خانه پیرنیا نایین | موزه‌ مردم شناسی کویر

بیاید چندساعتی را به گذشته سفر کنیم و در خشت‌نم‌زده، عطر خاک را به ریه بکشیم. در آجربه‌آجر گذشته ایران فرهنگی هست که مثل ملاتی قوی دیوار این مرزوبوم را استوار نگه می‌دارد. اگر بنا به قدم‌زدن در خانه‌ای باشد تا این فرهنگ را دوباره به یاد بیاوریم، خانه پیرنیا پیشنهاد ماست. این خانه جایی است که اصالت در پی‌اش نقش بسته تا جایی که به موزه مردم‌شناسی کویر معروف است.‌

خانه پیرنیا کجاست؟

خانه پیرنیا در نایین، استان اصفهان است. اسم اصفهان که می‌آید، حرف از هنر، فرهنگ و معماری هم به‌دنبالش می‌آید. حالا که قرار است خانه‌ای را در مهد معماری ببینیم؛ پس باید منتظر شاهکاری در دل نائین، شهری 3هزارساله باشیم.

تاریخچه خانه پیرنیا

ساخت عمارت پیرنیا به دوره قاجار برمی‌گردد؛ البته درباره سازنده این عمارت اختلاف نظرهایی وجود دارد. بعضی‌ها می‌گویند سازنده خانه پیرنیا کسی به نام مارکوف روس بود؛ اما محققان این نظر را قبول ندارند. آن‌ها معتقدند سال ورود مارکوف به ایران با سال ساخت این خانه یکی نیست.

مالک اصلی خانه را حسن مشیرالدوله پیرنیا یا همان مشیرالملک می‌دانند. مشیرالملک از نخست‌وزیران ایران در زمان قاجار بود که تحصیلاتش را در روسیه گذراند. در دوره‌ای از تاریخ هم، حاکم شهر نائین، میرزا احمد خان پیرنیا در این خانه باشکوه زندگی می‌کرد. آدم‌های بسیاری در این خانه که از جاهای دیدنی اطراف اصفهان است روزگار گذراندند و به همین خاطر این عمارت را موزه مردم شناسی کرده‌اند.

موزه مردم‌شناسی کویر

این خانه را جان‌به‌جانش کنی معماری اصیل کویری و هنر زیبای اصفهانی دارد. اگر سری به بخش‌های سنتی و فرهنگی خانه پیرنیا بزنید، با من هم‌نظر می‌شوید. نائینی کهن و کوچک در دل این خانه زنده است. فرهنگ، وسایل زندگی، بافت قدیمی شهر و همه مایحتاج زندگی آن روزها را در این خانه ارزشمند گردآوری کرده‌اند. موزه مردم شناسی کویر 10 بخش اصلی دارد و در هرکدامشان هم مجسمه‌های نمادینی از اهالی قدیم نائین گذاشته‌اند.

تبدیل عمارت پیرنیا به موزه مردم‌شناسی کویر

سازمان فرهنگ و هنر عمارت پیرنیا را در 1349خرید. بعد از مرمت در 1373 از این بنا به‌عنوان موزه مردم شناسی کویر استفاده کردند. گنجی ارزشمند از گذشته نائین که فرهنگ این منطقه را زنده نگه می‌دارد.

معماری خانه پیرنیا

خانه پیرنیا نائین یکی از خانه‌های تاریخی اصفهان در مرکز ایران است. این خانه از همان عمارت‌هایی است که با قدم‌گذاشتن در آن به گذشته و زمان ارباب و رعیتی سفر می‌کنید. این خانه را به سبک صفوی ساخته‌اند و به معماری برجسته‌اش معروف است.

• نگاه کلی به عمارت پیرنیا

معمار این خانه مساحتی بیشتر از ۲هزار و 193 مترمربع برای آن در نظر گرفت. او با ظرافتِ تمام، بخش‌های مختلفی در عمارت ساخت؛ مثلاً ورودی، دالان‌های متعدد، هشتی، غلام گردش، ایوان شاه‌نشین، اتاق نشیمن و… . اتاق‌هایی که او طراحی کرد هرکدامشان کاربرد خاص خودش را دارد و همین معماری، این بنا را تماشایی کرده است.

• سبک گودال باغچه

خانه‌های کویر را به شکل گودال باغچه طراحی می‌کردند. در این سبک، طبقه‌ها به جای اینکه از سطح به سمت آسمان ساخته شوند، از زیر زمین ساخته می‌شوند؛ یعنی طبقه‌ها زیرزمینی هستند و آخرین طبقه را روی زمین می‌سازند. این معماری خاص هوای خانه را خنک‌تر نگه می‌دارد و مناسب کویر است. در روزهای گرم تابستان هم، طبقه‌های پایینی هوایی مطبوع‌تر و خنک‌تری نسبت به طبقه‌های بالایی دارند. در ساخت خانه پیرنیا نائین هم از همین سبک معماری پیروی کرده‌اند.

بخش‌های مختلف خانه پیرنیا

• اتاق‌ها

اتاق‌های عمارت پیرنیا را می‌شود به سه بخش شرقی، غربی، شمالی تقسیم‌بندی کرد.

• سمت غربی حیاط؛
• اتاق سیلو؛
• ایوان منقش؛
• اتاق سه‌دری؛
• ایوانچه؛
• اتاق سه‌دری ساده؛
• سمت شرقی حیاط؛
• سقاخانه؛
• ایوان اتاق تک‌در؛
• راهرو؛
• انبار.

• سمت شمالی

به این بخش، بخش زمستان‌نشین هم می‌گویند که شامل اتاق پنج دری و اتاق چهار دری می‌شود.

البته خانه پیرنیا بخش‌های دیگری هم دارد. در جنوب غربی خانه پیرنیا نائین، اتاقی سه‌دری هست که به آن اتاق کرسی می‌گویند. این اتاق ایوان بزرگی دارد که از سمت دیگر آن می‌شود به اتاق سیلو رفت. گچ‌بری‌های نما و قاب‌های پنجره‌ای این بخش از سبک صفوی الهام گرفته‌اند.

اتاق سلیو از جالب‌ترین بخش‌های خانه پیرنیاست. در این اتاق ظرف‌ها بزرگ سفالی (خمره) داشتند. این ظرف‌ها آن‌قدر بزرگ است که در آن‌ها غلات و حبوبات را انبار می‌کردند. اتاق سیلو سه‌دری است و به ایوان اتاق کرسی می‌رسد.

در زیربنای این خانه هم 10 اتاق در همکف و طبقه اول است. این بخش راهروی مشترک و اصلی و فضای نگهبانی هم دارد. اگر لباسی سنتی با خود ببرید، عکس‌هایتان در این خانه دیدنی‌تر از همیشه می‌شود.

در جنوب شرقی خانه اتاقی نیست. این بخش دیوارهای مشبکی دارد که حیاط و باغ پشتی را از هم جدا می‌کند. باغ پشتی بخشی از حیاط دوم خانه است و هوای خنک این حیاط از این دیوارها وارد عمارت می‌شود.

• حیاط گودال باغچه

یکی از بهترین بخش‌های عمارت پیرنیا، حیاط گودال باغچه است. این حیاط را با باغچه‌ای کوچک و حوضچه تزیین کرده‌اند. گل‌ها و درختچه‌های باغچه، طراوات و تازگی را به این خانه هدیه می‌دهند. راه دسترسی به آب قنات هم از همین جاست؛ یعنی سرداب در طبقه پایین به این حیاط وصل می‌شود. ایوان‌های کوچک و بزرگی در اطراف گودال باغچه هستند که فضا را برای هم‌نشینی صمیمانه دوست‌داشتنی‌تر می‌کنند. اینجا تابستان‌نشین خانه است. به دستور میراث فرهنگی چای‌خانه‌ای سنتی در حیاط راه انداخته‌اند که شما را به حال‌وهوای صمیمی آن زمان قدیم‌ها می‌برد.

• حوض زیبای خانه پیرنیا

در حیاط خانه پیرنیا حوضی خاص و زیبا هست که جان می‌دهد برای عکاسی. دو طرف این حوض نیم‌دابره و دو طرف دیگر آن صاف است. اطراف حوض هم نیکمت‌هایی برای نشستن هست که گردشگرها حظش را ببرند.

• بالکن های خانه

بالکن‌های طبقه‌های بالا مشرف به حیاط زیبای خانه‌اند که چشم‌اندازی تماشایی دارد. این بالکن‌ها را به صورت غرفه‌بندی با گلدان‌هایی از گل تزیین کرده‌اند. چند عکس به‌یادماندنی هم از اینجا ثبت کنید. برای رفتن به بالکن از راه‌پله‌انتهای راهرو مشترک بالا بروید.

• بخش ورودی خانه پیرنیا

در خانه پیرنیا درست روبه‌روی مسجد نائین است. از در که وارد شوید، باید از دالانی باریک بگذرید که بخشی از آن سرپوشیده است. هر قدم که برمی‌دارید به حا‌ل‌وهوای قدیم نزدیک‌تر می‌شوید. اگر در مسیر دالان چشم بچرخانید، گل‌وگیاه هم در اطرافتان می‌بینید که نیمی از آن‌ها خاصیت دارویی دارند. قدیم‌ترها مثل حالا نبود، آن وقت‌ها همه امراض با گل‌گاوزبان و نعناع و چند جوشانده از تن بیرون می‌رفت.

• هشتی ورودی خانه

هشتی، بخش سرپوشیده‌ای است که در ابتدای حیاطِ خانه می‌ساختند. اگر این روزها به خانه پیرنیا نائین بروید، در بخش هشتی ورودی بلیت می‌فروشند. موزه‌ای از وسایل قدیمی هم اینجا هست. در این موزه همه‌چیز از وسایل نگهداری اسب و کلید خانه گرفته تا ملاقه و قاشق پیدا می‌شود.

• راهروی ورودی خانه پیرنیا

از راهروی روشنایی بگذرید. این همان راهرویی است که ورودی را به حیاط وصل می کند. این بخش پر از ظرف‌ها سفالی است. اسم سفال که می‌آید یاد خیام و شعر پرمغزش می‌افتم «خاکی که به زیر پای هر نادانی است/ کف صنمی و چهره جانانی است/ هرخشت که بر کنگره ایوانی است/ انگشت وزیر یا سر سلطانی است» قصه کوزه روبه‌روی شما چه می‌تواند باشد؟

• هشتی ورودی به حیاط

در هشتیِ خانه پیرنیا چند در برای دسترسی به بخش‌های مختلف خانه هست. قدیم‌ها اگر کسی با اهالی خانه کار داشت یا می‌خواست خبری را به آن‌ها برساند، وارد حریم خصوصی خانه نمی‌شد. او باید در هشتی منتظر می‌ماند تا اهل خانه به سراغش بروند. هشتی خانه‌های قدیمی، چیزی شبیه به لابی هتل‌های امروزی بود. در هشتی موزه مردم شناسی کویر ظرف‌ها آبخوری قدیمی را به نمایش گذاشته‌اند.

• سالن اسلحه

سالن اسلحه در امتداد یکی از راهروها‌ست. وسایل جنگ و سلاح‌های باقی‌مانده از آن دوره را اینجا نگه می‌دارند.

• سالن ظرف‌های فلزی

در این بخش از موزه مردم شناسی کویر از سینی، سماورهای برنجی، وسایل روشنایی و… را نگهداری می‌کنند.

• سالن پوشاک

لباس‌های زنانه و مردانه دوره قاجار اینجاست.

• سالن عبابافی

در این سالن، دستگاه عبابافی قدیمی‌ای هست و مجسمه‌ای نمادینی در اینجا سال‌هاست که سعی در بافتن عبایی دارد. حس‌وحال این بخش‌های موزه مردم‌شناسی کویر درست شبیه به گذشته نایین است. در گوشه سالن، ابزارهای گلیم‌بافی قدیمی هم هست.

• اتاق کرسی

در اتاق کرسی خانه پیرنیا خانواده‌مجسمه‌ای چهارنفره‌ای زندگی می‌کنند. پدر، مادر، پسر و دختری با لباس‌های قجری دور کرسی جمع شده‌اند.

اشیا در موزه مردم‌شناسی کویر

بخش‌های مختلف را یکی‌یکی گفتیم. در این بخش‌ها همه‌چیز از زیروزبر زندگی قدیمی پیدا می‌شود؛ از سلاح تا ملاقه، از پوشاک تا خمره غلات. بخشی از موزه مردم شناسی کویر هم مربوط به صنایع دستی محلی نایین است. در خانه پیرنیا کوزه‌های سفالی و کتیبه‌های دوره ایلخانی هم هست؛ حتی در آن می‌شود زیلویی صفوی دید که 400سالی عمر دارد. در بخش شرقی هم در چوبی 300ساله‌ای هست که از قدیمی‌های خانه است.

جاذبه‌های دیدنی خانه پیرنیا

از جاذبه‌های دیدنی بنای پیرنیا، نقش‌و طرح‌های دلنشینی است که در هر گوشه‌اش پیداست. قاب‌های چوبی و مشبکِ پنجره‌ها، جلوه خانه را چند برابر می‌کند. دیدن گلدان‌های کوچک و بزرگ در کناره‌های ایوان هم هرکسی را سر ذوق می‌آورد.

جشن و شعرخوانی در خانه پیرنیا نائین

در این خانه جشن‌های مختلف و آیین‌های باستانی هم برگزار می‌شود. محلی‌ها و مسافرها در شب تحویل سال نو در این خانه جمع می‌شوند. در کنار هم بساط بزم و شادی برپا می‌کنند و دور هم شعر می‌خوانند. در این خانه غرفه سوغاتی و صنایع دستی هم به راه است و شب شعر هم دارند.

نقش‌ها و گچ‌بری‌های خانه پیرنیا نائین

معماری‌ عمارت پیرنیا پر از کاربندی‌ها، رسمی‌بندی و یزدی‌بندی است. کاربندی‌ و رسمی‌بندی‌ نوعی از معماری سنتی است که در آن برای تزیین از شکل‌های هندسی استفاده می‌کنند. این سبک بیشتر در سردرِ ورودی خانه‌ها به کار می‌رود. نقش‌های هندسی خاص یزدی‌بندی‌، در ایوان‌های عمارت و زیر گنبندها به چشم می‌خورد.

هرکسی در نگاه اول، محو در نقش‌ونگارهای هر بخش، گچ‌بری‌ها، طاق‌های گنبدی این خانه می‌شود. هرکدام از نقش‌های گل‌ومرغ، گیاهان، اژدها و حیوان‌ها روی دیواره و سقف این خانه، داستان هزارویک شبی دارد. در این نقش‌ها می‌شود روند زندگی مردم در دوره صفوی را دید. در بخشی از پلان موزه مردم‌شناسی کویر، داستان‌های کهن ایرانی را به تصویر کشیده‌اند؛ مثلاً خسرو و شیرین، هفت‌پیکر نظامی و یوسف و زلیخا. این نقش‌ها اهمیت ادبیات و رخنه آن در زندگی روزمره مردم ایران را نشان می‌دهد.

مرمت خانه پیرنیا

بعد از گذشت سال‌ها بخش‌هایی از دیواره و بدنه خانه، به‌ویژه بخش دالان‌ها رو به فرسودگی رفت. میراث فرهنگی در 1393 تصمیم گرفت تا این خانه ارزشمند را مرمت کند. در بازسازی عمارت پیرنیا از مصالحی مثل کاه‌گل و سیم‌گل استفاده کردند. سیستم برق‌رسانی را هم خیلی ظریف در دالان‌ها کار گذاشته‌اند.

خانه‌های پیرنیا

پیرنیا خانواده سرشناسی بودند و خانه‌هایشان در شهرهای مختلف ایران به‌خاطر معماری خاصشان معروف است. اسم خانه‌ها را می‌گذاریم، بازدید از آن‌ها باشما.

• خانه هرمز پیرنیا (تهران)؛
• خانه حسن پیرنیا (تهران بین لاله‌زار و فردوسی).

معرفی جاهای دیدنی نزدیک به خانه پیرنیا

نایین یکی از شهرهای تاریخی اصفهان و در بخشی از دشت کویر است. این شهر آب‌وهوایی خشک و کویری دارد. قدمت نائین به ۳هزار سال قبل می‌رسد. به همین خاطر مکان‌های تاریخی فراوانی در این شهر پیدا می‌شود.

• مسجد جامع بافران

مسجد جامع بافران از اولین مسجدهای ایران است. پیشینه ساخت آن به قرن نهم میلادی می‌رسد. چون این مسجد در قدیم محرابی نداشت، بعضی‌ها می‌گویند که شاید از اول آتشکده بوده است. بعدها هم محرابی در این مسجد ساختند. این مسجد از مشهورترین جاهای دیدنی نایین است.

• نارین قلعه نایین

ناریین یا نارنج قلعه نایین در بافت قدیمی شهر و نزدیک محله‌های نوآباد، کلوان و باب المسجد است.

• آب انبار معصوم خانی

آب انبار معصوم خانی مشهورترین آب‌انبار نائین است. مخزن این آب‌انبار به شکل استوانه‌ای است. آب‌انبار معصوم خانی نمایی مخروطی دارد که از جنس خشت خام است.

• آب انبار دوقلوی محمدیه

قدمت این آب انبار به دوره مشروطه می‌رسد و از جاهای دیدنی نائین است.

• آب انبار فیض

برای دیدن این آب انبار باید به محله پنجاهه نائین بروید. بادگیر آب‌انبار فیض را کمی کج و با زاویه 30 درجه ساخته‌اند. احتمال می‌دهند ساخت این بنا مربوط به دوره صفویه باشد. جنس این بنا از خشت و گل است.

• بازار تاریخی نایین

بازار تاریخی نائین از بازارهای قدیمی ایران است. در قدیم ورودی این بازار، یکی از دروازه‌های شهر بود که به آن دروازه تاریخی چهل دختران می‌گفتند.

• مسجد جامع نایین

این مسجد به مسجد علویان معروف است و آن را با الهام از مسجد پیامبر و به سبک خراسانی ساختند.

در سفرتان به شهر نائین می‌توانید از دیگر جاهای دیدنی شهر دیدن کنید. لیستشان را برایتان می‌گذاریم.

• غار اژدها؛
• قلعه محمدیه؛
• کاروانسرای نیستانک؛
• باغ مصلی نایین؛
• خانه فاطمی‌ها نایین؛
• آتشکده سپرو نایین؛
• حمام قدیمی کلوان؛
• آسیاب ریگاره نایین؛
• کارگاه عبابافی نایین.

بهترین زمان بازدید

فصل بهار و تابستان بهترین زمان بازدید از خانه پیرنیا نائین است. فضای این عمارت را به شکلی ساخته‌اند که حتی در روزهای گرم تابستانی هم هوای خنکی دارد.

اقامت

شهر که تاریخی و پر طرفدار باشد، جا برای ماندن هم زیاد است. در شهر نائین چندین اقامتگاه بوم‌گردی هست که اسمشان را برایتان می‌گذارند.

• اقامتگاه بومگردی مزراچو؛
• اقامتگاه بومگردی خاطره؛
• اقامتگاه بومگردی کیخسرو؛
• اقامتگاه بومگردی بابا قاسم چوپانان؛
• اقامتگاه بومگردی خان نشین نایین.

این شهر هتل هم دارد؛ پس اگه قرار است بیشتر هزینه کنید به هتل بروید.

• هتل گل نرگس نایین؛
• هتل جهانگردی نایین.

احتمالاً اگر خوب بگردید، سوئیت هم برای اجاره پیدا می‌شود.

مسیر دسترسی به خانه پیرنیا

برای بازدید از موزه پیرنیا باید به مرکز ایران و استان پرهنر اصفهان برویم. مقصد اصلی شهر نایین است. اگر از اصفهان به سمت نائین برویم، باید 154کیلومتری رانندگی کنیم. بعد از رسیدن به نایین، محلی‌ها و تابلوهای راهنمایی‌ورانندگی کمکمان می‌کنند. خانه پیرنیا در خیابان مسجد جامع و روبه‌روی همین مسجد است.

هزینه ورودی	3000 تومان
ساعت بازدید	9 صبح تا 5 عصر
شماره تماس	03146260781
آدرس	استان اصفهان، نایین. خیابان مسجد جامع، روبروی مسجد جامع

خانه پیرنیا نائین یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران است. سعی کردیم زیبایی‌های این خانه تاریخی را تمام‌وکمال برایتان بگوییم. اگر برای بازدید از این موزه مشتاق هستید، با ره بال آسمان هم‌سفر شوید. اگر در سفرهای قبلی از این موزه دیدن کرده‌اید، در کامنت‌ها از تجربه‌هایتان برایمان بگویید. مشتاق خواندنشان هستیم.