جنگل های ارسباران | هر آن‌چه باید از سفر به این منطقه بدانید

طبیعت سرسبز همیشه یکی از گزینه‌های اصلی سفر است و جنگل سرآمد این سبزینگی است. در این مطلب می‌خواهیم به یکی از گنجینه‌های سرسبز ایران برویم و در طبیعت پاک آن گشت‌وگذار کنیم. در ناحیه مرزی شمال غرب ایران، طبیعت کوهستانی زمردگونه‌ای گسترده شده است که با نام جنگل ارسباران از آن یاد می‌شود. این طبیعت دل‌انگیز جنگلی با بافت سبز چندمیلیون‌ساله هیرکانی، مقصد بسیاری از عاشقان سفرهای داخلی است. جنگل های ارسباران از سرمایه‌های طبیعی ایران در جغرافیای شمال غربی محسوب می‌شود و اکنون قصد داریم آن را به شما معرفی کنیم. برای آشنایی با این سرمایه عظیم طبیعی همسفر ما در ره بال آسمان شوید.

موقعیت جنگل های ارسباران در نقشه

سرزمین‌های سبز کوهستانی، قسمت‌های وسیعی از ناحیه شمال غربی ایران را به خود اختصاص داده‌اند و استان آذربایجان شرقی را سبز کرده‌اند. مناطق کوهستانی جنگل های ارسباران در این استان و در همسایگی کشورهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان واقع شده‌اند. سرسبزی جنگل ارسباران از شمال کوه قره داغ آغاز می‌شود و این منطقه در جنوب شهرستان اهر واقع شده است. بخش‌هایی از سرزمین‌های کوهستانی ارسباران تا رود ارس دیده می‌شود. بیشتر این سبزینگی در شهرستان‌های کلیبر، اهر و ورزقان دیده می‌شود.

ویدیوی زیبا از جنگل های ارسباران

بافت هیرکانی در جنگل های ارسباران

جنگل‌های هیرکانی، نوعی خاص از بافت جنگلی هستند که از دوره سوم زمین‌شناسی باقی مانده‌اند و میلیون‌ها سال از عمر آن‌ها می‌گذرد. این نوع جنگل‌ها از با ارز‌ش‌ترین منابع طبیعی سرسبز هستند که جنگل‌ های ارسباران نیز از این خانواده محسوب می‌شوند. تنوع گیاهی در جنگل ارسباران بسیار مطلوب است و بافت سرسبز این منطقه بسیاری از گیاهان را به خود اختصاص داده است. زیبایی کوهستان‌های ارسباران با این گیاهان سرسبز تماشایی است و یکی از مناطق گردشگری محبوب برای عاشقان طبیعت محسوب می‌شود. ممرز، گردو، گلابی وحشی، بلوط، سماق، زرشک، تمشک، سیب وحشی، انار وحشی، زغال اخته، سرخدار و… از نمونه گیاهان کوهستان‌های خوش‌رنگ‌‌ولعاب جنگل ارسباران است. در این جنگل‌ها انواع قارچ‌های وحشی نیز دیده می‌شود.

گونه‌های جانوری ارسباران

در جنگل‌های هیرکانی ارسباران، تنها بافت گیاهی نیست که منحصربه‌فرد است؛ تنوع جانوری نیز در این منطقه غوغا می‌کند. همچنین بیشتر گونه‌های زیستی این منطقه از نمونه‌های نادر هستند که معمولا در قسمت‌های دیگر ایران دیده نمی‌شوند. به‌عنوان مثال سیاه خروس که در اطراف رود ارس اتراق کرده، از پرندگانی است که تنها در جنگل‌های ارسباران دیده می‌شود. خرس قهوه‌ای، اردک سرسفید، بز کوهی، پلنگ، گراز، کبک، قرقاول و… از دیگر نمونه‌های حیات وحش ارسباران است.

موزه حیات وحش ایران

تنوع بالای جانوران ساکن در جنگل های ارسباران سبب شده تا این مناطق را موزه حیات وحش ایران بدانیم و ‌بسیاری از گونه‌های نادر را در میان تنوع مطلوب آن بیابیم. بیش از ۲۰۰ گونه پرنده، نزدیک به ۴۰ گونه خزنده، در حدود ۵۰ گونه پستاندار و دیگر جانورانی همچون دوزیست‌ها و انواع ماهی‌ها، جنگل ارسباران را حیات بخشیده‌اند. این تنوع کم‌نظیر سبب شده تا منطقه کوهستانی ارسباران در زمره گنجینه‌های طبیعت ایران قرار بگیرد.

پیشینه تاریخی جنگل ارسباران

جنگل ارسباران علاوه بر ارزش محیط‌زیستی کم‌نظیری که در میان جاذبه‌های گردشگری ایران دارد، از قدمت تاریخی و اهمیت بسیاری برخوردار است. در استاد تاریخی که ابن هوقال، جغرافی‌دان برجسته قرن چهارم از ترک‌زبانانی سخن گفته است که در جنگل ارسباران زندگی می‌کنند. تاریخ‌نگار دیگری با نام یاقوت حموی نیز 800 سال پیش از سرگذشت بابک خرمدین در این جنگل صحبت کرده است. وجود بناهای تاریخی ارزشمندی مانند قلعه پشتو، قلعه جوشین و دژ قهقهه نیز از دلایلی هستند که قدمت طولانی جنگل ارسباران را اثبات می‌کنند.

قلعه بابک در جنگل های ارسباران

قلعه بابک یکی از تماشایی‌ترین جاذبه‌های تاریخی جنگل های ارسباران و از جاهای دیدنی کلیبر است. این دژ محکم زمانی مقر سردار دلیر ایرانی، بابک خرمدین بوده است. بابک خرمدین ۲۰ سال با خلیفه عباسی جنگید و در برابر ظلم‌های این قوم مقاومت کرد. «دژ جمهور» و «قلعه بذ» نام‌های دیگر قلعه بابک است. اکنون بقایای این دژ تاریخی در منطقه کوهستانی جنگل های ارسباران واقع شده است. موقعیت جغرافیایی این قلعه به‌واسطه حضور در منطقه بهشتی جنگل های ارسباران، فوق‌العاده تماشایی است و قابی از ابرها و سرزمین‌های سرسبز کوهستانی را پیش رویتان قرار می‌دهد. این جاذبه تاریخی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و گردشگران منطقه کوهستانی ارسباران را علاوه بر لذت از طبیعت، به ماجراجویی در تاریخ پر رمز و راز ایران دعوت می‌کند. در حین رسیدن به قلعه بابک، به دلیل ارتفاع این دژ و موقعیت جغرافیایی آن، می‌توانید از ورزش کوهنوردی نیز لذت ببرید.

قلعه بابک در ارتفاعات کوهستانی بنا شده تا سربازان به اطراف دید وسیعی داشته باشند و متوجه حمله‌های دشمن شوند. طبق بررسی‌های تاریخ‌شناسان، این دژ استوار در دوران اشکانی و ساسانی ساخته و بعدها مرمت شده است. تالارها، زندان، آب‌انبار، اتاق‌ها و… از بخش‌های اصلی این قلعه بوده است.

مسیر دسترسی به قلعه بابک در منطقه مرزی ارسباران

گفتیم که قلعه بابک در شهرستان کلیبر و در استان آذربایجان شرقی واقع شده و در حدود ۱۴ کیلومتر با شهر کلیبر فاصله دارد. برای رفتن به قلعه بابک، باید وارد شهر تبریز یا اهر شوید و سپس خودتان را به کلیبر برسانید. تبریز در ۲۰۰ کیلومتری جنوب غربی قلعه و اهر در ۷۵ کیلومتری جنوب آن واقع شده‌اند. از این دو شهر باید وارد یکی از جاده‌های تبریز – اهر یا جاده اهر – کلیبر شوید تا به کلیبر برسید. در نهایت از کلیبر وارد جاده قلعه بابک شوید و سپس قسمتی از مسیر را باید پیاده‌روی کنید.

به پارک جنگلی مکیدی بروید

دره جنگلی مکیدی، تکه‌ای دیگر از جنگل های ایران در شهرستان کلیبر است که زیبایی وصف‌ناپذیری دارد. در این دره سرسبز و خوش‌آب‌وهوا، پارک جنگلی مکیدی واقع شده است و این منطقه یکی از بهترین گزینه‌های گردشگری در استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. سخاوت زمین در این پارک جنگلی غوغا می‌کند و درختان در آغوش یکدیگر قد کشیده‌اند. در این دره چشمه‌های فراوانی وجود دارد که به آن حیات بخشیده‌اند و این منطقه از جنگل های ارسباران، با جوشش زلال چشمه‌ها تماشایی‌تر شده‌اند. به رسم جنگل های ارسباران، تنوع گیاهی دلپذیری در این پارک جنگلی خواهید دید و در میان بافت سبز آن، گردو، تمشک، فندق، آویشن، شیرین بیان، بابونه، بومادران و… پیدا می‌شود. در واقع گستره وسیعی از پوشش گیاهی پارک جنگلی مکیدی، مختص گیاهان دارویی است و این جغرافیا، فرصتی طلایی برای عاشقان طب گیاهی است و می‌توانند کوله‌پشتی خود را از این سبزینگی‌های شفابخش پر کنند. بهترین زمان سفر به این دره خوش‌آب‌وهوا در جنگل های ارسباران برای جمع‌آوری گیاهان دارویی از نیمه فصل بهار تا تابستان است.

مسیر دسترسی به دره جنگلی مکیدی

بعد از گشت‌وگذار در قلعه بابک، زمان آن رسیده که سری به دره خوش‌آب‌وهوای مکیدی در جنگل های ارسباران بزنید و از طبیعت ناب آن لذت ببرید. از آنجایی که این دره با قلعه بابک همجوار است، با نام «قلعه دره‌سی» یا «دره قلعه» نیز شناخته می‌شود. این دره در غرب قلعه بابک واقع شده است و باید در جاده آسفالته این قلعه، راه خود را ادامه دهید. بعد از گذر از روستاهای شجاع‌آباد، هجراندوست، آغویه و علی‌آباد به پارک جنگلی خواهید رسید. این پارک در پشت منطقه کوهستانی جاویدان جا خوش کرده و یکی از استراحتگاه‌های اصلی برای مسافران جنگل های ارسباران محسوب می‌شود. از امکانات این پارک جنگلی برای گردشگران، می‌توان به آلاچیق، بوفه، پارکینگ و… اشاره کرد.

منطقه حفاظت شده آینالو را از دست ندهید

جنگل های ارسباران بدون شک تکه‌ای از بهشت است که در آن مناطق ناب بسیاری جا خوش کرده‌اند. منطقه حفاظت شده آینالو یکی از سرزمین‌های سرسبز استان آذربایجان شرقی و شهرستان کلیبر است که در بخش خداآفرین این شهرستان و در محدوده جنگل های ارسباران واقع شده است. در این منطقه به رسم جنگل های ارسباران، پوشش گیاهی متنوعی از گیاهان دارویی و درختانی همچون افرا، گلابی وحشی، گیلاس، بلوط، زالزالک و… گسترده شده است.

تنوع جانوری آینالو نیز بسیار مطلوب است و گونه‌های نادری در میان جانوران متنوع این منطقه یافت می‌شود. خرس قهوه‌ای، گربه جنگلی، سمور سنگی، خرگوش، شغال، روباه، گراز، مارمولک چشم ماری، آهو و… از نمونه‌های جانوران ساکن در منطقه جنگلی آینالو است. یکی از گونه‌های نادر حیوانات که در محدوده حفاظت شده آینالو یافت می‌شود، گوزن خاص و کمیاب «مارال» است که بزرگ‌ترین نوع در خانواده گوزن‌ها محسوب می‌شود.

کمپ آینالو، استراحتگاهی در جنگل های ارسباران

کمپ آینالو قسمتی از جنگل های ارسباران است که امکان گذران شب در آن برای مسافران فراهم است. زندگی در چادر، آن هم در دل طبیعت ناب جنگلی، فرصتی طلایی است که هر گردشگری باید حداقل یک‌بار در زندگی آن را تجربه کند. بنابراین اگر مسافر جنگل های ارسباران هستید، خود را برای ماجراجویی در منطقه آینالو و تجربه شیرین اقامت در کمپ این منطقه آماده کنید.

آنچه از کلیسای آینالو باقی مانده است

در منطقه آینالو سازه‌ای را خواهید دید که بازمانده یک کلیسای خوش‌ساخت است و به جنگل های ارسباران ارزش تاریخی افزوده است. این کلیسا باقی مانده از روزگار حضور ارامنه درمنطقه است. این کلیسا در جنوب شرقی آینالو واقع شده است و باید با پای پیاده به‌سراغ آن بروید. هر آنچه از این سازه به‌جا مانده، بسیار تماشایی است و هرگز ماجراجویی در آن را از دست ندهید. برای رسیدن به این کلیسا از منطقه آینالو، لازم است نزدیک به یک کیلومتر پیاده‌روی کنید.

مسیر دسترسی به آینالو

بعد از پارک جنگلی مکیدی، آینالو در محدوده جنگل های ارسباران و در شمال غربی قلعه بابک واقع شده است و در حدود ۴۰ کیلومتر با آن فاصله دارد. کلیبر در ۵۳ کیلومتری شرق منطقه حفاظت شده آینالو و تبریز در ۲۳۰ کیلومتری جنوب آن واقع شده است. بعد از رسیدن به کلیبر، وارد جاده پر پیچ‌وخم قلعه بابک شوید و مسیرتان را در جاده عباس‌آباد به روستای آینالو ادامه دهید. در حین راندن در این جاده، به تابلوهای مسیر فرعی منتهی به کمپ توجه کنید.

بهترین زمان سفر به جنگل های رویایی ارسباران

ارسباران را باید خط سبز ایران در نقاط مرزی دانست که بخش وسیعی از گنجینه طبیعت ایران را به خود اختصاص داده‌اند و جاذبه تاریخی ارزشمندی همچون قلعه بابک را در آغوش گرفته است. بافت سرسبز جنگل های ارسباران بدون شک در بهار و تابستان تماشایی است؛ اما فراموش نکنید که این اقلیم کوهستانی در بهار میزبان بادهای سرد است و می‌تواند برای سفر مشکل‌ساز شود. فصل تابستان بهترین زمان سفر به این مناطق کوهستانی است و آب‌وهوای دلپذیری دارد. پاییز با تمام زیبایی هزار رنگش، به دلیل سرمای کوهستان، فصل مناسبی برای سفر به جنگل های ارسباران نیست. همچنین سفر در زمستان به این منطقه، با توجه سرما و یخبندان غیرممکن خواهد بود.

چطور به جنگل های ارسباران برویم؟

جنگل های ارسباران بخش وسیعی از کوهستان‌های شمال غربی ایران را سبز کرده‌اند و مرزی بهشتی در همسایگی ارمنستان و آذربایجان به‌وجود آورده‌اند. بهترین مسیر رسیدن به این سبزینگی از شهر کلیبر آغاز می‌شود. اگر از تبریز به سمت کلیبر راه بیفتید، باید در حدود ۲۰۰ کیلومتر به سمت شمال شرقی برانید تا به کلیبر برسید. از کلیبر تا ارسباران در حدود ۵۰ کیلومتر راه پیش رو خواهید داشت. از جنگل های ارسباران با نام منطقه حفاظت شده قره داغ نیز یاد می‌شود.

طبیعت‌گردی در جنگل های ارسباران

طبیعت‌گردی سبک خاصی از سفر است که گردشگران بسیاری شیفته آن هستند. برای طبیعت‌گردبودن باید با سختی‌ها و شیرینی‌های پدیده‌های زمین و آسمان آمیخته شوید تا از سفرتان لذت بیشتری ببرید. ایران مملو از طبیعت‌های تماشایی و بکر است که برای راهی شدن به سمت آن‌ها تنها نیاز به اطلاعات کافی، همسفران ماجراجو و یک کوله‌پشتی سبک و مجهز دارید. در صورتی که کوله‌گردی را با مناطق جنگلی آغاز کرده‌اید، جنگل‌های کوهستانی ارسباران را در اولویت قرار دهید و راهی استان آذربایجان شرقی شوید. در مناطق سرسبز این جنگل‌های هیرکانی ماجراجویی کنید و تجربه‌های ناب خودتان را در اختیار دیگر گردشگران قرار دهید.

ییلاقات ارسباران

از معروف‌ترین ییلاقات ارسباران یعنی ییلاق ایل بسطاملو را می‌توانید در فاصله میان روستاهای شجاع‌آباد و قلعه بابک پیدا کنید. طبیعت بکر و سرسبز این منطقه باعث شده است تا جمعیتی بالغ بر 23هزار کوچ‌نشین در این منطقه زندگی کنند. قرارگیری ییلاق ایل بسطاملو در ارتفاعات منطقه ارسباران، دلیل آب‌وهوای خنک و کوهستانی این ییلاق است. بنابراین حتی برای سفر به این منطقه در فصل تابستان هم باید لباس گرم همراه داشته باشید.

نکاتی که در بازدید از جنگل ارسباران باید رعایت کنید

• امانت‌دار خوبی برای طبیعت باشید: تا این لحظه باید متوجه شده باشید که جنگل های ارسباران از طبیعتی بی‌نظیر در میان جاهای دیدنی ایران برخوردار است: بنابراین همه ما ایرانی‌ها در برابر حفظ و مراقبت از آن مسئول هستیم. از مهم‌ترین معضلات محیط‌زیستی جنگل ارسباران، آتش‌سوزی مراتع، پخش زباله و رهاسازی پسماندهای کارخانه‌ای در آن است. علاوه بر این به خاطر وجود گونه‌های جانوری متنوع در این جنگل حتی‌الامکان از نزدیک‌شدن به حیوانات این منطقه دوری کنید.
• لباس مناسب و لوازم ضروری سفر: به خاطر رطوبت هوا و کوهستانی‌بودن منطقه، آب‌وهوای جنگل های ارسباران حتی در فصل تابستان هم خنک است. بدیهی است که همراه‌داشتن لباس گرم، بارانی و لباس ضدآب برای سیر و سیاحت در این منطقه توصیه می‌شود. استفاده از کفش کوهنوردی، کرم ضدآفتاب، پاوربانک و دوربین نیز برای سفر به این منطقه ضروری است.

مسیر دسترسی

مدت پیشنهادی بازدید	6 تا 10 ساعت
هزینه ورودی	رایگان
استان	آذربایجان شرقی
قدمت	دوره سوم زمین‌شناسی

اگر به جنگل ارسباران سفر کرده‌اید، ما مشتاق خواندن خاطرات، نظرات و تجربه‌های شما از این سفر کوهستانی هستیم. بعد از ماجراجویی در این منطقه سرسبز و غنی ایران، مقصد شما کدام‌یک از مناطق جنگلی کشورمان خواهد بود و دوست دارید ره بال آسمان در مطلب بعدی خود، از کدام طبیعت تماشایی ایران برایتان بگوید؟ همچنین پیشنهاد می‌کنیم سری به مطلب جاهای دیدنی تبریز بزنید.