آثار تاریخی تبریز | کهن‌ترین بناهای تبریز

شهر تبریز به لحاظ تاریخی، جزو پرفراز و نشیب‌ترین شهرهای ایران است. شهری که از قرن سوم و چهارم میلادی بنا شده اما پیشتر، در هزاره‌ی اول و دوم قبل از میلاد، پذیرای تمدن بشری بوده است. اوج این شهر در ۵ بار یدک کشیدن عنوان پایتختی حکمرانان مختلف و فرودش در بلایایی است که از سر گذارنده است. پایتختی آتروپات، یکی از فرماندهان اسکندر، پایتختی در دوران صفویه، ولیعهد نشینی در دوران قاجاریه، رونق گرفتن در دوران تیموریان و قره قویونلوها و تجربه‌ی اوج شکوه و شکوفایی در دوره‌ی ایلخانی، همه و همه عواملی است که دست‌به‌دست هم داده تا تبریز به شهری پر از یادگاری‌های تاریخی و فرهنگی تبدیل شود.

قرارگیری این شهر در مسیر جاده ابریشم و عبور کاروان‌های تجاری کشورهای مختلف به تجارت تبریز رونق بخشیده است؛ تا جایی که بازار تبریز از دیرباز تاکنون بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده‌ی جهان محسوب می‌شود. این شهر تصرف روس را دیده و نقشی پررنگ در مشروطه و ورود به عصر جدید ایفا کرده است. اولین مدرسه ابتدایی نوین، اولین بلدیه، اولین سیستم اطلاع آتش‌نشانی و… در تبریز بنا شده‌اند؛ به همین دلیل تبریز به شهر اولین‌ها و شهر پذیرش نوآوری شناخته می‌شود.

نکته جالب‌توجه این است که تبریز ۸ بار با زلزله‌های مهیب کاملاً ویران شده است؛ اما دوباره بنا شده و رونق و شکوه خود را از سر یافته است. آخرین ویرانی به زلزله‌ی سال ۱۱۵۸ هجری شمسی (۱۷۸۰ میلادی) برمی‌گردد. بنا بر اسناد تاریخی تبریز با ۲۰۰ هزار کشته به شهر ارواح تبدیل شده بود. در طی این زمین‌لرزه‌ها، بسیاری از آثار تاریخی تبریز را از دست داده‌ایم و بیشتر آثار به‌جامانده مربوط به دوران قاجار یا مرمت شده در این زمان هستند. با این وجود هنوز هم تبریز با غنای آثار تاریخی‌اش چون نگینی بر انگشتر کشور می‌درخشد و بیش از هر چیزی راوی تاریخ کهن ایران است. شهری که از هر دوره با خود یادگاری به همراه دارد و در دل آن یادگارها، قصه‌ای و روایتی نهفته است. همین تاریخ پرفرازونشیب و جاذبه‌های فراوان این شهر سبب شده است که در طول سال مسافران زیادی با خرید بلیط وسایل نقلیه مختف مانند بلیط هواپیما تبریز راهی این شهر شوند. در این مطلب به‌مرور آثار تاریخی و باستانی شهر تبریز می‌پردازیم.

عمارت شهرداری یا اولین انجمن شهر و بلدیه‌ی ایران

عمارت شهرداری واقع در اصلی‌ترین میدان تاریخی تبریز، یعنی میدان ساعت یا همان میدان شهرداری، از بناهای زیبا و باشکوه تبریز است. این کاخ باشکوه در سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۱۸، به دستور رضاخان و با عنوان اولین انجمن شهر و بلدیه ایران ساخته شد. عمارت شهرداری از همان ابتدای ساخت به عنوان ساختمان شهرداری تبریز مورد استفاده قرار می‌گرفت. این بنا در سال ۱۳۸۶ به مناسبت یک صدمین سال تأسیس، به نخستین موزه شهر و شهرداری‌های کشور ملقب شد. امروزه جلسات شورای شهر و ملاقات‌های رسمی و دیپلماتیک با مقامات عالی‌رتبه نیز در همین ساختمان انجام می‌شود.

نمای بیرونی کاخ از سنگ است و نقشه ساختمان به علت طراحی توسط مهندسان آلمانی بسیار به ساختمان‌های آلمان پیش از جنگ جهانی دوم شباهت دارد. به همین دلیل اگر از بالا به نقشه‌ آن نگاه کنیم، یک عقاب در حال پرواز را می‌بینیم. ساعتی که روی این ساختمان در ارتفاع 30 متری نصب شده و هر ۱۵ دقیقه یک‌بار ساعت را اعلام می‌کند، بیشتر از هر چیز دیگر در این بنا خودنمایی می‌کند.

ویدیویی جذاب از آثار تاریخی تبریز

رَبع رشیدی، دانشگاهی به وسعت علوم مختلف

حدود ۷۰۰ سال پیش، بنای پهناور و عظیمی به نام رَبع رشیدی به دستور خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر غازان خان در تبریز ساخته شد. این بنای عظیم شامل قسمت‌های مختلفی ازجمله بیمارستان، کاروان‌سرا، مسجد، مدارس عالی و …بوده اما بیشتر کاربری دانشگاهی و علمی داشته است؛ به‌طوری‌که ۶ هزار دانشجو در علوم مختلف در آن به تحصیل مشغول بوده‌اند. طبق اسناد تاریخی، ۴ دانشکده در ۴ طرف مجموعه قرار داشته است. به همین دلیل به این مجموعه ربع رشیدی (اربع به معنای ۴) می‌گویند. برای تأمین هزینه‌های چنین مجموعه‌ی عظیمی، املاک فراوانی در قسمت‌های مختلف ایران و کشورهای دیگر ازجمله گرجستان و عراق، وقف این مرکز شده بودند. خواجه فضل الله برای ساماندهی این املاک، وقف نامه‌ای به نام وقف نامه ربع رشیدی تهیه کرد که اکنون تنها نسخه‌ی باقی مانده‌ی آن، در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می‌شود. متأسفانه براثر زلزله و گذشت زمان چیز زیادی از این بنا باقی نمانده و ما شکوه و عظمتش را بیشتر در تاریخ خوانده‌ایم. بقایای این بنا را می‌توان در انتهای محله ششگلان، منتهی به محله باغمیشه و در دامنه کوه سرخاب مشاهده کرد.

ارگ علیشاه (یا ارگ تبریز)، بلندترین بنای آجری تبریز

ساخت ارگ علیشاه به دوران ایلخانی و قرن ۸ ام هجری قمری بازمی‌گردد. این ارگ به دستور تاج‌الدین علیشاه گیلانی، وزیر وقت، با کاربری مسجد ساخته شد. در فراز و نشیب تاریخ، کاربری آن از مسجد به برج و باروی شهر و کاربردهای نظامی مختلف تغییر یافت. بعدها بناهای دیگری نیز با محوریت این ارگ، در اطراف آن ساخته شد. امروزه از ارگ علیشاه تنها دیواره جنوبی‌اش باقی مانده و بقیه در طول زمان تخریب شده‌اند. اما همین دیواره جنوبی، با ۳۳ متر ارتفاع، بلندترین بنای آجری شهر تبریز محسوب می‌شود. این بنا هم‌اکنون در بافت تاریخی و قدیمی تبریز در جنب مصلی امام واقع است که می‌توانید بعضی از ساعات روز از آن بازدید کنید.

برج آتش نشانی (برج یانقین)، اولین برج آتش‌نشانی ایران

در محوطه‌ی ایستگاه آتش‌نشانی تبریز، برجی آجری به ارتفاع ۲۳ دیده می‌شود که قدمتش به اواخر دوره‌ی قاجار می‌رسد. تا مدت‌ها برای دیده‌بانی آتش‌سوزی و اعلام آتش از این برج استفاده می‌شد به همین دلیل به این برج یانقین می‌گویند. در زبان ترکی یانقین به معنای آتش و آتش‌سوزی است. برج آتش نشانی تبریز دارای محوطه داخلی دایره‌ای شکل و پله‌های مارپیچ تا بالای برج است و اولین نمونه‌ی آتش‌نشانی و برج اعلام خطر آتش در ایران محسوب می‌شود. نگهبانی همیشه در بالای این برج از ۸ دریچه‌ی آن تمام شهر را زیر نظر داشته و هنگام رخ دادن آتش، زنگ را به صدا درمی‌آورده تا آتش‌نشانان به محل حادثه بروند. کاربری جانبی برج هم سیستم راهنمایی و مسیریابی بوده و عملکردی شبیه به فانوس‌های دریایی داشته است. مردم شهر و مسافران از طریق چراغی که در بالای برج همیشه روشن بوده راه خود را پیدا می‌کردند.

برج خلعت پوشان، جایگاه اهدای خلعت شاهزادگان

در اواخر دوره صفویه برج آجری منشوری شکل با قاعده‌ی ۱۶ ضلعی در ۳ طبقه احداث شد. این برج آجری در دوران قاجار محل دادن انعام و خلعت از طرف حکومت و دربار به حکام و شاهزادگان آذربایجان بوده است. از همین رو به آن برج خلعت پوشان تبریز می‌گویند. آخرین مراسم سلطنتی در این برج، به سال ۱۲۹۱ هجری شمسی و حکومت صمد خان مراغه‌ای بازمی‌گردد. بعدازآن دیگر هیچ مراسمی در این برج برگزار نشد.

این روزها برج خلعت پوشان در ۱۰ کیلومتری جاده تبریز ـ تهران، در جنوب محله کرکج و در جوار رودخانه میدان چایی واقع شده است و محوطه آن در اختیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز قرار دارد.

مقبره‌­الشعرا، آرامگاه ۴۰۰ تن از شاعران و مشاهیر نامی

تبریز در قرن ششم هجری اقامتگاه و پناهگاه شاعران، ادیبان و عرفای بسیاری بوده است. این مشاهیر به دلیل مشکلات و جنگ‌ها از سرزمین‌های خود دور شده و برای تأمین امنیت خود در تبریز ساکن می‌شدند. بعد از مرگ، تدریجاً آن‌ها را در گورستانی دفن کردند که به مقبره‌الشعرا یا گورستان سرخاب معروف شد. بنا بر کتاب‌های تاریخی حدود ۴۰۰ تن از مشاهیر ایران و دیگر سرزمین‌ها در این گورستان دفن شده‌اند. نخستین دفن شده در این گورستان که در کتب تاریخی نام او ثبت شده باشد، اسدی طوسی است. اسدی طوسی شاعر و ادیب قرن پنجم، دارنده اولین لغت‌نامه زبان فارسی و کهن‌ترین دست‌نویس به جا مانده به زبان فارسی است. آخرین تن هم شهریار، محمد حسین بهجت تبریزی شاعر معروف ِحیدر بابا است. از دیگر افراد صاحب‌نام دفن شده در مقبره الشعرا تبریز می‌توان به خاقانی، میرزا طاهر خوشنویس و ظهیرالدین فاریابی اشاره کرد. متأسفانه این گورستان نیز از گزند زلزله سال ۱۱۵۸ در امان نماند و بعد از زلزله متروکه شد. تا اینکه در سال ۱۳۵۰ به‌منظور مرمت و بازسازی، مسابقه‌ی طراحی بنای یادبود، برای شعرای مدفون در این گورستان برگزار شد. بعد از انتخاب طرح و ساخته‌شدن بنای یادبود در محل این گورستان، کم‌کم رونق به مقبره‌الشعرا بازگشت. امروزه این مکان جزو مکان‌های تاریخی و گردشگری و نماد عظمت دیدنی‌های تاریخی تبریز است.

مقبره دوکمال، آرامگاه دو کمال شعر و نقاشی

شیخ کمال‌الدین مسعود خجندی، شاعر قرن ۸ هجری، در راه بازگشت خود از زیارت حج به خجند ِ تاجیکستان تصمیم گرفت در شهر تبریز بماند و همان‌جا زندگی کند. این زمان مقارن بود با حکمرانی سلطان حسین جلایری که از ارادتمندان شیخ کمال‌الدین بود. سلطان برای عرض ارادت باغچه و خانقاهی به او پیشکش کرد. شیخ کمال‌الدین تا آخر عمرش در همین باغ اقامتگاه داشت و پس از مرگ نیز در همان‌جا به خاک سپرده شد. بعد از آن زمان، در دوران صفویه، بسیاری دیگر از هنرمندان و عارفان نامی نیز در همین باغ و در نزدیکی شیخ کمال‌الدین خجندی دفن شدند. ازجمله‌ی این هنرمندان کمال‌الدین بهزاد نگارگر بزرگ مکتب هرات است. به همین دلیل این باغچه را مقبره‌ی دو کمال نامیده‌اند.

بقعه عون بن علی یا تفرجگاه عینالی!

در ارتفاع ۱۸۰۰ متری شمال تبریز و بر بلندی کوه‌های سرخاب، پس از طی مسیری کوهستانی به بقعه ۲ تن از نوادگان ائمه معصومین (ع) به نام‌های “عون بن علی” و ” زید بن علی” می‌رسیم که مردم محلی به آن عینالی می‌گویند. بنا بر روایات تاریخی معروف است که این ۲ تن از فرزندان امام علی (ع) و اسما بنت عمیس هستند. در تاریخ آمده است قبل از اسلام این محل آتشکده و کلیسا بوده و چند تن از پادشاهان ماد در بالای کوه دفن شده‌اند. با ورود مسلمانان به ایران لشگر اسامه همراه ۲۵ هزار سرباز وارد تبریز می‌شود. عون بن علی و زید بن علی نیز همراه اسامه و سپاهش بوده‌اند. در جنگ میان سپاه اعراب و سپاه ایرانیان عون بن علی و اسامه بن فرقد به شهادت می‌رسند. پادشاه تبریز، ماهان بن مهریار، اسامه بن فرقد را در بالای کوه سهند و عون بن علی را در بالای کوه سرخاب دفن می‌کند. زید بن علی نیز در لشکرکشی دوم اعراب مسلمان به شمال غرب ایران، به شهادت رسیده و بعداً پیکرش بر بالای کوه سرخاب، نزدیک مزار برادرش منتقل می‌شود. تا اینکه در دوره ایلخانی برای آن‌ها زیارتگاه احداث می‌کنند. این زیارتگاه یک‌بار براثر حمله نیروهای امپراتوری عثمانی و بار دیگر بر اثر زلزله‌ی سال ۱۱۵۸ هجری شمسی کامل ویران شده است. بار اول توسط شاه عباس اول و بار دوم نیز در دوره‌ی قاجار توسط قهرمان میرزا دوباره از نو بنا می‌شود.

به این مجموعه زیارتگاهی بخش‌های دیگری به‌تدریج اضافه شده تا بخش گردشگری آن رونق یابد. حال علاوه بر زیارتگاه، به تفرجگاهی برای گردشگران و اهالی تبریز نیز تبدیل شده است. از امکانات اضافه شده می‌توان به تله کابین عینالی، رستوران،‌ صخره‌های سنگ‌نوردی، بخش پرورش شتر مرغ، مجسمه‌های سنگی مشاهیر تبریز و… اشاره کرد.

حمام نوبر، اولین و بزرگ‌ترین سفره‌خانه سنتی شهر تبریز

حمام نوبر از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین حمام‌های تاریخی به‌جا مانده شهر تبریز است. قدمت آن تا جایی که در تاریخ ثبت شده به دوران قاجار و حدود ۱۴۰ سال پیش برمی‌گردد. این بنا با ۷۰۰ متر زیربنا و در ۲ قسمت اصلی سربینه (رختکن) و گرمخانه و ۱۱ بخش فرعی ساخته شده است. به دلیل قرارگیری این حمام در نزدیکی یکی از ۹ دروازه اصلی شهر تبریز، یعنی دروازه نوبر این‌چنین نام‌گذاری شده است. در شرح مختصری از معماری فضای حمام می‌توان به طاق و گنبد گرمخانه، ستون‌های سنگی و سرستون‌های مقرنس‌کاری شده سربینه و کتیبه‌های ورودی حمام اشاره کرد. حمام نوبر به علت یکتایی و زیبایی در معماری همیشه موردتحقیق ِ دانشجویان و معماران بوده است.

بیشتر حمام‌های قدیمی تبریز به علت گرما و رطوبت از بین رفته‌اند. متأسفانه این حمام نیز در حال ویرانی بود که در سال 1378، میراث فرهنگی بعد از بازسازی بنا کاربری آن را تغییر داد. حمام نوبر با بازسازی و زیباسازی تبدیل به اولین و بزرگ‌ترین سفره‌خانه سنتی شهر تبریز با عنوان رستوران سنتی شهریار شد. دکور ِ قاجاری، متکاهای درباری و صندلی‌های لهستانی، فضای سفره‌خانه را به‌شدت تاریخی و زیبا کرده است. از سربینه و رختکن به‌عنوان سفره‌خانه و از پشت‌بام به‌عنوان چایخانه، اجرای مراسمات، نقالی و پرده‌خوانی استفاده می‌شود.

بازار تبریز، بزرگترین بازار سرپوشیده جهان

یک کیلومترمربع بنا، ۵۵۰۰ حجره، ۳۰ مسجد تاریخی و ۱۲ مدرسه علمیه، خود گویای بزرگی و عظمت بازار تبریز است. علاوه بر این‌ها، باید به وجود تعداد بی‌شماری کاروانسرا، تیمچه‌ها، سراها، دالان‌ها و حمام‌های تاریخی و قدیمی اشاره کرد که در این بازار قرار دارند. از پیشینه تاریخی بازار، اولین تاریخ ساخت و گذاشتن سنگ بنای آن مشخص نیست اما تا قرن چهارم هجری اسناد تاریخی از رونق آن نقل می‌کنند. ذکر بازار تبریز در نوشته جهانگردان مختلفی مانند ابن‌بطوطه، مارکوپولو و یاقوت حموی نیز به چشم می‌خورد که همگی با تعریف از بخش‌های مختلف آن، رونق و وسعتش را ستوده‌اند. این بازار در زمان عباس میرزا مرکز تجارت انگلیسی‌ها بوده است. قبل‌تر نیز به علت قرارگیری تبریز در مسیر جاده ابریشم، کاروان‌های آسیایی، آفریقایی و اروپایی در این بازار دادوستد می‌کردند. حجم معاملات آن‌قدر بالا بود که واحد پول کشورهای مختلف به‌اندازه‌ی واحد پول ایران در بازار رواج و رونق داشته است. این بازار تا مدت‌ها از تهران در تجارت پیشی گرفته و ۲۵ تا ۳۳ درصد حجم مراودات تجاری کشور را به‌تنهایی بر عهده داشته است.

معماری این بنا آجری همراه با طاق‌ها و گنبدهای بزرگ و زیبایی است که در ۳ طبقه با کاربری انبار، حجره‌ها و استراحتگاه ساخته شده است. هرچند این بازار نیز از گزند زلزله‌ی سال ۱۱۵۸ هجری شمسی تبریز در امان نماند و بنایی که در حال حاضر از آن موجود است به اواخر دوران زندیان و اوایل قاجار می‌رسد. از مهم‌ترین بناها و بخش‌های بازار تبریز، می‌توان به بازار مظفریه (بازار فرش‌فروشان) اشاره کرد که در زمان ولیعهدی مظفرالدین شاه ساخته شده و هنوز مرکز عمده‌ی تجارت فرش و صدور آن به کشورهای مختلف است.

سال ۸۹ بازار سنتی تبریز به عنوان بزرگترین بنای سرپوشیده آجری و ۱۲امین اثر ثبت شده از ایران در یونسکو به ثبت رسید.

مدرسه رُشدیه | جاهای تاریخی تبریز

میرزا حسن تبریزی مشهور به رشدیه، از پیشگامان نهضت فرهنگی کشور و پدر فرهنگ جدید ایران است. علاوه بر این‌ها، وی با ۲۷ کتاب چاپ شده، نخستین مؤلف کتاب‌های درسی مقطع ابتدایی در ایران است. رشدیه از فرزندان یکی از مجتهدین مشهور تبریز بود که به توصیه پدر به‌جای رفتن به نجف و یادگیری علوم دینی، به استانبول، بیروت و مصر رفت تا تعلیم و تربیت و آموزگاری به شیوه‌ی نوین را بیاموزد. در سال ۱۲۶۲ هجری شمسی نخستین مدرسه خود در ایروان را تأسیس کرد. اما بعد به درخواست ناصرالدین شاه به ایران آمد تا مدارس خود را در ایران بنا کند. رشدیه اولین مدرسه‌ به شیوه آموزشی نوین را در تبریز و دومین مدرسه بعد از دارالفنون را در تهران بنا نهاد.

اما گزند مردمان متعصب که مدارس و آموزش نوین را قبول نداشتند به حدی بود که رشدیه از سال ۱۲۶۷ تا سال ۱۲۹۰ هجری شمسی، ۶ بار مدرسه‌ی ابتدایی خود را در تبریز دایر کرد و هر بار به دلیل همین مخالفت‌ها و آزار و اذیت‌های مکرر مجبور به تعطیلی آن شد. آخرین مدرسه که در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی تأسیس شد، اکنون در خیابان ارتش جنوبی قرار دارد و بعد از مرمت‌های بسیار به‌عنوان ساختمان اصلی سازمان میراث فرهنگی استان مورداستفاده قرار گرفته است.

مسجد کبود، فیروزه‌ جهان اسلام

مسجد کبود یا مسجد جهانشاه با کاشی‌کاری‌های معرق لاجوردی و سقفی با ترکیب طلا و لاجورد به فیروزه جهان اسلام معروف است. این بنا طبق کتیبه‌ای که بر سردر مسجد قرار دارد، در سال ۸۷۰ هجری و با نظارت جان بیگم خاتون، زن جهانشاه بن قرایوسف قره قویونلو، در دوران قره قویونلوها ساخته شده است. مسجد کبود تنها بنای به‌جامانده از قره قویونلوها در تبریز است اما به‌تنهایی هنر و شکوه آن دوران را نشان می‌دهد.

مسجد کبود درگذشته بخشی از یک مجموعه بزرگ‌تر به نام مظفریه بود. مجموعه مظفریه غیر از مسجد شامل مدرسه، خانقاه، کتابخانه و …می‌شده که متأسفانه در اثر گذشت زمان (حدوداً ۶۰۰ سال از ساخت بنا) و زلزله‌ی سال ۱۱۵۸ هجری شمسی، فقط مسجد کبود از آن به‌جا مانده است.

مسجد مقبره | دیدنی های تاریخی تبریز

مسجد مقبره یا مسجد شاه با ستون‌های سنگی زیبا و گنبدهای ضربی، میراث به‌جامانده از معماری دوران صفویه در شهر تبریز است. سقف این مسجد در زلزله‌ی سال ۱۱۵۸ هجری شمسی فروریخت؛ ولی توسط شخصی به نام حاج میرزا مهدی قاضی طباطبایی دوباره احداث و مرمت شد. به دلیل دفن‌شدن این شخص در سردابی شمال مسجد، این بنا را مسجد مقبره نامیده‌اند. مسجد مقبره تبریز در خیابان امام، ابتدای بازار کفاشان واقع است.

مسجد ثقه الاسلام

مسجد ثقه الاسلام با ۲۰ ستون سنگی و ۳۴ گنبد آجری، از بزرگ‌ترین مساجد تبریز است. بنا بر نوشته‌ها این مسجد جایگزین مسجدی پیش از خود بوده و اتمام ساخت آن به سال 1265 هجری شمسی بازمی‌گردد. بعد از ساخت، میرزا محمد شفیع ثقه الاسلام امامت این مسجد را به عهده می‌گیرد؛ به همین دلیل آن را مسجد ثقه الاسلام نام‌گذاری کرده‌اند. مسجد ثقه الاسلام در خیابان دارایی جنب صاحب‌الامر واقع است.

مسجد جامع | آثار تاریخی تبریز

از قدیمی‌ترین آثار تاریخی این شهر می‌توان به مسجد جامع تبریز اشاره کرد. این بنا به مسجد کبیر یا مسجد جمعه نیز معروف است. این مسجد از همان ابتدای ساخت به‌عنوان مسجد جامع تبریز شناخته می‌شده و به‌قدری جامعیت داشته که بازار تبریز را گرداگرد آن ساخته و گسترش داده‌اند. ساختمان اولیه مسجد در زلزله ۱۱۵۸ هجری شمسی تخریب شد؛ ولی در اوایل دوران قاجار، به دستور حسینقلی‌خان دنبلی، حاکم وقت، مسجد مرمت و بخش‌هایی از نو بنا شد. به دلیل تخریب بیش‌ازحد این مسجد، تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست و برخی آن را به قرون اولیه هجری و صدر اسلام نسبت می‌دهند. البته روایاتی از احوالات این مسجد از دوران سلجوقیان تا قاجار در اختیار داریم که احتمال وجودش در آن دوران را قطعی می‌سازد. در هر دوره بخشی به بنا افزوده شده یا قسمتی را مرمت کرده‌اند. شبستانی که در دوره روادیان (معاصر با سلجوقیان) در آن ساخته‌شده، محراب گچ‌بری شده دوران ایلخانی، گنبدی مزین به کاشی‌کاری‌های معرق که در دوران آق قویونلوها بر روی مسجد ساخته شده، همه و همه حکایت از این دارند که این مسجد از هر دوره‌ای یادگاری همراه خود داشته است. بااین‌حال بیشترین قسمت‌های ساختمان فعلی از دوران قاجار است.

دیدنی‌های بی‌حد و حصر تبریز آن‌قدر زیبا و جذاب هستند که سالانه تورهای گردشگری زیادی با خرید بلیط قطار تبریز یا بلیط اتوبوس تبریز سفرهای گروهی مهیجی را به مقصد این شهر برگزار می‌کنند. استقبال از این تورها بسیار زیاد است و در میان تاریخ‌دوستان و عاشقان هنر و معماری ایرانی طرفداران زیادی دارد.

تمام این غنای تاریخی در کنار طبیعت زیبایش، کوه‌های بلندش، وادارم می‌کند یک‌بار هم که شده در کوچه‌هایش قدم بزنم تا قدری به چشمانم تاریخ ببینم و هوای تازه و خنکش را استشمام کنم. تجربیات خود از سفر به این شهر زیبا را با ره بال آسمان به اشتراک بگذارید.