راهنمای سفر نایین | شهری صبور و مهربان

در قلب دشت کویر، شهری باستانی، به قدمت تاریخ ایران‌زمین، جای خوش کرده است. این شهر زیبا هزاران سال است که خاطرات متمدن‌ترین انسان‌ها را، نسل‌به‌نسل در سینه خود به یادگار گذاشته. نام این نگین زیبا و ارزشمند، نایین است. نایین شهری تاریخی در استان اصفهان و در مرکز ایران، با داشتن فرهنگی غنی و آثار و بناهای تاریخی بسیار، چشم به راه میهمانان عزیزش است تا با روی گشاده و قلبی مهربان از آن‌ها پذیرایی کند. نظرتان چیست دعوتش را اجابت کنیم و چند دقیقه‌ای مهمانش شویم؟

نایین کجاست؟

از اصفهان که ۱۴۰ کیلومتر به سمت شرق حرکت کنید، به نایین می‌رسید. رشته‌کوه‌های کوه سرخه در شمال و کوه‌ سره و کوه سارو در جنوب غربی، مانند سربازان وفادار و آماده به خدمت، شهر تاریخی نایین را در پناه خود گرفته‌اند. نایین از غرب با اصفهان، از شرق با خور و بیابانک، از شمال با اردستان و از جنوب با یزد همسایه است.

چرا نایین؟

در پس نام هر شهری، داستانی جالب نهفته که گاه شنیدنش انسان را سر ذوق می‌آورد. نایین هم از این داستان‌ها دارد. دوست دارید بشنوید؟ عجله نکنید. برایتان می‌گوییم. البته قبلش بگوییم که درباره پیشینه اسم نایین، بحث بسیار است. آنچه مشهورتر است اینکه معنای نایین در زبان عبری جمال است. برخی مورخان علت نام‌گذاری ‌آن را به یهودیانی نسبت داده‌اند که از اورشلیم به سمت فلات ایران کوچ کرده بودند. این افراد به یاد وطنشان و به نیت یکی از شهرهای فلسطین، این شهر را نایین نامیدند.

البته یک عده هم این فرضیه را قبول ندارند و می‌گویند که به‌دلیل وجود اولین قنات‌های ایران در این شهر، نام نایین به ناهید یا آناهیتا الهه آب بازمی‌گردد. کتاب‌های تاریخی بعد از اسلام هم به نایین القاب مختلفی مثل شهر مساجد، مدینةالعرفا و دارالعرفان داده‌اند. هر چه باشد، در مجموع همه این نام‌گذاری‌ها ریشه در مذهب افراد آن دوره داشته است. یکی به عشق موسی، دیگری به عشق زرتشت و آن یکی هم برای علاقه‌اش به اسلام، تفسیرهای مختلفی ارائه کرده‌اند.

بهترین زمان سفر به نایین

از همه این داستان‌ها که بگذریم، اجازه دهید برایتان بگوییم چه فصلی برای رفتن به نایین مناسب‌تر است. حتماً خبر دارید که نایین در دشت کویر قرار دارد و آب‌وهوایش کویری و خشک است. به همین دلیل هم هست که اختلاف دمای شب و روز در این شهر نسبتاً زیاد است.

تصورش را بکنید در نیمه‌شب تابستان یا ابتدای صبح آن دلتان نخواهد پتو را از سرتان بردارید و یکی دو ساعت بعد دنبال بیشترین درجه کولر برای خنک‌کردنتان بگردید! خب این شهر رودخانه ندارد و این یعنی اینکه روزهای گرمی را در تابستان تجربه می‌کند. به نظر ما، اگر برنامه سفر به این شهر را برای فاصله زمانی بین اسفند تا آخر اردیبهشت بچینید، بیشتر به شما خوش بگذرد. در این ایام، تماشای آسمان صاف شب کویر با نقطه‌های جذاب و نورانی‌اش، هدیه این شهر سخاوتمند به شماست.

جاهای دیدنی نایین

• منطقه شکار ممنوع عباس آباد

شاید باورش برای شما هم سخت باشد اگر بگوییم منطقه‌ای بکر و دست‌نخورده که از قضای روزگار زیستگاه بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری هم هست، در کویر مرکزی ایران قرار دارد. منطقه حفاظت شده عباس آباد در 90کیلومتری شهرستان نایین قرار گرفته که بخشی از آن متعلق به شهرستان خور و بیابانک است.

این منطقه که مساحتی بالغ بر 300هزار هکتار را در بر گرفته، شامل مجموعه‌ای از دشت‌ها و کوه‌های به‌هم‌پیوسته است. پوشش گیاهی منطقه را هم اغلب گیاهان گز و تاق، بادام کوهی، انجیر وحشی و بنه تشکیل می‌دهند. جالب‌تر اینکه اینجا می‌توانید سراغ یوزپلنگ آسیایی را هم بگیرید. ضمناً پلنگ، کاراکل، گربه شنی، شاه روباه و هوبره هم اینجا زندگی می‌کنند.

تاریخچه نایین

آنچه کتب تاریخی به ما گفته‌اند، سنگ بنای شهر تاریخی نایین، در دوران قبل از اسلام و حدود سه هزار سال پیش گذاشته شده است. ایران در دوران هخامنشیان به چندین ایالت تقسیم شده بود و اسم هر ایالت را یک کوره گذاشته بودند. نایین یکی از شهرهای پنج‌گانه کوره فارس بوده است. قافله‌هایی که از دل کویر می‌گذشتند، شهر نایین را دوست داشتند. اینجا می‌توانستند در کمال آرامش اتراق کرده و برای ادامه سفرشان توشه فراهم کنند.

بعد از اسلام هم نایین کماکان اهمیت خود را افزود و پابه‌پای شهرهای دیگر اصفهان بیش‌ازپیش خودش را در دل مسافران جا کرد. اوج شکوفایی نایین را می‌توانید در زمان ایلخانیان و سلطنت سلطان محمد خدابنده و غازان خان مشاهده کنید. در این دوره، آثاری گران‌بها مثل مسجد باباعبدالله، عمارت امامزاده سلطان‌سیدعلی و مناره مسجد جامع نایین ساخته شدند. متأسفانه در دوران حکومت قاجار به شهر نایین بی‌مهری شد و نتوانست شکوه و عظمت گذشته خودش را زنده کند.

بناهای تاریخی نایین

خوشبختانه به‌دلیل تاریخ کهن نایین، عمارت‌ها و بناهای تاریخی بسیاری در این شهر وجود دارد که هر کدام قصه خود را برای بازدیدکننده تعریف می‌کنند. این قصه‌ها از گذشته‌های دور و دراز، سرگذشت مردمان و فرمانروایان و تمدن این شهر قدیمی حکایت دارد. بافت شهر نایین امروزه به دو بخش قدیم و جدید تقسیم می‌شود. معماری نایین کاملاً به‌صورت بسته و متراکم طراحی شده، به‌طوری که منازل مسکونی در کنار مساجد، مراکز حکومتی، بازار، مدرسه و حسینیه قرار گرفته‌اند. در اینجا به گوشه‌ای از جاذبه‌های تاریخی نایین اشاره می‌کنیم.

• نارین قلعه یا نارنج قلعه

نارین قلعه در قسمت قدیمی شهر قرار گرفته و کهن‌ترین بنای تاریخی شهر نایین است. ساخت این بنا را به دوران پارت‌ها یا ساسانیان نسبت می‌دهند. بنای قلعه به‌صورت چند ضلعی است و چندین برج در گوشه‌های آن دیده می‌شود. در گذشته، دورتادور قلعه را خندقی کنده بودند که فاصله‌ عمق خندق تا بلندترین نقطه برج به 50متر می‌رسید. از این قلعه در پیش از اسلام به‌عنوان آتشکده هم استفاده می‌شده است.

• قلعه آشورگاه نایین

شکوه و زیبایی قلعه آشورگاه را فقط باید از نزدیک دید و لمس کرد. این قلعه‌ همچون نگینی در بالای کوهی مشرف بر محله محمدیه می‌درخشد. از هر طرف که به آن نگاه می‌کنید، چیزی جز عظمت روزگار باستان را به خاطر نمی‌آورید. این قلعه هم چند ضلعی است و ساخت آن را به پیش از اسلام و دوره زرتشت نسبت می‌دهند. این بنا شش برج دارد که در اطراف آن و در میان دیواره‌های بلند، جای خوش کرده‌اند.

خبر بد اینکه متأسفانه به‌دلیل سرقت‌های بسیاری که در سال‌های گذشته از عتیقه‌های این قلعه صورت گرفته، در حال حاضر دروازه قلعه بسته است و امکان بازدید از داخل آن برای گردشگران وجود ندارد. به امید روزی که فرهنگ گردشگری در وجود همگان نهادینه شود.

• کارگاه عبابافی نائین

یکی از بخش‌های زیبای محله محمدیه، کارگاه‌های عبابافی آن است. قبلاً برایتان گفتیم که این شهر گرم و کویری است. صنعت‌گران برای فرار از این گرما و ایجاد فضایی خنک و دل‌چسب برای کار، درون زمین اتاق‌هایی حفر کرده‌اند که به کارگاه های عبابافی اختصاص دارد.

این کارگاه‌های عبابافی عجیب و خاص در نزدیکی قلعه آشورگاه هستند و این مکان تاریخی را جذاب‌تر کرده‌اند. سال‌هاست توریست‌های مختلفی جذب این کارگاه‌ها شده‌اند. جنس عباهای بافته‌شده در اینجا هم از پشم گوسفند یا موی شتر است.

• خانه فاطمی نایین

یکی از دوستان نایینی ما، توصیه بسیاری کرده‌اند که به دیدن خانه فاطمی ها نایین برویم. وقتی عکس‌های خانه را دیدیم، متوجه علت اصرار وی شدیم. این خانه با پنجره‌های مشبک و شیشه‌های رنگارنگ، مقرنس‌کاری‌ها، رسمی‌بندی‌ها و گچ‌بری‌های زیبا و خارق‌العاده‌اش، نمونه بارزی از هنر معماری ایرانی است. کافی است عکس‌هایش را اینجا ببینید یا در گوگل جست‌وجو کنید تا متوجه منظورمان شوید.

این خانه در دوره قاجار ساخته شده و این روزها در حال بازسازی است. آدرسش را هم بخواهید، باید بگوییم در بافت قدیمی شهر و در نزدیکی نارین قلعه و بازار تاریخی نایین قرار دارد. این خانه به‌قدری زیباست که بی‌شک در مقاله‌ای مجزا به جزءجزء آن می‌پردازیم.

• خانه پیرنیا نایین

خانه پیرنیا هم مثل خانه فاطمی، از آن دسته بناهای طناز و زیباست. پیشنهاد می‌کنیم حتی اگر یک ساعت هم فرصت اقامت در نایین را دارید، به این خانه سری بزنید. اینجا موزه مردم‌شناسی کویر است و در حال حاضر اداره میراث فرهنگی نایین در آن مستقر شده. در گوشه و کنار این خانه ویترین‌های متعددی قرار دارند که آثار و اشیای درون آن‌ها، توریست‌ها را با تاریخ، سبک زندگی، فرهنگ و آداب و رسوم مردمان سخت‌کوش کویر آشنا می‌کند. این خانه در دوران صفویه ساخته شده و در دوران قاجار به خاندان پیرنیا رسیده است.

خانه تاریخی پیرنیا یک منزل بزرگ دو طبقه است و از قسمت‌های مختلفی ساخته شده. شما می‌توانید با قدم‌زدن در این خانه با مفاهیم هشتی، شاه‌نشین، دالان‌های، غلام‌گردش و غیره آشنا شوید. باغچه‌ای در وسط خانه به منظور دسترسی به آب خنک قنات وجود دارد که قد درختانش تا ایوان طبقه دوم هم می‌رسد. در ایوان شاه‌نشین، نقاشی‌های زیبایی از هفت‌پیکر نظامی نقش بسته و اشعاری نیز در کنار آن نوشته شده که فضایی هنری و شاعرانه به آن می‌بخشد.

• بازار نایین

در گذشته‌ای نه‌چندان دور، بازار نایین رونق بسیار داشت و مهم‌ترین مرکز تجارت و داد‌وستد در این شهر بود. این بازار در دوره تیموریان ساخته شد و در 350 متر امتدادش 170 باب مغازه داشت. اینجا قلب شهر بود و همه مراکز مهم آن را با کوچه‌هایی به هم وصل می‌کرد. این پدر مهربان، هم نان سر سفره مردم شهر می‌برد و هم دو کاروانسرا و چندین اثر تاریخی دیگر مثل مسجد خواجه، مسجد شیخ مغربی و حسینیه چهل‌دختران را در کنار خود جای می‌داد.

دکان‌های بازار نایین در طرح‌های مختلف ساخته شده بود تا تنوع در آن ایجاد شود و قدم‌زدن در آن، مشتری را خسته و دل‌زده نکند. دیوارهای بلند و سقف گنبدی زیبا با نورگیرهای دایره‌ای، مشتریان را در سرما و گرما پناه می‌داد. البته این روزها، چیزی به اسم تکنولوژی و ویترین‌های اروپایی، دل بازار را شکسته و دکان‌هایش را خالی کرده است.

• آب‌انبارهای نایین

همواره و در طول تاریخ مهم‌ترین عنصری که باعث به‌وجود آمدن تمدن‌ها و شکل‌گیری شهرها شده، وجود آب بوده است. آب، این مایه حیات، در نظر مردمان کویر اهمیتی دوچندان می‌یابد، به‌گونه‌ای که از قطره‌قطره آن به بهترین شکل استفاده می‌شود. به‌دلیل قرارگیری نایین در دل کویر، قنات‌های متعددی در این شهر حفر شده است؛ به همین خاطر بی‌دلیل نیست اگر این شهر را شهر قنات‌ها بنامیم.

به منظور حفظ آب این قنات‌ها و امکان استفاده از آب آن‌ها در تمام فصول سال، آب‌انبارهایی در گوشه و کنار شهر نایین احداث شده است. هر محله نایین آب‌انبار مخصوص به خود را دارد که تا چند سال پیش نیز اهالی محل از آن استفاده می‌کردند. هر آب‌انبار یک مخزن بزرگ برای نگهداری آب، یک گنبد و دو بادگیر برای خنک‌نگاه‌داشتن آب دارد. مهم‌ترین آب‌انبار نایین که به ثبت ملی هم رسیده، آب‌انبار معصوم‌خانی نام دارد. این آب‌انبار در محله چهل‌دختران و در نزدیکی نارین‌قلعه واقع شده است.

• کاروانسراهای نایین

در نایین کاوانسراهای بسیاری وجود دارند که ارزش تاریخی هم دارند و از دیرباز محل استراحت کاروانیانی بوده که از یزد، اصفهان و شهرهای اطرف به قصد تجارت، مسیر کویر را پیش می‌گرفته‌اند. از مشهورترین این کاروانسراها می‌توان به کاروانسرای نیستانک، کاروانسرای بلاباد، کاروانسرای نوگنبد و کاروانسرای مشجری اشاره کرد.

کاروانسرای نیستانک نایین

کاروانسرای نیستانک در روستایی به همین نام واقع در بخش انارک شهرستان نایین و در فاصله 30کیلومتری جاده نایین به اردستان واقع شده و از بناهای مربوط به دوره قاجار است. قسمت داخلی و حیاط کاروانسرا به‌صورت هشت‌ضلعی است و در هر ضلع تعدادی صفه به منظور استراحت کاروانیان در نظر گرفته شده است.

طراحی هر صفه به گونه‌ای است که در آن اتاقکی به‌عنوان بخاری دیواری در نظر گرفته شده است. سقف گنبدی‌شکل واقع در مدخل کاروانسرای نیستانک یکی دیگر از جاذبه‌های معماری این بناست و آجرهای لعابی بر زیبایی آن افزوده است.

کاروانسرای بلاباد نایین

یکی دیگر از کاروانسرای تاریخی نایین، کاروانسرای بلاباد مربوط به دوران صفویه است. این کاروانسرا در 23کیلومتری مسیر اصفهان به نایین و در دهستان لای‌ سیا قرار دارد. سال‌های سال این مکان امن با ۲۶ اتاقش، جایی برای خستگی درکردن کاروانیان بود. بیرون از کاروانسرا هم ۱۰ صفه یا چیزی شبیه پله های بزرگ و پهن بود که مردم ساعتی بنشینند و نفسی تازه کنند. اینکه می‌گوییم امن، دلیلش برجک‌های نگهبانی نظامی است که اطراف کاروانسرا دیده می‌شود. هر چه باشد، جان و مال مردم ارزش دارد و باید از آن حفاظت کرد.

جاذبه‌های مذهبی نایین

• مسجد جامع نایین

گفتیم خانه پیرنیا الآن موزه مردم‌شناسی است. درست روبه‌روی آن مسجد جامع نایین قرار گرفته که جزو قدیمی‌ترین مساجد ایران است. این مسجد را به اسم مسجد علویان هم می‌شناسند. بنای اصلی‌اش در قرن دوم هجری قمری ساخته شد و در دوره های بعدی به‌تدریج بناهایی مثل مناره و همچنین نیم‌طبقه دوم شبستان به آن اضافه شد.

معماری این بنا به سبک خراسانی و بسیار شبیه به مساجد عربی است. گچ‌بری‌های محراب به‌همراه چهل‌ستون‌های صحن اصلی مسجد، جلوه‌ای زیبا به آن بخشیده که به‌راحتی نمی‌توان از دیدن آن دست کشید. در زیر صحن اصلی، سرداب مسجد وجود دارد. در ایام تابستان این سرداب هوای خنک و دل‌پذیری دارد. نورش هم به‌وسیله نورگیر‌هایی تأمین می‌شود که در سقف تعبیه شده است. جالب است بدانید که منبر مسجد جزو سه منبر قدیمی ایران به شمار می‌آید.

مشاهیر نایین

نایین قرن‌ها محل سکونت مردمانی بوده که دل‌هایی به وسعت آسمان پرستاره کویر داشته‌اند. این مردمان مهربان، سخت‌کوش و بخشنده، بر گرما و خشکی کویر غلبه کرده و روزی خود را از آن به‌دست آورده‌اند. نایینی‌ها همواره پاسدار دین و آئین خود بوده‌اند و افرادی همچون سید صدرالدین بلاغی نایینی، میرزا رفیعا نایینی، دکتر منصور علوی نایینی و اسدالله بقایی نایینی را به جامعه معرفی کرده‌اند.

غذاهای محلی نایین

غذاهای محلی نایین، عمدتاً همان غذاهایی است که در دیگر مناطق کویر مرکزی ایران پخته می‌شوند. آش گندم و آش جو، دو نمونه از غذاهایی هستند که نایینی‌ها در پخت آن دستی دارند. در نایین، نوعی ماست چکیده‌ هم هست که در گویش محلی به آن ماستینه می‌گویند. نوع خوشمزه‌ای از نان محلی هم وجود دارد که به روشی خاص و در تنور نیمه‌روشن، خشک می‌شود و ماندگاری عالی هم دارد. ترکیب این دو با همدیگر یک عصرانه بسیار لذیذ برای هر ایرانی رقم می‌زند. کمه هم یک ماده غذایی است که از تخمیر شیر گوسفند و بز در خیک تهیه می‌شود و اغلب بوی تندی هم دارد. برای کاستن بوی کمه از سبزیجات معطر استفاده می‌کنند.

رستوران‌های نایین

رستوران هانیگ و رستوران دادا، از نظر کاربران، بهترین رستوران‌های این شهر هستند. البته اگر در هتل جهانگردی ساکن شوید، دیگر نگرانی خاصی برای سرو وعده‌های غذایی نخواهید داشت. اینجا در هر سه وعده، غذا برایتان مهیاست. روبه‌روی این هتل هم کافه رؤیایی هست که هم فست فود دارد و هم نوشیدنی. البته در خیابان امام نایین هم می‌توانید سراغ پیتزا مسعود را بگیرید. اهالی نایین از فست فود اینجا راضی هستند. اگر هم سفرتان گذری است و به سمت یزد می‌روید و دلتان کباب خوب خواست، به کبابی فرزین سری بزنید. این رستوران اصیل و قدیمی در همین جاده و در نزدیکی امامزاده سلطان علی قرار دارد.

اقامت در نایین

اگر قصد سفر به نایین را داشتید، زمانی را برای تماشای آسمان صاف و پرستاره‌اش خالی کنید. برای اسکان در شب هم نگران هیچ چیز نباشید. در این شهرستان، چند جای خوب هست که امکانات مطلوب به شما می‌دهد. مهمانسرای جهانگردی، هتل گل نرگس و اقامتگاه سنتی انار از جمله آن‌ها هستند که حتی تماشای فضای بیرونی‌شان هم شما را به دل فیلم‌های تاریخی می‌برد.

سوغات و صنایع دستی نایین

اگر بخواهید از نایین سوغاتی به همراه خود ببرید، گزینه‌های متعددی پیش روی شما است. یادتان هست از کارگاه‌های جالب عبابافی برایتان گفتیم؟ عبا یکی از صنایع دستی این شهر است. همچنین بهترین فرش‌های دست‌بافت، انواع سفالینه‌ها و شیرینی‌های خوشمزه از سوغاتی‌های نایین هستند. به‌دلیل همسایگی نایین با اصفهان و یزد شیرینی‌های قطاب، باقلوا، حاجی‌بادام و حلواشکری به‌فراوانی در نایین پیدا می‌شوند.

مسیرهای دسترسی

بهترین مسیر برای رفتن به نایین، مسیر زمینی است؛ چون این شهر ایستگاه راه آهن یا فرودگاه مستقل ندارد. نزدیک‌ترین فرودگاه به این شهر، فرودگاه شهید بهشتی اصفهان است.

برای دسترسی به نایین از سمت اصفهان حدود 158 کیلومتر مسیر در پیش‌رویتان است. اگر با سرعت مجاز برانید، به‌طور تقریبی 2 ساعت طول می‌کشد که به این شهر برسید. فاصله‌ نایین تا یزد هم حدود 170 کیلومتر است. این شهر هم مانند اصفهان، به‌طور تقریبی دو ساعت با نایین فاصله دارد.

اگر با ماشین شخصی به نایین می‌روید، سعی کنید هوشیار و سرحال باشید. به‌دلیل قرارگیری نایین در منطقه کویر و کم‌بودن تراکم جمعیت و شهرها در حوالی آن، مسیر عموماً مسقیم و فاقد پیچ‌وخم‌های عجیب‌وغریب است. این ویژگی از طرفی خوب است و از طرفی خطرناک. کویری بودن مسیر و نبودن تنوع در آن ممکن است شما را به خواب دعوت کند. دعوتش را به هیچ وجه نپذیرید.

در کویر سقف آسمان کوتاه است. آنقدر کوتاه که گاهی هوس می‌کنید، دستانتان را بالا ببرید و ستاره‌های آسمان را بچینید. کویر درس‌های بزرگی دارد، به شرط اینکه دل به دلش بدهید. در کویر شکوه تنهایی را احساس خواهید کرد. چه چیز بهتر از اینکه همه این حس‌های خوب را در نایین اصفهان تجربه کنید؟ شما این شهر را چگونه ارزیابی می‌کنید. برای ما بنویسید و مطمئن باشید که تیم نویسندگان ره بال آسمان از همه نظرات شما استقبال می‌کند.