‌مانده است که قدمتی 700ساله دارند. ایلخانان ویرانی‌های قبلی این مجموعه را هم مرمت کردند. آن‌ها ایوان شرقی، سالن شورا، ساختمان هشت و 12ضلعی را در دوره حکومت آقاخان به تخت سلیمان اضافه کردند.

• حکومت ملوک الطوایفی

بعد از ایلخانان هر منطقه از ایران را طایفه‌ای اداره می‌کرد. در این بین آران، آذربایجان، قره‌باغ، کردستان اردلان و دیلمان به دست چوپانیان افتاد. در این دوران تخت سلیمان دهکده و بازارچه فصلی بود و در دوره صفویان آن را سکونت‌گاه ییلاقی عشایر کردند. 250 سال پیش بود که تخت سلیمان برای همیشه خالی از سکنه شد.

• قاجار و پهلوی

در 1196 یا 1197 شمسی بود که «سِر روبرت کرپورتر» کشف کرد تخت سلیمان منطقه‌ای تاریخی است؛ اما این «اشمیت» عکاس آمریکایی بود که در 1216 یا 1217 از این منطقه عکس گرفت. او فکر می‌کرد که این منطقه پادگانی نظامی است؛ ولی خیلی زود متوجه ارزش تاریخی منطقه شد. «سر هنری راولینسون» در 1837 یا 1838 این محل را کاملاً دقیق توصف کرد؛ اما فون دراستون، کلایس و… در فاصله سال‌های 1337 تا 1357 در کاوش‌هایشان به رازهای تخت سلیمان پی بردند؛ البته فقط به بخش‌های از آن.

• بعد از انقلاب

بعد از انقلاب تا 1372 کاوش در تخت سلیمان را متوقف کردند؛ اما در همین سال مرمت تخت سلیمان را دوباره شروع کردند. تخت سلیمان در 1382 ثبت جهانی شد. در 1395 هم دانشگاه درسدن آلمان برای یک دوره کاوش ۵ساله با ایران به توافق رسید. این شروع کشف‌های جالب‌تر از این منطقه بود.

نام‌های تاریخی تخت سلیمان در کتاب‌ها

• به پارسی میانه گنزک یا گنجک؛
• به پهلوی گنزه، گنجه و در بعضی کتاب‌ها شَیخ؛
• به ارمنی گنزکا یا کادزا؛
• به سریانی گنذرک یا گنژک؛
• به یونانی گنزکا، گادزاکا یا گادزا در کتاب پلوتارک، مورخ یونانی، فِراد؛
• به تازی جَزَن، جَنزَه، جَزنَق یا جَنزَقه؛
• به مغولی ستوریق؛
• امروزه تخت سلیمان.

در بعضی کتاب‌ها به تخت سلیمان «شیز» هم می‌گفتند. ماجرای فتح تخت سلیمان با متنِ بخشِ نامه رستم به برادرش در شاهنامه ارتباط دارد. فردوسی در شاهنامه درباره این منطقه این‌طور گفته است:

«چو نامه بخوانی تو با مِهتَران/ برانداز و برساز لشکر بر آن/ همی تاز تا آذرآبادِگان/ دیار بزرگان و آزادگان/ همیدون گله هر چه داری ز اسب/ ببر سوی گنجور آذرگشسب»

اشتباه یا واقعیت

بعضی باستان‌شناس‌ها و تاریخ‌نگارها دریاچه ارومیه را به اسم «چی‌چست» هم می‌شناسند. به همین خاطر به تخت سلیمان هم چی‌ست (چئی‌چست) می‌گویند؛ اما تحقیق‌ها نشان می‌دهد که ماجرای افراسیاب در شاهنامه با ماجرای پرسورام هندی شباهت دارد؛ پس شاید بشود نتیجه گرفت که چی‌چست یا همان «دریاچه درخشان» جایی در هند است؛ یعنی احتمالاً به‌خاطر نزدیکی دو داستان به هم اسم چی‌چست را به اشتباه وارد تاریخ ایران کرده‌اند.

افسانه های تخت سلیمان

تقریباً از 250 سال پیش این منطقه متروکه شد و دیگر کسی در آن زندگی نمی‌کند. داستان، افسانه و ادبیات هم که با ایرانی‌ها پیوند دیرینه دارد. شاید به همین خاطر است که برای تخت سلیمان افسانه‌های زیادی نقل کرده‌اند. یکی از این داستان‌ها این است که جن‌ها در این منطقه خالی زندگی می‌کنند.

• داستان حضرت سلیمان

مردم معتقدند که تخت سلیمان تکاب، همان تخت معروف سلیمان نبی(ع) است. در قصه‌های قرآنی و روایات آورده‌اند که حضرت سلیمان با جن‌ها در ارتباط بود و آن‌ها را به خدمت گرفته بود. در آن دوره کارهای سنگین و ساخت‌وسازهای سخت و عظیم را جنیان انجام می‌دادند؛ پس مردم باور دارند که تخت سلیمان را جن‌ها به این عظمت ساخته‌اند و ساخت آن کار انسان نبوده است.

این افسانه تا جایی پیش رفته که قلعه‌ای به اسم قلعه بلقیس هم در همین منطقه است. محلی‌ها این قلعه را قلعه ملکه سبا می‌دانند، که این داستان هم در قرآن آمده است. به خاطر همین افسانه‌هاست که در مدت این 250سال کمتر کسی به تخت سلیمان تعرض کرده است. حالا هم که دیگر از این منطقه و گنجینه‌هایش محافظت می‌کنند.

• داستان زرتشت (درود پروردگار بر او)

خیلی‌ها معتقدند که تخت سلیمان همان شهر باستانی شیز است که زرتشت در آن متولد شد؛ البته این اعتقاد هنوز هم بحث‌برانگیز است؛ اما هرچه که هست آتشکده آذرگشسب یکی از سه آتشکده مهم ساسانیان بود و قداست خاصی برای ایرانیان داشت. اهمیت تخت سلیمان برای ساسانیان با اهمیت تخت جمشید برای هخامنشیان برابری می‌کرد؛ پس حتماً اینجا در زمان خودش خیلی باشکوه و پررونق بود.

• داستان مسیح(ع)

می‌گویند در زمان پادشاهی اورمزد (پدر اردشیر) به پادشاه خبر رسید که قرار است پسر مقدسی به دنیا بیاد. پیش‌گویی کرده بودند که این ولادت فرخنده در بیت لحم اتفاق می‌افتد؛ پس اورمزد پیکی فرستاد تا این ولادت مقدس را تبریک بگوید. حضرت مریم(س) به پیک پادشاه کیسه کوچکی خاک هدیه داد تا برای تبرک آن را به اورمزد بدهد؛ اما پیک در راهِ برگشت، در نزدیکی تخت سلیمان بیمار شد. او که امیدی به زنده‌ماندن نداشت، کیسه خاک را در زمین دفن کرد. او چند روز بعد هم از دنیا رفت. خبر که به گوش اورمزد رسید، دستور داد به خاطر آن خاک تبرک در آن منطقه آتشکده‌ای بنا کنند. بعدها در آن منطقه دریاچه‌ای از دل زمین جوشید و در نهایت به شکل دریاچه تخت سلیمان امروزی در آمد. این دریاچه هم برای خودش افسانه‌هایی دارد.

راز دریاچه تخت سلیمان تکاب

راز این دریاچه به افسانه‌هایی مربوط است که درباره آن روایت می‌کنند. می‌گویند کف دریاچه تخت سلیمان گنجی افسانه‌ای مدفون است. محلی‌ها معتقدند زمان حمله رومیان به ایران، خسروپرویز برای حفاظت از گنج بزرگ ایرانیان، این گنج را داخل آب انداخت.

معماری تخت سلیمان و بخش‌های مختلف آن

تخت سلیمان در دشتی وسیع است و دورتادور آن را حصاری به شکل بیضی کشیده‌اند. در داخل حصار دو مربع است که آتشکده در مرکز مربع شمالی و دریاچه در مرکز مربع جنوبی است. دور این مربع‌ها را حصاری به شکل مستطیل کشیده‌اند که 60 برج استوانه‌ای دارد. در شمال غرب دریاچه ایوان بلندی هست که آن را به اسم «ایوان خسرو» می‌شناسند.

ایوان خسرو به حوض خانه هفت‌گوش یا دو اتاق راه دارد که آن را در دوره ایلخانی ساخته‌اند. بیرون از تخت سلیمان هم جوی آبی از سنگ است که محلی‌ها به آن «اژدهای سنگی» می‌گویند. این جوی درازای 300متری و بلندای 4متری دارد.

در ادامه بخش‌های مختلف تخت سلیمان را معرفی کرده‌ایم.

• حصار محیطی تخت سلیمان

ساسانیان حصاری دایره‌ای با 38 برج‌وبارو و به درازای 1120 متر در تخت سلیمان به یادگار گذاشته‌اند. این حصار دفاعی و حفاظتی تمامی بناها و آثار دیگر محوطه را در دل خودش جای داده است. حصار ساسانی در بلندترین بخش 18 متر بلندا و بین 4 تا 5.3 متر پهنا دارد.

در زمان باستان حصارها را دایره‌ای می‌ساختند تا تمام شهر را در بر بگیرد. این ویژگی معماری حتی در زمان پارت‌ها هم استفاده می‌شد. در گذشته شهرهایی مثل مرو، الحضر، تیسفون را هم به همین شیوه حصارکشی کرده‌اند. با این‌ حال احتمالاً طرح دایره‌ای حصار تخت سلیمان را از دریاچه بیضی شکل آن الهام گرفته‌اند.

• دروازه‌های ساسانی و ایلخانی تخت سلیمان

حصار تخت سلیمان سه دروازه ورودی بزرگ دارد. دروازه جنوب شرقی و شمالی برای دوره ساسانیان است. دروازه جنوب ‌شرقی تقریباً سالم مانده؛ اما دروازه شمالی کم‌وبیش ویران شده‌است؛ البته این دو دروازه هم از لحاظ ظاهری و هم معماری کاملاً شبیه به هم هستند؛ پس اگر کمی همت کنیم، مرمت آن‌ها ممکن است. دروازه سوم هم به دوره ایلخانی برمی‌گردد. این دروازه را با بریدن حصار محیطی ساخته‌اند. امروزه ما هم برای دیدن مجموعه باید از دروازه ایلخانی وارد مجموعه بشویم.

• آتشکده آذرگشسب تخت سلیمان

آتشکده آذرگشنسب در استان آذربایجان غربی و در شهرستان تکاب قرار دارد. این آتشکده را روی کوه اسنَوند ساخته‌اند. آذرگشسب یا همان آذرگشنسب معنی «آتش اسب نر» می‌دهد. این آتشکده جزئی از مجموعه تخت سلیمان است. به‌طور کلی در دوره ساسانیان سه آتش مقدس در ایران بود که از آن‌ها در سه آتشکده از بزرگترین آتشکده های ایران نگهداری می‌کردند. این آتش‌ها اسم‌های مختلفی داشتند و هرکدام برای طبقه خاصی از جامعه بود.

• آتش بُرزین مهر (آتش عشق و والا) ویژه برزیگران و در نزدیکی نیشابور؛
• آتش فَربغ (آتش فَر ایزدی) ویژه موبدان و بلندپایگان و در کاریافت فارس؛
• آتش آذرگشسب یا آذرگشنسب (آتش اسب نر) ویژه ارتشیان در تخت سلیمان تکاب.

افسانه آتشکده آذرگشسب

می‌گویند کیخسرو زمانی که می‌خواست «بهمن دژ» در اردبیل امروزی را از دست دیوها رها کند، همه جا شب شد. این تاریکی جادوی دیوها بود. به نظر می‌رسید که شکست او حتمی است؛ اما در این زمان آتشی از آسمان بر روی یال اسبی نر پایین آمد و دوباره جهان را روشن کرد. کیخسرو بعد از پیروزی در جنگ برای تشکر از اهورمزدا که آتشی برایش فرستاده بود، جایگاهی برای آن آتش ساخت. او اسم این جایگاه را آتشکده آذرگشسب یا آتشکده آذرگشنسب گذاشت. امروز این آتشکده در تخت سلیمان تکاب در استان آذربایجان غربی است.
این آتشکده را در 1316 ثبت ملی هم کرده‌اند.

در اوستا زادگاه زرتشت را «ائیریانم وئجه» می‌دانند که در ری بود. در آن زمان ری را یکی از خاندان‌های معروف اشکانیان به اسم خاندان مهران اداره می‌کرد. ساسانیان به این خاندان اعتماد چندانی نداشت؛ پس تصمیم گرفتند، این محل را از ری به آذربایجان غربی تغییر دهند.

آذربایجان چون به تیسفون، پایتخت ساسانیان، نزدیک بود، برای آن‌ها اهمیت خاصی داشت؛ پس جایگاه تولد زرتشت را به آن‌جا بردند و به آن «ایران ویج» می‌گفتند. واژه «ایران» اولین بخش این واژه مقدس است که آن را برای سرزمین یک‌پارچه ساسانیان انتخاب کردند. در پارسی باستانی این بخش اول «آریانام» و در زبان اوستایی «آریانِم» بود. در دوره اشکانیان این واژه را به آریان تبدیل کردند؛ اما ساسانیان همان آریانام را در نظر داشتند.

• مسجد آذرگشسب تخت سلیمان

آتشکده آذرگشسب بزرگ‌ترین مرکز اجتماعی، آموزشی، مذهبی و عبادتگاه ایرانیان زرتشتی بود؛ اما حمله رومی‌ها آن را ویران کرد. بعد از اسلام آقاخان، برادرزاده هلاکوخان که به اسلام گرایش داشت، مسجدی روی ویرانی‌های آتشکده ساخت؛ اما این مسجد هم بعد از مدت‌ها ویران شد و از آن فقط کاشی‌هایی با نشق‌ونگارهای برجسته به جا ماند.

• معبد آناهیتا تخت سلیمان

آناهیتا برای ایرانیان باستان الهه آب، فراوانی، زیبایی و باروری بود و مقام والایی داشت. معبد آناهیتا را هم برای ستایش این الهه ساخته‌اند. فضای معبد آناهیتا تخت سلیمان تکاب مربعی با اندازه‌ها 19×19 متر و ۸ ستون یا جرز است. این ستون‌ها را با سنگ‌های پاک‌تراش ساخته‌اند. این معبد در بین دالان‌ها و ۴ اتاق مستطیلی در چهار طرف است. معبد آناهیتای تخت سلیمان تکاب تنها معبد آناهیتای ایران نیست. ایرانی‌ها برای پرستش الهه آب در شهرهای مختلف ایران پرستشگاه ساختند.

• کنگاور کرمانشاه؛
• کازرون فارس؛
• شهر تاریخی بیشاپور؛
• رفسنجان کرمان.

• دهلیز حفاظتی

دهلیز محافظتی از مهم‌ترین تأسیسات به‌جامانده از سلسله ساسانی در تخت سلیمان است. این دهلیز با دو بخش شرقی و غربی، آتشکده، محوطه و بناهای اطراف آن‌ها را در برمی‌گیرد. در دو طرف دیوارهای دهلیز دسترسی‌های فرعی ایجاد کرده‌اند. ورودی دهلیزها را هم در امتداد محور اصلی دروازه شمالی تخت سلیمان ساخته‌اند. پهنای دهلیز 2.4 متر و ضخامت دیوارهایش هم حدود 1.20 متر است. این دهیزها از نظر راحت‌کردن دسترسی به بخش‌های مختلف تخت سلیمان و حفاظت از آن اهمیت بسیاری داشت.

• تالار ستون‌دار

تالار ستون‌دار در غرب آتشکده آذرگشسب و شمال ایوان خسرو قرار دارد. این تالار 24×17 متری را با سنگ‌های تراش‌دار، آجر و تزیین گچ‌بری ساخته‌اند. در تالار ستون‌دار دور ردیف چهارستونی و در کف آن نشان‌هایی از سنگ‌تراشی دوره ساسانی هست. کف این بنا را با تخته‌سنگ‌هایی بزرگ و مسطح سنگ‌فرش کرده بودند. خوب که دقت کنید، می‌توانید بقایای چند جوی و حوض آب را هم در کف تالار ببینید.

در جنوب تالار ستون‌دار، تالار ستون‌دار دیگری است. ستون‌های تالار دوم چهارگوش است و بخش زیادی از آن را هنوز حفاری نکرده‌اند. این بخش در زیر کاخ‌های ایلخانی در کنار ایوان خسرو دفن شده است.

• تالار چهار ستون تخت سلیمان

در بخش غربی تخت سلیمان آثاری از تالاری چهارگوش وجود دارد. از این تالار با اندازه‌ها 20.5× 20.5 پایه و بخش‌هایی از چهار ستون باقی مانده است. ایلخانان در این تالار مجلس «قورولتای» یا «قوریلتای» را تشکیل می‌دادند که مجسلی برای تصمیم‌های مهم حکومتی بود.

• بناهای هشت ضلعی

در بخش غربی ایوان خسرو، در دو طرف، دو بنای هشت‌ضلعی هست که آن‌ها را سنگ و آجر و ملات گچ ساخته‌اند. این بناهای هشت‌ضلعی را با کاشی‌کاری و گچ‌بری تزیین کرده‌اند. این دو بنای شمالی و جنوبی از مجموعه کاخ ایلخانی‌اند و از نظر معماری و تزیین بسیار پر اهمیت هستند.

• حمام ایلخانی تخت سلیمان

در کنار دروازه شمالی و ورودی دهلیز شرقی آثاری از حمامی قدیمی متعلق به اواخر دوره ایلخانی وجود دارد. این حمام را از لاشه‌سنگ، گچ و آجرهای ساسانی ساخته‌اند. در کاوش این بنا متوجه شده‌اند که این بنا بخشی‌های مختلفی داشت. برای مثال بخش‌های زیر از آن دسته هستند:

• گرم‌خانه؛
• هشتی ورودی؛
• گربه‌ور؛
• انواع کاشی‌های لعاب‌دار؛
• طاقچه‌هایی در دیوار؛
• کانال‌های آب‌رسانی؛
• سیستم فاضلاب چاهی؛
• کف سنگ‌فرش شده؛
• طاق آجری.

• ایوان خسرو تخت سلیمان تکاب

ایوان خسرو پلانی مربع‌مستطیلی دارد که در معماری دوره ساسانی رایج بود. این ایوان را کاملاً شبیه ایوان مدائن اما در اندازه‌ها کوچک‌تر و در کنار آتشکده آذرگشسب ساختند. ایوان خسرو سالم‌ترین بخش از دیوار شمالی بلندایی حدود 5.8 متر دارد. پهنای دهانه ایوان حدود 12 متر و عمق آن 27 متر است. اگر با دانستن این اندازه‌ها کنجکاو اندازه‌های ایوان مدائن شدید، آن را هم برایتان می‌گذارم. پهنای دهانه ایوان مدائن 26 متر، بلندای آن 37 متر و عمق آن 43 متر است.

دیوارهای جانبی در بخش پایینی را تا بلندای شش‌متری با سنگ‌های پاک‌تراش ساخته بودند؛ اما از این بخش به بعد، آجر به کار برده بودند که به شدت آسیب دیده است. بیشتر بخش‌هایی آجری به اندازه‌ای فرو ریخته که فقط 5.2 متر از هفت متر آن باقی مانده است.

• دریاچه تخت سلیمان

دریاچه تخت سلیمان چشمه‌ای رسوبی دارد که از عمق حدود 112متری زمین می‌جوشد. این دریاچه در قدیم آنقدرها عمیق نبود؛ اما رسوبات چشمه آرتزین که آب دریاچه را تأمین می‌کند، در گذر زمان لبه‌های دریاچه را بالا آورده است. این دریاچه با کوه زندان تخت سلیمان ارتباط زیرزمینی دارد که در نوع خودش شگفت‌انگیز است. درازای دریاچه 110 متر و پهنای آن 80 متر است. آبی که در چشمه این دریاچه می‌جوشد، در زیر آب دمایی در حدود 40 درجه دارد؛ اما وقتی به سطح می‌رسد، دمای آن 21 درجه می‌شود. دمای این دریاچه در سطح در تمام سال ثابت است.

آب این دریاچه آشامیدنی نیست، چون رسوب سخت دارد؛ مثلاً منیزیم، پتاسیم، کلسیم، کلر، سولفات و سدیم. هیچ جانور و گیاهی هم در سطح یا عمق دریاچه زندگی نمی‌کند. در شمال و جنوب محوطه تخت سلیمان دو جوی آب سرازیر از دریاچه را به سمت زمین‌های کشاورزی می‌برد. محوطه باستانی و دریاچه روی تپه‌ای به بلندای 62 متر قرار دارند. این تپه را رسوبات چشمه کف دریاچه ساخته است. هر سال به‌طور میانگین 9 میلی‌متر رسوب روی این تپه جمع می‌شود. در یکی از تورفتگی‌های دریاچه 30 تا 40 سانتی‌متر املاح زرد انباشته شده که به سطح می‌رسند. این تو رفتگی با شیب تندی به کف دریاچه راه پیدا می‌کند. در عمق پایین‌تر دریاچه بزرگ‌تر می‌شود، به همین خاطر است که دریاچه تخت سلیمان شکلی شبیه قیف سروته دارد.

• زندان تخت سلیمان

زندان تخت سلیمان حفره‌ای در دل کوه است که مردم محلی به آن «زندان دیو» یا «زندان تخت طاووس» هم می‌گویند. این زندان را متعلق به حکومت سلیمان نبی(ع) می‌دانند و به خاطر تخت سلیمان به آن زندان سلیمان می‌گویند؛ اما چرا این زندان به زندان دیو معروف است؟ این دیگر به افسانه‌های محلی این منطقه برمی‌گردد. داستان‌های زندگی حضرت سلیمان با دیو و پری، حرف‌زدن با حیوان‌ها و رام کردن جن‌ها در ارتباط است. سلیمان نبی(ع) انگشتری داشت که با آن فرمانروای همه موجودات زمین بود؛ اما همیشه موجوداتی بودند که سر ناسازگاری داشتند. یکی از این موجودات دیو بزرگی بود که حضرت آن را در سیاه‌چاله تخت سلیمان زندانی کرده بود. این زندان هیچ راهی به بیرون ندارد و در اطراف دهانه آن آثار بنایی سنگی با ملات ساروج وجود دارد. محلی‌ها معتقدند این بنا را برای نگهبانی از دیو ساخته‌اند. به خاطر زندانی شدن دیو در سیاه‌چاله به این زندان، زندان دیو هم می‌گویند. می‌گویند دیو در سیاه‌چاله همان دیوی بود که انگشتر حضرت سلیمان را از او دزدید. این دیو خودش را به شکل حضرت سلیمان درآورد که او را برای همین کار مجازات کردند.

ویژگی زندان دیو تخت سلیمان

این حفره مثل حفره‌هایی که معمولاً در کوه‌ها ایجاد می‌شود، جنسی از سنگ‌های آذرین و دگرگونی ندارد. بلندای کوه حدود 87 تا 108 متر است؛ اما گودال درون آن 80 متر عمق دارد و پهنای دهانه آن 65 متر است. این دهانه، دهانه آتشفشان هم نیست. جنس حفره از سنگ‌های رسوبی است که از رسوب دریاچه تخت سلیمان به وجود آمده است. جالب است که بدانید زندان نبی کندی و زندان برنجه داخل محوطه تخت سلیمان نیستند؛ اما به آن نزدیکند و شکل مشابهی دارند. در سفر به تکاب برای دیدن تخت سلیمان می‌توانید سری هم به این دو زندان بزنید.

جاهای دیدنی نزدیک تخت سلیمان

• روستای تاریخی یولقون آغاج

این روستا در فاصله 30کیلومتری تکاب است و آثار تاریخی آن به دوران قاجار و صفوی برمی‌گردد. متأسفانه مسجد روستا با قدمتی حدود 150 سال در آتش‌سوزی از بین رفت. مسجدی جدیدی را جایگزین قبلی کرده‌اند؛ اما اگر انتخابتان تاریخ‌گردی است، می‌توانید از قلعه روستایی، حمام سنتی، مسجد و خانه اربابی این روستا دیدن کنید.

• قلعه سردار افشار

این قلعه را سردار حسینعلی خان افشار ساخت و قدمتش به زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار می‌رسد. قلعه سردار افشار کبوترخانه یا قوش‌خانه هم دارد که از بخش‌های مهم آن است. این بنا امروزه به جمعیت هلال احمر شهرستان تکاب تعلق دارد.

• قلعه بلقیس

حضرت سلیمان را با هدهدش می‌شناسند. داستان او با ملکه سبا هم که معروف است و آن را حتی در قرآن هم آورده‌اند. اسم ملکه سبا، بلقیس بود؛ پس اگر اینجا تخت سلیمان باشد، عجیب نیست که قلعه‌ای به اسم بلقیس، ملکه زیبای سبا، داشته باشد. قلعه بلقیس یار دیرین تخت سلیمان است و قدمتی 3هزارساله دارد. این هم‌نشینی تاریخی را در یونسکو هم به ثبت رسانده‌اند.

• سد قجور

سد قجور در 5کیلومتری شرق شهرستان تکاب در میان دره‌است. قدمت این سد به دوره پهلوی برمی‌گردد و آن را ثبت ملی هم کرده‌اند.

• چمن متحرک

چمن متحرک قطعه چمنی است که شبیه جزیره‌ای در دریاچه شناور ماندهو است. به این منطقه چملی گول می‌گویند که به یکی از عجیب‌ترین و در عین حال آرامش بخش ترین مناطق ایران تبدیل شده است. در سال 99 برای دسترسی راحت‌تر به این منطقه جاده آن را آسفالت کردند.

• مسجد جامع تکاب

قدمت مسجد جامع تکاب به دوره قاجار می‌رسد. معماری این مسجد و طاق گهواره‌ای آن تماشایی است. این اثر را در 1381 ثبت ملی کرده‌اند.

• آبشار قینرجه

این آبشار در 40کیلومتری شهرستان تکاب است و حوضچه‌ها و چشمه‌های اطراف آن خاصیت درمانی دارد. اگر می‌خواهید از سفرتان بهره کافی ببرید، در چشمه‌های این منطقه تنی به آب بزنید.

• بقعه ایوب انصاری

این بقعه در 13کیلومتری جنوب شهرستان تکاب و در روستای «دورباش» است و قدمت آن به قرن هفت هجری برمی‌گردد. محلی‌ها معتقدند که این بنا محل دفن سر ایوب انصاری است و برای آن احترام خاصی قائلند.

• مسجد جامع تاریخی روستای آغولبیک

این روستا در 5کیلومتری شهرستان تکاب است. قدمت این بنا هفت سال بیشتر از بنای مسجد جامع تکاب است و یک بنای قجری است.

بهترین زمان سفر به تخت سلیمان

این منطقه در هر فصلی زیبایی‌های خودش را دارد؛ اما فصل بهار یا اوایل تابستان سفرتان را خاطره‌انگیزتر می‌کند. در بین ماه‌های این دو فصل هم اردیبهشت بهترین ماه سرزدن به تخت سلیمان تکاب است. در اردیبهشت هوای این منطقه هنوز خنک و زمین آن سرسبز و چشم‌نواز است.

امکانات رفاهی تخت سلیمان

متأسفانه در اطراف مجموعه تخت سلیمان امکانات رفاهی وجود ندارد؛ پس برای دسترسی به امکانات باید تا روستاهای اطراف یا شهرستان تکاب بروید. در شهرستان تکاب فروشگاه و پارکینگ و اقامتگاه هست.

اقامت در اطراف تخت سلیمان

• روستای نصرت آباد

در 1397، در روستای نصرت آباد تکاب اقامتگاه بوم‌گردی راه اندازی کردند؛ البته در فصل‌های پرمسافر این اقامتگاه تکمیل ظرفیت می‌شود. در روستا می‌توانید ویلا یا سوئیت هم برای اجاره پیدا کنید؛ اما به هر دلیلی اگر همه‌جا پر بود باید برای اجاره سوئیت به روستاهای اطراف بروید.

• تکاب

اگر اقامت در هتل را به ماندن در اقامتگاه و سوئیت ترجیح می‌دهید، باید به تکاب بروید. در تکاب دو هتل هست که البته آن‌ها هم در فصل‌های پرمسافر تکمیل ظرفیت می‌شود. بهتر است وقتی تصمیم گرفتید تخت سلیمان را در لیست سفرهایتان بگذارید، برنامه‌‌ای بریزید و جایی برای خودتان رزرو کنید.

مسیر دسترسی

در هر کجای ایران که هستید، خودتان را به آذربایجان غربی برسانید. در 45کیلومتری شمال شرق تکاب، روستایی به اسم روستای نصرت آباد هست. در روستای نصرت آباد پی تخت سلیمان را از هرکسی بگیرید، آن را نشانتان می‌دهد.

هزینه بازدید	5000 تومان
ساعت بازدید	9 صبح تا 7 شب
آدرس	استان آذربایجان غربی، 45 کیلومتری شمال شرقی تکاب، روستای نصرت آباد

گفتنی‌هایمان درباره مجموعه تخت سلیمان تکاب به پایان رسید؛ اما دیدنی‌هایش هنوز هم پابرجاست. اگر به دیدن این منطقه مشتاق شده‌اید، ره بال آسمان را هم به هم‌سفری بپذیرید. اگر هم خوش‌شانس بوده‌اید و قبلاً به این منطقه زیبا سفر کرده‌اید، تجربه‌هایتان را برایمان در کامنت بنویسید.