پل ورسک مازندران و سه خط طلا یک شاهکار مهندسی در زمان رضا شاه با عمری نزدیک به یک قرن که همچون نگینی بر دره زیبای ورسک می‌درخشد. پل افسانه‌ای و به قول چرچیل «پل پیروزی»، با ارتفاعی بیش از 100 متر بر فراز دره ورسک. خلقتی از مهندسان آلمانی به دستور شاهان ایرانی. پروژه‌ای استراتژیک، عظیم، استوار و البته پُربها؛ اما ماندگار. یک پل قوسی در روستای ورسکِ سوادکوهِ مازندران زیبا. یک راه ارتباطی بین راه آهن شمال جنوب ایران. به نظر می‌آید بهتر است هر ایرانی حداقل یک بار تجربه سفر با قطار تهران ساری یا تهران گرگان را داشته باشد تا از پل پابرجای ورسک عبور کند؛ اما پیشنهاد می‌کنیم قبل از سفر به سوادکوه بیشتر درباره این پل و داستان ساختش بدانید؛ داستانی سرشار از هیجان، خلاقیت و توانمندی.
داستان ورسک و پل معروفش
همزمان با تاج‌گذاری رضا شاه در سال 1305، طرح احداث راه آهن سراسری ایران در مجلس شورای ملی تصویب شد. هدف اجرای این طرح آن بود که از شمال به جنوب ایران راه ارتباطی راحتی وجود داشته باشد. از این رو، شرکت‌های مهندسی دانش‌بنیان مختلف آمریکایی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی آمدند و رفتند؛ اما هیچکدام موفق به ارائه و اجرای طرح‌های کارآمد نشدند تا اینکه شرکت دانمارکی کمپساکس وارد مذاکره با ایران شد. نتیجه آن شد که یورگن ساکسیلد به عنوان مدیرعامل این شرکت، قرارداد احداث راه آهن شمال جنوب ایران را در سال 1312 امضا کرد. یورگن یک تعهد سنگین به رژیم پهلوی و البته سودآور برای خود داد.
یورگن متعهد شد در مدت 6 سال، 900 کیلومتر راه آهن در ایران احداث و به ازای ساخت هر متر، یک و نیم گرم طلای خالص دریافت کند. چیزی بیش از 50 میلیاردتومان امروز؛ البته ناگفته نماند تمام هزینه ساخت راه آهن از مالیات گرفته‌شده در آن زمان تأمین می‌شد. شاید با یک حساب سرانگشتی تصور کنید دولت آن زمان راضی به پرداخت بهای سنگینی بابت ساخت راه‌آهن شده؛ اما این را هم باید پذیرفت که صحبت از حدود یک قرن پیش است، 900 کیلومتر راه آهن با امکانات اندک آن زمان کاری بود بس دشوار و شاید غیرممکن.
خلاصه، یورگن به‌همراه تیمی از خبره‌ترین مهندسان آلمانی اتریشی آن زمان به ایران آمدند؛ ابتدا عکس‌های هوایی از کوه‌های البرز گرفتند تا بهترین مسیر ارتباطی را پیدا کنند. پیداکردن مسیری مطمئن بین رشته کوه‌های صعب‌العبور البرز و پیشنهاد طرحی اجراشدنی کار ساده‌ای نبود؛ اما شرکت کمپساکس از پسِ تهیه نقشه راه برآمد. آن‌ها پس از بررسی‌های موشکافانه بهترین مسیر احداث راه آهن شمال جنوب را پیدا کردند و پیشنهاد دادند راه آهن از روستای عباس‌آباد مازندران یا همان ورسک امروزی به سمت تونل گدوک عبور کند.
از آنجا که اختلاف ارتفاع بین ورسک و تونل گدوک چیزی حدود 600 متر بود، تصمیم گرفتند مسیر را به شکل سه پله، معروف به سه خط طلا روی دامنه کوه اجرا کنند تا قطار با شیب ملایم و معقول‌تری این مسیر را بپیماید. چالش بعدی، وجود دره ورسک بین مسیر بود که برطرف‌کردن این چالش یک شاهکار مهندسی به نام پل ورسک مازندران را خلق کرد.
مراحل ساخت پل ورسک
مهندسان با ارائه طرحی برای یک پل با دهانه بزرگ، مشکل مسیر راه آهن روی دره ورسک را برطرف کردند؛ همچنین برای حفاظت از پل، پیشنهاد ساخت یک تونل زیر پل را ارائه کردند تا پل از طغیان احتمالی رودخانه جاری در این مسیر در امان بماند. با درنظرگرفتن چنین تمهیداتی همه شرایط برای شروع کار مهیا بود. سرانجام یورگن و تیمش کار خود را در آبان سال 1313 شروع کردند و در اردیبهشت 1315 به پایان رساندند؛ یعنی چیزی کمتر از 18 ماه. اگر بخواهیم اشاره‌ای به عظمت این پل کنیم باید بگوییم دهانه پل ورسک چیزی حدود 66 متر طول و از ته دره 110 متر ارتفاع دارد؛ همچنین طول کلی پل 86 متر است. در حال حاضر نام پل ورسک از پل های ایران که در زمان رضا شاه احداث شد در بخش پل‌های بیش از 61 متر کتاب گینس به ثبت رسیده است.
می‌گویند رضا شاه شخصاً در زمان افتتاح پل ورسک و عبور اولین قطار از روی آن به مازندران می‌رود. پس از بررسی پلی چنین شگفت‌انگیز، دستور می‌دهد سرمهندس سازنده آن یعنی لادیسلاوس فون رابسویچ (L. Von Robcevidc) به همراه خانواده‌اش در لحظه عبور قطار زیر پل باشند. رضا شاه می‌خواست از کار مهندس آلمانی اطمینان حاصل کند و البته رابسویچ و خانواده‌اش نیز از این آزمون سربلند بیرون آمدند و عمر پل را حداقل 70 سال (یعنی تا سال 1385) تضمین کردند؛ با این وجود می‌بینیم پل هنوز سرپاست و گویا پس از بررسی‌های مهندسان ایرانی، مشخص شده این پل حالا حالاها قرار است ما را از تهران به شمال برساند و در هر سفر خاطراتی هیجان‌انگیز و فراموش‌نشدنی برایمان رقم بزند.
ویدیوی زیبا از پل ورسک
ابزارآلات به‌کاررفته در ساخت پل
شاید تصور کنید پلی چنان استوار، باید از فولاد ساخته شده باشد که بعد از گذشت بیش از 80 سال همچنان مانند روز اولش در حال ارائه خدمات است؛ اما حقیقت چیز دیگری است. شاید کمی برایتان ترسناک به نظر برسد اگر بفهمید در ساخت چنین پلی با ارتفاع بیش از 100 متر از ته دره از هیچ سازه فلزی و آرماتوری استفاده نشده است. جالب است بدانید که پل از ملات سیمان، شن شسته‌شده و آجر یعنی ملات غیر مسلح ساخته شده. همچنین ابزارآلات به‌کاررفته در مراحل ساخت پل، دینامیت و دریل دستی بوده است. به‌طور خلاصه باید گفت بعد از ساخت دو پایه بتنی و اتصال آن‌ها به هم از دو طرف کوه، دال قوسی شکل روی آن اجرا شد. در نهایت هم کار را با یک نمای آجری به پایان رساندند.
جالب است بدانید کاربری پل ورسک و سه خط طلا فقط برای جابه‌جایی مسافران از آن طرف البر به این طرف البرزر نبوده! بلکه در جنگ جهانی دوم به حدی نقش موثری در جابه‌جایی بار و سرباز داشته که سیاستمداران بزرگی در مدح این پل گفته‌اند اگر پل ورسک نبود، الان نقشه جهان تغییر کرده بود و دار و دسته هیتلر زمام‌داری جهان را به عهده گرفته بودند. همچنین چرچیل، رئیس جمهور وقت انگلستان بعد از جنگ جهانی دوم لقب «پل پیروزی» را به آن اعطا کرد.
مسیر رسیدن به پل ورسک و سه خط طلا
اگر می‌خواهید از روی پل بگذرید که مسیرتان مشخص است؛ باید سوار یکی از قطارهای تهران گرگان یا تهران ساری شوید. کافی است یک بلیط قطار رزرو کنید. اگر هم می‌خواهید با ماشین شخصی خود سمت سوادکوه و دیدنی‌هایش بروید، بستگی به مبدأ شما دارد. این پل در دره ورسک از توابع روستای ورسک شهرستان سوادکوه مازندران واقع شده است. یعنی در ۸۵ کیلومتری قائمشهر یا ۱۸۰ کیلومتری تهران، در محور فیروزکوه.
با این حساب پس از رسیدن به فیروزکوه، به سمت «چشمه آب گدوک» این شهرستان بروید. بعد از 3 کیلومتر به سمت «گردنه گدوک» راه را ادامه دهید. در سمت راست این مسیر «آبشار شورآب» را می‌بینید که دقیقاً بالای آبشار ریل قطار واقع شده است. این مسیر را تا بعد از دیدن مسیر سه خط طلا در سمت راست خود ادامه دهید و پس گذشتن از تونل، به ورسک معروف می‌رسید. ماشین خود را پارک کنید؛ از ماشین پیاده شوید؛ هم پل ورسک را ببینید و هم از این هوای دل‌پذیر و طبیعت دیدنی لذت ببرید. عکاسی و ثبت خاطره را هم که به یاد دارید.
حالا پل ورسک با عقبه تاریخی خود به یکی از جاهای دیدنی شمال ایران و یکی از زیباترین مسیرهای ریلی ایران تبدیل شده است. تماشای پل در بهار و تابستان جذاب‌تر است و البته اگر شانس بیاورید روزی که به دیدن ورسک می‌روید هوا ابری باشد و پل غرق در مه! از شما می‌خواهیم تجربه دیدن پل باشکوه ورسک را با همراهان ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.
شاهکاری بیاد ماندنی
اگه با ماشین به میرید اطراف پل ورسک هم جاذبه هایی مثل چشمه آب گدوک، گردنه گدوک، آبشار شورآب هست
این پل با این عظمت تو ۱۸ ماه و بدون تجهیزات ساخته شده
اونوقت تو پل سفید برای ساخت یه پل با تمام تجهیزات ۴ سال زمان رفته و هنوز ستون هاش معلوم نشده
خداییش رضا شاه در اون زمان خدمتی بزرگ به ابران کرد با ساخت همچین پل تاریخی و به یاد ماندنی!
برخلاف شاهان دیگر ایران در زمان های قدیم که همه به فکر عیاشی و خوش گذرانی بودن رضا شاه وطن پرستی با وجدان و با شرف و ایران ساز بود که از اول سلطنتش تا پایانش پوتین هاشو از پاش در نیاورد و همش در فکر ساخت و آبادانی کشورش بود
خدایش بیامرزد
خداوند همه خدمت‌گذاران وطن رو خیر بده و روح رفتگان رو قرین شادی کنه.