موزه ایران باستان | مادری با بار تاریخ برای سفر در زمان!

همه ما کم‌وبیش در مورد سفر به زمان فکر کرده‌ایم و این موضوع بسیار برایمان هیجان‌انگیز است؛ اما به دلیل دست نیافتن به این خواسته، آن را از افکار خود دور می‌کنیم. حال ما اینجاییم تا به شما بگوییم لازم نیست حتماً برای دیدن تاریخ معاصر کشور عزیزمان سوار بر ماشین زمان شویم، فقط کافی است، کوله خود را ببندید و آماده سفر به یکی از مهیج‌ترین تاریخ نوردی‌های دنیا شوید. تهران، بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین موزه ایران را در خود جای‌ داده که هر فردی در طول عمر خود باید حداقل یک ‌بار به آن سر بزند. این موزه تاریخی و ارزشمند به نام موزه ملی ایران یا موزه ایران باستان شناخته می‌شود. در این مطلب در مورد تاریخچه، تالارها، مسیر دسترسی و امکانات مربوط به این موزه می‌خوانید. ره بال آسمان را همراهی کنید تا سفری ژرف به تاریخ کشورمان داشته باشیم.

آیا از تاریخچه موزه ایران باستان با خبرید؟

ایده ساخت مکانی به نام موزه در ابتدا توسط صنیع الدوله یا همان مرتضی قلی هدایت، داده شد که متأسفانه به سرانجام نرسید. تاریخ تأسیس اولین موزه به سال 1295 باز می‌گردد که توسط وزارت معارف راه‌اندازی شد و به موزه معارف مشهور گردید. آثار این موزه اکثراً اهدایی از مردم و کارمندان اداره عتیقه‌جات بود که اجزایی همچون سفال، شیشه، سکه، مهر، اشیاء چوبی، کتاب‌ها، مرقعات و منسوجات را تشکیل می‌داد. موزه معارف، در سال 1304 به کاخ مسعودیه منتقل گردید تا سرانجام دولت ایران به فکر تأسیس یک موزه ملی افتاد و طرح و نقشه آن را به دست فرانسوی‌ها سپرده شد و  «آندره گدار» در سال 1308 به ایران آمد و با الگوبرداری از دیوان کسری، سردر موزه ایران باستان را بنا نمود که یکی از مهم‌ترین موزه های ایران است. در ادامه دو معمار ایرانی به نام‌های استاد مراد تبریزی و حاج عباسعلی معمار در طی دو سال متوالی به ساخت این بنا مشغول شدند و پس از زحمت‌های فراوان، در سال 1316 درهای این موزه به روی مردم گشوده شد. موزه ایران باستان به‌عنوان موزه مادر و مرجع شناخته‌شده و یکی از پرافتخارترین آثار را در دل خود جای داده است.

بخش های مختلف موزه ایران باستان، دوره پیش از تاریخ

• • تالار1: پارینه سنگی قدیم
  • تالار2: پارینه سنگی میانی
  • تالار3: پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی
  • تالار4: روستانشینی آغازین
  • تالار5: روستانشینی میانه
  • تالار6: روستانشینی میانه و جدید، مس و سنگ
  • تالار7: روستانشینی جدید

ویدیوی زیبا از موزه ی ایران باستان

پارینه سنگی قدیم

در این بخش از قدیمی‌ترین آثار و ابزاردست ساز انسان در موزه ایران باستان، دیدن خواهید کرد. اگر بخواهید از تاریخچه آن‌ها بدانید، قدمت این آثار از 250هزار سال قبل شروع و تا 1میلیون سال پیش بازمی‌گردد. انسان‌های این دوره از تاریخ با استفاده از ابزارهای خود، گوشت و پوست حیوانات را جدا می‌کردند، استخوان آن‌ها را می‌شکستند و چوب‌ها را برای هیزم درست کردن آماده می‌نمودند. دو گنجینه باارزش که در این تالار می‌بینید اعم از سنگ مادر، کشف‌شده در خراسان و ابزار بزرگ سه وجهی که در دشت مهران ایلام یافت شده است.

پارینه سنگ میانی در موزه ایران باستان

دوره پارینه سنگ میانی آثاری مربوط به 200هزار سال قبل را در خود جای‌داده و این آثار تا 40هزار سال پیش ادامه پیداکرده است. نام جالب این انسان‌های مدرن اولیه، نئاندرتال بوده است. آثاری که از پارینه‌سنگی میانی برای نمایش شما قرار داده‌شده است، عبارت‌اند از انواع ابزارهای برنده و تیز که برای قصابی به کار می‌رفته، فسیل جانوران در غارها، سنگ‌های چخماق و ابزارهایی برای شکار. بیشترین آثار به‌دست‌آمده از غارهای قلعه بزی، قمری، کنجی و محوطه نیاسر است.

  پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی

یکی از بخش‌های جذاب و دیدنی موزه ایران باستان، تالار مربوط به پارینه‌سنگی جدید است. در این قسمت سنگواره و آثار برجای‌مانده از 40سال پیش تا 20هزار سال قبل برای نمایش قرار داده‌شده است. در این دوره انسان‌های هوشمندتری زندگی می‌کردند و نبوغ و ابتکار عمل بیشتری داشته‌اند. مکان‌های معروفی همچون غارهای لرستان، غارهای خِر و ملارود در استان کرمانشاه نظیر پارینه‌سنگی جدید است. اشیاء تزیینی همانند آویز صدفی، دندان حیوانات و ابزار سنگی از ریزتیغه و تیغه را در این تالار موزه تماشا خواهید کرد.

در بخش فراپارینه ‌سنگی هم ابزارهایی برای تهیه غذا و خوراکی‌ها نهاده شده است. این ابزار به عصر 20هزار سال و 12هزار سال قبل بازمی‌گردد. اگر علاقه‌مند به دیدن آثار طبیعی مربوط به دوره پارینه‌سنگی هستید، حتماً به پناهگاه پاسنگر در لرستان و علی تپه در مازندران سر بزنید. همچنین اگر برای کوهنوردی به البرز و زاگرس می‌روید، هنوز هم می‌توانید سنگواره‌هایی از این دوران را کشف کنید و به موزه ملی کشورمان هدیه دهید.

• برخی از آثار موجود در این تالار که در استان‌های مختلف کشورمان کشف شده‌اند:

• تیزه ارجنه: لرستان
• آویز ساخته شده از صدف: غار تپه علی در مازندران

دوره نوسنگی یا همان دوره آغازین روستانشینی

در موزه ایران باستان 4 بخش برای این قسمت تعریف‌شده که با آن‌ها آشنا می‌شویم. بخش‌های مختلف این تالار را روستانشینی آغازین، روستانشینی قدیم، روستانشینی میانه و روستانشینی جدید تشکیل داده‌اند. شاید برای شما هم جالب باشد تاریخچه روستانشینی چگونه است و انسان‌های این دوره چگونه روستاها را ایجاد کرده‌اند. برای اولین بار قشر کشاورز این عصر تصمیم به یکجانشینی گرفتند و اردوهای فصلی را به وجود آوردند. مردم اولین مکان‌ها برای زندگی را از خشت خام و سنگ‌ها، در دامنه‌های زاگرس ساختند که در همان محل هم به کشاورزی و دامداری مشغول شدند. این انسان‌ها اندک‌اندک پیشرفت کرده و خانه‌های خود را با موارد گوناگونی تزیین و رنگ‌آمیزی نموده و برای درو غلات، داس‌ها، تیغه سنگ چخماق، دسته‌های استخوانی و چوبی را ساختند.

کم‌کم با افزایش جمعیت روستاها، تضادهای اجتماعی بین افراد به وجود آمد، که همین موضوع باعث چند دسته شدن این قشر شد و اینجا بود که برای اولین بار شهرها ساخته شدند. پایان روستانشینی در 5هزار سال پیش از میلاد رخ داد و اشیاء ساخته‌شده در این دوره نیز، در موزه ایران باستان موجود است. مردم در این دوره از زمان، دست به ساختن ابزارهایی همچون سردوک‌ها و اقلام ریسندگی، مهرها و ابزاری برای شمارش زدند.

آثار برجای مانده در این عصر را می توانید در تالار سوم تا هفتم مشاهده کنید. در ادامه چند گنجینه از موزه ایران باستان را برای شما معرفی کرده‌ایم:

• ظرف های سفالی: مربوط به سال 5200 ،3750 و 4300 قبل از میلاد که در شهرهای قزوین، کاشان و خوزستان کشف شده است.
• پیکرک گلی گراز: در تپه سراب در کرمانشاه یافت شده و قدمت آن به 7000سال پیش از میلاد بازمی‌گردد.
• ماکت سفالی خانه: این ماکت‌ها در تپه سنگ چخماق سمنان پیدا شدند و مربوط به عصر 5700سال قبل از میلاد هستند.

7 بخش موزه ایران باستان در دوره تاریخی

• تالار اول: عیلامی‌ها
• تالار دوم: مفرغ
• تالارسوم: عصر آهن
• تالار چهارم: هخامنشی
• تالار پنجم: سلوکی
• تالار ششم: اشکانی
• تالار هفتم: ساسانی

عیلامی‌ها

این قشر اولین خانه‌ها و تمدن شهرنشینی را داشتند که در 3300 سال تا 700 سال قبل از میلاد قدمت دارند. شهرهای نخستینی که در ایران به دست عیلامی‌ها ساخته شد در منطقه جنوب غرب کشور یعنی خوزستان و فارس بود. در بین 4 دوره تمدن عیلامی‌ها که اعم از آغاز عیلامی‌ها، عیلام قدیم، عیلام میانه و عیلام نو است، عیلام میانه در بین همه این تمدن‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است که به دوره اوج قدرت عیلامی‌ها نیز مشهور است. یکی از باارزش‌ترین بناهای تاریخی که حتی به ثبت یونسکو هم رسیده، زیگوارت چغازنبیل است و در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. شیوه نگارش این قشر به‌صورت میخی، سومری و گاه خط‌های اکدی بوده است. از پیامدهای معروف این دوره می‌توان به آجر نبشته ها، لوله‌های شیشه‌ای، گل‌میخ‌های کتیبه دار اشاره نمود.

نمونه‌هایی از گنجینه‌های موزه ایران باستان در دوره عیلامی‌ها:

• پیکره سفالی گاو: چغازنبیل خوزستان
• لوله های شیشه ای: شهر چغازنبیل

دوره مفرغ

دوره بین سال‌های 3000 سال تا 1500 سال قبل از میلاد، دوره مفرغ نام دارد. در این عصر پیشرفت‌های چشمگیری در تمدن بشریت اتفاق افتاد که جامعه آن‌ها را دگرگون نمود. فنّاوری‌هایی همانند جنگ‌افزارها، یراق‌آلات اسب و دیگر ابزاری که به‌وسیله مس و قلع ساخته می‌شدند، در این دوره به عرصه حضور رسیدند. مکان‌هایی همانند گویدن تپه، گیان، شوش، شهر سوخته، یحیی و شهداد ازجمله شهرهایی ست که می‌توانید اشیاء مربوط به دوره مفرغ را در آن یافت کنید.

چند آثار هنری دیگر که در این دوره به دست نبوغ و تفکر انسان ها ساخته شدند:

• ظرف سنگی: جیرفت کرمان
• سنجاق مفرغی: لرستان
• کاسه پایه دار با نقش بزکوهی: شهر سوخته

دوره آهن در موزه ایران باستان

به دوره‌ای می‌رسیم که شاید تفکرشان برای شما هم جالب باشد. این جامعه به زندگی پس از مرگ اعتقاد شدید داشتند و بر اساس این باور خود دست به کارهای بزرگی زدند. ایده ذوب کردن آهن از همین تفکر نشأت گرفت. این افراد ابزارهایی می‌ساختند که به همراه مردگان خود مدفون می‌کردند و شاید به همین علت، این دوره به نام دوره آهن معروف شده است. آثاری نظیر سیلک کاشان، قیطریه تهران، املش گیلان و تپه حسنلوی آذربایجان غربی را بر جای گذاشتند.

دو اثر مشهور دوره آهن در موزه ایران باستان

• جام زرین: در تپه مارلیک
• آجر لعابدار: در بوکان آذربایجان

دوره هخامنش

در این دوره، اوج عظمت و شکوه ایران را پشت سر گذاشته‌ایم که فرمانروای بزرگ و سخاوتمند آن کوروش نام داشته است. به دستور کوروش کبیر در این قرن از تاریخ سکه ضرب شد و صنعت فلزکاری و سنگ‌تراشی رواج یافت. کشورمان در این سال‌ها دارای بزرگ‌ترین قلمرو بوده و بیشتر کشورهای همسایه جزئی از ایران بوده‌اند.

آثار پر افتخار دوره هخامنش

• مجسمه سنگی داریوش بزرگ: در شوش، خوزستان
• مجسمه سگ سنگی تخت جمشید: در تخت جمشید، فارس

دوره سلوکی

حکومت سلوکی‌ها بر ایران در سال 312 قبل از میلاد بوده و آثار هنرمندان زیادی در این عصر هنوز هم پابرجاست که در موزه ایران باستان از آن‌ها نگهداری می‌شود. در این دوره از تاریخ معابد زیادی احداث گردیده و سکه‌ها، ترکیبی از چهره اسکندر (فرمانروای سلوکیان) و خدای بنام یونانی‌ها (زئوس و هرمس) نقش نگاری می‌شدند.

آثار پر افتخار دوره سلوکی از جمله:

• سنگ نوشته یونانی معبد لائودیسه: در نهاوند، همدان
• چهره مفرغی یک سردار سلوکی: در شمی خوزستان
• پیکره مفرغی زئوس خدای یونانی: در نهاوند، همدان

دوره اشکانی در موزه ایران باستان

250 سال قبل از میلاد مسیح، اشکانیان پادشاهی ایران را در دست گرفتند. اشک، بنیان‌گذار این سلسله نام داشته و فرمانروای اشکانیان بوده است. او سوارکاران و تیراندازان ماهری را پرورش داد و همه افراد جامعه خود را تشویق به این کار می‌نمود. شما می‌توانید بازمانده آثار آنان را در شهرهای نسا ترکمنستان، دورارپوس در ساحل فرات و پالمیرا در سوریه بیابید.

 نمونه‌هایی از مجسمه های دوره اشکانی، موزه ایران باستان

• مرد نمکی:  در شهر زنجان
• مجسمه بزرگ زاده اشکانی: در الیمایی، خوزستان

دوره ساسانی

در این بخش از موزه ایران باستان شاهد معماری‌های عجین شده با علم و هنر خواهید بود. آثار این تالار که از مهم‌ترین بازمانده‌های قرون اخیر است، در تمام دنیا معروف و زبانزد خاص و عام است. ظروف سیمین با طرح برجسته‌ها و اشکال گوناگون، سکه‌هایی که نقش پادشاهان ساسانی بر روی آن‌ها ضرب شده و کتیبه‌هایی که باظرافت تمام و قریحه هنری نگاشته شده‌اند، همه و همه از آثار دوره ساسانی هستند که در تالار هفتم موزه ایران باستان (دوره تاریخی) می‌توانید از آن‌ها بازدید نمایید.

ارزشمندترین و پر قدمت ترین آثار دوره ساسانی در موزه ایران باستان

• ظرف نقره ای زراندود
• موزاییک: در بیشاپور فارس
• نیم تنه گچی یک صاحب منصب: در حاجی آباد فارس

موزه دوره اسلامی

همان‌طور که از نام این موزه مشخص است، اشیاء و آثاری در این تالارها نگهداری می‌شوند که از زمان ورود اسلام به ایران یافت شده‌اند. این بخش از موزه ایران باستان در سال 1385 افتتاح گردید و شامل 4 طبقه است که به شرح زیر است. این بنای زیبا تحت تأثیر معماری ساسانی به مساحت 4000 مترمربع ساخته‌شده و طرح چلیپایی و 8 ضلعی دارد. اشیاء محدود و ارزشمندی هم در موزه اسلامی به چشم خواهد خورد که از مجموعه‌های معتبری همچون آستان شیخ صفی الدین اردبیلی استخراج ‌شده است.

طبقه اول:

• تالار قرآن
• تالار تیموری
• تالار صفویه
• تالار افشار
• تالار زند
• تالار قاجار

طبقه دوم:

• صدراسلام
• سلجوقی
• ایلخانی

تالار تیموری

قلمرو تیموری از اواخر قرن هشتم حکومت خود را آغاز کردند و پادشاه آن‌ها تیمور نام داشت. هنرمندان زیادی در این دوره پا به عرصه حضور گذاشتند و دستاوردهای زیادی را خلق کردند. هنر قالی‌بافی، کاغذسازی، جلدسازی، خوشنویسی و تذهیب، کاشی‌کاری و نقاشی روی سفال مربوط به این دوره است. بافت قالی و پارچه در شهرهای تبریز، کاشان، هرات و کرمان رواج یافت.

یکی از آثار معروف تالار تیموری، موزه ایران باستان

• قرآن کریم به خط محقق: به دست رقم احمد سهروردی نوشته شده است.

تالار صفوی

این دوره نقش مثبتی در شکوفایی هنر اسلامی داشته است و قرآن‌های زیادی با خط نسخ و ثلث در آن نگاشته شدند. یکی از شگفت‌آورترین آثار دوران صفویه مربوط به میرعماد، برای کتابت سوره حمد است. خوشنویسی روی پارچه و نقاشی‌های رنگ و روغن در اصفهان از دیگر هنرهای برجسته در این دوره است. همچنین کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ، قالی‌بافی با طرح‌های گلدانی، باغی، کتیبه‌ای، محرابی و لچک ترنج نیز از دسترنج‌های هنرمندان دوره صفوی ست که در موزه ایران باستان از آن‌ها نگهداری می‌شود.

دو اثر مهم دوره صفوی در موزه ایران باستان

• پارچه کتانی با خطوط کوفی، ثلث، غبار و نسخ
• جامه فتح متعلق به شاه عباس کبیر

تالار قاجار

می‌توان گفت در این بخش هنرهای مربوط به دوران صفوی تکمیل‌شده و هنر در این زمینه‌ها رو به بهبود رفته است. مواردی که در دوره قاجار رواج چشمگیری داشته از قبیل ترمه‌بافی، قلم کارسازی، قالی‌بافی و مخمل بافی است. در اکثر قهوه‌های اصفهان هنوز هم می‌توانید، نقش نگاره‌های داستان‌های شاهنامه را نظاره‌گر باشید که از شاهکارهای این دوران می‌باشند.

نمونه‌هایی از آثار و اشیاء موجود در تالار قاجار

• گوشواره زرین میناکاری و مرصع: در شمال ایران
• مجسمه طاووس، فولادی طلاکوب: در شمال ایران

تالار قرآن

تمامی آثار قرآنی که در این تالار می‌بینید، به خط‌های متنوعی همچون، نسخ، کوفی، ریحان، ثلث و غبار نگاشته شده‌اند. به بخش مرکزی این تالار که می‌رسید با صفحه‌ای از قرآن کریم مواجه می‌شوید که به قلم نفیس «بایسنقر میرزا» نوشته‌شده است. قرآن‌های زیادی در این تالار هستند که باذوق و قریحه کاتبان بزرگ این مرزوبوم طراحی و تهیه‌شده‌اند.

تالار صدراسلام

عصری که حکومت‌هایی همچون طاهریان، آل بویه، سامانیان و غزنویان قدرت را در دست گرفته بودند. آثار در این دوره به‌شدت تحت تأثیر دوره ساسانی بوده و شبیه به آن‌هاست. در این تالار، قرآن‌هایی را نظاره‌گر خواهید بود که بر پوست آهو و به خط کوفی نگاشته شده‌اند. از هنرهای قابل‌تقدیر این بازه، تزیینات گچ‌بری و نقاشی روی گچ است.

آثار گرانقدر موجود در تالار صدراسلام

• پارچه ابریشم دورو دوپودی: در ری
• سکه ولید بن اموی
• بخشی از قرآن کریم به خط کوفی بر پوست آهو 

تالار سلجوقی

قرن پنجم، قرنی که سلجوقیان سلسله خود را تشکیل دادند. افراد در این بازه از زمان ایده‌های کاربردی درزمینهٔ هنرهای سفالگری و شیشه‌گری را به کار گرفتند و آن‌ها را به‌صورت پیوسته در شهرهای گرگان، ری و کاشان ترویج کردند. جالب است بدانید ابزار مخصوص ستاره‌شناسی و اشیاء دیگری همانند فلزات نقره‌کوب، طلاکوب و مشبک‌کاری در دوره سلجوقی ساخته شدند. بیشتر نقاشی‌های روی ظروف سفالی داستان‌های ایرانی را به تصویر می‌کشد که به چه زیبایی و ظرافتی رنگ‌آمیزی شده‌اند.

اشیاء با ارزش در تالار صفوی، موزه ایران باستان

• اسطرلاب برنجی نقره کوب
• صراحی شیشه ای: در گرگان

تالار ایلخوانی در موزه ایران باستان

پس از همه مغول‌ها به ایران، ایلخانان به روی کار آمدند. درست است هنر در دوران حمله مغول‌ها بسیار تضعیف گردید، اما مردم این شکست را نپذیرفته و بار دیگر برای بقای آثار هنری خود کوشیدند و در این عمل بسیار سربلند بیرون آمدند. از مشهورترین نسخ خطی این دوره می‌توان اثر استاد کرخی (ابواسحق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری) را نام برد که به ثبت جهانی هم رسیده است. نام کتاب این بزرگوار، مسالک و ممالک است که درزمینهٔ جغرافیا است. از معماری‌های باشکوه دوره ایلخانی هم باید به محراب گچ‌بری شده مسجد جامع اشترجان اصفهان و محراب زرین‌فام قم (در بهشت) اشاره نمود.

 چند یادگار با ارزش از دوره ایلخوانی

• پایه شمعدان مفرغی نقره کوب: در بوزینجرد همدان
• نسخه خطی مسالک و ممالک

امکانات در موزه ایران باستان

از امکانات موزه ایران باستان می‌توان به فروشگاه محصولات مرتبط با موزه و محصولات هنری، صنایع‌دستی و …، کافه، رستوران، راهنمایان موزه، صفحه راهنمای آثار به خط بریل برای نابینایان، کتابخانه، محل برگزاری نمایشگاه‌های موقت، تالار سخنرانی و … اشاره کرد.

البته پس از ورودتان به موزه می‌توانید با استفاده از برنامه بارکد خوان، اپلیکیشن موزه ایران باستان را از طریق بنرهای مختلف دانلود کنید و در مورد قسمت‌ها و آثار مختلف اطلاعات به دست آورید. بیشتر اشیای موزه ایران باستان به بارکدهایی مجهز شده‌اند که با اسکن آن‌ها می‌توانید اطلاعات لازم در مورد آن شی را به دست آورید.

در ضمن خدمات امانت‌داری با شروط زیر در موزه ملی به‌صورت رایگان انجام می‌پذیرد:

1. در نگهداری از پلاک گیشه امانات کوشا باشید. وسایل شما تنها درازای ارائه پلاک بازگردانده می‌شود.
2. تمام وسایل باید همان روز و قبل از بسته شدن موزه تحویل گرفته شوند در غیر این صورت به بخش امانات یگان حفاظت موزه تحویل داده می‌شوند.
3. تحویل کیف دستی و دیگر وسایل به گیشه امانات

این اشیاء توسط گیشه امانت تحویل گرفته نمی‌شود:

1. لپ‌تاپ و وسایل الکترونیکی و تلفن همراه
2. پوشاک
3. اشیای ارزشمند به‌ویژه جواهرات
4. پول نقد، دسته چک، کارت‌های اعتباری و دیگر مدارک شخصی

امیدواریم در سفر به تهران تنها به بازدید از جاذبه‌ها و پدیده‌های دیدنی آن اکتفا نکنید و این موزه والا و گران‌مایه را در لیست سفر خود جای دهید. همه ما ایرانیان نیازمند دانسته‌های تاریخی و واقعه‌های دیرینه کشورمان هستیم تا بتوانیم بیشتر و بهتر از پیش، قدردان خاک این سرزمین پرافتخار باشیم.