موزه مردان نمکی زنجان | سفری اسرارآمیز به گذشته‌های دور

آیا تا به حال نام مردان نمکی به گوشتان خورده است؟ به نظر شما علت این نام‌گذاری عجیب چیست؟ این افراد کجا هستند و چگونه می‌توان به ملاقات آن‌ها رفت؟ برای پاسخ به تمامی این سوال‌ها، می‌خواهیم به گذشته‌های دور و دراز سفر کنیم. شاید برایتان جالب باشد که برای این سفر ماجراجویی در زمان، نیازی به ماشین زمان نداریم؛ بلکه قرار است بر بال جادویی کلمات سوار شده و راهی یک مقصد هیجان‌انگیز شویم. موزه مردان نمکی زنجان منتظر ماست؛ پس هرطور که شده تا پایان این مقاله جذاب با ما همراه باشید. 

موزه مردان نمکی کجاست؟

اگر اهل ایران‌گردی و علاقه‌مند به تاریخ گذشته این مرز و بوم باشید، حتماً آوازه موزه های زنجان به گوشتان رسیده است. موزه مردان نمکی زنجان یکی از دیدنی‌ترین موزه‌های این شهر تاریخی بوده که تصمیم گرفتیم آن را به‌عنوان مقصد سفر خود انتخاب کنیم. این موزه شما را به کوچه‌پس‌کوچه‌های تاریخ پرآوازه ایران برده و تاریخ و تمدن چندین هزار ساله ایرانی را پیش‌رویتان به نمایش می‌گذارد. 

خانه ذوالفقاری زنجان | از گذشته تا امروز

موزه مردان نمکی زنجان در عمارت تاریخی ذوالفقاری قرار دارد. شاید این سؤال برایتان به وجود آمده باشد که تا قبل از پیداشدن مردان نمکی، کاربرد این بنای تاریخی چه بوده است؟ در پاسخ به این سؤال باید بگوییم که بنای عمارت ذوالفقاری زنجان، یکی از شاهکارهای معماری دوران قاجار بوده و به خودی خود یکی از جاهای دیدنی زنجان به شمار می‌رود. آجرکاری‌ها و طرح‌های هندسی نمای بیرونی این عمارت، هنر معماران و هنرمندان آن دوران را به نمایش گذاشته و علاقه‌مندان به سبک معماری ایرانی را به خودش جلب کرده است.

بعدها که در زمستان سال 1372 اجساد 6 مرد نمکی از دل یک معدن نمک کشف شدند، خانه ذوالفقاری زنجان به موزه باستان شناسی زنجان تغییر کاربری داد. البته در آن زمان به دلیل کمبود امکانات و فراهم نبودن شرایط لازم برای نگهداری این مومیایی‌ها، انتقال آن‌ها به موزه باستان شناسی زنجان با تاخیر روبه‌رو شد. تا اینکه سرانجام در سال 1386 این اجساد به صورت موقت به موزه منتقل شدند. یک سال بعد نیز یعنی در اواخر سال 1387 این موزه به‌طور رسمی به‌عنوان اولین موزه باستان شناسی و موزه مردان نمکی زنجان تأسیس شد. 

تاریخچه خانه ذوالفقاری زنجان و محل موزه باستان شناسی

اگر در زنجان نام خاندان ذوالفقاری را بپرسید، هیچکس را پیدا نخواهید کرد که از قدرت و نفوذ این خانواده سلطنتی بی‌خبر باشد. خاندان ذوالفقاری از قدیمی‌ترین و سرشناس‌ترین خانواده‌‌های استان زنجان بودند. از قضا امروز نیز سراغ خانه‌ای به همین نام آمده‌ایم. عمارت ذوالفقاری که در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های زنجان به نام «دالان آلتی» قرار دارد؛ در اواخر حکومت قاجار ساخته شده است. در آن زمان این محله یکی از اعیانی‌ترین محله‌های زنجان بوده و عمارت‌های باشکوه دیگری مثل خانه وزیری، خانه خدیوی، عمارت دارایی و… نیز در این منطقه قرار دارند.

بعد از انقلاب اسلامی به دلیل متروک‌ماندن و نبودن مراقبت‌های لازم، آسیب‌های زیادی به این بنا وارد شد؛ به‌طوری که امروزه از مجموعه تاریخی ذوالفقاری فقط عمارت بیرونی آن باقی مانده است که به «عمارت محمود خان ذوالفقاری» شناخته می‌شود. البته در سال 1379 به همت میراث فرهنگی استان، بنای عمارت ذوالفقاری زنجان در چندین مرحله مرمت و بازسازی شد. همچنین با انتقال مردان نمکی و تبدیل این بنا به موزه باستان شناسی زنجان روح تازه‌ای در این عمارت دمیده شد. خوب است بدانید که خانه ذوالفقاری زنجان در اسفند ماه 1375 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. 

داستان کشف مردان نمکی

چگونگی کشف مومیایی‌های مردان نمکی، داستانی دور و دراز و شنیدنی دارد. با کشف این اجساد، دری به وسعت تاریخ به روی باستان‌شناسان باز شد و توانستند کشفیات بسیار زیادی را ثبت کنند. هرکدام از این مومیایی‌ها سرگذشت متفاوتی دارند. بیایید قدم‌به‌قدم این سیر تاریخی را بررسی کنیم و با 6 مرد نمکی استان زنجان آشنا شویم؛ ۶ مومیایی حیرت‌انگیز که ساعت‌ها شما را بر سر جای خود میخکوب می‌کنند.

کشف مرد نمکی نخست | مرد چکمه‌پوش

همان طور که گفتیم کشف اولین مرد نمکی به سال 1372 بازمی‌گردد. درست هنگامی که کارگران مشغول استخراج نمک از معدن چهرآباد بودند، نیم‌تنه مرد نمکی اول پیدا شد. پس از انجام تحقیقات و بررسی‌های گسترده، تخمین زده می‌شود که قدمت این مومیایی به 1700 سال پیش بازمی‌گردد. همچنین باستان‌شناسان موفق شدند که با شواهد و مدارک موجود، سن مرد نمکی شماره یک را 37 سال و گروه خونی او را +B تشخیص دهند. هرچند که دلیل واضح و مشخصی برای مرگ مردم نمکی شماره یک وجود ندارد؛ اما به نظر می‌رسد که سقوط درون یکی از گودال‌های معدن نمک و ضربه به جمجمه، علت اصلی مرگ وی بوده است. جالب است بدانید لباس‌ها و زیورآلاتی که همراه این جسد پیدا شده نشان می‌دهد که این مرد جزو افراد مرفه جامعه بوده است. چکمه چرمی و پارچه‌های گلدوزی‌شده‌ای که همراه این جسد پیدا شد، گواه بر این مدعاست. 

کشف مرد نمکی دوم | مرد میانسال

تا سال‌ها بعد از کشف مرد نمکی اول، دیگر خبری از پیدا شدن بقایای انسانی نبود تا اینکه حدود یک دهه بعد یعنی در سال 1383 سر و کله مردم نمکی دوم پیدا شد. این بار نیز معدن‌کاران طی عملیات حفاری با بولدوزر متوجه بقایای اسکلت انسانی شدند. در این جست‌وجوها تکه‌هایی از سبد و میخ‌های چوبی، طناب‌های گیاهی، منسوجات و… نیز همراه مرد نمکی کشف شد که راهنمای خوبی برای تحقیقات باستان‌شناسان بود. خلاصه با جمع‌آوری این بقایای تکه‌تکه شده و مطالعه روی اشیای به‌دست‌آمده، مشخص شد که مرد نمکی دوم، انسانی میان‌سال با قدی حدود 180 سانتی‌متر بوده است. همچنین به نظر می‌رسد که این مرد در جریان ریزش دیواره‌ها و سقف تونل کشته شده است. با کشف جسد مرد نمکی شماره 2 پس از 11 سال تحقیقات باستان‌شناسی در منطقه چهرآباد به‌طور جدی‌تری از سر گرفته شد. 

کشف مرد نمکی سوم | مرد تکه تکه

پس از کشف مرد نمکی دوم، طولی نکشید که جسد مرد نمکی شماره 3 نیز کشف شد. این جسد که طی عملیات باطله‌برداری بولدوزر پیدا شده بود، به‌صورت متلاشی و تکه‌تکه بود. استخوان‌ها و لباس‌هایی که از مرد نمکی سوم پیدا شد، نشان می‌دهد که او نیز همانند سایز معدن‌چیان بر اثر ریزش تونل و سقوط یک سنگ چند تنی کشته شده است. 

کشف مرد نمکی چهارم | مومیایی کامل

برخلاف مردان نمکی دیگر که بقایای آن‌ها به‌صورت متلاشی‌شده کشف شد؛ تقریبا بیشتر قسمت‌های بدن مردم نمکی چهارم سالم باقی مانده بود. می‌توان گفت سالم‌ترین و کامل‌ترین مومیایی کشف‌شده در معدن نمک چهرآباد، مربوط به مرد نمکی 4 است. این جسد شامل مجموعه‌ای از استخوان‌ها و بافت نرم روی آن بود. این مرد به‌صورت دمر پیدا شد؛ به گونه‌ای که صورت و قسمت جلویی بدن با کف زمین در تماس بودند. فرم بدن مرد نمکی چهارم به‌صورت کاملاق واضح مشخص است. هردو دست از ناحیه آرنج خم شده‌اند، دست چپ روی زمین و دست راست در حالت مشت‌شده قرار دارد. همچنین پای راست به‌صورت نیمه‌باز و پای چپ در زیر شکم جمع شده است. شکستگی جمجمه و پارگی قلب نیز از ریزش تونل و آوار روی این جسم بی‌جان خبر می‌دهد. 

 این مومیایی طبیعی، مربوط به یک پسر نوجوان 16ساله با قد 170 سانتی‌متر و موهای خرمایی‌رنگ است. همراه مومیایی این پسر اشیای بسیار جالبی هم کشف شد؛ اشیایی مثل چاقوی فلزی، کوزه سفالی، طناب‌های گیاهی، یک مهره کوچک آبی رنگ، 11 تکه سفال و…. نکته جالب دیگر در خصوص مرد نمکی 4 این است که لباس کاملی بر تن او دیده می‌شود؛ از یک بالاپوش بلند و شلوار گرفته تا کفش چرمی و تعدادی زیورآلات. 

کشف مرد نمکی پنجم | سر بدون بدن

اما بشنوید از مومیایی نمکی پنجم، جسدی که تقریباً تمامی قسمت‌های بدن آن از بین رفته بود. این مومیایی در حالی کشف شد که بافت نرم فقط در قسمت‌های کوچکی از بدن مثل بخش‌هایی از صورت، سینه، لگن و پاها باقی مانده بود. گفته می‌شود این مرد نمکی نیز به دلیل تخریب و ریزش تونل کشته شده است. 

کشف مرد نمکی ششم | مرد ساسانی

جمجمه‌ای که از مرد نمکی ششم پیدا شد، متعلق به دوره ساسانیان است. از آنجایی که استخراج معدن در سال 2008 متوقف شد، بقایای این جسد به‌صورت دست‌نخورده باقی ماند. 

بخش های مختلف عمارت ذوالفقاری زنجان

از سرگذشت مردان نمکی که بگذریم، می‌رسیم به سایر دیدنی‌های این عمارت. خانه ذوالفقاری زنجان که در قلب یکی از قدیمی‌ترین محله‌های زنجان قرار دارد، شاهکاری ارزشمند از معماری دوران قاجار است. این بنا با الهام از سبک معماری گوتیک اروپایی ساخته شده و در عین حال، رگه‌هایی از سنت‌های معماری ایران قدیم را حفظ کرده است. بنای عمارت ذوالفقاری زنجان با تزئینات فلزی، سنگی، آجری، گچی و چوبی مزین شده و هنر مردمان گذشته را به رخ می‌کشاند. اوج هنرنمایی این بنا در بخش جنوبی عمارت دیده می‌شود. جایی که به‌صورت یکپارچه با آجرچینی و طرح‌های مختلف تزئین شده است. به کارگیری شیشه‌های رنگی، کنتراست جالبی از رنگ‌ها را در اتاق‌های عمارت به وجود آورده و بینندگان را به وجد می‌آورد. کافی است سرتان را بالا بگیرید و نگاهی به لمبه‌کاری‌های چوبی سقف بیندازید تا ظرافت و هنر هوشمندانه این بنا را به‌خوبی درک کنید. 

سایر اشیای موجود در موزه مردان نمکی

از میان جسد مردان نمکی کشف‌شده 3 نفر مربوط به دوران هخامنشی و 2 نفر مربوط به دوره اواخر دوران ساسانی هستند. خوب است بدانید که جسد مرد نمکی اول پس از تحقیقات باستان‌شناسی به موزه میراث فرهنگی ارسال شد. امروزه موزه باستان شناسی زنجان میزبان ۵ مرد نمکی و اشیای کشف‌شده همراه آن‌ها است. البته دیدنی‌های موزه مردان نمکی زنجان به اینجا خاتمه نمی‌یابد. بخش‌های مختلف موزه را می‌توان به‌صورت زیر طبقه‌بندی کرد:

1. پیش از تاریخ: آثار مربوط به ۴هزار تا ۸هزار سال قبل در این بخش نگهداری می‌شوند. 
2. دوره تاریخی: این بخش از موزه باستان شناسی زنجان را اشیای مربوط به عصر آهن که به ۳هزار سال پیش تعلق دارند، تشکیل می‌دهد. 
3. دوره اسلامی: بخش اسلامی موزه مردان نمکی نیز مربوط به قرن ۴ و ۵ هجری قمری است.

جاهای دیدنی نزدیک به موزه مردان نمکی

حال که از جای‌جای عمارت ذوالفقاری زنجان بازدید کرده‌اید، وقت آن رسیده که سری هم به دیدنی‌های اطراف این موزه بزنید. سفره‌خانه و چایخانه حاج داداش در 700متری این موزه قرار دارد. پیشنهاد می‌کنیم لذت نوشیدن یک فنجان چای لب‌سوز در این مکان دیدنی را از دست ندهید و خستگی یک روز ماجراجویی را از تن بیرون کنید. اما برویم سراغ دیگر مکان‌های دیدنی که در چند قدمی موزه مردان نمکی قرار دارند. بی‌شک از دیدن این اماکن تاریخی پشیمان نخواهید شد. با ما همراه باشید. 

• بازار زنجان

اگر شما هم اهل بازارگردی و خرید سوغاتی هستید، از سیر و سیاحت در بازار تاریخی زنجان غافل نشوید. قدمت این بازار مربوط به دوران حکومت آقا محمد خان قاجار بوده و امروزه به مهم‌ترین مرکز تجاری و اقتصادی شهر زنجان تبدیل شده است. این مجموعه تاریخی فقط یک مرکز خرید نیست؛ بلکه شما را به گشت‌وگذار در گذشته‌های دور دعوت می‌کند. بازدید از تیمچه‌ها، میادین، مساجد، سراها و کاروانسراهای متعدد بازار زنجان حس نوستالژیک و تجربه تازه‌ای را برایتان رقم می‌زند. 

• موزه رختشویخانه

مجموعه تاریخی موزه رختشویخانه زنجان در محله معروف بابا جامال چوقوری قرار داشته و در حال حاضر به موزه مردم شناسی این شهر تبدیل شده است. سبک و سیاق معماری این موزه به شیوه دوره قاجار و پهلوی بوده و شما را به یاد مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ می‌اندازد. موزه رختشویخانه زنجان با به نمایش گذاشتن وسایل زندگی مردمان، لباس، زیورآلات، کوزه‌ها، پارچ‌ها و… شما را با آداب و رسوم و سبک زندگی پیشینیان آشنا می‌کند. 

• پارک اندیشه

پارک اندیشه زنجان همان جایی است که برای استراحت و تجدید قوا به آن نیاز دارید؛ پارکی با فضای باز و سرسبز که مکانی مناسب برای پیاده‌روی و گذراندن اوقات فراغت است. 

• مجموعه تفریحی ائل داغی

مجموعه تفریحی و گردشگری ائل داغی پاتوق زنجانی‌ها برای فرار از زندگی شلوغ و پرسروصدای شهری است؛ جایی در دامان طبیعت که با چشم‌اندازی معرکه از کوهستان‌ها و مراتع سرسبز از شما استقبال می‌کند. دوچرخه‌سواری، پیاده‌روی، کوهنوردی، پاراگلایدرسواری و بادبادک بازی از جمله تفریحات مجموعه گردشگری ائل داغی زنجان است.

• مسجد جامع زنجان

می‌خواهیم این سفر تاریخی را با رفتن به بزرگ‌ترین مسجد شهر زنجان به پایان برسانیم. مسجد جامع زنجان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی و اسلامی در غرب کشور بوده و با معماری باشکوه و تزئینات شگفت‌انگیز، گردشگران را به وجد آورده است.

اطلاعات بازدید از موزه مردان نمکی

آدرس	زنجان، سبزه میدان، خیابان زینبیه.
شماره تماس	02433033412
مدت زمان بازدید	حداقل 2 ساعت
هزینه بلیط ورودی	برای گردشگران ایرانی ۱۰هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۵۰هزار تومان است.
ساعت بازدید	در 6 ماه اول سال از ساعت 9 صبح تا 7 عصر و در 6 ماه دوم سال از ساعت 8 صبح تا 5 عصر.
روزهای بازدید	همه روزه به جز سه‌شنبه‌ها، تاسوعا، عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع).

بهترین زمان بازدید از موزه مردان نمکی

موزه مردان نمکی هیچ‌گونه محدودیت خاصی برای بازدید گردشگران ندارد و درب آن در تمامی روزهای سال به روی گردشگران باز است. اما قبل از سفر به هر استانی، بهتر است ابتدا از شرایط اقلیمی مقصد خود آگاهی داشته باشید. استان زنجان یکی از استان‌های سردسیر در غرب ایران است. ازاین‌رو در فصل‌های پاییز و زمستان، ریزش‌های جوی و بارش‌های ناگهانی، سفر به این مناطق را دشوار می‌کند؛ لذا اگر می‌خواهید سفری امن و بدون دغدغه داشته باشید، بهتر است فصل‌های بهار و تابستان را برای سفر خود به زنجان انتخاب کنید. 

مسیر دسترسی به موزه مردان نمکی

برای رسیدن به موزه باستان‌شناسی و مردان نمکی زنجان، مسیر بسیار سرراستی پیش روی شما قرار دارد. ابتدا از منطقه مرکز شهر زنجان به سمت خیابان جماران حرکت کنید. با گذر از این خیابان، خود را به خیابان سعدی برسانید و این خیابان را تا تقاطع زینبیه به سمت جنوب ادامه دهید. پس از رسیدن به تقاطع به سمت راست بپیچید. در اواسط خیابان زینبیه شرقی و روبه‌روی پارک ذوالفقاری، بنای زیبای موزه مردان نمکی توجهتان را جلب خواهد کرد. حال شما به مقصد رسیده‌اید؛ خودتان را برای یک تجربه تازه و منحصربه‌فرد آماده کنید. توجه داشته باشید که نقشه‌های آنلاین و تابلوهای جهت‌یاب، بهترین راهنمای شما در مسیریابی خواهند بود. همچنین علاوه بر این اگر از هر کدام از اهالی بومی شهر زنجان، سراغ موزه مردان نمکی را بگیرید؛ با روی باز شما را راهنمایی خواهند کرد. 

این بار در ره بال آسمان سفری با رنگ و بوی تاریخ را تجربه کردیم. در یکی از دیدنی‌ترین موزه های زنجان قدم زدیم و مردان نمکی معروف را ملاقات کردیم. موزه مردان نمکی همان جایی است که برای ساعت‌ها شما را سرگرم کرده و خاطره‌ای منحصربه‌فرد از سفر به استان زنجان را برایتان ثبت می‌کند. در کارنامه سفری خود، تا به حال از کدام‌یک از جاهای دیدنی زنجان دیدن کرده‌اید؟ فراموش نکنید که تجربه‌ها و خاطرات خود از سفر به غرب ایران را با ما و دیگر کاربران خوش‌سفر ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.