آتشکده کوه مند بوشهر | معبدی در کلات خورموج

آتشکده کوه مند از آن جاهایی است که جان می‌دهد برای تاریخ‌گردی. به دل کوه می‌زنید و با هر قدمتان، تاریخ ورق می‌خورد. به کلاتی می‌روید و در دل هر لایه‌اش، ماجرایی می‌خوانید. این کلات بادوباران‌ها پشت سر گذاشته است تا امروز برسد و شما به آنجا قدم‌رنجه کنید.

آتشکده کوه مند کجاست؟

وقتی اسم آتشکده می‌آید، دور از ذهن نیست که روزهایی را به یاد بیاوریم که این مرزوبوم گاهواره زرتشت بود. از این دین زیبا یادگارهایی برایمان مانده است که یکی از آن‌ها نیایشگاهی در جنوب ایران است. آتشکده کوه مند که در حوالی خلیج نیلگون همیشه فارس آتش تاریخ را روشن نگه داشته است.

• بوشهر و خورموج

در استان بوشهر شهری هست به اسم خورموج. خورموج مرکز شهرستان دشتی است و از جنوب‌ شرق بندر بوشهر ۹۰ کیلومتری فاصله دارد. اگر نقشه داشته باشید، میانه‌های بوشهر است. آتشکده کوه مند در ۳۰کیلومتری خورموج قرار دارد. به این عبادتگاه تاریخی آتشکده خورموج، معبد کلات خورموج یا نیایشگاه کوه مند هم می‌گویند.

• کاکی

از روی گوگل مپ کمی دقیق‌ترش را برایتان می‌گویم. در جنوب‌ شرقی شهرستان دشتی، شهر کاکی استان بوشهر را می‌بینید. در غرب روستای راوی و زائر عباسی و جنوب روستای حیدری، می‌توانید آتشکده کوه مند را ببینید. چارک زائر عباسی شما را به ورودی آتشکده مند می‌رساند، درست در میان کوه مند؛ اما نگران نباشید، تا ورودی آتشکده مسیر ماشین‌رو هست.

آتشکده کوه مند | به قدمت مسیح

اگر نشان آتشکده کوه مند را در تاریخ بگیریم، قدمتش به سلطنت اشکانیان و ساسانیان می‌رسد. شاید این آتشکده فقط چند ده سال با میلاد مسیح اختلاف داشته باشد؛ پس حدود ۲هزار سال است که پابرجاست.

• دین رسمی ایران

در زمان اشکانیان، ایران مذهب واحدی نداشت. اشکانیان به‌دنبال دینی بودند که آن را دین رسمی کشور اعلام کنند. طولی نکشید که زرتشت دین ایرانیان شد. ساسانیان هم به پرستش خدای زرتشت ادامه دادند. در این دو سلسله، مردم برای پرستش خدایانشان معبدهایی باشکوه در دل کوه‌ها می‌ساختند. مراسم عبادی همیشه بخشی جدانشدنی از فرهنگ ایرانیان است. ناگفته نماند که آتشکده کلات مند ثبت ملی هم شده است.

آتشکده کوه مند و معماری | دالانی در تاریخ

آتشکده مند بوشهر در دل کلات‌های مرتفع مند است و مشرف به رودخانه‌ای خشک. این رودخانه قبل‌ترها پر آب بود؛ اما حالا خبری از آن نیست. زمان ساخت بنا برای آنکه سیل آن را از بین نبرد، اطراف تپه‌ها بندهایی با سنگ و گچ ساخته بودند.

• نمای بیرونی آتشکده کوه مند

ورودی محوطه عبادتگاه مند بوشهر شبیه یک میدان است. در بستر رودخانه خشک هنوز هم آثاری از آب‌گردان‌ها و ساختمان‌ها باقی مانده است. بندهایی در اراضی پای کوه و اطراف آن هست که وجود میدان را تأیید می‌کند. به نظر می‌رسد مردم در آن دوران، سطح میدان کلات را با خاک و سنگ بالا آورده بودند.

در فاصله ۲۰۰متری، آثاری از آب‌انبارها و درخت‌ها نیز نشانی از وجود میدان دارد. با وجود همه آب‌بندها، سمت راست کلات کوه مند به‌خاطر آب‌گرفتگی ریزش کرده است. اثر آب روی تن آتشکده طرح‌هایی از هنر طبیعت را به جا گذاشته است. از اینجا ۶۰ متر تا ورودی خود آتشکده فاصله داریم.

• معماری آتشکده کوه مند

• بیرونی

سرتان را که کمی بالا بگیرید، متوجه می‌شوید این بنا ۳ طبقه است: طبقه پایینی، میانی، بالایی. کارشناس‌ها معتقدند هر طبقه به‌منظور خاصی ساخته شده است.

• شاه‌نشین

بخشی که احتمالاً نظرتان را جلب می‌کند، یک ورودی با سقفی قوسی است. در داخل این بخش، جایی برای نشستن شاه هست که به آن شاه‌نشین می‌گویند. کنار شاه‌‌نشین سکوی میانی و سمت راست آن یک سکوی افقی وجود دارد. ۲هزار سال پیش اینجا چه خبر بود؟ کمی تخیل را چاشنی این گردشگری کنید.

• پله‌ها و پنجره‌ها

در اطراف ورودی شاه‌نشین، ۲ حفره دیگر با سطح مقطع دایره می‌بینید. ۱۰ حفره با اندازه‌های متفاوت در بخش‌های دیگر دیوار کنده‌اند که ورودی نور و جریان هوا به بخش اصلی آتشکده‌اند. این حفره‌ها پنجره ‌هستند. جلوی ورودی آتشکده کلات مند پله دارد. پله‌های اصلی به‌خاطر رفت‌وآمدهای زیاد گردشگران و عمر بنا فرسوده بودند؛ اما در سال‌ها اخیر دوباره آن‌ها را بازسازی کرده‌اند تا مسیر ورودی باز باشد و رفتن به آن بی‌زحمت.

• درونی

از پله‌های بازسازی‌شده که حدود ۸ یا ۹ متر بالا برویم، به ورودی اصلی آتشکده خورموج می‌رسیم. ورودی بخشی از طبقه میانی است. داخل نیایشگاه کوه مند کمی تاریک است و نور محدودی از حفره‌های روی دیوار وارد می‌شود. اگر چراغ‌قوه ندارید، ایرادی ندارد، گوشی‌تان را از جیبتان درآورید. فناوری همیشه حلال مشکلات است. البته در مکان‌های تاریخی، تاریکی و زوزه باد می‌تواند ایده یک فیلم ترسناک و مهیج هم باشد. شاید از یکی از همین حفره‌ها هم در زمان سفر کنید.

• دیوارها

دیوارهای آتشکده کوه مند صیقلی است و آن را با حفاری در سنگ ساخته‌اند. به قدمت بنا که توجه کنیم، این سؤال مطرح می‌شود که با چه وسیله‌ای این‌طور کوه را صیقل داده‌اند؟ از اینجا ذهنتان وارد یک فیلم تاریخی‌ماورایی می‌شود. جنس بنا هم که کاملاً از سنگ است. سنگی‌بودن بنا دلیلی است که ما امروز، بعد از گشت ۲هزار سال هنوز می‌توانیم آثاری از آن ببینیم.

• سالن پذیرایی

روبه‌روی ورودی، سالن پذیرایی یا شاه‌نشین را ساخته‌اند. دو طرف آن دو سکوی کوچک وجود دارد و میان آن دو ردی به‌جامانده از آتشدان. کسی نمی‌داند چه‌کسی این آتشدان را از این آتشکده برده است. چرایی جابه‌جایی و مقصد آتشدان هم مشخص نیست؛ پس چطور می‌گویند که اینجا عبادتگاه است؟ کارشناس‌ها از نوع معماری و آثار آتشدان بر این باورند؛ اما شواهد تاریخی هم وجود داد. طبق گفته‌های تاریخی، کاهنان معبد کلات خورموج آنجا دور آتش می‌نشستند و خدا را می‌پرستیدند. مردم هم برای عرض ارادت و قربانی به سالن پذیرایی می‌آمدند.

• دالان‌ها

در هر طرف ورودی دالانی هست. دالان سمت چپ راه به جایی ندارد؛ اما دالان سمت راست مسیری است برای اینکه در آتشکده چرخی بزنید. جالب‌ترین بخش ماجرا اینجاست که هیچ پله‌ای برای رفتن به طبقه‌های دیگر وجود ندارد. در سقف حفره‌هایی هست که باید از آن‌ها بالا بروید و به طبقه بالایی برسید. البته این کار نیازی به پریدن و آویزان‌شدن و زحمت ندارد. در دیوار جاهای پایی حک شده که به شما در بالارفتن از دیوار کمک می‌کند؛ اما واقعاً چرا این بنا هیچ پله‌ای در داخل ندارد؟

• دریچه

دریچه اول

اگر مسیر دالان سمت راست را پیش بگیرید، به دریچه‌هایی می‌رسید که به بیرون راه دارند. درباره کاربرد این دریچه‌ها اختلاف نظر وجود دارد. شاید این آتشکده در گذشته دژی نظامی هم بوده است و سربازها از دریچه‌ها نگهبانی می‌دادند. کسی چه می‌داند، شاید هم این دریچه‌ها راهی برای فرار اضطراری بوده است.

دریچه دوم

دریچه بعدی هم به بیرون راه دارد و هم به دو دالان دیگر. اینجا نیز می‌توانید ردپاهای حک شده روی دیوار را ببینید.

دریچه سوم

دریچه سوم دالانی به طبقه بالا دارد. اگر دلتان خواست طبقه بالا را ببینید، حتماً از افراد محلی مشورت بگیرید. خوب است تنها به این سفر نروید. مکان‌های تاریخی همیشه خطرهایی دارند که یکی از آن‌ها ریزش ناگهانی است.

• طبقه پایینی

طبقه پایینی هم مثل طبقه میانی بخش شاه‌نشین و سالن پذیرایی دارد.

• راه پشتی

بیشتر از نیم‌ قرن پیش از قسمت شمالی آتشکده و پشت کوه مند راهی به داخل وجود داشت. این راه به‌خاطر ریزش کوه تخریب شده است.‌

آتشکده کوه مند و حقایقی از نقشه آن | چند تمدن و یک نقشه

• زیگورات

کارشناس‌ها نقشه‌های اصلی آتشکده خورموج بوشهر را بررسی کردند. با بررسی این نقشه‌ها، مشخص شد برای نقشه این بنا از مقبره‌‌های فنیقی تأثیر گرفته‌اند. فنیقی‌ها یا کنعانی‌‌ها از اقوام سامی نزدیک دریای مدیترانه بودند. شیوه قرارگرفتن دالان‌ها روی هم که در طبقه بالا کوچک‌تر می‌شوند، شبیه زیگورات‌هاست.

زیگورات در لغت به‌معنی بالارفتن به‌سمت آسمان (عروج) است. زیگورات‌ها بناهای چند طبقه‌ای روی هم بودند که هر طبقه از طبقه پایینی خودش کوچک‌تر بود. این بنا از چهار طرف شبیه پله‌هایی بزرگ به نظر می‌رسید. آخرین طبقه جایگاه خدایان بوده است.

• میل‌های مضرس

کارشناس‌ها نقشه آتشکده کوه مند را شبیه میل‌‌های مضرس می‌دانند. مضرس واژه‌ای عربی به‌معنی دندانه‌دار است. میل‌های مضرس بناهایی شبیه مناره‌اند که در تاج آن‌ها آتش روشن می‌کردند. زیگورات‌ها و میل‌‌های مضرس برای دوره عیلامی‌ها و بابلی‌ها است.

• صلیب

زیگورات و میل‌های مضرس همه ماجرا نیست. کارشناس‌ها نقشه دهلیزها را هم به صلیب شبیه دانسته‌اند که یک مدل هندی ایرانی است. این‌طور که پیداست، آتشکده کوه مند الهام گرفته از چند تمدن است: ایرانی‌هندی، آشوری، فینیقی، عیلامی. شاید هم این فقط نتیجه یک الهام از معماری‌های مختلف نباشد. شاید مردم همه این تمدن‌ها برای ساخت این آتشکده کمک کرده باشند.

آتشکده کوه مند و چرخی در بوشهر | گشت‌وگذار بعد مند

بوشهر دیدنی کم ندارد: ساحل، دریا، نخلستان و بناهای تاریخی. به همه آن‌ها به‌وقتش سری بزنید.

• بندر سیراف بوشهر

سیراف شهری باستانی در بخش مرکزی شهرستان کنگان و استان بوشهر است.

• قبر جنرال

قبر جنرال این مکان تاریخی در ۲کیلومتری فرودگاه بوشهر است. همین حوالی جاهای دیدنی زیادی را می‌توانید در فهرست گشت‌وگذارتان بگذارید.

• بازار قدیم بوشهر

تا بوشهر بیایید و در یک شهر بندری بازارگردی نکنید؟ قیمت در بازارهای محلی مناسب است. خرید از این بازارها به اقتصاد خانواده‌ها کمک می‌کند و کسب‌وکارشان را رونق می‌دهد. با خرید صنایع‌دستی می‌توانید به نفس‌کشیدن هنر در کشورمان کمک کنید. صنایع دستی بوشهر کم نیست، مثلاً سوزن‌دوزی، سبدبافی، حصیربافی، زیورآلات صدفی و… .

• قلعه خورموج

قلعه خورموج یا قلعه محمد خان دشتی در شهر دشتی است. در این قلعه می‌توانید از یک برج ۳طبقه با زیرزمینش دیدن کنید.

• چشمه آب گرم نیکو

چشمه آب گرم نیکو در جاده بوشهر به بندرعباس و در شمال خورموج است. این چشمه ‌با آب بی‌کربنات و گوگردی گرم حالتان را جا می‌آورد.

• گنبد نمکی جاشک خورموج

دیدن گنبد نمکی جاشک خورموج از واجبات است. دوربین عکاسی‌تان را فراموش نکنید. اگر با دوربین عکاسی نمی‌کنید، حتماً حافظه گوشی‌تان را بررسی کنید. اینجا قرار است عکس‌های زیادی بگیرید. گنبد نمکی در ۵۵کیلومتری شهر خورموج و ۱۵کیلومتری شهر کاکی است.

• رشته کوه گچ ترش و چشمه آبگرم گنویه

این رشته کوه و چشمه هم از دیگر جاهای دیدنی بوشهر در نزدیکی شهرستان دشتی است.

آتشکده کوه مند و زمان سفر | فصل مند

کسی نیست که با شنیدن اسم بوشهر یاد گرما، نخل و خرما نیفتد. بوشهر در تابستان برای کسی که به گرما عادت نداشته باشد، صحرای کربلاست؛ پس اگر گرمایی هستید، این فصل اصلاً به درد شما نمی‌خورد. رطوبت هم امانتان را می‌برد؛ اما بوشهر در پاییز و زمستان هوایی معتدل و بهاری دارد. توصیه این است که فصل‌های سرد را برای این سفر انتخاب کنید. یادتان نرود حتماً کرم ضدآفتاب، کلاه و لباس مناسب داشته باشید.

اقامت در شهر دشتی

نیمی از زیبایی‌های بوشهر در دل شهر دشتی و نزدیک به آتشکده مند است. تا اینجا آمده‌اید، پس چند روزی بیشتر بمانید و از جاذبه‌های گردشگری دشتی دیدن کنید. برای اقامت هم دو اقامتگاه ‌بوم‌گردی هست. هم لذت زندگی جنوبی را تجربه می‌کنید و هم هزینه‌اش مناسب است.

• اقامتگاه بوم گردی سلت دشتی

اقامتگاه بوم‌گردی سلت دشتی در فاصله ۳۶کیلومتری شهر دشتی و در روستای جبری است.

• اقامتگاه بوم گردی کردلان دشتی

اقامتگاه بوم‌ ردی کردلان دشتی نیز در ۳۶کیلومتری شهر دشتی و در روستای کردلان است.

مسیر دسترسی

هزینه ورودی	رایگان
بهترین زمان بازدید	فصل پاییز و زمستان
آدرس	بوشهر، دشتی، در فاصله‌ی ۳۰ کیلومتری خورموج، غرب روستای حیدری و وراوی

از آتشکده کوه مند هرچه می‌دانستیم برایتان گفتیم. اگر تا اینجای مسیر راضی بودید، باقی راه را هم با ره بال آسمان همراه شوید. بدون شک تجربه‌ای دل‌چسب می‌شود. اگر قبلاً از جاهای دیدنی استان بوشهر مخصوصا این آتشکده دیدن کرده‌اید، تجربه‌تان را برایمان در دیدگاه‌ها بنویسید. ما مشتاق خواندن تجربه‌های شما عزیزان هستیم.